Karabin powtarzalny: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
m Bot: Dodanie tytułów do linków w przypisach (patrz opis) |
||
(Nie pokazano 37 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik: |
[[Plik:Mosin-Nagant M1891 - Ryssland - AM.032971 (NB).png|thumb|350px|Karabin powtarzalny [[Karabin Mosin|Mosin]]]] |
||
'''Karabin powtarzalny''' |
'''Karabin powtarzalny''' – [[karabin]] posiadający '''[[magazynek]]''', w którym strzelec każdorazowo po oddaniu strzału, musi ręcznie przeładować broń: wprowadzając nabój z magazynka do [[Komora nabojowa|komory nabojowej]], poprzez wykonanie odpowiednich ruchów manipulatorem [[Zamek (broń)|zamka]]<ref>{{encyklopedia PWN|id=3920192|tytuł=karabin powtarzalny|data dostępu=2022-12-07}}</ref><ref name="Torecki">{{cytuj | autor = Stanisław Torecki | tytuł = 1000 słów o broni i balistyce | data = 1982 | isbn = 83-11-06699-X | wydanie = 3, popr. i uzup. | miejsce = Warszawa | wydawca = Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej | s = 99-100}}</ref>. Karabiny powtarzalne zastąpiły [[karabin jednostrzałowy|karabiny jednostrzałowe]] (nie posiadające magazynków), w II połowie XIX wieku. |
||
== Historia == |
|||
Dzielą się w zależności od liczby ruchów zamkiem na dwutaktowe (ruch zamka do tyłu i do przodu) oraz czterotaktowe (obrót, do tyłu, do przodu, obrót). W Europie pierwsze wzory karabinów powtarzalnych pojawiły się w latach siedemdziesiątych XIX wieku (po wprowadzeniu łuski metalowej zaopatrzonej w centralnie umieszczoną spłonkę w 1865 roku). Należą do nich: karabin Vetterliego wz. 1869 (Szwajcaria), Fruwirtha wz. 1870 (Austria). Ten rodzaj karabinu zastąpił [[karabin jednostrzałowy]], a do [[II wojna światowa|II wojny światowej]] stanowiły one podstawowe uzbrojenia indywidualne. |
|||
Pierwsze prace nad skonstruowaniem karabinu powtarzalnego prowadzono już na przełomie XVII-XVIII w. jednak istotną przeszkodę stanowiła powszechna wtedy konstrukcja broni strzeleckiej opartej na [[Rozdzielne ładowanie|rozdzielnym ładowaniu]]. Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się [[Amunicja zespolona|amunicji zespolonej]] w XIX w., którą można było z powodzeniem zaadaptować do broni zasilanej z magazynka. W związku z czym zaczęły pojawiać się coraz bardziej udane prototypy karabinów powtarzalnych. |
|||
<br clear="all"> |
|||
[[Plik:Jennings and Volcanic rifles.jpg|thumb|Karabiny firmy [[Volcanic Repeating Arms|Volcanic]], pierwsze seryjnie produkowane karabiny powtarzalne]] |
|||
{| border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" |
|||
[[Plik:Henry Rifle (cropped).jpg|thumb|[[Karabin Henry|karabin Henry'ego]]]] |
|||
|+ |'''Dane taktyczno-techniczne wybranych karabinów powtarzalnych''' |
|||
Pierwsze karabiny tego typu które trafiły do produkcji seryjnej, opracowano w połowie XIX wieku w amerykańskim przedsiębiorstwie [[Volcanic Repeating Arms]], jednak ich produkcja była mocno ograniczona a konstrukcja daleka od doskonałości, co ostatecznie doprowadziło do upadku firmy w 1856 r. Niebawem wszystkie akcje upadłej firmy wykupił jej udziałowiec [[Oliver Winchester]], przeorganizowując ją w nowe przedsiębiorstwo [[New Haven Arms Company]], w którym zatrudnił byłego pracownika firmy Volcanic [[Tyler Henry|Tylera Henry'ego]]. Henry w 1860 r. dopracował konstrukcję karabinu rozwijanego w poprzedniej firmie, która w 1862 r. trafiła do produkcji seryjnej jako [[Karabin Henry|karabin Henry'ego]] i odniosła komercyjny sukces{{odn|Edwards|1962|s=177}}. W 1866 r. Winchester kolejny raz przeorganizował firmę jako [[Winchester Repeating Arms Company]] pod szyldem której zaczął produkować karabiny powtarzalne (począwszy od modelu [[Karabin Winchester M1866|Winchester M1866]]). |
