Betel (używka): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
potrzebne jest źródło dla dodanych / zmienionych treści |
m Zamiana 1 czerwonych linków na szablon {{Link-interwiki}} |
||
| (Nie pokazano 28 wersji utworzonych przez 19 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Inne znaczenia|2=[[Betel]]}} |
{{Inne znaczenia|2=[[Betel|inne znaczenia tego słowa]]}} |
||
[[ |
[[Plik:Betel-Bangkok-dealer.jpg|thumb|Porcja zakupiona w [[Bangkok]]u]] |
||
[[Plik:Piper betle leaf.jpg|thumb|150px|Liść |
[[Plik:Piper betle leaf.jpg|thumb|150px|Liść pieprzu żuwnego]] |
||
'''Betel''' – rodzaj znanej od [[starożytność|starożytności]] [[używka|używki]] popularnej w krajach [[Azja Południowa|Azji południowej]] i [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]], głównie wśród [[Ludy austronezyjskie|ludów austronezyjskich]] i ich sąsiadów, od [[Nowa Gwinea|Nowej Gwinei]] i [[Republika Chińska|Tajwanu]] po [[Pakistan]] i [[Iran]] oraz [[Madagaskar]], oraz w społecznościach emigracyjnych w [[Afryka|Afryce]], [[Europa|Europie]] i [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]]. Betelu używa obecnie ok. 10–20% populacji, co sprawia, że jest on czwartą najbardziej popularną używką na świecie za [[Kofeina|kofeiną]], [[Nikotyna|nikotyną]] i [[Etanol|alkoholem]]{{r|AAMS}}. |
|||
'''Betel''' (gdzie głównym składnikiem jest ''pieprz żuwny'') – rodzaj znanej od starożytności [[używka|używki]] popularnej w krajach [[Daleki Wschód|Dalekiego Wschodu]] (głównie [[Malezja]], [[Madagaskar]], południowa [[Azja]]) oraz społeczności emigracyjnej w [[Afryka|Afryce]], [[Europa|Europie]] i [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]]. Składają się na nią liście [[Pieprz żuwny|pieprzu betelowego]], nasiona palmy [[areka|areki]], [[mleko wapienne]] lub pokruszone muszle małży oraz dodatki. Jego różnorodność i proporcje poszczególnych składników są dobierane i modyfikowane w zależności od kraju. Popularne dodatki to [[goździki]], [[kardamon]], [[gałka muszkatołowa]], [[anyż]], [[kokos]], cukier, syropy, wyciągi z owoców, które dodaje się w celu poprawienia smaku. W Indiach np. betel używany jest w połączeniu z tytoniem. Połączenie takie zwiększa jednak ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych jamy ustnej<ref> {{cytuj pismo|tytuł =Paan without tobacco: an independent risk factor for oral cancer|czasopismo =International Journal of Cancer|data =2000|autor=Merchant A, Husain SS, Hosain M, Fikree FF, Pitiphat W, Siddiqui AR, Hayder SJ, Haider SM, Ikram M, Chuang SK, Saeed SA.|wolumin = 86|wydanie = 1|strony = 128-31.|pmid =10728606}}</ref>. Betel używa obecnie ok. 10–20% ludzi naszego globu, co sprawia, że jest on czwartą najbardziej popularną używką na świecie za kofeiną, nikotyną i alkoholem<ref> {{cytuj pismo|tytuł =Epidemiology of Betel Quid Usage|czasopismo =Ann Acad Med Singapore |data =2004 |autor=Gupta P.C., Ray C.S.|wolumin = 33 (Suppl)|wydanie = 1|strony = 33-36}}</ref>. |
|||
== Skład == |
|||
Betel używany jest jak substancja tłumiąca głód, pobudzająca apetyt, zmniejszająca nudności oraz pomaga w leczeniu biegunki. Ma także działanie orzeźwiające, lekko [[afrodyzjak|podniecające]] i lecznicze – zabijając pasożyty i odkażając przewód pokarmowy<ref name="WIEM">[http://portalwiedzy.onet.pl/50646,,,,betel,haslo.html Betel] w encyklopedii internetowej WIEM</ref>. Ubocznym skutkiem zażywania betelu jest jednak barwienie zębów na czarno, a śliny na czerwono<ref name="WIEM"> </ref>. |
