Żelu Żelew: Różnice pomiędzy wersjami

Żelu Żelew
Желю Желев
Data i miejsce urodzenia	3 marca 1935 ; Weselinowo
Data i miejsce śmierci	30 stycznia 2015 ; Sofia
	Prezydent Bułgarii
Okres	od 1 sierpnia 1990; do 22 stycznia 1997
Przynależność polityczna	Związek Sił Demokratycznych
Wiceprezydent	Atanas Semerdżiew; (1990–1992); Błaga Dimitrowa; (1992–1993)
Poprzednik	Nikołaj Todorow (p.o.)
Następca	Petyr Stojanow
	Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych
Okres	od 7 grudnia 1989; do 1 sierpnia 1990
Przynależność polityczna	Związek Sił Demokratycznych
Następca	Petyr Beron
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 18:31, 22 mar 2024

Żelu Mitew Żelew, bułg. Желю Митев Желев (ur. 3 marca 1935 w Weselinowie^[1], zm. 30 stycznia 2015^[2] w Sofii) – bułgarski filozof i polityk, dysydent, założyciel Związku Sił Demokratycznych (SDS), w latach 1990–1997 prezydent Bułgarii.

Życiorys

W 1958 ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem Bułgarskiej Partii Komunistycznej. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii marksistowskiej, przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień kandydata nauk. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji^[1]. W 1982 opublikował książkę Faszizmyt (język pol. Faszyzm), ukończoną już w 1967^[3]. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu^[3].

W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej pieriestrojki), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia Todora Żiwkowa od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do konstytuanty. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. okrągłego stołu^[1].

1 sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii^[1]. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich wyborach prezydenckich w parze z Błagą Dimitrową jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących^[4]. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu Lubena Berowa. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa^[5]. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję^[1]. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997^[6].

W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w Międzynarodówce Liberalnej. Przewodniczył think tankowi skupiającemu polityków z krajów bałkańskich^[1].

Publikacje

Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija (1976)
Modałnite kategorii (1978)
Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo (1979)
Faszizmyt (1982, 1990)
Czowekyt i negowite licznosti (1991)
Rełacionna teorija za licznostta (1993)
Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta (1995)
Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO (1995)

Odznaczenia i wyróżnienia

Otrzymał odznaczenia państwowe, w tym francuskie, hiszpańskie, portugalskie i wenezuelskie, odznaczony również Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (1994)^[7] oraz Orderem 8 Września (2010)^[8]. Wyróżniony ośmioma doktoratami honoris causa przyznanymi przez uczelnie z siedmiu krajów.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Желю Желев. personi.dir.bg. [dostęp 2017-04-10]. (bułg.).
↑ Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies. reuters.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
↑ ^a ^b Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies. novinite.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
↑ ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992. president.bg. [dostęp 2021-01-16]. (bułg.).
↑ Human rights in Bulgaria in 1993. bghelsinki.org. s. 1. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
↑ Leaders of Bulgaria. zarate.eu. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).
↑ M.P. z 1994 r. nr 49, poz. 400
↑ Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence. novinite.com, 5 stycznia 2010. [dostęp 2024-03-22]. (ang.).

[bio-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Желю Желев. personi.dir.bg. [dostęp 2017-04-10]. (bułg.).

[2] Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies. reuters.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).

[nov-3] Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies. novinite.com, 30 stycznia 2015. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).

[4] ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992. president.bg. [dostęp 2021-01-16]. (bułg.).

[5] Human rights in Bulgaria in 1993. bghelsinki.org. s. 1. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).

[6] Leaders of Bulgaria. zarate.eu. [dostęp 2017-04-10]. (ang.).

