Mandanowie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
m robot poprawia: hr:Mandan Indijanci |
m WP:SK |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{DisambigR | plemienia Indian Ameryki Północnej | [[Mandan (ujednoznacznienie)|inne znaczenia nazwy Mandan]] |
{{DisambigR | plemienia Indian Ameryki Północnej | [[Mandan (ujednoznacznienie)|inne znaczenia nazwy Mandan]]}} |
||
[[ |
[[Plik:Matô-Tope 1.jpg|thumb|Wódz Mato Tope]] |
||
'''Mandanowie''' (ang. ''Mandan'', dakota ''Man dan''), plemię [[Indianie|Indian]] [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] z [[języki siouańskie|siouańskiej]] rodziny językowej, zamieszkujące obszar [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]], odłam [[Dakotowie|Dakotów]] najbliżej spokrewniony z plemieniem [[Winebagowie|Winebagów]]. Mandanowie sami siebie określali mianem ''Numakiki'' (ludzie). |
'''Mandanowie''' (ang. ''Mandan'', dakota ''Man dan''), plemię [[Indianie|Indian]] [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] z [[języki siouańskie|siouańskiej]] rodziny językowej, zamieszkujące obszar [[Wielkie Równiny|Wielkich Równin]], odłam [[Dakotowie|Dakotów]] najbliżej spokrewniony z plemieniem [[Winebagowie|Winebagów]]. Mandanowie sami siebie określali mianem ''Numakiki'' (ludzie). |
||
Pierwotnie Mandanowie zamieszkiwali dolinę rzeki [[Ohio (rzeka)|Ohio]], ale w X-XIII wieku przemieścili się nad [[Missouri (rzeka)|Missouri]] w okolice dzisiejszego [[ |
Pierwotnie Mandanowie zamieszkiwali dolinę rzeki [[Ohio (rzeka)|Ohio]], ale w X-XIII wieku przemieścili się nad [[Missouri (rzeka)|Missouri]] w okolice dzisiejszego [[Bismarck]] w stanie [[Dakota Północna]] w wioskach otoczonych palisadą, w domach krytych darnią. Wioskę tworzyło kilkanaście lub dwadzieścia kilka chat. Polowali na [[bizon]]y i uprawiali liczne rośliny, a głównie trzy odmiany [[kukurydza|kukurydzy]], [[fasola|fasolę]], [[dynia|dynie]] i [[słonecznik]]i, zajmowali się też wyplataniem koszy. Mieli bogate życie obrzędowe, do ważniejszych obrzędów należał [[Taniec Słońca]], rytuał niedźwiedzia i rytuał [[Okipa]]. Uprawiali [[szamanizm]], tworzyli stowarzyszenia szamanistyczne. Jeszcze w 1. połowie XVIII wieku grupa była liczna i składała się z kilku dużych wiosek, jednakże wkrótce Mandanowie zostali zdziesiątkowani przez epidemie [[ospa prawdziwa|ospy]] i [[cholera|cholery]]. W pierwszej połowie XIX wieku liczba członków plemienia nie przekraczała 200 osób. W roku [[1837]] kolejną epidemię przeżyło tylko 37 osób. |
||
[[ |
[[Plik:Taniec slonca Mandanowie001xx.jpg|thumb|left|250px|Taniec Słońca u Mandanów na ilustracji z 1903 roku]] |
||
Do dziś część Mandanów mieszka w [[Rezerwat Indian|rezerwacie]] Fort Berthold w [[Dakota Północna|Dakocie Północnej]] razem z plemieniem [[Gros Ventre|Hidatsa]]. |
Do dziś część Mandanów mieszka w [[Rezerwat Indian|rezerwacie]] Fort Berthold w [[Dakota Północna|Dakocie Północnej]] razem z plemieniem [[Gros Ventre|Hidatsa]]. |
||
| Linia 16: | Linia 16: | ||
'''Liczebność w roku 2000: ''' Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 369 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia ''wyłącznie Mandan'', zaś 1303 oświadczyło, że ma pochodzenie ''wyłącznie lub między innymi Mandan''<ref>http://www.census.gov/history/pdf/Wampanoag.pdf</ref><ref>http://www.census.gov/compendia/statab/tables/08s0037.xls</ref>. |
