Przejdź do zawartości

Amborella trichopoda: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
107 490 edycji
drobne redakcyjne
Kenraiz (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
107 490 edycji
m →Morfologia: drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 16 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Takson infobox
{{Takson infobox
| nazwa = ''Amborella trichopoda''
|nazwa = ''Amborella trichopoda''
|obrazek = Amborella trichopoda 3.jpg
|grafika = Amborella trichopoda 3.jpg
|opis obrazka = ''Amborella trichopoda''
|opis grafiki = ''Amborella trichopoda''
|alt grafiki =
|systematyka_ref=<ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/Research/APweb/orders/amborellalesweb2.htm#Amborellales | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2019-04-12 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en}}</ref>
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" />
|domena=[[eukarionty]]
|domena = [[eukarionty]]
|królestwo=[[rośliny]]
|klad1= [[rośliny naczyniowe]]
|królestwo = [[rośliny]]
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
|klad2= ''[[Euphyllophyta]]''
|klad3= [[rośliny nasienne]]
|nadgromada = [[rośliny telomowe]]
|gromada = [[rośliny naczyniowe]]
⚫
|klasa= [[okrytonasienne]]
|podgromada = [[rośliny nasienne]]
⚫
|rząd=amborellalowce
⚫
|nadklasa = [[okrytonasienne]]
⚫
|rodzina = amborellowate
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]''
⚫
|rodzaj=amborella
|nadrząd = ''Amborellanae''
⚫
|łacina=Amborella trichopoda
⚫
|rząd = amborellalowce
⚫
|autor=Baill.
⚫
|rodzina = amborellowate
⚫
|cytat=Adansonia 10: 354 1873<ref name=tpl/>
⚫
|rodzaj = amborella
⚫
|commons=Category:Amborellaceae
|gatunek = ''Amborella trichopoda''
⚫
|nazwa łacińska = Amborella trichopoda
⚫
|autor = Baill.
⚫
|cytat = Adansonia 10: 354 1873<ref name=tpl/>
|synonimy =
|IUCN id = 126024907
|status IUCN = LC
|wikispecies =
⚫
|commons = Category:Amborellaceae
}}
}}
[[Plik:Amborella trichopoda.jpg|thumb|Kwitnący pęd ''Amborella trichopoda'']]
[[Plik:Amborella trichopoda.jpg|thumb|Kwitnący pęd ''Amborella trichopoda'']]
[[Plik:Amborella trichopoda (3065968016) fragment.jpg|thumb|Kwiatostan ''Amborella trichopoda'']]
[[Plik:Amborella trichopoda (3065968016) fragment.jpg|thumb|Kwiatostan z kwiatami męskimi]]
'''''Amborella trichopoda''''' – [[gatunek (biologia)|gatunek]] z [[takson monotypowy|monotypowego]] rodzaju amborella<ref name="slownik">{{Cytuj książkę | tytuł = Słownik botaniczny | wydawca = Wiedza Powszechna | miejsce = Warszawa | data = 2003 | strony = 25 | isbn = 83-214-1305-6}}</ref> ''Amborella'', [[rodzina (biologia)|rodziny]] amborellowatych ''Amborellaceae'' i rzędu amborellowców ''Amborellales''. Płożący [[krzew]] występujący współcześnie tylko na wyspie [[Nowa Kaledonia]] na [[Ocean Spokojny|Oceanie Spokojnym]]<ref name=simpson/>. Nie posiada znaczenia ekonomicznego<ref name="gurch"/>. Zgodnie z danymi filogenetycznymi uwzględnionymi w [[system APG|systemach APG]] rodzina ta stanowi [[grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] dla wszystkich pozostałych [[okrytonasienne|okrytonasiennych]], tj. reprezentuje prostą linię potomną przodków roślin okrytonasiennych. Z tego też powodu, podkreślając odrębność taksonu, nadawana jest mu ranga [[rząd (biologia)|rzędu]] ''Amborellales''<ref name=apweb/>. Amborellowce (''Amborellales'') wraz z [[grzybieniowce|grzybieniowcami]] (''Nympheales'') i ''[[Austrobaileyales]]'' łączone są w tzw. [[grad ewolucyjny|grad]] ANA skupiający najstarsze linie rozwojowe okrytonasiennych (skrót od pierwszych liter nazw naukowych rzędów)<ref name=baranow/>.
'''''Amborella trichopoda''''' – [[gatunek (biologia)|gatunek]] z [[takson monotypowy|monotypowego]] rodzaju amborella<ref name="slownik">{{Cytuj książkę | tytuł = Słownik botaniczny | wydawca = Wiedza Powszechna | miejsce = Warszawa | data = 2003 | strony = 25 | isbn = 83-214-1305-6}}</ref> ''Amborella'', [[rodzina (biologia)|rodziny]] amborellowatych ''Amborellaceae'' i rzędu amborellowców ''Amborellales'' (w systemie Ruggiero i in. 2015 też nadrzędu ''Amborellanae''). Płożący [[krzew]] występujący współcześnie tylko na wyspie [[Nowa Kaledonia]] na [[Ocean Spokojny|Oceanie Spokojnym]]<ref name=simpson/>. Zgodnie z danymi filogenetycznymi uwzględnionymi w [[system APG|systemach APG]] rodzina ta stanowi [[grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] dla wszystkich pozostałych [[okrytonasienne|okrytonasiennych]], tj. reprezentuje prostą linię potomną przodków roślin okrytonasiennych. Z tego też powodu, podkreślając odrębność taksonu, nadawana jest mu ranga [[rząd (biologia)|rzędu]] ''Amborellales''<ref name=apweb/>. Amborellowce (''Amborellales'') wraz z [[grzybieniowce|grzybieniowcami]] (''Nympheales'') i ''[[Austrobaileyales]]'' łączone są w tzw. [[grad ewolucyjny|grad]] ANA skupiający najstarsze linie rozwojowe okrytonasiennych (skrót od pierwszych liter nazw naukowych rzędów)<ref name=baranow/>.