[7] M.P. z 1994 r. nr 49, poz. 400

[8] Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence. novinite.com, 5 stycznia 2010. [dostęp 2024-03-22]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 {{Polityk infobox
- |polityk      = Żelu Żelew<br />Желю Желев
+ |imię i nazwisko = Żelu Żelew
+ |imię i nazwisko org = {{k|bg|Желю Желев}}
- |grafika      = [[Plik:Zhelyu-Zhelev-20090423.jpg|240px]]
+ |grafika      = Желю Желев.jpg
- |data urodzenia = [[2 marca]] [[1935]]
- |miejsce urodzenia = Weselinowo
+ |data urodzenia = 3 marca 1935
+ |miejsce urodzenia = [[Weselinowo (obwód Szumen)|Weselinowo]]
- |data śmierci = [[30 stycznia]] [[2015]]
+ |data śmierci = 30 stycznia 2015
  |miejsce śmierci = [[Sofia]]
- |partia       = [[Związek Sił Demokratycznych|ZSD]]
+ |partia       = [[Związek Sił Demokratycznych]]
- |funkcja      = [[Prezydenci Bułgarii|Prezydent Republiki Bułgarskiej]]
+ |funkcja      = [[Prezydent Bułgarii]]
- |wiceprezydent = [[Błaga Dimitrowa]]
+ |wiceprezydent = [[Atanas Semerdżiew]]<br /><small>(1990–1992)</small><br />[[Błaga Dimitrowa]]<br /><small>(1992–1993)</small>
  |od           = 1 sierpnia 1990
  |do           = 22 stycznia 1997
- |poprzednik   = [[Petyr Mładenow]]
+ |poprzednik   = [[Nikołaj Todorow]] (p.o.)
  |następca     = [[Petyr Stojanow]]
- |2 funkcja    = Przewodniczący [[Związek Sił Demokratycznych|ZSD]]
+ |2 funkcja    = [[Związek Sił Demokratycznych|Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych]]
+ |2 partia     = [[Związek Sił Demokratycznych]]
  |2 od         = 7 grudnia 1989
  |2 do         = 1 sierpnia 1990
- |2 poprzednik = —
+ |2 poprzednik =
- |2 następca   = [[Petyr Beron]]
+ |2 następca   = [[Petyr Beron (ur. 1940)|Petyr Beron]]
  |www          =
  |commons      = Category:Zhelyu Zhelev
  |quote        =
- |odznaczenia  = {{order|SP}} [[Plik:MKD Order 8th September BAR.svg|40px|Order „8 września” (Macedonia)]] {{order|OZRP|KW}} {{order|OWP|KOLL}}
+ |odznaczenia  = {{order|OZRP|KW}} {{order|MK-O8W}}
 }}
-'''Żelu Mitew Żelew''' ([[język bułgarski|bułg.]] Желю Митев Желев; ur. [[2 marca]] [[1935]] we wsi Weselinowo k. [[Szumen]]u<ref>Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe in the Twentieth Century, ed. Wojciech Roszkowski, Jan Kofman, New York & London 2008, s.1155</ref>, zm. [[30 stycznia]] [[2015]] w [[Sofia|Sofii]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.focus-fen.net/news/2015/01/30/361728/bulgarias-1st-democratically-elected-president-zhelyu-zhelev-dies.html | tytuł = ''Bulgaria’s 1st democratically elected president Zhelyu Zhelev dies | opublikowany = focus-fen.net | język = en | data dostępu = 2015-01-29}}</ref>) – bułgarski filozof i polityk, pełniący funkcję [[Prezydenci Bułgarii|prezydenta Bułgarii]] od 1 sierpnia 1990 do 22 stycznia 1997.
+'''Żelu Mitew Żelew''', {{bułg.|Желю Митев Желев}} (ur. [[3 marca]] [[1935]] w [[Weselinowo (obwód Szumen)|Weselinowie]]<ref name="bio">{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20110824025020/http://personi.dir.bg/person.php?id=119|tytuł=Желю Желев|opublikowany=personi.dir.bg|data dostępu=2017-04-10|język=bg}}</ref>, zm. [[30 stycznia]] [[2015]]<ref>{{Cytuj stronę | url = https://www.reuters.com/article/uk-bulgaria-zhelev-idUKKBN0L30QE20150130 | tytuł=Bulgaria's first democratically-elected president Zhelev dies|opublikowany = reuters.com | język = en | data=30 stycznia 2015|data dostępu = 2017-04-10}}</ref> w [[Sofia|Sofii]]) – [[Bułgaria|bułgarski]] filozof i polityk, [[Dysydent (polityka)|dysydent]], założyciel [[Związek Sił Demokratycznych|Związku Sił Demokratycznych]] (SDS), w latach 1990–1997 [[prezydent Bułgarii]].
