Alczyk: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Bot poprawia linki na https |
poprawa ujedn. i przek., drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, zarchiwizowany martwy link zew, dodany link do eBird |
||
| Linia 34: | Linia 34: | ||
}} |
}} |
||
__NOTOC__ |
__NOTOC__ |
||
'''Alczyk'''{{r|Mielczarek&Kuziemko}}, traczyk{{r|Busse&inni}}, traczyk lodowy{{r|avibase}} (''Alle alle'') – gatunek [[ptaki|ptaka]] z rodziny [[Alki|alk]] (Alcidae), jedyny przedstawiciel [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] ''Alle''. Najmniejszy przedstawiciel rodziny alk zamieszkujący regiony nearktyczne i palearktyczne. Nie jest zagrożony wyginięciem. |
'''Alczyk'''{{r|Mielczarek&Kuziemko}}, traczyk{{r|Busse&inni}}, traczyk lodowy{{r|avibase}} (''Alle alle'') – gatunek małego [[ptaki|ptaka]] z rodziny [[Alki|alk]] (Alcidae), jedyny przedstawiciel [[rodzaj (biologia)|rodzaju]] ''Alle''. Najmniejszy przedstawiciel rodziny alk zamieszkujący regiony [[Kraina nearktyczna|nearktyczne]] i [[Kraina palearktyczna|palearktyczne]]. Nie jest zagrożony wyginięciem. |
||
== Zasięg występowania == |
== Zasięg występowania == |
||
| Linia 46: | Linia 46: | ||
== Taksonomia == |
== Taksonomia == |
||
Gatunek po raz pierwszy opisał szwedzki przyrodnik [[Karol Linneusz]] w 1758 roku w swoim dziele ''[[Systema Naturae]]'' nadając mu nazwę ''Alca Alle''{{r|Linnaeus}}. Jako [[miejsce typowe]] Linneusz wskazał „ocean arktyczny Europy i Ameryki” ({{łac.|Habitat in Europæ, Americæ arcticæ oceano}}); później miejsce typowe zostało ograniczone do Szkocji{{r|Peters}}. Podgatunek ''polaris'' opisał po raz pierwszy brytyjski kontradmirał J.F. Stenhouse w 1930 roku w czasopiśmie „The Scottish Naturalist”{{r|Stenhouse}}. Jako miejsce typowe Stenhouse wskazał Cape Flora i Cape Saulen, na Ziemi Franciszka Józefa{{r|Stenhouse}}. Jedyny przedstawiciel rodzaju ''Alle''{{r|Mielczarek&Kuziemko}} opisanego przez [[Johann Heinrich Friedrich Link|Johanna Heinricha Friedricha Linka]] w 1806 roku{{r|Link}}. |
Gatunek po raz pierwszy opisał szwedzki przyrodnik [[Karol Linneusz]] w 1758 roku w swoim dziele ''[[Systema Naturae]]'', nadając mu nazwę ''Alca Alle''{{r|Linnaeus}}. Jako [[miejsce typowe]] Linneusz wskazał „ocean arktyczny Europy i Ameryki” ({{łac.|Habitat in Europæ, Americæ arcticæ oceano}}); później miejsce typowe zostało ograniczone do Szkocji{{r|Peters}}. Podgatunek ''polaris'' opisał po raz pierwszy brytyjski kontradmirał J.F. Stenhouse w 1930 roku w czasopiśmie „The Scottish Naturalist”{{r|Stenhouse}}. Jako miejsce typowe Stenhouse wskazał Cape Flora i Cape Saulen, na Ziemi Franciszka Józefa{{r|Stenhouse}}. Jedyny przedstawiciel rodzaju ''Alle''{{r|Mielczarek&Kuziemko}} opisanego przez [[Johann Heinrich Friedrich Link|Johanna Heinricha Friedricha Linka]] w 1806 roku{{r|Link}}. |
||
Zwykle gatunek ten traktowano jako [[takson polifiletyczny]], ale zebrane dowody są niekompletne i zachodzi potrzeba dalszych badań{{r|hbwalive}}. Status populacji rozmnażających się na Ziemi Północnej, [[Wyspy Nowosyberyjskie|Wyspach Nowosyberyjskich]] i nad Morzem Beringa jest niepewny{{r|hbwalive}}. Istnieją znaczne różnice w wielkości pomiędzy podgatunkami, ale w [[Mitochondrialny DNA|mitochondrialnym DNA]] lub w mikrosatelitach nie stwierdzono żadnych różnic genetycznych{{r|Wojczulanis-Jakubas&inni}}. Wyróżniono dwa podgatunki{{r|hbwalive|Gill&Donsker}}. |