|||
|- |
|||
|align="center"|Wzór broni (państwo) |
|||
Równolegle z karabinem Henry'ego w 1860 r. konkurencyjny projektant [[Christopher Miner Spencer]] opracował własny karabin powtarzalny ([[karabin Spencer]]a), który został przyjęty na wyposażenie [[Armia Unii|Armii Unii]] w czasie [[Wojna secesyjna|wojny secesyjnej]], gdzie używany był głównie przez oddziały kawalerii. Mimo to, karabiny spencera nie wyparły z uzbrojenia armii przestarzałych konstrukcyjnie karabinów jednostrzałowych, które aż do lat 90 XIX w. pozostały podstawową bronią armii amerykańskiej<ref>D. Miller, s.192.</ref>. |
|||
|align="center"|[[Kaliber broni|Kaliber]] <br />(mm) |
|||
[[Plik:Repetiergewehr Vetterli 1868-69.jpg|thumb|[[Karabin Vetterli|Vetterli]], pierwszy europejski karabin powtarzalny]] |
|||
|align="center"|Długość karabinu (z bagnetem) <br />(mm) |
|||
Niedługo po wprowadzeniu pierwszych udanych karabinów powtarzalnych w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], analogiczne konstrukcje zaczęto opracowywać również w Europie, gdzie w 1867 r. w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] opracowano karabin [[Karabin Vetterli|Vetterli M1867]] (używany jako karabin podstawowy), a w 1872 r. w [[Austro-Węgry|Austro-Węgrzech]] karabin [[karabin Fruwirth|Fruwirth M1872]] (używany w ograniczonym zakresie)<ref>{{Cytuj | url=http://www.hungariae.com/Fruwirth.htm | tytuł=Fruwirth Model 1872 Carbines Austro-Hungarian Weapons<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=hungariae.com | data dostępu=2024-04-23}}</ref>. |
|||
|align="center"|Długość lufy <br />(mm) |
|||
[[Plik:Short Magazine Lee-Enfield Mk 1 (1903) - UK - cal 303 British - Armémuseum noBG.jpg|thumb|[[Karabiny Lee-Enfield|Lee-Enfield]] z okresu I i II wojny światowej]] |
|||
|align="center"|Masa (z bagnetem) <br />(kg) |
|||
W II połowie XIX w. karabiny powtarzalne zaczęły gwałtownie wypierać przestarzałe [[Karabin jednostrzałowy|karabiny jednostrzałowe]] w roli broni podstawowej, czego przykładem mogą być: [[Karabin Mauser M1871/84|Mauser Gew1871/84]] i [[Karabin Gew88|Gew88]] w [[Armia Cesarstwa Niemieckiego|armii niemieckiej]], [[Karabiny Mannlicher M1886, M1888, M1890|Mannlichery M1886, M1888, M1890]] w [[Armia Austro-Węgier|armii austro-węgierskiej]], [[Karabin Gras Mle 1874#Modyfikacja Kropatscheka|Gras-Kropatschek Mle 1871/84]] i [[Karabin Lebel Mle 1886|Lebel Mle 1886]] w [[Armée de terre|armii francuskiej]], [[Karabin Lee-Metford|Lee-Metford]] i [[Karabiny Lee-Enfield|Lee-Enfield]] w [[British Army|armii brytyjskiej]] czy [[Karabin Mosin|Mosin wz. 1891]] w [[Armia Imperium Rosyjskiego|armii rosyjskiej]]. W tym okresie następował również gwałtowny rozwój konstrukcji karabinów powtarzalnych, a do najważniejszych innowacji należały: zastąpienie [[Magazynek rurowy|magazynków rurowych]] - [[Magazynek pudełkowy|pudełkowymi]] (ładowanymi za pomocą [[ładownik]]ów i [[Łódka nabojowa|łódek]]) oraz zastąpienie [[Proch czarny|prochu czarnego]] - [[Proch bezdymny|bezdymnym]]. |
|||
|align="center"|Prędkość początkowa pocisku <br />(m/s) |
|||
|align="center"|Pojemność magazynka |
|||
Karabiny powtarzalne stanowiły najpopularniejsze uzbrojenie żołnierzy w czasie [[I wojna światowa|I]] i [[II wojna światowa|II wojny światowej]]. Po II wojnie światowej zostały jednak szybko wyparte z uzbrojenia przez karabiny [[karabin samopowtarzalny|samopowtarzalne]] i [[karabin automatyczny|automatyczne]]<ref name=Torecki/>. Obecnie karabiny powtarzalne obecne są w wojsku jedynie w roli [[karabin wyborowy|karabinów wyborowych]], natomiast na rynku cywilnym jako [[broń myśliwska]] (zob. [[sztucer]]) lub [[broń sportowa|sportowa]]. |
