Dromeozaur

{{{nazwa łacińska}}}
{{{zoolog}}}
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt=Ilustracja|]]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta

{{Zwierzę infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | grafika = | TSN = | zoolog = | nazwa łacińska = Nieznane pola: "Nazwa zwyczajowa", "Rząd", "Podrząd", "Commons", "Infragromada", "Rodzaj", "Infrarząd", "Zoolog", "Obrazek", "Podgromada", "Typ", "Takson", "Opis_obrazka", "Wikispecies", "Podrodzina", "Podtyp", "Rodzina", "Gromada", "Nadrodzina", "Nadrząd" oraz "Łacińska".

Porównanie wielkości Dromaeosaurus albertensis i człowieka

Stopa dromeozaura. Widoczny sierpowaty pazur na drugim palcu

Szkielet dromeozaura

Dromeozaur (Dromaeosaurus) – rodzaj wymarłych dinozaurów gadziomiednicznych zaliczanych do rodziny dromeozaurów (Dromaeosauridae). Jego nazwa pochodzi od greckich słów δρομευς/dromeus i σαυρος/sauros i oznacza „biegający jaszczur”. Dromeozaury były niewielkimi i jednymi z najbardziej ptakopodobnych teropodów – istnieją dowody pozwalające twierdzić, że były również opierzone. Mimo iż Dromaeosaurus jest pierwszym opisanym przedstawicielem swojej rodziny, ze względu na ubogi materiał kopalny jest także jednym z gorzej poznanych.

Wymiary

Dromeozaur osiągał długość około 1,8 m, wysokość do 1,2 m i wagę około 15 kg. Sierpowaty pazur na drugim palcu stopy dochodził do ponad 7,5 cm długości.

Występowanie

Dromaeosaurus żył w okresie późnej kredy, około 76–70 mln lat temu, na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Jego szczątki znaleziono w prowincji Alberta w Kanadzie oraz na zachodzie Stanów Zjednoczonych, m.in. w formacji Hell Creek w stanie Montana.

Opis

Nogi dromeozaura były krótsze i nie tak wyciągnięte jak u ornitomimów, troodontów czy tyranozaurów. W odróżnieniu od większości innych teropodów, stąpających na trzech palcach, dromeozaury chodziły na zewnętrznych stronach stóp i unosiły drugie palce, chroniąc w ten sposób znajdujące się na nich wielkie, sierpowate pazury. Rozbudowane powierzchnie stawowe paliczków usprawniały działanie mięśni odwodzących palce. Pierwsze palce były jeszcze krótsze i nie pełniły funkcji podporowych. Inną bronią tych dinozaurów były ich kończyny przednie, którymi dzięki budowie stawów mogły poruszać tak jak ludzie, a które również zakończone były ostrymi, choć nie tak dużymi jak na tylnych kończynach pazurami. Ich szczęki uzbrojone były w zakrzywione ku tyłowi zęby. Ponadto mięśnie odpowiadające za zaciskanie szczęk były prawdopodobnie bardzo dobrze rozwinięte, co świadczy o mocnym zgryzie dromeozaurów.

Ogon tych dinozaurów był usztywniony (giętki tylko u nasady) cienkimi, elastycznymi pręcikami kostnymi – prawdopodobnie służył on za ster; pomagał w szybkiej zmianie kierunku biegu oraz utrzymywał tor lotu podczas skoku na ofiarę. Miednica dzięki odgięciu kości łonowej ku tyłowi przypominała ptasią, co w połączeniu z wieloma innymi ptasimi cechami doprowadziło wielu paleontologów do wniosku, że dromeozaury były przodkami ptaków, bądź wręcz nielotnymi ptakami. Udowodniono występowanie upierzenia u wielu dinozaurów blisko spokrewnionych z dromeozaurem (jak np. u welociraptora), co wskazuje, że również Dromaeosaurus mógł mieć pióra.

Filogeneza

Dromeozaur był przedstawicielem rodziny Dromaeosauridae – późnokredowych zwinnych i szybkich dinozaurów drapieżnych charakteryzujących się sierpowatymi pazurami na drugich palcach stóp. Należały one do infrarzędu Tetanurae i grupy Coelurosauria oraz grupy podrzędnej Maniraptora, co znaczy, że były blisko spokrewnione z rodzinami takimi jak m.in. terizinozaury i ornitomimy, zaś ich najbliższymi krewnymi były troodonty.

Kladogram rodziny Dromaeosauridae z zaznaczeniem pozycji dromeozaura sensu Turner, Makovicky & Norrell, 2007

Dromaeosauridae	Mahakala unnamed Unenlagiinae Shanag Buitreraptor unnamed Rahonavis Unenlagia Microraptorinae Microraptor Graciliraptor Sinornithosaurus unnamed Velociraptorinae Tsaagan unnamed Saurornitholestes unnamed Deinonychus Velociraptor

Paleobiologia

Dwa szkielety dromeozaurów

Dromeozaury były niewielkimi dinozaurami drapieżnymi – prawdopodobnie jednak polowały stadnie, co pozwalało im na zabijanie zwierząt wielokrotnie od nich większych. Czułe zmysły, długie i ostre pazury, silne szczęki oraz bardzo duża prędkość jaką osiągały, czyniły z nich groźnych zabójców – przeważnie ich ofiarami padały niewielkie hadrozaury, jednak dromeozaury były zdolne do skutecznego polowania nawet na duże dinozaury kaczodziobe i ceratopsy.