Nazwa ''Amborella'' jest zdrobnieniem [[Język malgaski|malgaskiego]] słowa ''ambora'' oznaczającego roślinę z rodzaju ''[[Tambourissa]]'', którą pierwotnie uznano za najbliżej spokrewnioną z ''A. trichopoda''<ref name="maarten">{{Cytuj książkę | autor = Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase | tytuł = Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants | wydawca = Kew Publishing, The University of Chicago Press | miejsce = Richmond, Chicago | data = 2017 | strony = 88 | isbn = 978-1842466346}}</ref>.
Nazwa ''Amborella'' jest zdrobnieniem [[Język malgaski|malgaskiego]] słowa ''ambora'' oznaczającego roślinę z rodzaju ''[[Tambourissa]]'', którą pierwotnie uznano za najbliżej spokrewnioną z ''A. trichopoda''<ref name="maarten">{{Cytuj książkę | autor = Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase | tytuł = Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants | wydawca = Kew Publishing, The University of Chicago Press | miejsce = Richmond, Chicago | data = 2017 | strony = 88 | isbn = 978-1842466346}}</ref>.

Gatunek nie posiada znaczenia ekonomicznego<ref name="gurch"/>, ale ze względu na znaczenie naukowe uprawiany jest w [[ogród botaniczny|ogrodach botanicznych]]<ref>{{Cytuj pismo | autor = Bernadette Grosse-Veldmann, Nadja Korotkova, Bernhard Reinken, Wolfram Lobin, Wilhelm Barthlott | tytuł = Amborella trichopoda – Cultivation of the most ancestral angiosperm in botanic gardens | czasopismo = Sibbaldia: the Journal of Botanic Garden Horticulture | strony = 143-154 | data = 2011 | url = https://www.semanticscholar.org/paper/Amborella-trichopoda-%E2%80%93-Cultivation-of-the-most-in-Grosse-Veldmann-Korotkova/f3071bd366e92fa067a466138a1b6db9312056e8}}</ref>.


== Rozmieszczenie geograficzne ==
== Rozmieszczenie geograficzne ==
Linia 32: Linia 43:
[[Plik:Amborella trichopoda (3065965956)-2.jpg|thumb|Kwiat męski]]
[[Plik:Amborella trichopoda (3065965956)-2.jpg|thumb|Kwiat męski]]
[[Plik:Amborella trichopoda 5.jpg|thumb|Liść amborelli]]
[[Plik:Amborella trichopoda 5.jpg|thumb|Liść amborelli]]
; Pokrój:Rośliny o pędach [[Roślina drzewiasta|zdrewniałych]]<ref name=baranow>{{Cytuj | autor = Cole T.CH., Hilger H.H., Stevens P.F., Baranow P. | tytuł = Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics | data = 2018 | url = https://www.researchgate.net/publication/317522258_FILOGENEZA_ROSLIN_OKRYTOZALAZKOWYCH_-_Systematyka_Roslin_Kwiatowych_Polskie_tlumaczeniePolish_version_of_COLE_TCH_HILGER_HH_STEVENS_PF_2018_Angiosperm_Phylogeny_Poster_-_Flowering_Plant_Systematics}}</ref>, wyrastające w rozłożysty [[krzew]]<ref name="gurch"/> osiągający do 8 m wysokości<ref name="armen">{{Cytuj książkę|autor=Armen Takhtajan|tytuł=Flowering Plants|wydawca=Springer Netherlands|data=2009|strony=13-14|isbn=978-1-4020-9609-9}}</ref>. Pędy nieregularnie rozgałęziające się, czasem o pokroju zbliżonym do [[pnącze|pnącza]] lub niewielkiego [[drzewo|drzewa]]<ref name="maarten"/> (siewka i młoda roślina o wzroście [[Rozgałęzienia typu sympodialnego|sympodialnym]])<ref name=apweb/>. Młode pędy nagie lub owłosione<ref name="armen"/>.
; Pokrój: Rośliny o pędach [[Roślina drzewiasta|zdrewniałych]]<ref name=baranow>{{Cytuj | autor = Cole T.CH., Hilger H.H., Stevens P.F., Baranow P. | tytuł = Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics | data = 2018 | url = https://www.researchgate.net/publication/317522258_FILOGENEZA_ROSLIN_OKRYTOZALAZKOWYCH_-_Systematyka_Roslin_Kwiatowych_Polskie_tlumaczeniePolish_version_of_COLE_TCH_HILGER_HH_STEVENS_PF_2018_Angiosperm_Phylogeny_Poster_-_Flowering_Plant_Systematics}}</ref> osiągających do 8 m wysokości<ref name="armen">{{Cytuj książkę|autor=Armen Takhtajan|tytuł=Flowering Plants|wydawca=Springer Netherlands|data=2009|strony=13-14|isbn=978-1-4020-9609-9}}</ref>. Pędy nieregularnie rozgałęziają się<ref name="maarten" />, w efekcie roślina ma postać rozłożystego [[krzew]]u<ref name="gurch" />, czasem o pokroju zbliżonym do [[pnącze|pnącza]] lub niewielkiego [[drzewo|drzewa]]<ref name="maarten"/> (siewka i młoda roślina ma wzrost [[Rozgałęzienia typu sympodialnego|sympodialny]])<ref name=apweb/>. Młode pędy są nagie lub owłosione<ref name="armen"/>.


