Przejdź do zawartości

Żelu Żelew: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
dr techn.
 
(Nie pokazano 35 wersji utworzonych przez 23 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Polityk infobox
{{Polityk infobox
|polityk = Żelu Żelew<br />Желю Желев
|imię i nazwisko = Żelu Żelew
|imię i nazwisko org = {{k|bg|Желю Желев}}
|grafika = [[Plik:Zhelyu-Zhelev-20090423.jpg|240px]]
|grafika = Желю Желев.jpg
|data urodzenia = [[2 marca]] [[1935]]
|miejsce urodzenia = Weselinowo
|data urodzenia = 3 marca 1935
|miejsce urodzenia = [[Weselinowo (obwód Szumen)|Weselinowo]]
|data śmierci = [[30 stycznia]] [[2015]]
|data śmierci = 30 stycznia 2015
|miejsce śmierci = [[Sofia]]
|miejsce śmierci = [[Sofia]]
|partia = [[Związek Sił Demokratycznych|ZSD]]
|partia = [[Związek Sił Demokratycznych]]
|funkcja = [[Prezydenci Bułgarii|Prezydent Republiki Bułgarskiej]]
|funkcja = [[Prezydent Bułgarii]]
|wiceprezydent = [[Błaga Dimitrowa]]
|wiceprezydent = [[Atanas Semerdżiew]]<br /><small>(1990–1992)</small><br />[[Błaga Dimitrowa]]<br /><small>(1992–1993)</small>
|od = 1 sierpnia 1990
|od = 1 sierpnia 1990
|do = 22 stycznia 1997
|do = 22 stycznia 1997
|poprzednik = [[Petyr Mładenow]]
|poprzednik = [[Nikołaj Todorow]] (p.o.)
|następca = [[Petyr Stojanow]]
|następca = [[Petyr Stojanow]]
|2 funkcja = Przewodniczący [[Związek Sił Demokratycznych|ZSD]]
|2 funkcja = [[Związek Sił Demokratycznych|Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych]]
|2 partia = [[Związek Sił Demokratycznych]]
|2 od = 7 grudnia 1989
|2 od = 7 grudnia 1989
|2 do = 1 sierpnia 1990
|2 do = 1 sierpnia 1990
|2 poprzednik =
|2 poprzednik =
|2 następca = [[Petyr Beron]]
|2 następca = [[Petyr Beron (ur. 1940)|Petyr Beron]]
|www =
|www =
|commons = Category:Zhelyu Zhelev
|commons = Category:Zhelyu Zhelev
|quote =
|quote =
|odznaczenia = {{order|SP}} [[Plik:MKD Order 8th September BAR.svg|40px|Order „8 września” (Macedonia)]] {{order|OZRP|KW}} {{order|OWP|KOLL}}
|odznaczenia = {{order|OZRP|KW}} {{order|MK-O8W}}
}}
}}
'''Żelu Mitew Żelew''' ([[język bułgarski|bułg.]] Желю Митев Желев; ur. [[2 marca]] [[1935]] we wsi Weselinowo k. [[Szumen]]u<ref>Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century, ed. Wojciech Roszkowski, Jan Kofman, New York & London 2008, s.1155</ref>, zm. [[30 stycznia]] [[2015]] w [[Sofia|Sofii]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.focus-fen.net/news/2015/01/30/361728/bulgarias-1st-democratically-elected-president-zhelyu-zhelev-dies.html | tytuł = ''Bulgaria’s 1st democratically elected president Zhelyu Zhelev dies | opublikowany = focus-fen.net | język = en | data dostępu = 2015-01-29}}</ref>) – bułgarski filozof i polityk, pełniący funkcję [[Prezydenci Bułgarii|prezydenta Bułgarii]] od 1 sierpnia 1990 do 22 stycznia 1997.
'''Żelu Mitew Żelew''', {{bułg.|Желю Митев Желев}} (ur. [[3 marca]] [[1935]] w [[Weselinowo (obwód Szumen)|Weselinowie]]<ref name="bio">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20110824025020/http://personi.dir.bg/person.php?id=119|tytuł=Желю Желев|opublikowany=personi.dir.bg|data dostępu=2017-04-10|język=bg}}</ref>, zm. [[30 stycznia]] [[2015]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.reuters.com/article/uk-bulgaria-zhelev-idUKKBN0L30QE20150130 | tytuł=Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies|opublikowany = reuters.com | język = en | data=30 stycznia 2015|data dostępu = 2017-04-10}}</ref> w [[Sofia|Sofii]]) – [[Bułgaria|bułgarski]] filozof i polityk, [[Dysydent (polityka)|dysydent]], założyciel [[Związek Sił Demokratycznych|Związku Sił Demokratycznych]] (SDS), w latach 1990–1997 [[prezydent Bułgarii]].


