Wieża z kości słoniowej

Wieża z kości słoniowej - miejsce odosobnienia.

Historia pojęcia

Wyrażenie to wywodzi się z tekstu Biblii (Pieśń nad pieśniami), gdzie oznacza szlachetną czystość. W tym znaczeniu zwrot ten przeszedł wprawdzie do tradycji chrześcijańskiej Europy, ale następnie ewoluował i dziś już nie jest tak używany.

Znaczenie współczesne

Współcześnie Wieża z kości słoniowej oznacza miejsce odosobnienia intelektualnego, kryjówkę przed hałasem świata zewnętrznego, naciskami polityki i wymogów kariery - miejsce, w którym uczeni i pisarze mogą bez przeszkód oddawać się swoim rozmyślaniom i tworzyć swój własny świat. W tym znaczeniu od 1933 r. funkcjonuje również pojęcie "Shangri-La", w pewnym sensie konkurujące z pojęciem "Wieży z kości słoniowej", ale jednocześnie pokazujące, że tęsknota za miejscem odosobnienia nadal jest w ludziach żywa.

Powstanie znaczenia współczesnego

Pierwszym, który użył tego terminu w takim - dziś uważanym za nowoczesne - znaczeniu, był Charles-Augustin Sainte-Beuve, francuski literat i krytyk literacki z połowy XIX w. Do Polski takie użycie tego terminu dotarło albo bezpośrednio z Francji albo poprzez Niemcy, gdzie rozpowszechniło się w początkach XX w.

Cechy stylistyczne

Stylistycznie termin ten nie jest dziś całkiem jednoznaczny. Część osób odnosi go z podziwem do tych, którzy zamknąwszy się w swoich pracowniach rezygnują ze sławy i blichtru świata zewnętrznego, aby w spokoju oddawać się swojej twórczości. Inni przydają temu pojęciu jednak posmak negatywny, ponieważ osoby takie odcinają się od życia realnego, nie dbają o sprawy społeczne i polityczne, stąd tworzą jakby sobie a muzom.

W tradycji polskiej - tak jak w niemieckiej i rosyjskiej - pojęcie to bardzo często łączone jest raczej z podziwem i sympatią dla człowieka bez reszty oddanego swemu dziełu. Wydaje się, że negatywny posmak daje się natomiast silniej odczuć w kulturze anglosaskiej.

Generalnie: kość słoniowa jest materiałem pięknym i szlachetnym, ale w obróbce niepraktycznym. Toteż stylistycznie nacisk można w zależności od preferencji i potrzeb danego kontekstu kłaść na piękno i szlachetność lub na niepraktyczność.

Ciekawostka

W Wielkiej Brytanii wyrażenie "Wieża z kości słoniowej" (ang. Ivory Tower) skojarzono wtórnie z Kolegium Wszystkich Świętych, tj. All Souls College w Oksfordzie, a to ze względu na tę okoliczność, że budynki i wieże tego Kolegium są faktycznie w kolorze kości słoniowej, a jednocześnie jest to jedyne Kolegium w Oksfordzie prowadzące jedynie badania naukowe, ale nienauczające studentów. Kolegium to zostało jednak założone w 1438 r., toteż nie ma w rzeczywistości żadnego związku z powstaniem współczesnego znaczenia pojęcia "Wieży z kości słoniowej" w XIX w. we Francji.

Literatura

• Mike S. Adams: Welcome to the Ivory Tower of Babel: Confessions of a Conservative College Professor. Harbor House, 2004
• Erwin Panofsky: In defence of the ivory tower. - The Centennial Review Vol. 1, No. 2, 157: 111-122