; [[Liść|Liście]]: Skrętoległe, początkowo wyrastają spiralnie, później dwurzędowo<ref name="armen"/>, bez przylistków, [[barwa zielona|zielone]], zimozielone, pojedyncze, całobrzegie lub o brzegu [[kształt liścia|falistym]] do wyraźnie piłkowanego<ref name="maarten"/> lub nawet pierzasto klapowanego<ref name="gurch"/>. [[Użyłkowanie liścia|Użyłkowanie]] pierzaste, z wiązkami łączącymi się przy brzegu blaszki<ref name="maarten"/>.
; [[Liść|Liście]]: Skrętoległe, początkowo wyrastają spiralnie, później dwurzędowo<ref name="armen"/>, bez przylistków, są zimozielone, pojedyncze, całobrzegie lub o brzegu [[kształt liścia|falistym]] do wyraźnie piłkowanego<ref name="maarten"/>, czasem nawet pierzasto klapowane<ref name="gurch"/>. [[Użyłkowanie liścia|Użyłkowanie]] jest pierzaste, z wiązkami łączącymi się przy brzegu blaszki<ref name="maarten"/>.


; [[Kwiat]]y :Rośliny [[dwupienność|rozdzielnopłciowe]] z drobnymi kwiatami (poniżej 7 mm średnicy<ref name=apweb/>) zebranymi w niewielkie, [[wierzchotka|wierzchotkowate]] [[kwiatostan]]y wyrastające w kątach liści<ref name="gurch"/>. [[Okwiat]] niezróżnicowany, biały, złożony z (5) 6–8 (13) listków ułożonych skrętolegle<ref name=slownik/><ref name="gurch"/><ref name="maarten"/>, liczniejszych w kwiatach męskich, u nasady nieco zrośniętych<ref name="gurch"/>. Pod okwiatem wyróżniane bywają podobne do niego [[podkwiatek|podkwiatki]]<ref name="maarten"/>. W listkach okwiatu znajduje się pojedyncza żyłka przewodząca<ref name=apweb/>. Kwiaty męskie z licznymi (12–22, rzadko do 100) [[pręcik (botanika)|pręcikami]] o [[pylnik]]ach niemal siedzących (nitki krótkie i szerokie<ref name=slownik/>), ułożonych w 3–5 okółkach, z których zewnętrzny przylega do okwiatu<ref name="gurch"/>. Główki pręcików kształtu trójkątnego, z rozsuniętymi [[pylnik]]ami i z wydłużonym łącznikiem między nimi. Woreczki pyłkowe otwierają się podłużnymi pęknięciami<ref name="armen"/>. Ziarna [[pyłek|pyłku]] bez porów, a jedynie z cieńszymi miejscami<ref name=slownik/>. Kwiaty żeńskie z 1–2 [[prątniczki|prątniczkami]] (rzadko bez nich lub z trzema<ref name="armen"/>) i 5–8 wolnymi, górnymi [[owocolistek|owocolistkami]] ułożonymi w jednym okółku<ref name="gurch"/><ref name="armen"/> lub spiralne<ref name=apweb/>. Brzegi owocolistków nie są całkowicie zrośnięte w części szczytowej. [[Znamię (botanika)|Znamię]] siedzące, tworzone przez wywinięte brzegi owocolistka<ref name="gurch"/>. [[Zalążek]] pojedynczy, usytuowany marginalnie, hemianatropowy (poprzeczny)<ref name="gurch"/>. [[Woreczek zalążkowy]] 8-jądrowy<ref name=baranow/>.
; [[Kwiat]]y: Rośliny [[dwupienność|rozdzielnopłciowe]] z drobnymi kwiatami (poniżej 7 mm średnicy<ref name=apweb/>) zebranymi w niewielkie, [[wierzchotka|wierzchotkowate]] [[kwiatostan]]y wyrastające w kątach liści<ref name="gurch"/>. [[Okwiat]] niezróżnicowany, biały, złożony z (5) 6–8 (13) listków (liczniejszych w kwiatach męskich), ułożonych skrętolegle<ref name=slownik/><ref name="gurch"/><ref name="maarten"/>, u nasady nieco zrośniętych<ref name="gurch"/>. Wewnętrzne listki okwiatu w czasie kwitnienia są większe od zewnętrznych i wywinięte na zewnątrz<ref name=ronse>{{Cytuj | tytuł = Floral Diagrams: An Aid to Understanding Flower Morphology and Evolution | wydawca = Cambridge University Press | data = 2022 | s = 74-101 | autor r = Louis P. Ronse De Craene | rozdział = Basal Angiosperms: The Ascent of Flowers}}</ref>. W listkach okwiatu znajduje się pojedyncza żyłka przewodząca<ref name=apweb/>. Pod okwiatem wyróżniane bywają podobne do jego listków dwa [[podkwiatek|podkwiatki]]<ref name="maarten"/><ref name=ronse/>. W środku kwiatu znajduje się sterylne, piramidalne przedłużenie osi pędu<ref name=ronse/>.
: Kwiaty męskie z licznymi (12–22, rzadko do 100) [[pręcik (botanika)|pręcikami]] o [[pylnik]]ach niemal siedzących (nitki są krótkie i szerokie<ref name=slownik/>), ułożonych w 3–5 okółkach, z których zewnętrzny przylega do okwiatu<ref name="gurch"/>. Główki pręcików kształtu trójkątnego, z rozsuniętymi [[pylnik]]ami i z wydłużonym łącznikiem między nimi. Woreczki pyłkowe otwierają się podłużnymi pęknięciami<ref name="armen"/>. Ziarna [[pyłek|pyłku]] bez porów, a jedynie z cieńszymi miejscami<ref name=slownik/>. Niezróżnicowane morfologicznie [[prątniczki]] mają sterylne pylniki<ref name=ronse/>.
: Kwiaty żeńskie z 1–2 [[prątniczki|prątniczkami]] (rzadko bez nich lub z trzema<ref name="armen"/>) i 5–8 wolnymi, górnymi [[owocolistek|owocolistkami]] ułożonymi w jednym okółku<ref name="gurch"/><ref name="armen"/> (według niektórych autorów spiralne<ref name=apweb/>). Brzegi owocolistków nie są całkowicie zrośnięte w części szczytowej. [[Znamię (botanika)|Znamię]] siedzące, tworzone przez wywinięte brzegi owocolistka<ref name="gurch"/>. [[Zalążek]] pojedynczy, usytuowany marginalnie, opisywany jako hemianatropowy (poprzeczny)<ref name="gurch"/> i ortotropowy (wyprostowany)<ref name=ronse/>. [[Woreczek zalążkowy]] jest wyjątkowy wśród okrytonasiennych – 8-komórkowy i 9-jądrowy<ref name="raven">{{Cytuj | autor = Peter H. Raven, Susan E. Eichhorn, Ray F. Evert | tytuł = Biologia roślin | wolumin = 1 | miejsce = Warszawa | wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN | data = 2023 | s = 499 | isbn = 978-83-01-22896-5}}</ref>.