Zwykle gatunek ten traktowano jako [[takson polifiletyczny]], ale zebrane dowody są niekompletne i zachodzi potrzeba dalszych badań{{r|hbwalive}}. Status populacji rozmnażających się na Ziemi Północnej, [[Wyspy Nowosyberyjskie|Wyspach Nowosyberyjskich]] i nad Morzem Beringa jest niepewny{{r|hbwalive}}. Istnieją znaczne różnice w wielkości pomiędzy podgatunkami, ale w [[Mitochondrialny DNA|mitochondrialnym DNA]] lub w mikrosatelitach nie stwierdzono żadnych różnic genetycznych{{r|Wojczulanis-Jakubas&inni}}. Wyróżniono dwa podgatunki{{r|hbwalive|Gill&Donsker}}. |
||
=== Etymologia === |
=== Etymologia === |
||
Nazwa rodzajowa (i epitet gatunkowy) według [[British Ornithologists’ Union|BOU]] (1915) pochodzi od [[ |
[[Binominalne nazewnictwo gatunków|Nazwa rodzajowa]] (i epitet gatunkowy) według [[British Ornithologists’ Union|BOU]] (1915) pochodzi od [[Języki saamskie|lapońskiego]] słowa ''Allē'' oznaczającego kaczkę [[lodówka (ptak)|lodówkę]]. Według innych źródeł jest nazwą dźwiękonaśladowczą w [[język szwedzki|języku szwedzkim]] nawiązującą do nawoływania samca lodówki brzmiącego jak „a-AU-li” lub podobnie lub lokalną szwedzką nazwą z [[Olandia|Olandii]] odnoszącą się do [[nurnik zwyczajny|nurnika zwyczajnego]]{{r|hbwalive2}}. |
||
== Morfologia == |
== Morfologia == |
||
Długość ciała wynosi 17–19 cm, masa ciała 140–192 g, rozpiętość skrzydeł 40–48 cm{{r|hbwalive}}. Najmniejszy z [[alki|alk]], wielkością dorównujący [[szpak zwyczajny|szpakowi]] (''Styrnus vulgaris''). Z bliska łatwy do rozpoznania, w locie może zostać pomylony z [[maskonur zwyczajny|maskonurem]] (''Fratercula arctica''){{r|ptlist}}. Ptaki obu [[płeć|płci]] są ubarwione jednakowo. W [[szata godowa|szacie godowej]] upierzenie jest koloru czarnego z wyjątkiem białego |
Długość ciała wynosi 17–19 cm, masa ciała 140–192 g, rozpiętość skrzydeł 40–48 cm{{r|hbwalive}}. Najmniejszy z [[alki|alk]], wielkością dorównujący [[szpak zwyczajny|szpakowi]] (''Styrnus vulgaris''). Z bliska łatwy do rozpoznania, w locie może zostać pomylony z [[maskonur zwyczajny|maskonurem]] (''Fratercula arctica''){{r|ptlist}}. Ptaki obu [[płeć|płci]] są ubarwione jednakowo. W [[szata godowa|szacie godowej]] upierzenie jest koloru czarnego z wyjątkiem białego brzucha i [[Pokrywy (ornitologia)|pokryw]] podogonowych, kilku jasnych [[pióro|piór]] na grzbiecie oraz białego paska na [[Skrzydło ptaka|skrzydłach]]. W [[szata spoczynkowa|szacie spoczynkowej]] biała jest również pierś, szyja i gardło. Podgatunek ''polaris'' nie różni się ubarwieniem, ale jest ogólnie większy, włącznie z dłuższym dziobem i skrzydłami{{r|hbwalive}}. Młode podobne są do dorosłych w szacie spoczynkowej, lecz są bardziej brązowe. |
||
== Ekologia i zachowanie == |
== Ekologia i zachowanie == |
||
| Linia 61: | Linia 61: | ||
=== Pokarm === |
=== Pokarm === |
||