|||
Głównymi składnikami pakietu używki (''paan'') są [[Liść|liście]] [[Pieprz żuwny|pieprzu żuwnego]] (''pieprzu betelowego''), oraz zawijane w nie [[Nasiono|nasiona]] [[Areka katechu|areki katechu]] (''palmy betelowej''), czyli tzw. {{link-interwiki |Orzech arekowy |tekst=orzechy betelowe |Q=Q1816679}}. Substancją wypełniającą (sklejającą pakiet używany do żucia) może być [[mleko wapienne]] lub pokruszone [[Muszla|muszle]] [[Małże|małży]]. Stosowane bywają też inne dodatki w różnych proporcjach, różne w zależności od kraju, które dodaje się w celu poprawienia smaku, np.: [[goździki]], [[Kardamon malabarski|kardamon]], [[gałka muszkatołowa]], [[Biedrzeniec anyż|anyż]], [[Kokos właściwy|kokos]], cukier, syropy, czy wyciągi z owoców. W [[Indie|Indiach]], [[Pakistan]]ie i [[Bangladesz]]u betel używany jest w połączeniu z tytoniem. |
|||
== Działanie == |
|||
Betel w medycynie wschodniej używany jest jako naturalna substancja wzmacniająca zęby i dziąsła. Jednak w wyniku regularnego i długotrwałego żucia może powodować wypadanie zębów i sztywnienie szczęki{{Fakt|data=2009-12}}. Długoletnie zażywanie betelu może zwiększać ryzyko zachorowalności na [[astma oskrzelowa|astmę]] i zwiększyć prawdopodobieństwo ataku serca{{Fakt|data=2009-12}}. {{fakt|Stanowi jeden z głównych czynników rozwoju raka płaskonabłonkowego błony śluzowej jamy ustnej.|data=2014-09}} |
|||
Dawniej twierdzono, że żucie betelu ma działanie orzeźwiające, lekko [[afrodyzjak|podniecające]] i lecznicze – zabija pasożyty i odkaża [[przewód pokarmowy]], a jedynym ubocznym (estetycznym) skutkiem zażywania betelu jest barwienie zębów na czarno, a śliny na czerwono{{r|WIEM}}. Takie działanie ma jednak tylko sam liść pieprzu żuwnego, ale rzadko jest on używany bez dodatku nasion areki, które są bardzo szkodliwe dla zdrowia. |
|||
Badania medyczne wykazują, że regularne żucie betelu jest źródłem wielu poważnych chorób jamy ustnej (zaniku dziąseł, trwałego uszkodzenia zębów oraz raka jamy ustnej), a także w istotny sposób zwiększa ryzyko zachorowania na raka krtani, płuc, wątroby i trzustki, i to nie tylko wtedy, gdy jest zażywany z dodatkiem tytoniu{{r|CCC|IJoC}}. |
|||
== Zobacz też == |
|||
| ⚫ | |||
{{wikisłownik|betel}} |
|||
* [[czuwaliczka jadalna]] |
|||
== Przypisy == |
|||
| ⚫ | |||
# <ref name="AAMS">{{Cytuj pismo | tytuł = Epidemiology of Betel Quid Usage | czasopismo = Ann Acad Med Singapore | rok = 2004 | autor = Gupta P.C., Ray C.S. | wolumin = 33 (Suppl) | wydanie = 1 | strony = 33-36 | język = en}}</ref> |
|||
# <ref name="WIEM">{{Cytuj stronę | url = https://archive.is/20130503200132/http://portalwiedzy.onet.pl/50646,,,,betel,haslo.html | tytuł = Betel | opublikowany = WIEM, darmowa encyklopedia | data dostępu = 2015-01-25}}</ref> |
|||
# <ref name="IJoC">{{Cytuj pismo | tytuł = Paan without tobacco: An independent risk factor for oral cancer | czasopismo = [[International Journal of Cancer]] | rok = 2000 | autor = Merchant A, Husain SS, Hosain M, Fikree FF, Pitiphat W, Siddiqui AR, Hayder SJ, Haider SM, Ikram M, Chuang SK, Saeed SA. | wolumin = 86 | wydanie = 1 | strony = 128-131 | pmid = 10728606 | język = en}}</ref> |
|||