; [[Owoc]]e : [[Owoc zbiorowy|Zbiorowe]], tworzone przez krótkoszypułkowe czerwone, mięsiste [[Pestkowiec|pestkowce]]<ref name="maarten"/> o średnicy do 5 mm<ref name=heywood/>. Owoce powstają zwykle tylko z trzech owocolistków<ref name="armen"/>. Pestki o powierzchni dziobatej, z komorami wypełnionymi substancjami [[Żywica|żywicznymi]]. [[Zarodek]] drobny z dwoma [[liścień|liścieniami]]<ref name="gurch"/>. [[Bielmo (botanika)|Bielmo]] obfite<ref name=slownik/>.
; [[Owoc]]e: [[Owoc zbiorowy|Zbiorowe]], tworzone przez krótkoszypułkowe czerwone, mięsiste [[Pestkowiec|pestkowce]]<ref name="maarten"/> o średnicy do 5 mm<ref name=heywood/>. Owoce powstają zwykle tylko z trzech owocolistków<ref name="armen"/>. Pestki o powierzchni dziobatej, z komorami wypełnionymi substancjami [[Żywica|żywicznymi]]. [[Zarodek]] drobny z dwoma [[liścień|liścieniami]]<ref name="gurch"/>. [[Bielmo (botanika)|Bielmo]] obfite<ref name=slownik/>.


== Biologia i ekologia ==
== Biologia i ekologia ==
Do cech pierwotnych ''Amborella trichopoda'' należy m.in. brak [[Naczynie (botanika)|naczyń]] (w [[Drewno wtórne|drewnie wtórnym]] obecne są tylko [[Cewka (botanika)|cewki]]<ref name="slownik"/>) oraz [[Komórka wydzielnicza|komórek wydzielniczych]] z [[olejek eteryczny|olejkami eterycznymi]] – obecnych u innych grup bazalnych roślin okrytonasiennych<ref name="simpson">{{cytuj książkę |autor=Michael G. Simpson|tytuł=Plant Systematics |wydawca=Academic Press Elsevier |miejsce=Amsterdam, Boston, Heidelberg...|data=2010|strony=185-186|isbn=978-0-12-374380-0}}</ref>. Specyficzny jest [[mitochondrialny DNA]] o rozmiarze 7-krotnie większym niż u innych roślin, zawierający [[gen]]y pochodzące z [[Poziomy transfer genów|poziomego transferu]] od co najmniej dwóch gatunków [[mchy|mchów]], przedstawiciela [[zielenice|zielenic]] ''[[Coccomyza]]'' i licznych okrytonasiennych ([[bukowce|bukowców]], [[szczawikowce|szczawikowców]], [[Sandałowce|sandałowców]], [[wilczomleczowate|wilczomleczowatych]] i [[bambus]]a). W efekcie [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]] z [[Mitochondrium|mitochondriów]] amborelli nazwany został „grobowcem cudzych genów”<ref name=apweb/>.
Do cech pierwotnych ''Amborella trichopoda'' należy m.in. brak [[Naczynie (botanika)|naczyń]] (w [[Drewno wtórne|drewnie wtórnym]] obecne są tylko [[Cewka (botanika)|cewki]]<ref name="slownik"/>) oraz [[Komórka wydzielnicza|komórek wydzielniczych]] z [[olejek eteryczny|olejkami eterycznymi]] – obecnych u innych grup bazalnych roślin okrytonasiennych<ref name="simpson">{{cytuj książkę |autor=Michael G. Simpson|tytuł=Plant Systematics |url=https://archive.org/details/plantsystematics00simp_337|wydawca=Academic Press Elsevier |miejsce=Amsterdam, Boston, Heidelberg...|data=2010|strony=[https://archive.org/details/plantsystematics00simp_337/page/185 185]-186|isbn=978-0-12-374380-0}}</ref>. Specyficzny jest [[mitochondrialny DNA]] o rozmiarze 7-krotnie większym niż u innych roślin, zawierający [[gen]]y pochodzące z [[Poziomy transfer genów|poziomego transferu]] od co najmniej dwóch gatunków [[mchy|mchów]], przedstawiciela [[zielenice|zielenic]] ''[[Coccomyza]]'' i licznych okrytonasiennych ([[bukowce|bukowców]], [[szczawikowce|szczawikowców]], [[Sandałowce|sandałowców]], [[wilczomleczowate|wilczomleczowatych]] i [[bambus]]a). W efekcie [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]] z [[Mitochondrium|mitochondriów]] amborelli nazwany został „grobowcem cudzych genów”<ref name=apweb/>.