Żywi się głównie małymi bezkręgowcami, zwłaszcza [[widłonogi|widłonogami]], [[obunogi|obunogami]] i [[szczętki|szczętkami]] rzadziej [[dziesięcionogi|dziesięcionogami]] i [[ślimaki|ślimakami]]; spożywa również larwy ryb, jednak podstawę ich diety stanowią [[plankton]]owe skorupiaki, widłonogi z rodzaju ''[[Calanus]]'' oraz obunogi; rodzice zapewniają młodym ptakom średnio 5–8 posiłków na dzień, każda o masie 3,0–3,8 g{{r|hbwalive|ptlist}}. Na kolonii Paakitsoq w północno-zachodniej Grenlandii, duży, bogaty w lipidy widłonóg z gatunku ''[[Calanus hyperboreus]]'' stanowił 80,7% wszystkich posiłków piskląt; drugim najważniejszym źródłem energii był ''[[Calanus glacialis|C. glacialis]]'' stanowiący 15,6% składu diety{{r|Frandsen&inni}}. |
Żywi się głównie małymi bezkręgowcami, zwłaszcza [[widłonogi|widłonogami]], [[obunogi|obunogami]] i [[szczętki|szczętkami]], rzadziej [[dziesięcionogi|dziesięcionogami]] i [[ślimaki|ślimakami]]; spożywa również larwy ryb, jednak podstawę ich diety stanowią [[plankton]]owe skorupiaki, widłonogi z rodzaju ''[[Calanus]]'' oraz obunogi; rodzice zapewniają młodym ptakom średnio 5–8 posiłków na dzień, każda o masie 3,0–3,8 g{{r|hbwalive|ptlist}}. Na kolonii Paakitsoq w północno-zachodniej Grenlandii, duży, bogaty w lipidy widłonóg z gatunku ''[[Calanus hyperboreus]]'' stanowił 80,7% wszystkich posiłków piskląt; drugim najważniejszym źródłem energii był ''[[Calanus glacialis|C. glacialis]]'' stanowiący 15,6% składu diety{{r|Frandsen&inni}}. |
||
Alczyk jest oportunistycznym gatunkiem, zwykle żerującym w odległości 100 km od kolonii, często znacznie bliżej; pokarm transportowany jest w [[Worek (ornitologia)|worku skórnym]]. Nurkują zwykle przez 30 sekund lub mniej, w większości na głębokości mniejszej niż 20 m, chociaż rzadko zdarza im nurkować do 30 m. Dieta podczas zimy na północno-zachodnim Oceanie Atlantyckim składa się głównie z [[kryl północny|kryla północnego]] (''Meganyctiphanes norvegica''), również z obunogów z rodzaju ''[[Themisto]]'' i młodych [[gromadnik]]ów (''Mallotus villosus''), natomiast widłonogi stanowią niewielki odsetek zdobywanego pokarmu{{r|Rosing-Asvid&inni}}. |
Alczyk jest oportunistycznym gatunkiem, zwykle żerującym w odległości 100 km od kolonii, często znacznie bliżej; pokarm transportowany jest w [[Worek (ornitologia)|worku skórnym]]. Nurkują zwykle przez 30 sekund lub mniej, w większości na głębokości mniejszej niż 20 m, chociaż rzadko zdarza im nurkować do 30 m. Dieta podczas zimy na północno-zachodnim Oceanie Atlantyckim składa się głównie z [[kryl północny|kryla północnego]] (''Meganyctiphanes norvegica''), również z obunogów z rodzaju ''[[Themisto (rodzaj)|Themisto]]'' i młodych [[gromadnik]]ów (''Mallotus villosus''), natomiast widłonogi stanowią niewielki odsetek zdobywanego pokarmu{{r|Rosing-Asvid&inni}}. |
||
=== Lęgi === |
=== Lęgi === |
||
| Linia 69: | Linia 69: | ||
Do swoich kolonii alczyki powracają wiosną: od końca lutego do początku marca na Ziemi Franciszka Józefa, na początku kwietnia [[Spitsbergen]]ie, i na początku maja w północno-zachodniej Grenlandii{{r|hbwalive|adw}}. Gniazdo umieszczone jest w zagłębieniu w klifie, [[nunatak]]u albo zboczu góry. Jest to kupka usypana z kamieni lub żwiru z fragmentami roślinności{{r|hbwalive}}. W zniesieniu znajduje się 1 [[jajo (biologia)|jajo]]. Inkubacja trwa średnio 29 dni (28–31), jaja są wysiadywane w równym stopniu przez obie płci{{r|hbwalive}}. Pisklę, pokryte puchem, jest prawie czarno-brązowe z bledszym brzuchem, przy ciężarze 21 g są pół-zagniazdownikami{{r|hbwalive}}. Młode są pod stałym nadzorem