-== Biografia ==
+== Życiorys ==
+W 1958 ukończył studia filozoficzne na [[Uniwersytet Sofijski im. św. Klemensa z Ochrydy|Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy]] (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem [[Bułgarska Partia Komunistyczna|Bułgarskiej Partii Komunistycznej]]. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii [[Marksizm|marksistowskiej]], przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień [[Kandydat nauk|kandydata nauk]]. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji<ref name="bio" />. W 1982 opublikował książkę ''Faszizmyt'' (język pol. ''Faszyzm''), ukończoną już w 1967<ref name="nov">{{Cytuj stronę|url=http://www.novinite.com/articles/166247/Bulgaria%27s+Former+President+Zhelyu+Zhelev+Dies|tytuł=Bulgaria's Former President Zhelyu Zhelev Dies|data=30 stycznia 2015|opublikowany = novinite.com | język = en |data dostępu = 2017-04-10}}</ref>. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z [[komunizm]]em, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu<ref name="nov" />.
-Żelu Żelew urodził się 2 marca 1935. Ukończył studia filozoficzne na [[Uniwersytet Sofijski im. św. Klemensa z Ochrydy|Uniwersytecie Sofijskim]] (1958). Tytuł doktora uzyskał za pracę ''Względna teoria osobowości'' (1987). Po czterech latach pracy naukowej (1961–1965) wyrzucono go z Uniwersytetu w Sofii za odejście od dogmatów komunistycznych. Został zesłany na wieś, gdzie przebywał od 1966 do 1974. W latach 1972–1974 pracował jako socjolog w Instytucie Sztuki Amatorskiej w Sofii, po czym otrzymał posadę naukowo-badawczą w Instytucie Kultury (1975–1989). Autor skonfiskowanej w 1982, z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, książki ''Faszyzm''.
+W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej [[Pieriestrojka|pieriestrojki]]), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia [[Todor Żiwkow|Todora Żiwkowa]] od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do [[Zgromadzenie Narodowe (Bułgaria)|konstytuanty]]. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. [[Okrągły Stół (Bułgaria)|okrągłego stołu]]<ref name="bio" />.
-W 1988 był jednym ze współzałożycieli Klubu ''Głasnost i Pierestrojka''. W 1989 zwolniony z Instytutu Kultury za działalność opozycyjną. W grudniu 1989 założył [[Związek Sił Demokratycznych]] (ZSD, [[język bułgarski|bułg.]] Съюз на демократическите сили – СДС), zrzeszający ugrupowania i ruchy opozycyjne. Po upadku [[Todor Żiwkow|Todora Żiwkowa]], od grudnia 1989 do sierpnia 1990 przewodniczący Rady Koordynacyjnej opozycyjnego Związku Sił Demokratycznych. W czerwcu 1990 wybrany na przewodniczącego Komitetu Parlamentarnego ZSD.
+sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii<ref name="bio" />. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich [[Wybory prezydenckie w Bułgarii w 1992 roku|wyborach prezydenckich]] w parze z [[Błaga Dimitrowa|Błagą Dimitrową]] jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących<ref>{{Cytuj stronę|url=https://web.archive.org/web/20021115092621/http://www.president.bg/inst_izbori_92.php|tytuł=ПРЕЗИДЕНТСКИ ИЗБОРИ 1992|opublikowany = president.bg | język = bg |data dostępu = 2021-01-16}}</ref>. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu [[Luben Berow|Lubena Berowa]]. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.bghelsinki.org/media/uploads/annual_reports/1993-en.pdf|tytuł=Human rights in Bulgaria in 1993|strony=1|opublikowany=bghelsinki.org|data dostępu=2017-04-20|język=en}}</ref>. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję<ref name="bio" />. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997<ref>{{Cytuj stronę|url=http://zarate.eu/bulgaria.htm|tytuł=Leaders of Bulgaria|opublikowany=zarate.eu|data dostępu=2017-04-10|język=en}}</ref>.