Kwiaty o słodkim zapachu wydzielanym nocą [[zapylenie|zapylane]] są przez [[owady]] i wiatr<ref name="mabb">{{Cytuj książkę | autor = David J. Mabberley | tytuł = Mabberley's Plant-Book | wydawca = Cambridge University Press | data = 2017 | strony = 39 | isbn = 978-1-107-11502-6}}</ref>.
Kwiaty o słodkim zapachu wydzielanym nocą [[zapylenie|zapylane]] są przez [[owady]] i wiatr<ref name="mabb">{{Mabberley2017 |s = 39}}</ref>. Rośliny są [[dwupienność|dwupienne]], ale w różnych sezonach rośliny te mogą rozwijać kwiaty różnych płci (tj. mogą zmieniać płeć)<ref>{{Cytuj stronę | url = https://newcaledoniaplants.com/plant-catalog/amborella/ | tytuł = Amborella trichopoda | praca = Plants of New Caledonia | opublikowany = Atlanta Botanical Garden | data dostępu = 2022-05-26}}</ref>.


== Systematyka ==
== Systematyka ==
Pierwotnie rodzaj ''Amborella'' włączany był do [[Poleńcowate|poleńcowatych]] ''Monimiaceae''<ref name=heywood>{{cytuj książkę|autor=Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.|tytuł=Flowering plant families of the world|wydawca=Firely Books|miejsce=Ontario|data=2007|strony=29-30 |isbn=1-55407-206-9}}</ref>. W różnych systemach drugiej połowy XX wieku ([[system Cronquista|Cronquista]] (1981), [[System Dahlgrena|Dahlgrena]] (1989), [[System Takhtajana|Takhtajana]] (1999)) rodzina ''Amborellaceae'' zaliczana była do rzędu [[wawrzynowce|wawrzynowców]] (''Laurales''). Analizy genetyczne na przełomie XX i XXI wieku wykazały, że rodzina ta jest [[grupa siostrzana|siostrzaną]] dla wszystkich pozostałych [[okrytonasienne|okrytonasiennych]]<ref name="gurch">{{Cytuj książkę | autor = Gurcharan Singh | tytuł = Plant Systematics. An Integrated Approach | wydawca = Science Publishers, INC | miejsce = Enfield | data = 2004 | strony = 306 | isbn = 1578083516}}</ref>. W [[system APG I|systemie APG I]] (1998)<ref name=apgI>{{Cytuj pismo | autor = K. Bremer, M. W. Chase i 30 in. | tytuł = An ordinal classification for the families of flowering plants | czasopismo = Annals of the Missouri Botanical Garden | wolumin = 85, 4 | strony = 531-553 | data = 1998 | url = https://www.researchgate.net/publication/279592674_An_ordinal_classification_for_the_families_of_flowering_plants}}</ref> i [[system APG II|APG II]] (2003) rodzina była wymieniona wśród posiadających niejasną pozycję (''[[Incertae sedis]]'') wśród [[klad bazalny|kladów bazalnych]] okrytonasiennych<ref name="gurch"/>. W [[System Takhtajana|systemie Takhtajana]] z 2009 zaliczona została do [[takson monotypowy|monotypowego]] rzędu ''Amborellales'' w nadrzędzie ''Nymphaeanae'' i podklasie ''Magnoliidae''<ref name="armen"/>.
Pierwotnie rodzaj ''Amborella'' włączany był do [[Poleńcowate|poleńcowatych]] ''Monimiaceae''<ref name=heywood>{{cytuj książkę|autor=Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.|tytuł=Flowering plant families of the world|wydawca=Firely Books|miejsce=Ontario|data=2007|strony=29-30 |isbn=1-55407-206-9}}</ref>. Później podniesiony został do rangi osobnej rodziny ''Amborellaceae'' i w różnych systemach drugiej połowy XX wieku ([[system Cronquista|Cronquista]] z 1981, [[System Dahlgrena|Dahlgrena]] z 1989, [[System Takhtajana|Takhtajana]] z 1999) zaliczany był do rzędu [[wawrzynowce|wawrzynowców]] (''Laurales''). Analizy genetyczne na przełomie XX i XXI wieku wykazały, że rodzina ta jest [[grupa siostrzana|siostrzaną]] dla wszystkich pozostałych [[okrytonasienne|okrytonasiennych]]<ref name="gurch">{{Cytuj książkę | autor = Gurcharan Singh | tytuł = Plant Systematics. An Integrated Approach | wydawca = Science Publishers, INC | miejsce = Enfield | data = 2004 | strony = 306 | isbn = 1578083516}}</ref>. W [[system APG I|systemie APG I]] (1998)<ref name=apgI>{{Cytuj pismo | autor = K. Bremer, M. W. Chase i 30 in. | tytuł = An ordinal classification for the families of flowering plants | czasopismo = Annals of the Missouri Botanical Garden | wolumin = 85, 4 | strony = 531-553 | data = 1998 | url = https://www.researchgate.net/publication/279592674_An_ordinal_classification_for_the_families_of_flowering_plants}}</ref> i [[system APG II|APG II]] (2003) rodzina była wymieniona wśród posiadających niejasną pozycję (''[[Incertae sedis]]'') wśród [[klad bazalny|kladów bazalnych]] okrytonasiennych<ref name="gurch"/>. W [[System Takhtajana|systemie Takhtajana]] z 2009 zaliczona została do [[takson monotypowy|monotypowego]] rzędu ''Amborellales'' w nadrzędzie ''Nymphaeanae'' i podklasie ''Magnoliidae''<ref name="armen"/>. W systemie Ruggiero i in. z 2015 takson podniesiony został do rangi nadrzędu ''Amborellanae'' jako jedna z 18 linii rozwojowych [[okrytonasienne|okrytonasiennych]] tej rangi<ref name=ruggiero/>.