== Biografia ==
== Życiorys ==
W 1958 ukończył studia filozoficzne na [[Uniwersytet Sofijski im. św. Klemensa z Ochrydy|Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy]] (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem [[Bułgarska Partia Komunistyczna|Bułgarskiej Partii Komunistycznej]]. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii [[Marksizm|marksistowskiej]], przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień [[Kandydat nauk|kandydata nauk]]. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji<ref name="bio" />. W 1982 opublikował książkę ''Faszizmyt'' (język pol. ''Faszyzm''), ukończoną już w 1967<ref name="nov">{{Cytuj stronę|url=http://www.novinite.com/articles/166247/Bulgaria%27s+Former+President+Zhelyu+Zhelev+Dies|tytuł=Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies|data=30 stycznia 2015|opublikowany = novinite.com | język = en |data dostępu = 2017-04-10}}</ref>. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z [[komunizm]]em, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu<ref name="nov" />.
Żelu Żelew urodził się 2 marca 1935. Ukończył studia filozoficzne na [[Uniwersytet Sofijski im. św. Klemensa z Ochrydy|Uniwersytecie Sofijskim]] (1958). Tytuł doktora uzyskał za pracę ''Względna teoria osobowości'' (1987). Po czterech latach pracy naukowej (1961–1965) wyrzucono go z Uniwersytetu w Sofii za odejście od dogmatów komunistycznych. Został zesłany na wieś, gdzie przebywał od 1966 do 1974. W latach 1972–1974 pracował jako socjolog w Instytucie Sztuki Amatorskiej w Sofii, po czym otrzymał posadę naukowo-badawczą w Instytucie Kultury (1975–1989). Autor skonfiskowanej w 1982, z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, książki ''Faszyzm''.


W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej [[Pieriestrojka|pieriestrojki]]), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia [[Todor Żiwkow|Todora Żiwkowa]] od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do [[Zgromadzenie Narodowe (Bułgaria)|konstytuanty]]. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. [[Okrągły Stół (Bułgaria)|okrągłego stołu]]<ref name="bio" />.
W 1988 był jednym ze współzałożycieli Klubu ''Głasnost i Pierestrojka''. W 1989 zwolniony z Instytutu Kultury za działalność opozycyjną. W grudniu 1989 założył [[Związek Sił Demokratycznych]] (ZSD, [[język bułgarski|bułg.]] Съюз на демократическите сили – СДС), zrzeszający ugrupowania i ruchy opozycyjne. Po upadku [[Todor Żiwkow|Todora Żiwkowa]], od grudnia 1989 do sierpnia 1990 przewodniczący Rady Koordynacyjnej opozycyjnego Związku Sił Demokratycznych. W czerwcu 1990 wybrany na przewodniczącego Komitetu Parlamentarnego ZSD.


