Zamek Spiski: Różnice pomiędzy wersjami

Lewocza, Spisz i okoliczne zabytki^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Słowacja
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	IV
Numer ref.	620
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1993; na 17. sesji
Dokonane zmiany	2009
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

zamek Spiski
Państwo	Słowacja
Miejscowość	Žehra
Rozpoczęcie budowy	przełom XI / XII w.
	Położenie na mapie Słowacji zamek Spiski
	Położenie na mapie kraju koszyckiego zamek Spiski
	49°00′01″N 20°46′06″E/49,000278 20,768333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 15:07, 24 mar 2024

Zamek Spiski^[1] (słow. Spišský Hrad, węg. Szepesi vár, niem. Zipser Burg, łac. Arx Scepusiensis) – kompleks zamkowy z przełomu XI i XII wieku, położony w północnej Słowacji, na Spiszu. Jest zaliczany do największych tego typu budowli w środkowej Europie: cały kompleks zamkowy zajmuje powierzchnię ok. 25 ha. Usytuowany jest na wyraźnej, wielkiej kopie trawertynowej, na wysokości 634 m n.p.m., ok. 200 m powyżej pobliskiego miasta Spiskie Podgrodzie^[2]. Zamek położony jest na terenie Żehry (Žehra), która należy do najstarszych miejscowości na Spiszu. W 1993 roku został wpisany wraz z okolicą na listę światowego dziedzictwa UNESCO (zob. Levoča, Spišský Hrad i okoliczne zabytki).

Obecnie większość zamku jest zrujnowana, część murów obronnych została odbudowana współcześnie. W odbudowanej części zamku mieści się niewielkie muzeum.

Historia

Początki budowy średniowiecznego grodu na trawertynowym wzgórzu sięgają początku XII wieku. Najstarsza wzmianka pisemna o zamku pochodzi z 1120 roku^[3]. Na początku pełnił on funkcję twierdzy granicznej na północnej granicy wczesnofeudalnego państwa węgierskiego. Oparł się najazdowi tatarskiemu w pierwszej połowie XIII w.^[2]

W 1465 r. właścicielem zamku został Stefan Zápolya. Nowy właściciel, chcąc stworzyć tu reprezentacyjną siedzibę szlachecką, w drugiej połowie XV wieku wykonał przebudowę zamku. W kompleksie zamkowym wybudował pałac, salę rycerską i kaplicę pw. świętej Elżbiety. Na zamku urodził się jego syn Jan, późniejszy król Węgier. Od XVI w. do 1636 r. zamek był siedzibą żupanów spiskich z rodu Turzonów, następnie Zápolyów, później objął go we władanie ród Csákych, który zlecił ostatnie prace budowlane na górnym zamku^[3].

W 1780 doszło do pożaru, a zamek zamienił się z czasem w ruiny. Ostatni właściciele opuścili zamek w 1948, a w 1961 został uznany za Narodowy Pomnik Kultury (Národná Kultúrna Pamiatka). Całkowitemu spustoszeniu zamku zapobiegli konserwatorzy zabytków. W 1970 roku rozpoczęto wymagającą pod względem technicznym konserwację fortyfikacji i pałaców zagrożonych niestabilnością podłoża skalnego.

W kompleksie zamkowym są aktualnie umieszczone ekspozycje muzealne Muzeum Spiskiego poświęcone historii zamku, broni średniowiecznej i prawu feudalnemu.

Po okolicy Zamku Spiskiego prowadzi spacerowa ścieżka dydaktyczna Sivá Brada – Dreveník. Turyści na ośmiu przystankach mogą zapoznać się z historią okolicy, jak również z ciekawostkami przyrodniczymi.

Dostęp: samochodem na parking przed zamkiem, stamtąd pieszo około 10 min; pieszo z gminy Spišské Podhradie około 1 godz.

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.
↑ ^a ^b VladimírV. Adamec VladimírV., NoraN. Jedličková NoraN., Slovensko. Turistický lexikon, Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava, 1991 .
↑ ^a ^b Spišský Hrad [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] (słow.).

Linki zewnętrzne

Zamek Spiski (wersja polska)
Zamek Spiski – Korona Spiszu (Słowacja). [dostęp 2016-07-03]. (pol.).

[1] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[2] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[3] Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.

[Slovensko_Tl-4] VladimírV. Adamec VladimírV., NoraN. Jedličková NoraN., Slovensko. Turistický lexikon, Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava, 1991 .

[zamek-5] Spišský Hrad [online] [dostęp 2021-03-26] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-15] (słow.).