; Pozycja systematyczna według [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (aktualizowany [[system APG IV]] z 2016)<ref name=apweb/>
; Pozycja filogenetyczna w obrębie okrytonasiennych według [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (aktualizowany [[system APG IV]] z 2016)<ref name=apweb/>
{{Klad
{{Klad
| style = font-size:100%;line-height:90%
| style = font-size:100%;line-height:90%
Linia 65: Linia 78:
}}
}}


; Pozycja filogenetyczna w obrębie okrytonasiennych według Yanga i in. (2020)<ref name=yang>{{cytuj | autor = Lingxiao Yang, Danyan Su, Xin Chang, Charles S.P. Foster, Linhua Sun, Chien-Hsun Huang, Xiaofan Zhou, Liping Zeng, Hong Ma, Bojian Zhong | tytuł = Phylogenomic Insights into Deep Phylogeny of Angiosperms Based on Broad Nuclear Gene Sampling | czasopismo = Plant Communications | data = 2020-03 | data dostępu = 2021-01-24 | wolumin = 1 | numer = 2 | s = 100027 | doi = 10.1016/j.xplc.2020.100027 | pmid = 33367231 | pmc = PMC7747974 | język = en}}</ref>:
{{Klad
| style = line-height:90%
| 1 = [[Okrytonasienne|←]]
| 1.1 = amborellowce ''Amborellales''
| 1.2.1 = [[grzybieniowce]] ''Nymphaeales''
| 1.2.2.1 = ''[[Austrobaileyales]]''
| 1.2.2.2.label1 = [[jednoliścienne|→]]
| 1.2.2.2.1 = [[jednoliścienne]] ''monocots''
| 1.2.2.2.2.label1 = [[magnoliowe|→]]
| 1.2.2.2.2.1 = [[magnoliowe]] ''Magnoliidae''
| 1.2.2.2.2.2.1 = [[zieleńcowce]] ''Chloranthales''
| 1.2.2.2.2.2.2.1 = [[Rogatkowate (rośliny)|rogatkowce]] ''Ceratophyllales''
| 1.2.2.2.2.2.2.label2 = [[dwuliścienne właściwe|→]]
| 1.2.2.2.2.2.2.2 = [[dwuliścienne właściwe]] ''eudicots''
}}
; Klasyfikacja systematyczna
; Klasyfikacja systematyczna
* rząd ''Amborellales'' <small>Melikyan, A.V. Bobrov & Zaytzeva in F. Manitz & F.H. Hellwig, 14 Symp. Biodiv. Evolutionsbiol.: 122. 1 Sep 1999</small><ref name="kiger">{{Cytuj stronę | url = http://www.plantsystematics.org/reveal/pbio/fam/famabbr.html | tytuł = A comprehensive scheme for standardized abbreviation of usable plant-family names and type-based suprafamilial names | autor = Robert W. Kiger, James L. Reveal | opublikowany = University of Maryland | data dostępu = 2019-04-12}}</ref>
* rząd ''Amborellales'' <small>Melikyan, A.V. Bobrov & Zaytzeva in F. Manitz & F.H. Hellwig, 14 Symp. Biodiv. Evolutionsbiol.: 122. 1 Sep 1999</small><ref name="kiger">{{Cytuj stronę | url = http://www.plantsystematics.org/reveal/pbio/fam/famabbr.html | tytuł = A comprehensive scheme for standardized abbreviation of usable plant-family names and type-based suprafamilial names | autor = Robert W. Kiger, James L. Reveal | opublikowany = University of Maryland | data dostępu = 2019-04-12}}</ref>
Linia 72: Linia 101:


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy|
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2021-02-28}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |strona = orders/amborellalesweb2.htm |tytuł = Angiosperm Evolution; Amborellales |sekcja = Amborellales |data dostępu = 2019-04-12}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Amborellowce|*]]
[[Kategoria:Amborellowce|*]]

Aktualna wersja na dzień 05:44, 5 maj 2024

Amborella trichopoda
Ilustracja
Amborella trichopoda
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

Amborellanae

Rząd

amborellalowce

Rodzina

amborellowate

Rodzaj

amborella

Gatunek

Amborella trichopoda

Nazwa systematyczna
Amborella trichopoda Baill.
Adansonia 10: 354 1873[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Multimedia w Wikimedia Commons
Kwitnący pęd Amborella trichopoda
Kwiatostan z kwiatami męskimi

Amborella trichopoda – gatunek z monotypowego rodzaju amborella[5] Amborella, rodziny amborellowatych Amborellaceae i rzędu amborellowców Amborellales (w systemie Ruggiero i in. 2015 też nadrzędu Amborellanae). Płożący krzew występujący współcześnie tylko na wyspie Nowa Kaledonia na Oceanie Spokojnym[6]. Zgodnie z danymi filogenetycznymi uwzględnionymi w systemach APG rodzina ta stanowi grupę siostrzaną dla wszystkich pozostałych okrytonasiennych, tj. reprezentuje prostą linię potomną przodków roślin okrytonasiennych. Z tego też powodu, podkreślając odrębność taksonu, nadawana jest mu ranga rzędu Amborellales[2]. Amborellowce (Amborellales) wraz z grzybieniowcami (Nympheales) i Austrobaileyales łączone są w tzw. grad ANA skupiający najstarsze linie rozwojowe okrytonasiennych (skrót od pierwszych liter nazw naukowych rzędów)[7].