w gnieździe przez 2–4 dni nim osiągną zdolność samodzielnego utrzymywania ciepła. Są w pełni opierzone po 27–28 dniach życia i pozornie stają się niezależne, kiedy same wylatują w morze{{r|hbwalive}}. Sukces hodowlany ze zmiennym powodzeniem, średnio z około 50–52% złożonych jaj wykluwają się pisklęta; większość strat podczas inkubacji jest spowodowana zaniedbaniem, przypadkowym stłuczeniem oraz drapieżnictwem ze strony [[lis polarny|lisów polarnych]] (''Vulpes lagopus''), [[mewy|mew]], a nierzadko nawet [[niedźwiedź polarny|niedźwiedzi polarnych]] (''Ursus maritimus''){{r|hbwalive}}. Zdolność rozrodu uzyskują po 3 latach życia{{r|adw}}. |
Do swoich kolonii alczyki powracają wiosną: od końca lutego do początku marca na Ziemi Franciszka Józefa, na początku kwietnia [[Spitsbergen]]ie, i na początku maja w północno-zachodniej Grenlandii{{r|hbwalive|adw}}. Gniazdo umieszczone jest w zagłębieniu w klifie, [[nunatak]]u albo zboczu góry. Jest to kupka usypana z kamieni lub żwiru z fragmentami roślinności{{r|hbwalive}}. W zniesieniu znajduje się 1 [[jajo (biologia)|jajo]]. Inkubacja trwa średnio 29 dni (28–31), jaja są wysiadywane w równym stopniu przez obie płci{{r|hbwalive}}. Pisklę, pokryte puchem, jest prawie czarno-brązowe z bledszym brzuchem, przy ciężarze 21 g są pół-zagniazdownikami{{r|hbwalive}}. Młode są pod stałym nadzorem w gnieździe przez 2–4 dni nim osiągną zdolność samodzielnego utrzymywania ciepła. Są w pełni opierzone po 27–28 dniach życia i pozornie stają się niezależne, kiedy same wylatują w morze{{r|hbwalive}}. Sukces hodowlany ze zmiennym powodzeniem, średnio z około 50–52% złożonych jaj wykluwają się pisklęta; większość strat podczas inkubacji jest spowodowana zaniedbaniem, przypadkowym stłuczeniem oraz drapieżnictwem ze strony [[lis polarny|lisów polarnych]] (''Vulpes lagopus''), [[mewy|mew]], a nierzadko nawet [[niedźwiedź polarny|niedźwiedzi polarnych]] (''Ursus maritimus''){{r|hbwalive}}. Zdolność rozrodu uzyskują po 3 latach życia{{r|adw}}. |
||
== |
== Status i ochrona == |
||
[[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody]] (IUCN) uznaje alczyka za [[gatunek najmniejszej troski]] (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku{{r|iucn}}. Liczebność światowej populacji w 1996 roku szacowano na 16–36 milionów osobników, jednak późniejsze oszacowania liczebności populacji europejskiej wskazują, że gatunek ten może być znacząco liczniejszy{{r|iucn}}. |
|||
W Polsce podlega [[Zwierzęta objęte ścisłą ochroną gatunkową w Polsce (od 2017)|ścisłej ochronie gatunkowej]]{{r|ochr}}. |
W Polsce podlega [[Zwierzęta objęte ścisłą ochroną gatunkową w Polsce (od 2017)|ścisłej ochronie gatunkowej]]{{r|ochr}}. |
||
| Linia 79: | Linia 81: | ||
<ref name=iucn>{{IUCN |id = 22694837|nazwa = Alle alle|autorzy = BirdLife International|rok = 2012|iucn rok = 2016|wersja = 2016-1 |data = 2016-09-15}}</ref> |
<ref name=iucn>{{IUCN |id = 22694837|nazwa = Alle alle|autorzy = BirdLife International|rok = 2012|iucn rok = 2016|wersja = 2016-1 |data = 2016-09-15}}</ref> |
||
<ref name=itis2>{{ITIS|TSN=176981|nazwa=''Alle''|data=29 stycznia 2011}}</ref> |
<ref name=itis2>{{ITIS|TSN=176981|nazwa=''Alle''|data=29 stycznia 2011}}</ref> |
||