|||
|align="center"|Rodzaj zamka |
|||
|align="center"|Rodzaj [[celownik (element broni)|celownika]] |
|||
== Budowa == |
|||
|--- |
|||
[[Plik:Berthier Mle1916 carbine cutaway (NB).jpg|thumb|Przekrój karabinu powtarzalnego [[Karabiny Berthier|Berthier]]]] |
|||
|align="left"|[[Karabin wz. 38 Arisaka|Arisaka wz. 38]] (Japonia) |
|||
Istotnym elementem wyróżniającym karabin powtarzalny jest posiadanie [[Magazynek|magazynka]] (najczęściej stałego, rzadziej wymiennego). To w nim przechowywany jest zapas [[Nabój|naboi]], które podczas przeładowywania przenoszone są do [[Komora nabojowa|komory nabojowej]]. W odróżnieniu od karabinów [[karabin samopowtarzalny|samopowtarzalnych]] i [[karabin automatyczny|automatycznych]], gdzie za przeładowanie odpowiada [[automatyka broni]], w karabinie powtarzalnym strzelec musi wykonać tę czynność ręcznie, poprzez wykonanie odpowiednich ruchów manipulatorem [[Zamek (broń)|zamka]]. W czasie wykonywania tej czynności, strzelec najpierw odryglowuje broń (co równocześnie powoduje wyrzucenie z komory pustej [[Łuska (nabój)|łuski]] po wystrzelonym naboju), a następnie przystępuje do zaryglowania (co związane jest z pobraniem kolejnego naboju z magazynka). Po opróżnieniu magazynka, zapas naboi musi zostać uzupełniony. W zależności od liczby koniecznych przy przeładowaniu ruchów można wyróżnić karabiny z zamkami [[Zamek dwutaktowy|dwutaktowymi]] lub [[Zamek czterotaktowy|czterotaktowymi]]<ref name=Torecki/>. |
|||
|align="center"|6,5 |
|||
|align="center"|1275 |
|||
== Zobacz też == |
|||
|align="center"|798 |
|||
* [[broń powtarzalna]] |
|||
|align="center"|4,12 |
|||
|align="center"|765 |
|||
== Przypisy == |
|||
|align="center"|5 |
|||
{{Przypisy}} |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik ramkowy|ramkowy]] |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin wz. 99 Arisaka|Arisaka wz. 99]] (Japonia) |
|||
|align="center"|7,7 |
|||
|align="center"|1140 (1520) |
|||
|align="center"|654 |
|||
|align="center"|3,96 (4,40) |
|||
|align="center"|734 |
|||
|align="center"|5 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik ramkowy|ramkowy]] |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin Berthier Mle1907|Berthier Mle1907]] (Francja) |
|||
|align="center"|8,0 |
|||
|align="center"|1306 |
|||
|align="center"|803 |
|||
|align="center"|3,91 |
|||
|align="center"|701 |
|||
|align="center"|3 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik krzywiznowy|krzywiznowy]] |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin Lebel Mle1886|Lebel Mle1886]] (Francja) |
|||
|align="center"|8,0 |
|||
|align="center"|1307 (1820) |
|||
|align="center"|815 |
|||
|align="center"|4,18 |
|||
|align="center"|640-710 |
|||
|align="center"|8 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik krzywiznowy|krzywiznowy]] |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin Mannlicher M1895|Mannlicher M1895]] (Austro-Węgry) |
|||
|align="center"|8,0 |
|||
|align="center"|1284 (1510) |
|||
|align="center"|790 |
|||
|align="center"|3,7 |
|||
|align="center"|620 |
|||
|align="center"|5 |
|||
|align="center"|[[zamek dwutaktowy|dwutaktowy]] |
|||
|align="center"|ramkowy |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin Gew98|Mauser wz. 98]] (Niemcy) |
|||
|align="center"|7,92 |
|||
|align="center"|1250 |
|||
|align="center"|740 |
|||
|align="center"|4,1 |
|||
|align="center"|895 |
|||
|align="center"|5 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|krzywiznowy |
|||
|--- |
|||
|align="left"|[[Karabin Mosin|Mosin wz. 1891]] (Rosja) |
|||
|align="center"|7,62 |
|||