# <ref name="CCC">{{Cytuj pismo | tytuł = Cancer risks from betel quid chewing beyond oral cancer: A multiple-site carcinogen when acting with smoking | czasopismo = Cancer Causes & Control | rok = 2010 | wolumin = 21 | wydanie = 9 | strony = 1427–35 | autor = Wen C.P., Tsai M.K., Chung W.S.I., Hsu H.L., Chang Y.C., Chan H.T., Chiang P.H., Cheng T.-Y.D., Tsai S.P. | język = en}}</ref> |
|||
}} |
|||
| ⚫ | |||
[[Kategoria:Daleki Wschód]] |
[[Kategoria:Daleki Wschód]] |
||
[[Kategoria:Kultura |
[[Kategoria:Kultura w Afryce]] |
||
[[Kategoria:Kultura |
[[Kategoria:Kultura w Azji]] |
||
| ⚫ | |||
Aktualna wersja na dzień 22:14, 19 wrz 2024
Betel – rodzaj znanej od starożytności używki popularnej w krajach Azji południowej i Dalekiego Wschodu, głównie wśród ludów austronezyjskich i ich sąsiadów, od Nowej Gwinei i Tajwanu po Pakistan i Iran oraz Madagaskar, oraz w społecznościach emigracyjnych w Afryce, Europie i Ameryce Północnej. Betelu używa obecnie ok. 10–20% populacji, co sprawia, że jest on czwartą najbardziej popularną używką na świecie za kofeiną, nikotyną i alkoholem[1].
Skład
[edytuj | edytuj kod]Głównymi składnikami pakietu używki (paan) są liście pieprzu żuwnego (pieprzu betelowego), oraz zawijane w nie nasiona areki katechu (palmy betelowej), czyli tzw. orzechy betelowe. Substancją wypełniającą (sklejającą pakiet używany do żucia) może być mleko wapienne lub pokruszone muszle małży. Stosowane bywają też inne dodatki w różnych proporcjach, różne w zależności od kraju, które dodaje się w celu poprawienia smaku, np.: goździki, kardamon, gałka muszkatołowa, anyż, kokos, cukier, syropy, czy wyciągi z owoców. W Indiach, Pakistanie i Bangladeszu betel używany jest w połączeniu z tytoniem.
Działanie
[edytuj | edytuj kod]Dawniej twierdzono, że żucie betelu ma działanie orzeźwiające, lekko podniecające i lecznicze – zabija pasożyty i odkaża przewód pokarmowy, a jedynym ubocznym (estetycznym) skutkiem zażywania betelu jest barwienie zębów na czarno, a śliny na czerwono[2]. Takie działanie ma jednak tylko sam liść pieprzu żuwnego, ale rzadko jest on używany bez dodatku nasion areki, które są bardzo szkodliwe dla zdrowia. Badania medyczne wykazują, że regularne żucie betelu jest źródłem wielu poważnych chorób jamy ustnej (zaniku dziąseł, trwałego uszkodzenia zębów oraz raka jamy ustnej), a także w istotny sposób zwiększa ryzyko zachorowania na raka krtani, płuc, wątroby i trzustki, i to nie tylko wtedy, gdy jest zażywany z dodatkiem tytoniu[3][4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Gupta P.C., Ray C.S.. Epidemiology of Betel Quid Usage. „Ann Acad Med Singapore”. 33 (Suppl) (1), s. 33-36, 2004. (ang.).
- ↑ Betel. WIEM, darmowa encyklopedia. [dostęp 2015-01-25].
- ↑ Wen C.P., Tsai M.K., Chung W.S.I., Hsu H.L., Chang Y.C., Chan H.T., Chiang P.H., Cheng T.-Y.D., Tsai S.P.. Cancer risks from betel quid chewing beyond oral cancer: A multiple-site carcinogen when acting with smoking. „Cancer Causes & Control”. 21 (9), s. 1427–35, 2010. (ang.).
- ↑ Merchant A, Husain SS, Hosain M, Fikree FF, Pitiphat W, Siddiqui AR, Hayder SJ, Haider SM, Ikram M, Chuang SK, Saeed SA.. Paan without tobacco: An independent risk factor for oral cancer. „International Journal of Cancer”. 86 (1), s. 128-131, 2000. PMID: 10728606. (ang.).