<ref name=Mielczarek&Kuziemko>Systematyka za: {{cytuj stronę|autor = P. Mielczarek, M. Kuziemko |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines2.html#Alcinae | tytuł = Podrodzina: Alcinae Leach, 1820 - alki (Wersja: 2015-10-31) | opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata | data dostępu = |
<ref name=Mielczarek&Kuziemko>Systematyka za: {{cytuj stronę|autor = P. Mielczarek, M. Kuziemko |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines2.html#Alcinae | tytuł = Podrodzina: Alcinae Leach, 1820 - alki (Wersja: 2015-10-31) | opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata | data dostępu = 2020-07-08}}</ref> |
||
<ref name="Busse&inni">{{cytuj książkę| nazwisko = Busse (red.) | imię = P. | nazwisko2 = Czarnecki | imię2 = Z. | nazwisko3 = Dyrcz | imię3 = A.| nazwisko4 = Gromadzki | imię4 = M. | nazwisko5 = Hołyński | imię5 = R. | nazwisko6 = Kowalska-Dyrcz | imię6 = A.| nazwisko7 = Machalska | imię7 = J. |nazwisko8 = Manikowski | imię8 = S. | nazwisko9 = Olech | imię9 = B. | tytuł = Ptaki | tom = II|url = |rok = 1991|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny| strony = 292| isbn = 83-214-0563-0}}</ref> |
<ref name="Busse&inni">{{cytuj książkę| nazwisko = Busse (red.) | imię = P. | nazwisko2 = Czarnecki | imię2 = Z. | nazwisko3 = Dyrcz | imię3 = A.| nazwisko4 = Gromadzki | imię4 = M. | nazwisko5 = Hołyński | imię5 = R. | nazwisko6 = Kowalska-Dyrcz | imię6 = A.| nazwisko7 = Machalska | imię7 = J. |nazwisko8 = Manikowski | imię8 = S. | nazwisko9 = Olech | imię9 = B. | tytuł = Ptaki | tom = II|url = |rok = 1991|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny| strony = 292| isbn = 83-214-0563-0}}</ref> |
||
<ref name="avibase">{{cytuj stronę| autor = D. |
<ref name="avibase">{{cytuj stronę| autor = D. Lepage | url = http://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?lang=PL&avibaseid=B0932D89F1F74318|tytuł = Alczyk ''Alle alle'' (Linnaeus, 1758)|opublikowany = Avibase|data dostępu = 2016-09-22}}</ref> |
||
<ref name=hbwalive>{{cytuj książkę| autor = J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.) | tytuł = Handbook of the Birds of the World Alive | url = http://www.hbw.com/ | rok = 2016 | autor r = D.N. Nettleship, E.F.J. Garcia | rozdział = Little Auk (''Alle alle'') | adres rozdziału = http:// |
<ref name=hbwalive>{{cytuj książkę| autor = J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.) | tytuł = Handbook of the Birds of the World Alive | url = http://www.hbw.com/ | rok = 2016 | autor r = D.N. Nettleship, E.F.J. Garcia | rozdział = Little Auk (''Alle alle'') | adres rozdziału = http://archive.is/BN45S | wydawca = Lynx Edicions | miejsce = Barcelona | język = en | data dostępu = 2016-09-29}}</ref> |
||
<ref name=Gill&Donsker>{{Cytuj stronę | autor = F. Gill, D. Donsker | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/gulls/ | tytuł = Noddies, gulls, terns, auks | opublikowany = IOC World Bird List: Version 9.2 |język = en | data dostępu = 2019-09-07}}</ref> |
<ref name=Gill&Donsker>{{Cytuj stronę | autor = F. Gill, D. Donsker | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/gulls/ | tytuł = Noddies, gulls, terns, auks | opublikowany = IOC World Bird List: Version 9.2 |język = en | data dostępu = 2019-09-07}}</ref> |
||