[6] Wspólnie ze Węgrami

[7] Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami

[a]

[b]

[1]

[2]

[3]

[A]

[B]

@@ Linia 49: / Linia 49: @@
  |commons         =
 }}
-'''Zamek Spiski'''<ref>Polski [[egzonim]] przyjęty na [http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_111_posiedzeniu.pdf 111. posiedzeniu] [[KSNG]].</ref> ({{słow.|Spišský Hrad}}, {{węg.|Szepesi vár}}, {{niem.|Zipser Burg}}, {{łac.|Arx Scepusiensis}}) – kompleks zamkowy na [[Słowacja|Słowacji]] z przełomu XI i XII wieku jest zaliczany do największych tego typu w środkowej Europie, cały kompleks zamkowy zajmuje powierzchnię ok. 4&nbsp;ha. Obecnie większość zamku jest zrujnowana, część murów obronnych została odbudowana współcześnie. Zamek położony jest na terenie [[Żehra|Żehry]] (''Žehra''), która należy do najstarszych miejscowości na [[Spisz]]u. W 1993 roku został wpisany wraz z okolicą na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO#Słowacja|listę światowego dziedzictwa UNESCO]] (zob. [[Levoča, Spišský Hrad i okoliczne zabytki]]). W odbudowanej części zamku mieści się niewielkie muzeum.
+'''Zamek Spiski'''<ref>Polski [[egzonim]] przyjęty na [http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zmiany_egzonimow/zmiany_egzonimow_na_111_posiedzeniu.pdf 111. posiedzeniu] [[KSNG]].</ref> ({{słow.|Spišský Hrad}}, {{węg.|Szepesi vár}}, {{niem.|Zipser Burg}}, {{łac.|Arx Scepusiensis}}) – kompleks zamkowy z przełomu XI i XII wieku, położony w północnej [[Słowacja|Słowacji]], na [[Spisz]]u. Jest zaliczany do największych tego typu budowli w środkowej Europie: cały kompleks zamkowy zajmuje powierzchnię ok. 25 ha. Usytuowany jest na wyraźnej, wielkiej kopie [[trawertyn]]owej, na wysokości 634 m n.p.m., ok. 200 m powyżej pobliskiego miasta [[Spiskie Podgrodzie]]{{r|Slovensko Tl}}. Zamek położony jest na terenie [[Żehra|Żehry]] (''Žehra''), która należy do najstarszych miejscowości na Spiszu. W 1993 roku został wpisany wraz z okolicą na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO#Słowacja|listę światowego dziedzictwa UNESCO]] (zob. [[Levoča, Spišský Hrad i okoliczne zabytki]]).
+Obecnie większość zamku jest zrujnowana, część murów obronnych została odbudowana współcześnie. W odbudowanej części zamku mieści się niewielkie muzeum.
 == Historia ==
-Początki budowy średniowiecznego grodu na trawertynowym wzgórzu sięgają początku XII wieku. Najstarsza wzmianka pisemna o zamku pochodzi z 1120 roku<ref name="zamek">{{Cytuj |tytuł = Spišský Hrad |url = https://www.spisskyhrad.com/lokalita/spissky-hrad/ |język = sk |data dostępu = 2021-03-26 |zarchiwizowano = 15-01-2021 |archiwum = https://web.archive.org/web/20210115235215/https://www.spisskyhrad.com/lokalita/spissky-hrad/}}</ref>. Na początku pełnił on funkcję twierdzy granicznej na północnej granicy wczesnofeudalnego państwa węgierskiego.
+Początki budowy średniowiecznego grodu na trawertynowym wzgórzu sięgają początku XII wieku. Najstarsza wzmianka pisemna o zamku pochodzi z 1120 roku<ref name="zamek">{{Cytuj |tytuł = Spišský Hrad |url = https://www.spisskyhrad.com/lokalita/spissky-hrad/ |język = sk |data dostępu = 2021-03-26 |zarchiwizowano = 15-01-2021 |archiwum = https://web.archive.org/web/20210115235215/https://www.spisskyhrad.com/lokalita/spissky-hrad/}}</ref>. Na początku pełnił on funkcję twierdzy granicznej na północnej granicy [[Feudalizm|wczesnofeudalnego]] [[Węgry|państwa węgierskiego]]. Oparł się najazdowi tatarskiemu w pierwszej połowie XIII w.{{r|Slovensko Tl}}
-W drugiej połowie XV wieku wykonał jego przebudowę nowy właściciel [[Stefan Zápolya]], który chciał stworzyć reprezentacyjną siedzibę szlachecką. W kompleksie zamkowym wybudował pałac, salę rycerską i kaplicę świętej Elżbiety. Na zamku urodził się jego syn [[Jan Zápolya|Jan]], późniejszy król Węgier.