Nazwa Amborella jest zdrobnieniem malgaskiego słowa ambora oznaczającego roślinę z rodzaju Tambourissa, którą pierwotnie uznano za najbliżej spokrewnioną z A. trichopoda[8].

Gatunek nie posiada znaczenia ekonomicznego[9], ale ze względu na znaczenie naukowe uprawiany jest w ogrodach botanicznych[10].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek znany jest tylko z wyspy Nowa Kaledonia, gdzie rośnie w lasach na rzędnych od 200 do 1000 m n.p.m. na glebach powstających ze skał łupkowych. Lokalnie bywa liczny w obszarze między Plateau de Dogny i zlewnią rzeki Tipindjé[8].

Ponieważ przodkowie amborellowców oddzielili się od pozostałych okrytonasiennych około 130 milionów lat temu, a Nowa Kaledonia wypiętrzyła się z oceanu przed ok. 37 milionami lat, rośliny te musiały rozwijać się gdzieś indziej i wyginąć w obszarze pierwotnego występowania[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiat męski
Liść amborelli
Pokrój
Rośliny o pędach zdrewniałych[7] osiągających do 8 m wysokości[11]. Pędy nieregularnie rozgałęziają się[8], w efekcie roślina ma postać rozłożystego krzewu[9], czasem o pokroju zbliżonym do pnącza lub niewielkiego drzewa[8] (siewka i młoda roślina ma wzrost sympodialny)[2]. Młode pędy są nagie lub owłosione[11].
Liście
Skrętoległe, początkowo wyrastają spiralnie, później dwurzędowo[11], bez przylistków, są zimozielone, pojedyncze, całobrzegie lub o brzegu falistym do wyraźnie piłkowanego[8], czasem nawet pierzasto klapowane[9]. Użyłkowanie jest pierzaste, z wiązkami łączącymi się przy brzegu blaszki[8].
Kwiaty
Rośliny rozdzielnopłciowe z drobnymi kwiatami (poniżej 7 mm średnicy[2]) zebranymi w niewielkie, wierzchotkowate kwiatostany wyrastające w kątach liści[9]. Okwiat niezróżnicowany, biały, złożony z (5) 6–8 (13) listków (liczniejszych w kwiatach męskich), ułożonych skrętolegle[5][9][8], u nasady nieco zrośniętych[9]. Wewnętrzne listki okwiatu w czasie kwitnienia są większe od zewnętrznych i wywinięte na zewnątrz[12]. W listkach okwiatu znajduje się pojedyncza żyłka przewodząca[2]. Pod okwiatem wyróżniane bywają podobne do jego listków dwa podkwiatki[8][12]. W środku kwiatu znajduje się sterylne, piramidalne przedłużenie osi pędu[12].
Kwiaty męskie z licznymi (12–22, rzadko do 100) pręcikami o pylnikach niemal siedzących (nitki są krótkie i szerokie[5]), ułożonych w 3–5 okółkach, z których zewnętrzny przylega do okwiatu[9]. Główki pręcików kształtu trójkątnego, z rozsuniętymi pylnikami i z wydłużonym łącznikiem między nimi. Woreczki pyłkowe otwierają się podłużnymi pęknięciami[11]. Ziarna pyłku bez porów, a jedynie z cieńszymi miejscami[5]. Niezróżnicowane morfologicznie prątniczki mają sterylne pylniki[12].
Kwiaty żeńskie z 1–2 prątniczkami (rzadko bez nich lub z trzema[11]) i 5–8 wolnymi, górnymi owocolistkami ułożonymi w jednym okółku[9][11] (według niektórych autorów spiralne[2]). Brzegi owocolistków nie są całkowicie zrośnięte w części szczytowej. Znamię siedzące, tworzone przez wywinięte brzegi owocolistka[9]. Zalążek pojedynczy, usytuowany marginalnie, opisywany jako hemianatropowy (poprzeczny)[9] i ortotropowy (wyprostowany)[12]. Woreczek zalążkowy jest wyjątkowy wśród okrytonasiennych – 8-komórkowy i 9-jądrowy[13].
Owoce
Zbiorowe, tworzone przez krótkoszypułkowe czerwone, mięsiste pestkowce[8] o średnicy do 5 mm[14]. Owoce powstają zwykle tylko z trzech owocolistków[11]. Pestki o powierzchni dziobatej, z komorami wypełnionymi substancjami żywicznymi. Zarodek drobny z dwoma liścieniami[9]. Bielmo obfite[5].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Do cech pierwotnych Amborella trichopoda należy m.in. brak naczyń (w drewnie wtórnym obecne są tylko cewki[5]) oraz komórek wydzielniczych z olejkami eterycznymi – obecnych u innych grup bazalnych roślin okrytonasiennych[6]. Specyficzny jest mitochondrialny DNA o rozmiarze 7-krotnie większym niż u innych roślin, zawierający geny pochodzące z poziomego transferu od co najmniej dwóch gatunków mchów, przedstawiciela zielenic Coccomyza i licznych okrytonasiennych (bukowców, szczawikowców, sandałowców, wilczomleczowatych i bambusa). W efekcie DNA z mitochondriów amborelli nazwany został „grobowcem cudzych genów”[2].