1 sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii<ref name="bio" />. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich [[Wybory prezydenckie w Bułgarii w 1992 roku|wyborach prezydenckich]] w parze z [[Błaga Dimitrowa|Błagą Dimitrową]] jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących<ref>{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20021115092621/http://www.president.bg/inst_izbori_92.php|tytuł=ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992|opublikowany = president.bg | język = bg |data dostępu = 2021-01-16}}</ref>. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu [[Luben Berow|Lubena Berowa]]. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.bghelsinki.org/media/uploads/annual_reports/1993-en.pdf|tytuł=Human rights in Bulgaria in 1993|strony=1|opublikowany=bghelsinki.org|data dostępu=2017-04-20|język=en}}</ref>. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję<ref name="bio" />. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997<ref>{{Cytuj stronę|url=http://zarate.eu/bulgaria.htm|tytuł=Leaders of Bulgaria|opublikowany=zarate.eu|data dostępu=2017-04-10|język=en}}</ref>.
W sierpniu 1990 został wybrany prezydentem Republiki Bułgarii przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe. 1992 – ponownie wybrany na prezydenta kraju, tym razem w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencję. Od stycznia 1997 – prezes Fundacji Żelu Żelewa. Był jednym z członków założycielskich i jednocześnie prezesem Bałkańskiego Klubu Politycznego.


W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w [[Międzynarodówka Liberalna|Międzynarodówce Liberalnej]]. Przewodniczył [[think tank]]owi skupiającemu polityków z krajów [[Półwysep Bałkański|bałkańskich]]<ref name="bio" />.
== Publikacje książkowe ==
* ''Sztuka amatorska w kontekście rewolucji naukowej i technicznej'' (1976)
* ''Kategorie Modalne'' (1978)
* ''Kultura fizyczna i sport w społeczeństwie zurbanizowanym'' (1979)
* ''Faszyzm'' (1982, 1990)
* ''Człowiek i jego osobowości'' (1991)
* ''Względna teoria osobowości'' (1993)
* ''Inteligencja i polityka • Artykuły, eseje, przemówienia i wywiady'' (1995)
* ''Nowa polityka zagraniczna Bułgarii i NATO'' (1995)


== Odznaczenia i nagrody ==
== Publikacje ==
* ''Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija'' (1976)
Otrzymał osiem doktoratów honoris causa w siedmiu krajach, Nagrodę Catherine Medici Międzynarodowej Akademii Medici, Transition Award otrzymał wspólnie z [[Icchak Rabin|Icchakiem Rabinem]] (1996).
* ''Modałnite kategorii'' (1978)
* ''Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo'' (1979)
* ''Faszizmyt'' (1982, 1990)
* ''Czowekyt i negowite licznosti'' (1991)
* ''Rełacionna teorija za licznostta'' (1993)
* ''Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta'' (1995)
* ''Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO'' (1995)


== Odznaczenia i wyróżnienia ==
Najwyższe odznaczenia państwowe Francji, Hiszpanii, Portugalii, i Wenezueli. Został odznaczony Krzyżem Wielkim [[Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej|Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]] (1994)<ref>{{Monitor Polski|rok=1994|numer=49|pozycja=400}}</ref>.
Otrzymał odznaczenia państwowe, w tym [[Francja|francuskie]], [[Hiszpania|hiszpańskie]], [[Portugalia|portugalskie]] i [[Wenezuela|wenezuelskie]], odznaczony również Krzyżem Wielkim [[Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej|Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]] (1994)<ref>{{Monitor Polski|1994|49|400}}</ref> oraz [[Order 8 Września|Orderem 8 Września]] (2010)<ref>{{Cytuj stronę |tytuł = Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence |data dostępu = 2024-03-22 |opublikowany = novinite.com |url = https://www.novinite.com/articles/112010/Macedonia+President%3A+Bulgaria+Leader+in+Recognizing+Our+Independence|data=5 stycznia 2010|język=en}}</ref>. Wyróżniony ośmioma [[Doktor honoris causa|doktoratami honoris causa]] przyznanymi przez uczelnie z siedmiu krajów.


== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}


Linia 54: Linia 57:
{{Kontrola autorytatywna}}
{{Kontrola autorytatywna}}


{{DEFAULTSORT:Żelew, Żelu}}
{{SORTUJ:Żelew, Żelu}}
[[Kategoria:Absolwenci Uniwersytetu Sofijskiego]]
[[Kategoria:Bułgarscy filozofowie XX wieku]]
[[Kategoria:Bułgarscy filozofowie XXI wieku]]
[[Kategoria:Deputowani do Bułgarskiego Zgromadzenia Narodowego]]
[[Kategoria:Kandydaci na urząd prezydenta Bułgarii]]
[[Kategoria:Prezydenci Bułgarii]]
[[Kategoria:Prezydenci Bułgarii]]
[[Kategoria:Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych]]
[[Kategoria:Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Stara Płanina]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem 8 Września]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Słowiańskiego w Baku]]
[[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Słowiańskiego w Baku]]
[[Kategoria:Filozofowie współcześni]]
[[Kategoria:Filozofowie współcześni]]
[[Kategoria:Bułgarskie ofiary prześladowań komunistycznych 1944–1991]]
[[Kategoria:Wykładowcy uczelni w Bułgarii]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1935]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1935]]
[[Kategoria:Zmarli w 2015]]
[[Kategoria:Zmarli w 2015]]

Aktualna wersja na dzień 18:31, 22 mar 2024

Żelu Żelew
Желю Желев
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 marca 1935
Weselinowo

Data i miejsce śmierci

30 stycznia 2015
Sofia

Prezydent Bułgarii
Okres

od 1 sierpnia 1990
do 22 stycznia 1997

Przynależność polityczna

Związek Sił Demokratycznych

Wiceprezydent

Atanas Semerdżiew
(1990–1992)
Błaga Dimitrowa
(1992–1993)

Poprzednik

Nikołaj Todorow (p.o.)

Następca

Petyr Stojanow

Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych
Okres

od 7 grudnia 1989
do 1 sierpnia 1990

Przynależność polityczna

Związek Sił Demokratycznych

Następca

Petyr Beron

podpis
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP Order 8 Września

Żelu Mitew Żelew, bułg. Желю Митев Желев (ur. 3 marca 1935 w Weselinowie[1], zm. 30 stycznia 2015[2] w Sofii) – bułgarski filozof i polityk, dysydent, założyciel Związku Sił Demokratycznych (SDS), w latach 1990–1997 prezydent Bułgarii.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W 1958 ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem Bułgarskiej Partii Komunistycznej. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii marksistowskiej, przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień kandydata nauk. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji[1]. W 1982 opublikował książkę Faszizmyt (język pol. Faszyzm), ukończoną już w 1967[3]. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu[3].

W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej pieriestrojki), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia Todora Żiwkowa od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do konstytuanty. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. okrągłego stołu[1].

1 sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii[1]. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich wyborach prezydenckich w parze z Błagą Dimitrową jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących[4]. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu Lubena Berowa. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa[5]. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję[1]. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997[6].

W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w Międzynarodówce Liberalnej. Przewodniczył think tankowi skupiającemu polityków z krajów bałkańskich[1].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija (1976)
  • Modałnite kategorii (1978)
  • Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo (1979)
  • Faszizmyt (1982, 1990)
  • Czowekyt i negowite licznosti (1991)
  • Rełacionna teorija za licznostta (1993)
  • Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta (1995)
  • Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO (1995)

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Otrzymał odznaczenia państwowe, w tym francuskie, hiszpańskie, portugalskie i wenezuelskie, odznaczony również Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1994)[7] oraz Orderem 8 Września (2010)[8]. Wyróżniony ośmioma doktoratami honoris causa przyznanymi przez uczelnie z siedmiu krajów.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Желю Желев. personi.dir.bg. [dostęp 2017-04-10]. (bułg.).
  2. Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies. reuters.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  3. a b Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies. novinite.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  4. ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992. president.bg. [dostęp 2021-01-16]. (bułg.).
  5. Human rights in Bulgaria in 1993. bghelsinki.org. s. 1. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
  6. Leaders of Bulgaria. zarate.eu. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
  7. M.P. z 1994 r. nr 49, poz. 400
  8. Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence. novinite.com, 5 stycznia 2010. [dostęp 2024-03-22]. (ang.).