+W 1465 r. właścicielem zamku został [[Stefan Zápolya]]. Nowy właściciel, chcąc stworzyć tu reprezentacyjną siedzibę szlachecką, w drugiej połowie XV wieku wykonał przebudowę zamku. W kompleksie zamkowym wybudował pałac, salę rycerską i kaplicę pw. [[Elżbieta z Turyngii|świętej Elżbiety]]. Na zamku urodził się jego syn [[Jan Zápolya|Jan]], późniejszy król Węgier.
+Od XVI w. do 1636 r. zamek był siedzibą [[Żupan (urząd)|żupanów]] spiskich z rodu [[Turzonowie|Turzonów]], następnie [[Zápolyowie|Zápolyów]], później objął go we władanie ród [[Csáky]]ch, który zlecił ostatnie prace budowlane na górnym zamku<ref name="zamek" />.
-Od XVI w. do 1636 r. zamek był siedzibą [[Żupan (urząd)|żupanów]] spiskich z rodu [[Turzonowie|Turzonów]], następnie [[Zápolyowie|Zápolyów]], później objął go we władanie ród [[Csaky]], który zlecił ostatnie prace budowlane na górnym zamku<ref name="zamek" />.
 W 1780 doszło do pożaru, a zamek zamienił się z czasem w ruiny. Ostatni właściciele opuścili zamek w 1948, a w 1961 został uznany za Narodowy Pomnik Kultury (''Národná Kultúrna Pamiatka''). Całkowitemu spustoszeniu zamku zapobiegli konserwatorzy zabytków. W 1970 roku rozpoczęto wymagającą pod względem technicznym konserwację fortyfikacji i pałaców zagrożonych niestabilnością podłoża skalnego.
@@ Linia 62: / Linia 62: @@
 W kompleksie zamkowym są aktualnie umieszczone ekspozycje muzealne Muzeum Spiskiego poświęcone historii zamku, broni średniowiecznej i prawu feudalnemu.
-Po okolicy Zamku Spiskiego prowadzi spacerowa ścieżka dydaktyczna Sivá Brada – Dreveník. Turyści na ośmiu przystankach mogą zapoznać się z historią okolicy, jak również z ciekawostkami przyrodniczymi.
+Po okolicy Zamku Spiskiego prowadzi spacerowa ścieżka dydaktyczna [[Rezerwat przyrody Sivá Brada|Sivá Brada]] – [[Dreveník]]. Turyści na ośmiu przystankach mogą zapoznać się z historią okolicy, jak również z ciekawostkami przyrodniczymi.
 Dostęp: samochodem na parking przed zamkiem, stamtąd pieszo około 10 min; pieszo z gminy [[Spiskie Podgrodzie|Spišské Podhradie]] około 1 godz.
 {{clear}}
-<gallery mode=packed heights=140>
+<gallery mode="packed" heights="140">
 Szepescivertanlegi4.jpg
 Spis_Castle - Slovakia.jpg
@@ Linia 75: / Linia 75: @@
 == Przypisy ==
-{{Przypisy}}
+{{Przypisy|
+<ref name="Slovensko Tl">{{cytuj| autor = Vladimír Adamec, Nora Jedličková |tytuł=Slovensko. Turistický lexikon | wydawca =Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava|data=1991}}</ref>
+}}
 == Linki zewnętrzne ==
 * [http://www.spisskyhrad.sk/pl.html Zamek Spiski (wersja polska)]
-* {{cytuj stronę |url = http://sekulada.com/zamek-spiski/ |tytuł = Zamek Spiski – Korona Spiszu (Słowacja) |język = pl |data dostępu = 3 lipca 2016}}
+* {{cytuj stronę |url = http://sekulada.com/zamek-spiski/ |tytuł = Zamek Spiski – Korona Spiszu (Słowacja) |język = pl |data dostępu = 2016-07-03}}
 {{Zamki i pałace Słowacji}}
@@ Linia 87: / Linia 90: @@
 {{SORTUJ:Spiski, Zamek}}
-[[Kategoria:Zamki na Słowacji]]
 [[Kategoria:Obiekty z listy dziedzictwa UNESCO na Słowacji|Zamek Spiski]]
 [[Kategoria:Spisz|Zamek Spiski]]

Kulturowe	Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze Vlkolínec – skansen architektury ludowej Lewocza i Spisz wraz z zabytkami kultury Lewocza Zamek Spiski Spiska Kapituła z katedrą św. Marcina kościół we wsi Žehra Zespół miejski Bardejowa – średniowieczne miasto obronne Drewniane kościoły i cerkwie w słowackiej części regionu Karpat m.in. w Hronseku Bodružalu
Przyrodnicze	Kras Słowacki obejmuje Dobszyńską Jaskinię Lodową jaskinie krasowe Aggtelek^[A] Pradawne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy^[B]