<ref name=adw>{{cytuj stronę | url = http://animaldiversity.org/accounts/Alle_alle/ | tytuł = Little Auk ''Alle alle'' | autor = J. Warner | praca = Animal Diversity Web | opublikowany = University of Michigan | data = 2007 | data dostępu = 18 września 2016}}</ref> |
<ref name=adw>{{cytuj stronę | url = http://animaldiversity.org/accounts/Alle_alle/ | tytuł = Little Auk ''Alle alle'' | autor = J. Warner | praca = Animal Diversity Web | opublikowany = University of Michigan | data = 2007 | data dostępu = 18 września 2016}}</ref> |
||
| Linia 100: | Linia 102: | ||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
* {{Cytuj stronę | url = https://ebird.org/species/doveki | tytuł = Zdjęcia i materiały multimedialne | praca = eBird | opublikowany = Cornell Lab of Ornithology | język = en}} |
|||
* [http://ptaki.info/alczyk ptaki.info - opis alczyka] |
* [http://ptaki.info/alczyk ptaki.info - opis alczyka] |
||
Wersja z 19:39, 8 lip 2020
| Alle alle[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
alczyk | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
Alczyk[4], traczyk[5], traczyk lodowy[6] (Alle alle) – gatunek małego ptaka z rodziny alk (Alcidae), jedyny przedstawiciel rodzaju Alle. Najmniejszy przedstawiciel rodziny alk zamieszkujący regiony nearktyczne i palearktyczne. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Zasięg występowania
Alczyk występuje w zależności od podgatunku[7][8][3]:
- A. alle alle – wschodnia część Ziemi Baffina przez Grenlandię i Islandię do Jan Mayen, Spitsbergenu, Wyspy Niedźwiedziej i Nowej Ziemi.
- A. alle polaris – Ziemia Franciszka Józefa, być może podgatunek ten występuje w regionie ciągnącym się od Ziemi Północnej na wschód aż do Morza Beringa (Little Diomede Island, być może także Wyspa Świętego Wawrzyńca, King, St. Matthew oraz Wyspy Pribyłowa).
Zimuje głównie w nisko położonych wodach arktycznych od Grand Banks of Newfoundland na wschód do północnej części Atlantyku i do północnej Norwegii; regularnie zalatuje do południowej części stref borealnych i do Scotian Shelf oraz zatoki Maine i na wschód do północnej Szkocji i Morza Północnego, rzadko widywany dalej na południe[7]. Zabłąkane osobniki widywane były w Austrii, Czechach, Finlandii, na Gibraltarze, we Włoszech, Litwie, Malcie, Polsce i na Ukrainie[3].
W Polsce bardzo rzadki (do 2016 stwierdzony jedynie 14 razy[9]), zalatuje na przybrzeżne wody, ale sporadycznie obserwowany też w interiorze, na przykład w listopadzie 2009 na Kanale Żerańskim. Ostatnio obserwowany na wodach Zatoki Gdańskiej w Babich Dołach w 2011[9][10].
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy opisał szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 1758 roku w swoim dziele Systema Naturae, nadając mu nazwę Alca Alle[11]. Jako miejsce typowe Linneusz wskazał „ocean arktyczny Europy i Ameryki” (łac. Habitat in Europæ, Americæ arcticæ oceano); później miejsce typowe zostało ograniczone do Szkocji[12]. Podgatunek polaris opisał po raz pierwszy brytyjski kontradmirał J.F. Stenhouse w 1930 roku w czasopiśmie „The Scottish Naturalist”[13]. Jako miejsce typowe Stenhouse wskazał Cape Flora i Cape Saulen, na Ziemi Franciszka Józefa[13]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Alle[4] opisanego przez Johanna Heinricha Friedricha Linka w 1806 roku[14].
