Antonio Gramsci

Szablon:Pisarz infobox Antonio Gramsci [an'tɔ:njo 'gra:mʃi] (ur. 23 stycznia 1891 w Ales, zm. 27 kwietnia 1937 w Rzymie) – działacz komunistyczny, teoretyk marksizmu, filozof.

Życiorys

Wczesną młodość Gramsci spędził na Sardynii, kształcąc się w Cagliari. Uzyskane w konkursie stypendium pozwoliło mu w 1911 r. rozpocząć studia w Turynie, wówczas dynamicznym ośrodku przemysłowym, politycznym i kulturalnym. Dwa lata później Gramsci wstąpił do Włoskiej Partii Socjalistycznej. Należał tam do zwolenników Benita Mussoliniego tzw. mussoliniani. W 1915 r., nie kończąc studiów, rozpoczął pracę publicystyczną w socjalistycznym piśmie „Il Grido del Popolo” (w latach 1917–1918 był jego redaktorem naczelnym). W tym czasie Gramsci był już aktywnym działaczem ruchu robotniczego.

Świadectwem pierwszych zainteresowań filozoficznych i światopoglądowych Gramsciego są Pisma młodzieńcze (Scritti giovanili, 1958). Młody Gramsci krytycznie odnosił się do dominującego wówczas w ruchu socjalistycznym reformizmu, który pod wpływem pozytywizmu „sprowadzał doktrynę Marksa do prawa naturalnego, realizującego się niby fatum poza wolą ludzi”. Reformizmowi Gramsci przeciwstawiał koncepcję silnie akcentującą rolę świadomości w historii. Znaczenie idei w dziejach potwierdzała, zdaniem Gramsciego, witana przezeń z entuzjazmem rewolucja październikowa, o której sądził wówczas, że jest „dziełem bardziej ideologii niż faktów”.

W 1919 r. powstało pismo „L’Ordine Nuovo”; redakcją kierował Gramsci przy pomocy Palmiro Togliattiego (1893–1964). W publicystyce (zebranej potem w tomie L’Ordine Nuovo 1919-1920, 1954) Gramsci komentował ówczesne wydarzenia w ruchu robotniczym, główną uwagę skupiając na roli fabrycznych rad robotniczych, w których upatrywał zalążek instytucji władzy przyszłego społeczeństwa socjalistycznego.

W 1921 r. Gramsci był jednym z założycieli Włoskiej Partii Komunistycznej (na jej czele stanął Amadeo Bordiga, ur. 1889). W publicystyce Gramsci podejmował wtedy głównie problemy programu nowej partii i kierunków walki z rodzącym się faszyzmem (por. tom Socialismo e fascismo. L’Ordine Nuovo 1921-1922, 1966). W latach 1922–1923 Gramsci przebywał w Moskwie reprezentując WPK w III Międzynarodówce Komunistycznej. Powróciwszy do kraju, Gramsci nadal uczestniczył w życiu politycznym jako poseł do parlamentu, publicysta (był inicjatorem organu partyjnego „Unita”) oraz działacz partyjny.

W wyniku dyskusji wewnątrzpartyjnej, której dokumentację podał Palmiro Togliatti w publikacji La formazione del gruppo dirigente del P.C.I. (Kształtowanie się grupy kierowniczej WPK, 1962), a której świadectwa znajdujemy także w publicystyce Gramsciego zebranej w La construzione del partito comunista italiano 1923-1926 (1971), dawną obciążoną błędem sekciarstwa politykę, której rzecznikiem był Amadeo Bordiga, zastąpiono programem sojuszu sił lewicowych w obliczu zagrożenia faszystowskiego, głoszonym przez Gramsciego. W styczniu 1926 r. Gramsci stanął na czele Komitetu Centralnego WPK; w listopadzie władze faszystowskie aresztowały go i skazały na dwadzieścia lat więzienia. Gramsci spędził w więzieniu lat dziesięć, podupadając na zdrowiu. Zwolniony w 1937 r. na podstawie amnestii, zmarł zaraz po opuszczeniu więziennych murów.

Przez cały czas pobytu w więzieniu Gramsci w takiej mierze, w jakiej pozwalały warunki, prowadził pracę intelektualną. Szkice, notatki i materiały wypełniły 33 Zeszyty więzienne (Quaderni del carcere), które po wojnie zostały opublikowane pod tymże tytułem.

Dzieła

Pisma wczesne (1908-1926)

• Scritti giovanili 1914-1918, Torino 1958;
• L’Ordine Nuovo 1919-1920, Torino 1954;
• Socialismo e fascismo. L’Ordine Nuovo 1921-1922, Torino 1960;
• Sotto la Mole 1916-1920, Torino 1960;
• Scritti 1915-1921. Nuovi contributi, red. S. Caproglio, Milano 1968;
• La construzione del Partito Comunista 1923-1926, Torino 1971;
• Per la verità. Scritti 1913-1926, red. R. Marinelli, Roma 1974;
• 2000 pagine di Gramsci, Milano 1964, tomy I-II.

Pisma więzienne (1926-1937)

• Lettere del carcere, I wyd. Torino 1947;
• Lettere del carcere, pełne wyd. krytyczne, red. S. Caproglio i E. Fubini, Torino 1965;
• Antonio Gramsci. Vita attraverso le lettere (1908-1937), red. G. Fiori, Torino 1994;
• Quaderni del carcere, I wyd. Torino 1948-1951:
  • t. I: Il materialismo storico e la filosofia di Benedetto Croce [Materializm historyczny i filozofia Benedetta Crocego], 1948;
  • t. II: Gli intellettuali e l’organizzatione della cultura [Intelektualiści i organizacja kultury], 1949;
  • t. III: Il Risorgimento [Risorgimento], 1949;
  • t. IV: Note sul Machiavelli, sulla politica e sullo stato moderno [Noty o Machiavellim, polityce i państwie nowoczesnym], 1949;
  • t. V: Letteratura e vita nazionale ''Literatura i życie narodowe'', 1950;
  • t. VI: Passato e presente [Przeszłość i teraźniejszość], 1951;
• Quaderni del carcere, pełne wyd. krytyczne przygotowane przez Instytut Gramsciego w Rzymie, red. V. Gerratana, Torino 1975;
• Le opere, red. A.A. Santucci, Roma 1997 (obszerna antologia pism Gramsciego).

Przekłady polskie

• Listy z więzienia, wybór i tłum. M. Brahmer, Warszawa 1950;
• Listy z więzienia, wybór i tłum. A. Kosierkiewicz, „Regiony” 1978, nr 3, s. 5-25;
• Pisma wybrane, tłum. Barbara Sieroszewska, tomy I-II, Warszawa 1961;
• Rewolucja przeciw „Kapitałowi”, tłum. Piotr Strębski, Warszawa 2005;
• Zeszyty filozoficzne, oprac. i wstęp Sław Krzemień-Ojak, tłum. Barbara Sieroszewska i J. Szymanowska, Biblioteka Klasyków Filozofii, Warszawa 1991;
• Fragmenty Quaderni del carcere, tłum. Sław Krzemień-Ojak, w: Filozofia współczesna, tom 1, Warszawa 1983.

Zobacz też

• Franz Jakubowski
• Karl Korsch
• György Lukács

Linki zewnętrzne

• Teksty Gramsciego po polsku
• Publikacje Antonio Gramsciego w języku polskim (w formacie pdf)
• Międzynarodowe Towarzystwo Gramsciego