'''Liczebność w roku 2000: ''' Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 369 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia ''wyłącznie Mandan'', zaś 1303 oświadczyło, że ma pochodzenie ''wyłącznie lub między innymi Mandan''<ref>http://www.census.gov/history/pdf/Wampanoag.pdf</ref><ref>http://www.census.gov/compendia/statab/tables/08s0037.xls</ref>. |
||
{{Przypisy}} |
|||
<references /> |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{cytuj książkę |nazwisko=Pritzker |imię=Barry M. |autor link= |tytuł=A Native American Encyclopedia, History, Culture and Peoples |wydawca=Oxford University Press |miejsce= |rok=2000 |id= |isbn=0-19-513877-5 |
* {{cytuj książkę |nazwisko=Pritzker |imię=Barry M. |autor link= |tytuł=A Native American Encyclopedia, History, Culture and Peoples |wydawca=Oxford University Press |miejsce= |rok=2000 |id= |isbn=0-19-513877-5}} |
||
[[Kategoria:Dakota Północna]] |
[[Kategoria:Dakota Północna]] |
||
Wersja z 19:14, 27 kwi 2009
Mandanowie (ang. Mandan, dakota Man dan), plemię Indian Ameryki Północnej z siouańskiej rodziny językowej, zamieszkujące obszar Wielkich Równin, odłam Dakotów najbliżej spokrewniony z plemieniem Winebagów. Mandanowie sami siebie określali mianem Numakiki (ludzie).
Pierwotnie Mandanowie zamieszkiwali dolinę rzeki Ohio, ale w X-XIII wieku przemieścili się nad Missouri w okolice dzisiejszego Bismarck w stanie Dakota Północna w wioskach otoczonych palisadą, w domach krytych darnią. Wioskę tworzyło kilkanaście lub dwadzieścia kilka chat. Polowali na bizony i uprawiali liczne rośliny, a głównie trzy odmiany kukurydzy, fasolę, dynie i słoneczniki, zajmowali się też wyplataniem koszy. Mieli bogate życie obrzędowe, do ważniejszych obrzędów należał Taniec Słońca, rytuał niedźwiedzia i rytuał Okipa. Uprawiali szamanizm, tworzyli stowarzyszenia szamanistyczne. Jeszcze w 1. połowie XVIII wieku grupa była liczna i składała się z kilku dużych wiosek, jednakże wkrótce Mandanowie zostali zdziesiątkowani przez epidemie ospy i cholery. W pierwszej połowie XIX wieku liczba członków plemienia nie przekraczała 200 osób. W roku 1837 kolejną epidemię przeżyło tylko 37 osób.
Do dziś część Mandanów mieszka w rezerwacie Fort Berthold w Dakocie Północnej razem z plemieniem Hidatsa.
Artysta George Catlin spędził wśród Mandanów kilka lat zostawiając wiele obrazów i grafik przedstawiających ich życie. Lewis i Clark zimowali w ich wiosce na przełomie lat 1804-1805.
Niektórzy Mandanowie siwieli w zupełnie młodym wieku. Siwizna nie jest czymś zwykłym u Indian, z tego też powodu niektóre plemiona nazywały ich "białymi Indianami". Pierwsi Europejczycy uważali "blond"-Mandanów za potomków Walijczyków, którzy pod wodzą legendarnego księcia Madoca dokonali pierwszej kolonizacji Kanady ok. roku 1170. Koloniści ci mieli później zaginąć bez wieści.
Wodzowie Mandanów tatuowali swe lewe ramiona i piersi równoległymi liniami, a także wyobrażeniami figuratywnymi ludzi i zwierząt. Była to swego rodzaju oznaka ich władzy.
Liczebność w roku 2000: Według danych U.S. Census Bureau, podczas spisu powszechnego w 2000 roku 369 obywateli USA zadeklarowało, że jest pochodzenia wyłącznie Mandan, zaś 1303 oświadczyło, że ma pochodzenie wyłącznie lub między innymi Mandan[1][2].
Bibliografia
- Barry M. Pritzker: A Native American Encyclopedia, History, Culture and Peoples. Oxford University Press, 2000. ISBN 0-19-513877-5.