Zwykle gatunek ten traktowano jako takson polifiletyczny, ale zebrane dowody są niekompletne i zachodzi potrzeba dalszych badań[7]. Status populacji rozmnażających się na Ziemi Północnej, Wyspach Nowosyberyjskich i nad Morzem Beringa jest niepewny[7]. Istnieją znaczne różnice w wielkości pomiędzy podgatunkami, ale w mitochondrialnym DNA lub w mikrosatelitach nie stwierdzono żadnych różnic genetycznych[15]. Wyróżniono dwa podgatunki[7][8].
Etymologia
Nazwa rodzajowa (i epitet gatunkowy) według BOU (1915) pochodzi od lapońskiego słowa Allē oznaczającego kaczkę lodówkę. Według innych źródeł jest nazwą dźwiękonaśladowczą w języku szwedzkim nawiązującą do nawoływania samca lodówki brzmiącego jak „a-AU-li” lub podobnie lub lokalną szwedzką nazwą z Olandii odnoszącą się do nurnika zwyczajnego[16].
Morfologia
Długość ciała wynosi 17–19 cm, masa ciała 140–192 g, rozpiętość skrzydeł 40–48 cm[7]. Najmniejszy z alk, wielkością dorównujący szpakowi (Styrnus vulgaris). Z bliska łatwy do rozpoznania, w locie może zostać pomylony z maskonurem (Fratercula arctica)[10]. Ptaki obu płci są ubarwione jednakowo. W szacie godowej upierzenie jest koloru czarnego z wyjątkiem białego brzucha i pokryw podogonowych, kilku jasnych piór na grzbiecie oraz białego paska na skrzydłach. W szacie spoczynkowej biała jest również pierś, szyja i gardło. Podgatunek polaris nie różni się ubarwieniem, ale jest ogólnie większy, włącznie z dłuższym dziobem i skrzydłami[7]. Młode podobne są do dorosłych w szacie spoczynkowej, lecz są bardziej brązowe.
Ekologia i zachowanie
Siedlisko
Większość zimy alczyki spędzają na wodach północno-zachodniego Atlantyku[17]. Gniazdują w koloniach na wybrzeżu, głównie na klifach i w piargach na stokach morskich[7]. Tworzą największe kolonie ze wszystkich alkowatych. Są bardzo towarzyskie również poza okresem lęgowym[10]. W okresie zimowym przebywa głównie na wodach pelagialnych, zwłaszcza w nisko położonych wodach arktycznych; często widywany na krach lodowych i w strefie borealnej[7].
Pokarm
Żywi się głównie małymi bezkręgowcami, zwłaszcza widłonogami, obunogami i szczętkami, rzadziej dziesięcionogami i ślimakami; spożywa również larwy ryb, jednak podstawę ich diety stanowią planktonowe skorupiaki, widłonogi z rodzaju Calanus oraz obunogi; rodzice zapewniają młodym ptakom średnio 5–8 posiłków na dzień, każda o masie 3,0–3,8 g[7][10]. Na kolonii Paakitsoq w północno-zachodniej Grenlandii, duży, bogaty w lipidy widłonóg z gatunku Calanus hyperboreus stanowił 80,7% wszystkich posiłków piskląt; drugim najważniejszym źródłem energii był C. glacialis stanowiący 15,6% składu diety[18].
Alczyk jest oportunistycznym gatunkiem, zwykle żerującym w odległości 100 km od kolonii, często znacznie bliżej; pokarm transportowany jest w worku skórnym. Nurkują zwykle przez 30 sekund lub mniej, w większości na głębokości mniejszej niż 20 m, chociaż rzadko zdarza im nurkować do 30 m. Dieta podczas zimy na północno-zachodnim Oceanie Atlantyckim składa się głównie z kryla północnego (Meganyctiphanes norvegica), również z obunogów z rodzaju Themisto i młodych gromadników (Mallotus villosus), natomiast widłonogi stanowią niewielki odsetek zdobywanego pokarmu[19].