|align="center"|1288 (1730) |
|||
|align="center"|800 |
|||
|align="center"|3,99/4,30 |
|||
|align="center"|685 (nabój wz. 1891) |
|||
|align="center"|4+1 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik ramkowo-schodkowy|ramkowo-schodkowy]] |
|||
|--- |
|||
|align="left"| [[Karabin Springfield M1903|Springfield M1903]] (Stany Zjednoczone) |
|||
|align="center"|7,62 |
|||
|align="center"|1100 |
|||
|align="center"|610 |
|||
|align="center"|4 |
|||
|align="center"|700-850 |
|||
|align="center"|5 |
|||
|align="center"|[[zamek czterotaktowy|czterotaktowy]] |
|||
|align="center"|[[celownik krzywkowy|krzywkowy]] |
|||
|} |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{cytuj książkę|nazwisko=Ciepliński|imię=Andrzej|nazwisko2=Woźniak|imię2=Ryszard|tytuł=Encyklopedia współczesnej broni palnej(od połowy XIX wieku)|rok=1994 |wydawca= Wydawnictwo WiS|miejsce=Warszawa |isbn = 83-86028-01-7}} |
* {{cytuj książkę|nazwisko=Ciepliński|imię=Andrzej|nazwisko2=Woźniak|imię2=Ryszard|tytuł=Encyklopedia współczesnej broni palnej(od połowy XIX wieku)|rok=1994 |wydawca= Wydawnictwo WiS|miejsce=Warszawa |isbn = 83-86028-01-7}} |
||
*{{Cytuj książkę|odn=tak|nazwisko=Edwards|imię=William B.|tytuł=Civil War guns; the complete story of Federal and Confederate small arms: design, manufacture, identification, procurement, issue, employment, effectiveness, and postwar disposal|wydawca=Stackpole Co.|miejsce=Harrisburg, Pa.|rok=1962|język=en}} |
|||
* {{cytuj książkę| tytuł=The Illustrated Book of Guns |autor=David Miller (red.) |miejsce=London |wydawca=Salamander Books |rok=2002 |isbn=1-84065-172-5}} |
|||
== Linki zewnętrzne == |
|||
[https://www.youtube.com/watch?v=NwJvmEl0KvM Animacja demonstrująca działanie karabinu powtarzalnego] |
|||
{{Broń strzelecka}} |
|||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Karabiny powtarzalne| ]] |
[[Kategoria:Karabiny powtarzalne| ]] |
Wersja z 18:49, 23 kwi 2024
Karabin powtarzalny – karabin posiadający magazynek, w którym strzelec każdorazowo po oddaniu strzału, musi ręcznie przeładować broń: wprowadzając nabój z magazynka do komory nabojowej, poprzez wykonanie odpowiednich ruchów manipulatorem zamka[1][2]. Karabiny powtarzalne zastąpiły karabiny jednostrzałowe (nie posiadające magazynków), w II połowie XIX wieku.
Historia
Pierwsze prace nad skonstruowaniem karabinu powtarzalnego prowadzono już na przełomie XVII-XVIII w. jednak istotną przeszkodę stanowiła powszechna wtedy konstrukcja broni strzeleckiej opartej na rozdzielnym ładowaniu. Sytuacja uległa zmianie wraz z pojawieniem się amunicji zespolonej w XIX w., którą można było z powodzeniem zaadaptować do broni zasilanej z magazynka. W związku z czym zaczęły pojawiać się coraz bardziej udane prototypy karabinów powtarzalnych.
Pierwsze karabiny tego typu które trafiły do produkcji seryjnej, opracowano w połowie XIX wieku w amerykańskim przedsiębiorstwie Volcanic Repeating Arms, jednak ich produkcja była mocno ograniczona a konstrukcja daleka od doskonałości, co ostatecznie doprowadziło do upadku firmy w 1856 r. Niebawem wszystkie akcje upadłej firmy wykupił jej udziałowiec Oliver Winchester, przeorganizowując ją w nowe przedsiębiorstwo New Haven Arms Company, w którym zatrudnił byłego pracownika firmy Volcanic Tylera Henry'ego. Henry w 1860 r. dopracował konstrukcję karabinu rozwijanego w poprzedniej firmie, która w 1862 r. trafiła do produkcji seryjnej jako karabin Henry'ego i odniosła komercyjny sukces[3]. W 1866 r. Winchester kolejny raz przeorganizował firmę jako Winchester Repeating Arms Company pod szyldem której zaczął produkować karabiny powtarzalne (począwszy od modelu Winchester M1866).
