Wyprawa balonowa Andréego

Grafika przedstawiająca odjazd ze Sztokholmu na miejsce pierwszej próby odlotu w 1896 roku

Trasa wyprawy (linia ciągła – lot balonem, linia przerywana – przemarsz pieszy)

Rozbity balon, zdjęcie wykonane przez Nilsa Strindberga, znalezione w 1930 roku

Pogrzeb polarników, Sztokholm 1930

Wyprawa balonowa Andrée'go – wyprawa balonowa na biegun północny zorganizowana w 1897 r. przez szwedzkiego podróżnika polarnego Salomona Augusta Andrée'go. Wyprawę wspierała Królewska Szwedzka Akademia Nauk, a finansowali m.in. król Szwecji Oskar II oraz Alfred Nobel. Cieszyła się w Szwecji ogromnym zainteresowaniem publicznym i była uważana za odważne i patriotyczne przedsięwzięcie.

Jako miejsce startu balonu wybrano płaskie wybrzeże w zatoce Virgohamna w północnej części wyspy Danskøn, leżącej na północno-zachodnim obrzeżu archipelagu Svalbard. Wybudowano tu specjalny hangar, umożliwiający montaż balonu i przygotowanie go do startu. Latem 1896 roku miała miejsce pierwsza próba startu balonu, nazwanego Örnen (Orzeł). Z powodu niekorzystnych wiatrów zakończyła się niepowodzeniem. Kolejna, tym razem skuteczna próba, odbyła się 11 lipca 1897 roku. Oprócz Andrée, w skład załogi wszedł także inżynier Knut Frænkel i fotograf Nils Strindberg. Po 65 godzinach lotu marznący deszcz oraz niesprzyjające wiatry (a w zasadzie ich brak) spowodowały, iż załoga – znajdując się w pobliżu składu zapasów – postanowiła przerwać lot, otwierając zawory i spuszczając gaz. Balon wylądował na dryfującej krze lodowej na 82°55’07’’ szerokości geogr. pn. w odległości 475 km od punktu startu, 800 km od bieguna północnego i 300 km od najbliższego lądu. 16 lipca (a więc już po lądowaniu balonu) załoga statku wielorybniczego złapała gołębia pocztowego z listem nadanym z balonu 13 lipca o godz. 12.30 z pozycji 82°02’ N i 15°15’ E z uspokajającą notatką zakończoną słowami "na pokładzie wszystko w porządku".

Wyprawa była dobrze przygotowana do podróży po lodzie (3 sanie i łódź) i miała zapasy na trzy miesiące, trzy dodatkowe składy z zapasami w północnym Svalbardzie oraz jeden na Ziemi Franciszka Józefa.

Podróżnicy postanowili udać się na wschód, w kierunku zapasów na Ziemi Franciszka Józefa, jednak po tygodniu z powodu silnych prądów morskich musieli zmienić kierunek na północny Svalbard. Po dwóch miesiącach dotarli na Białą Wyspę. Tam zmarli, mimo że zatrzymali się w dobrze zaopatrzonym obozie. Przyczyną śmierci było prawdopodobnie spożycie mięsa niedźwiedzia polarnego zarażonego pasożytem Trichinella; taką opinię przedstawił na podstawie swoich odkryć duński naukowiec Ernst Tryde, który wyniki badań opublikował w książce De döda på Vitön (Śmierć na Białej Wyspie) wydanej w 1952 roku.

Ostatni obóz wyprawy został odnaleziony dopiero 6 lipca 1930 roku na Białej Wyspie przez uczestników norweskiej wyprawy na statku Bratvaag. Ciało Andrée'go, którego zidentyfikowano po szczegółach ubioru, napotkano w głębi zamarzniętego strumienia. Następnie spod kamieni odkopano zwłoki Strinberga. Miesiąc później załoga specjalnie wynajętego statku Isbjørn odkryła szczątki ciała Fraenkela. Znaleziono również m.in. notatniki, dzienniki pokładowe (doprowadzone do 2 października 1897 r.), negatywy fotograficzne (które udało się wywołać) oraz łódź. Pogrzeb miał uroczysty charakter, wziął w nim udział król Gustaw V. Ciała polarników skremowano i pochowano w Sztokholmie. Nie przeprowadzono sekcji zwłok.

W oparciu o znalezione na Białej Wyspie zapiski i fotografie Szwedzkie Towarzystwo Antropologiczno-Geograficzne wydało jeszcze w 1930 r. książkę o wyprawie pt. Med Örnen mot polen (Orłem do bieguna). Jej polskie wydanie w przekładzie J. Mikołajskiego i B. Olszewicza ukazało się pt. Tragedia wśród lodów. Pamiętnik wyprawy Andrée'go do Bieguna w 1931 r. (wznowione pod tym samym tytułem w 1957 r.).

W 1958 r. w zatoce Virgohamna postawiono skromny pomnik z głazów z napisem "Till minne av Andrée Expeditionen 1897", upamiętniający wyprawę. Szczątki konstrukcji hangaru i inne pozostałości po wyprawie były w tym miejscu widoczne jeszcze co najmniej w latach 60. XX w.

Bibliografia

• Artykuł Andrzeja M. Kobosa na temat ekspedycji

Linki zewnętrzne

• Grenna Museum – muzeum dotyczące wyprawy S. A. Andrée (szw.)
• Krótka notka o wyprawie S. A. Andrée po dotarciu na Białą Wyspę (ang.)
• Historia wyprawy oraz opis odnalezionych pozostałości z wyprawy (niem.)
• Lot orła w bazie Filmweb – szwedzki film o fatalnej ekspedycji; w roli S. A. Andrée wystąpił Max von Sydow