Kwiaty o słodkim zapachu wydzielanym nocą zapylane są przez owady i wiatr[15]. Rośliny są dwupienne, ale w różnych sezonach rośliny te mogą rozwijać kwiaty różnych płci (tj. mogą zmieniać płeć)[16].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie rodzaj Amborella włączany był do poleńcowatych Monimiaceae[14]. Później podniesiony został do rangi osobnej rodziny Amborellaceae i w różnych systemach drugiej połowy XX wieku (Cronquista z 1981, Dahlgrena z 1989, Takhtajana z 1999) zaliczany był do rzędu wawrzynowców (Laurales). Analizy genetyczne na przełomie XX i XXI wieku wykazały, że rodzina ta jest siostrzaną dla wszystkich pozostałych okrytonasiennych[9]. W systemie APG I (1998)[17] i APG II (2003) rodzina była wymieniona wśród posiadających niejasną pozycję (Incertae sedis) wśród kladów bazalnych okrytonasiennych[9]. W systemie Takhtajana z 2009 zaliczona została do monotypowego rzędu Amborellales w nadrzędzie Nymphaeanae i podklasie Magnoliidae[11]. W systemie Ruggiero i in. z 2015 takson podniesiony został do rangi nadrzędu Amborellanae jako jedna z 18 linii rozwojowych okrytonasiennych tej rangi[1].

Pozycja filogenetyczna w obrębie okrytonasiennych według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)[2]
←

amborellowce Amborellales




grzybieniowce Nymphaeales




Austrobaileyales





zieleńcowce Chloranthales





kanellowce Canellales



pieprzowce Piperales





wawrzynowce Laurales



magnoliowce Magnoliales







klad jednoliściennych monocots




rogatkowce Ceratophyllales



klad dwuliściennych właściwych eudicots








Pozycja filogenetyczna w obrębie okrytonasiennych według Yanga i in. (2020)[18]
←

amborellowce Amborellales




grzybieniowce Nymphaeales




Austrobaileyales



→

jednoliścienne monocots



→

magnoliowe Magnoliidae




zieleńcowce Chloranthales




rogatkowce Ceratophyllales


→

dwuliścienne właściwe eudicots









Klasyfikacja systematyczna
  • rząd Amborellales Melikyan, A.V. Bobrov & Zaytzeva in F. Manitz & F.H. Hellwig, 14 Symp. Biodiv. Evolutionsbiol.: 122. 1 Sep 1999[19]
    • rodzina Amborellaceae Pichon in Bull. Mus. Hist. Nat. (Paris), ser. 2, 20: 384. 25 Oct 1948[19]
      • rodzaj Amborella Baillon, Adansonia 10: 354. 20 Feb 1873[20]
        • gatunek Amborella trichopoda Baill. Adansonia 10: 354 1873[3]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h Peter F. Stevens, Angiosperm Evolution; Amborellales : Amborellales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-04-12] (ang.).
  3. ↑ a b Amborella trichopoda Baill.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-04-12].
  4. ↑ Amborella trichopoda, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ a b c d e f Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 25. ISBN 83-214-1305-6.
  6. ↑ a b Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 185-186. ISBN 978-0-12-374380-0.
  7. ↑ a b Cole T.CH. i inni, Filogeneza roślin okrytozalążkowych – Systematyka Roślin Kwiatowych, Polskie tłumaczenie/Polish version of (2018) Angiosperm Phylogeny Poster – Flowering Plant Systematics [online], 2018.
  8. ↑ a b c d e f g h i j Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 88. ISBN 978-1842466346.
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l m Gurcharan Singh: Plant Systematics. An Integrated Approach. Enfield: Science Publishers, INC, 2004, s. 306. ISBN 1-57808-351-6.
  10. ↑ Bernadette Grosse-Veldmann, Nadja Korotkova, Bernhard Reinken, Wolfram Lobin, Wilhelm Barthlott. Amborella trichopoda – Cultivation of the most ancestral angiosperm in botanic gardens. „Sibbaldia: the Journal of Botanic Garden Horticulture”, s. 143-154, 2011. 
  11. ↑ a b c d e f g h Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer Netherlands, 2009, s. 13-14. ISBN 978-1-4020-9609-9.
  12. ↑ a b c d e Louis P. Ronse De Craene, Basal Angiosperms: The Ascent of Flowers, [w:] Floral Diagrams: An Aid to Understanding Flower Morphology and Evolution, Cambridge University Press, 2022, s. 74-101.
  13. ↑ Peter H. Raven, Susan E. Eichhorn, Ray F. Evert, Biologia roślin, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2023, s. 499, ISBN 978-83-01-22896-5.
  14. ↑ a b Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 29-30. ISBN 1-55407-206-9.
  15. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 39, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  16. ↑ Amborella trichopoda. [w:] Plants of New Caledonia [on-line]. Atlanta Botanical Garden. [dostęp 2022-05-26].
  17. ↑ K. Bremer, M. W. Chase i 30 in.. An ordinal classification for the families of flowering plants. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 85, 4, s. 531-553, 1998. 
  18. ↑ Lingxiao Yang i inni, Phylogenomic Insights into Deep Phylogeny of Angiosperms Based on Broad Nuclear Gene Sampling, „Plant Communications”, 1 (2), 2020, s. 100027, DOI: 10.1016/j.xplc.2020.100027, PMID: 33367231, PMCID: PMC7747974 [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  19. ↑ a b Robert W. Kiger, James L. Reveal: A comprehensive scheme for standardized abbreviation of usable plant-family names and type-based suprafamilial names. University of Maryland. [dostęp 2019-04-12].
  20. ↑ Amborella. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-04-12].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Amborella_trichopoda&oldid=73704211”