Równolegle z karabinem Henry'ego w 1860 r. konkurencyjny projektant Christopher Miner Spencer opracował własny karabin powtarzalny (karabin Spencera), który został przyjęty na wyposażenie Armii Unii w czasie wojny secesyjnej, gdzie używany był głównie przez oddziały kawalerii. Mimo to, karabiny spencera nie wyparły z uzbrojenia armii przestarzałych konstrukcyjnie karabinów jednostrzałowych, które aż do lat 90 XIX w. pozostały podstawową bronią armii amerykańskiej[4].
Niedługo po wprowadzeniu pierwszych udanych karabinów powtarzalnych w Stanach Zjednoczonych, analogiczne konstrukcje zaczęto opracowywać również w Europie, gdzie w 1867 r. w Szwajcarii opracowano karabin Vetterli M1867 (używany jako karabin podstawowy), a w 1872 r. w Austro-Węgrzech karabin Fruwirth M1872 (używany w ograniczonym zakresie)[5].
W II połowie XIX w. karabiny powtarzalne zaczęły gwałtownie wypierać przestarzałe karabiny jednostrzałowe w roli broni podstawowej, czego przykładem mogą być: Mauser Gew1871/84 i Gew88 w armii niemieckiej, Mannlichery M1886, M1888, M1890 w armii austro-węgierskiej, Gras-Kropatschek Mle 1871/84 i Lebel Mle 1886 w armii francuskiej, Lee-Metford i Lee-Enfield w armii brytyjskiej czy Mosin wz. 1891 w armii rosyjskiej. W tym okresie następował również gwałtowny rozwój konstrukcji karabinów powtarzalnych, a do najważniejszych innowacji należały: zastąpienie magazynków rurowych - pudełkowymi (ładowanymi za pomocą ładowników i łódek) oraz zastąpienie prochu czarnego - bezdymnym.
Karabiny powtarzalne stanowiły najpopularniejsze uzbrojenie żołnierzy w czasie I i II wojny światowej. Po II wojnie światowej zostały jednak szybko wyparte z uzbrojenia przez karabiny samopowtarzalne i automatyczne[2]. Obecnie karabiny powtarzalne obecne są w wojsku jedynie w roli karabinów wyborowych, natomiast na rynku cywilnym jako broń myśliwska (zob. sztucer) lub sportowa.
Budowa
Istotnym elementem wyróżniającym karabin powtarzalny jest posiadanie magazynka (najczęściej stałego, rzadziej wymiennego). To w nim przechowywany jest zapas naboi, które podczas przeładowywania przenoszone są do komory nabojowej. W odróżnieniu od karabinów samopowtarzalnych i automatycznych, gdzie za przeładowanie odpowiada automatyka broni, w karabinie powtarzalnym strzelec musi wykonać tę czynność ręcznie, poprzez wykonanie odpowiednich ruchów manipulatorem zamka. W czasie wykonywania tej czynności, strzelec najpierw odryglowuje broń (co równocześnie powoduje wyrzucenie z komory pustej łuski po wystrzelonym naboju), a następnie przystępuje do zaryglowania (co związane jest z pobraniem kolejnego naboju z magazynka). Po opróżnieniu magazynka, zapas naboi musi zostać uzupełniony. W zależności od liczby koniecznych przy przeładowaniu ruchów można wyróżnić karabiny z zamkami dwutaktowymi lub czterotaktowymi[2].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ karabin powtarzalny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-12-07] .
- ↑ a b c Stanisław Torecki , 1000 słów o broni i balistyce, wyd. 3, popr. i uzup., Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982, s. 99-100, ISBN 83-11-06699-X .
- ↑ Edwards 1962 ↓, s. 177.
- ↑ D. Miller, s.192.
- ↑ Fruwirth Model 1872 Carbines Austro-Hungarian Weapons [online], hungariae.com [dostęp 2024-04-23] .
Bibliografia
- Andrzej Ciepliński, Ryszard Woźniak: Encyklopedia współczesnej broni palnej(od połowy XIX wieku). Warszawa: Wydawnictwo WiS, 1994. ISBN 83-86028-01-7.
- William B. Edwards: Civil War guns; the complete story of Federal and Confederate small arms: design, manufacture, identification, procurement, issue, employment, effectiveness, and postwar disposal. Harrisburg, Pa.: Stackpole Co., 1962. (ang.).
- David Miller (red.): The Illustrated Book of Guns. London: Salamander Books, 2002. ISBN 1-84065-172-5.