Dromaeosaurus różnił się jednak od wielu innych członków swojej rodziny krótszą czaszką i bardziej masywnymi zębami. Cechy te upodabniały go nieco do tyranozaurów. Mogą one sugerować, że Dromaeosaurus był w większym niż inne dromeozaury stopniu padlinożercą – silne zęby pozwalałyby na kruszenie kości i pożywianie się wysoko odżywczym szpikiem – lub atakował znacznie większą zdobycz, niż lżej zbudowane małe teropody, takie jak blisko z nim spokrewniony zaurornitolest. W przeciwieństwie do zębów premaksillarnych (położonych w kości przedszczękowej) tyranozaura, u dromeozaura nie były one D-kształtne w przekroju.

Historia odkryć

Pierwszy znany szkielet dromeozaura został odkryty w 1914 przez Barnuma Browna podczas wyprawy do Judith River Formation przeprowadzanej na zlecenie Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej. Odkrycia dokonano w Albercie w Kanadzie, na terenie obecnego Prowincjonalnego Parku Dinozaurów. Materiał kopalny obejmował niekompletną czaszkę długości 22 cm oraz kilka kości stóp. Później odkryto także kilkanaście kości i zębów na stanowiskach w prowincji Alberta i na zachodzie Stanów Zjednoczonych. Opisano kilka gatunków dromeozaura, przy czym najlepiej poznany jest gatunek typowy – Dromaeosaurus albertensis. Mimo iż jest jednym z pierwszych małych teropodów opisanych w oparciu o względnie dobrze zachowane skamieniałości, nie ulega wątpliwości, że jest to jeden z rzadszych przedstawicieli tej grupy.

W 1969 po raz pierwszy dostrzeżono podobieństwa w budowie anatomicznej pomiędzy dromeozaurem i niedawno odkrytym dinozaurem z rodzaju Deinonychus. Ze względu na zbliżoną budowę czaszek i występowanie u obu rodzajów sierpowatych pazurów na drugich palcach tylnych kończyn, zdecydowano stworzyć dla nich nową rodzinę, którą nazwano – od wcześniej nazwanego rodzaju – Dromaeosauridae. Od tamtej pory odkryto znacznie więcej przedstawicieli tej rodziny.

Gatunki

• Dromaeosaurus albertensis (typowy) Matthew & Brown, 1922
• Dromaeosaurus cristatus (Cope, 1876) Kuhn, 1939
• Dromaeosaurus explanatus (Marsh, 1888) Matthew & Brown, 1922
• Dromaeosaurus gracilis (Barsbold, 1983) Paul, 1988

Ze względu na fragmentaryczność materiału kopalnego wszystkie gatunki oprócz typowego są obecnie uznawane za nomina dubia. Dawniej do rodzaju Dromaeosaurus zaliczano dziewięć gatunków, jednak późniejsze badania wykazały, że pięć z nich to synonimy innych gatunków.

Paleoekologia

Rekonstrukcja dromeozaura z opierzeniem

Skamieniałości dromeozaurów znane są z późnokredowych (kampan) stanowisk na zachodzie Ameryki Północnej – doliny rzeki Red Deer oraz formacji Hell Creek.

Fauna doliny Red Deer jest dobrze poznana. Z kręgowców licznie występują skamieniałości ryb, takich jak rekiny, płaszczki, amie, niszczuki oraz niszczukopodobny Aspidorhynchus. Spośród ssaków można znaleźć tam wieloguzkowce i torbacza dydelfodona. Słonowodny plezjozaur Leurospondylus został znaleziony w morskich osadach, podczas gdy słodkowodne ekosystemy zasiedlane były przez żółwie, przedstawicieli rzędu Choristodera z rodzaju Champsosaurus oraz krokodyle – np. Leidyosuchus i Stangerochampsa. Najliczniejsze były jednak dinozaury, zwłaszcza stanowiące ponad połowę wszystkich przedstawicieli tej grupy gadów na tym terenie hadrozaury, głównie z rodzajów Edmontosaurus, Saurolophus i Hypacrosaurus. Ceratopsy i ornitomimozaury również były bardzo pospolite i łącznie stanowiły 1/3 tamtejszych dinozaurów. Wliczając znacznie rzadsze ankylozaury i pachycefalozaury, wszystkie one stanowiły potencjalne ofiary różnych grup dinozaurów drapieżnych, takich jak troodonty, cenagnaty i dromeozaury. Dominującymi drapieżnikami w tym środowisku były jednak dorosłe albertozaury, podczas gdy młode osobniki teropodów z tego rodzaju stały nieco niżej w łańcuchu pokarmowym.

W formacji Hell Creek pospolicie występowały dinozaury kaczodziobe, a niemal równie liczne były ceratopsy – od niewielkich, takich jak Leptoceratops, po największych przedstawicieli tej grupy – triceratopsa, torozaura i diceratusa. W stosunkowo dużej różnorodności występowali tam również przedstawiciele pachycefalozaurów – drakoreks, sferotol, Stygimoloch i pachycefalozaur. Znacznie mniej liczne były ankylozaury. Odnaleziono tam także skamieniałości ogromnych pterozaurów z rodzaju Quetzalcoatlus, żywiących się niewielkimi zwierzętami lądowymi. Brak było w tym ekosystemie dużych drapieżników – największym był osiągający 5 m długości Nanotyrannus. Pozostałe nisze ekologiczne wypełniały różne formy niewielkich teropodów, takich jak cenagnaty Chirostenotes i elmizaur, troodonty, Dromaeosaurus i inni przedstawiciele rodziny dromeozaurów.