Lęgi
Do swoich kolonii alczyki powracają wiosną: od końca lutego do początku marca na Ziemi Franciszka Józefa, na początku kwietnia Spitsbergenie, i na początku maja w północno-zachodniej Grenlandii[7][17]. Gniazdo umieszczone jest w zagłębieniu w klifie, nunataku albo zboczu góry. Jest to kupka usypana z kamieni lub żwiru z fragmentami roślinności[7]. W zniesieniu znajduje się 1 jajo. Inkubacja trwa średnio 29 dni (28–31), jaja są wysiadywane w równym stopniu przez obie płci[7]. Pisklę, pokryte puchem, jest prawie czarno-brązowe z bledszym brzuchem, przy ciężarze 21 g są pół-zagniazdownikami[7]. Młode są pod stałym nadzorem w gnieździe przez 2–4 dni nim osiągną zdolność samodzielnego utrzymywania ciepła. Są w pełni opierzone po 27–28 dniach życia i pozornie stają się niezależne, kiedy same wylatują w morze[7]. Sukces hodowlany ze zmiennym powodzeniem, średnio z około 50–52% złożonych jaj wykluwają się pisklęta; większość strat podczas inkubacji jest spowodowana zaniedbaniem, przypadkowym stłuczeniem oraz drapieżnictwem ze strony lisów polarnych (Vulpes lagopus), mew, a nierzadko nawet niedźwiedzi polarnych (Ursus maritimus)[7]. Zdolność rozrodu uzyskują po 3 latach życia[17].
Status i ochrona
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje alczyka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku[3]. Liczebność światowej populacji w 1996 roku szacowano na 16–36 milionów osobników, jednak późniejsze oszacowania liczebności populacji europejskiej wskazują, że gatunek ten może być znacząco liczniejszy[3].
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[20].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Alle alle, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ ''Alle'', [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Alle alle, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2016-1 (ang.).
- ↑ a b Systematyka za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Alcinae Leach, 1820 - alki (Wersja: 2015-10-31). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-08].
- ↑ P. Busse (red.), Z. Czarnecki, A. Dyrcz, M. Gromadzki, R. Hołyński, A. Kowalska-Dyrcz, J. Machalska, S. Manikowski, B. Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 292, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- ↑ D. Lepage: Alczyk Alle alle (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2016-09-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p D.N. Nettleship, E.F.J. Garcia: Little Auk (Alle alle). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-09-29]. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker: Noddies, gulls, terns, auks. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-09-07]. (ang.).
- ↑ a b Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 28. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2011. „Ornis Polonica”. 53, s. 105–140, 2012.
- ↑ a b c d Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 153. ISBN 978-83-7845-983-5.
- ↑ C. Linneaus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 131. (łac.).
- ↑ J.L. Peters: Check-list of birds of the world. Cz. 2. Cambridge: Harvard University Press, 1934, s. 350. (ang.).
- ↑ a b J.F. Stenhouse. The Little Auk (Alle alle polaris Sub-Sp. nov.) of Franz Josef Land. „The Scottish Naturalist”. 182, s. 47, 1930. (ang.).
- ↑ J.H.F. Link: Beschreibung der Naturalien-Sammlung der Universität zu Rostock. Rostock: Gedruckt bey Adlers Erben, 1806, s. 46. (niem.).
- ↑ K. Wojczulanis-Jakubas, A. Kilikowska, J. Fort, M. Gavrilo, D. Jakubas, V. Friesen. No evidence of divergence at neutral genetic markers between the two morphologically different subspecies of the most numerous Arctic seabird. „Ibis”. 157 (4), s. 87–797, 2015. DOI: 10.1111/ibi.12294. (ang.).
- ↑ J.A. Jobling: Key to Scientific Names in Ornithology. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. [dostęp 2016-09-22]. (ang.).
- ↑ a b c J. Warner: Little Auk Alle alle. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2007. [dostęp 18 września 2016].
- ↑ M.S. Frandsen, J. Fort, F.F. Rigét, A. Galatius, A. Mosbech. Composition of chick meals from one of the main little auk (Alle alle) breeding colonies in Northwest Greenland. „Polar Biology”. 37 (7), s. 1055–1060, 2014. DOI: 10.1007/s00300-014-1491-0. (ang.).
- ↑ A. Rosing-Asvid, R. Hedeholm, K.E. Arendt, J. Fort, G.J. Robertson. Winter diet of the little auk (Alle alle) in the Northwest Atlantic. „Polar Biology”. 36 (11), s. 1601–1608, 2014. DOI: 10.1007/s00300-013-1379-4. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- ptaki.info - opis alczyka