-W sierpniu 1990 został wybrany prezydentem Republiki Bułgarii przez Wielkie Zgromadzenie Narodowe. 1992 – ponownie wybrany na prezydenta kraju, tym razem w wyborach bezpośrednich na pięcioletnią kadencję. Od stycznia 1997 – prezes Fundacji Żelu Żelewa. Był jednym z członków założycielskich i jednocześnie prezesem Bałkańskiego Klubu Politycznego.
+W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w [[Międzynarodówka Liberalna|Międzynarodówce Liberalnej]]. Przewodniczył [[think tank]]owi skupiającemu polityków z krajów [[Półwysep Bałkański|bałkańskich]]<ref name="bio" />.
-== Publikacje książkowe ==
-* ''Sztuka amatorska w kontekście rewolucji naukowej i technicznej'' (1976)
-* ''Kategorie Modalne'' (1978)
-* ''Kultura fizyczna i sport w społeczeństwie zurbanizowanym'' (1979)
-*  ''Faszyzm'' (1982, 1990)
-*  ''Człowiek i jego osobowości'' (1991)
-* ''Względna teoria osobowości'' (1993)
-* ''Inteligencja i polityka • Artykuły, eseje, przemówienia i wywiady'' (1995)
-* ''Nowa polityka zagraniczna Bułgarii i NATO'' (1995)
-== Odznaczenia i nagrody ==
+== Publikacje ==
+* ''Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija'' (1976)
-Otrzymał osiem doktoratów honoris causa w siedmiu krajach, Nagrodę Catherine Medici Międzynarodowej Akademii Medici, Transition Award otrzymał wspólnie z [[Icchak Rabin|Icchakiem Rabinem]] (1996).
+* ''Modałnite kategorii'' (1978)
+* ''Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo'' (1979)
+* ''Faszizmyt'' (1982, 1990)
+* ''Czowekyt i negowite licznosti'' (1991)
+* ''Rełacionna teorija za licznostta'' (1993)
+* ''Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta'' (1995)
+* ''Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO'' (1995)
+== Odznaczenia i wyróżnienia ==
-Najwyższe odznaczenia państwowe Francji, Hiszpanii, Portugalii, i Wenezueli. Został odznaczony Krzyżem Wielkim [[Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej|Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]] (1994)<ref>{{Monitor Polski|rok=1994|numer=49|pozycja=400}}</ref>.
+Otrzymał odznaczenia państwowe, w tym [[Francja|francuskie]], [[Hiszpania|hiszpańskie]], [[Portugalia|portugalskie]] i [[Wenezuela|wenezuelskie]], odznaczony również Krzyżem Wielkim [[Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej|Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]] (1994)<ref>{{Monitor Polski|1994|49|400}}</ref> oraz [[Order 8 Września|Orderem 8 Września]] (2010)<ref>{{Cytuj stronę |tytuł = Macedonia President: Bulgaria Leader in Recognizing Our Independence |data dostępu = 2024-03-22 |opublikowany = novinite.com |url = https://www.novinite.com/articles/112010/Macedonia+President%3A+Bulgaria+Leader+in+Recognizing+Our+Independence|data=5 stycznia 2010|język=en}}</ref>. Wyróżniony ośmioma [[Doktor honoris causa|doktoratami honoris causa]] przyznanymi przez uczelnie z siedmiu krajów.
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
@@ Linia 54: / Linia 57: @@
 {{Kontrola autorytatywna}}
-{{DEFAULTSORT:Żelew, Żelu}}
+{{SORTUJ:Żelew, Żelu}}
+[[Kategoria:Absolwenci Uniwersytetu Sofijskiego]]
+[[Kategoria:Bułgarscy filozofowie XX wieku]]
+[[Kategoria:Bułgarscy filozofowie XXI wieku]]
+[[Kategoria:Deputowani do Bułgarskiego Zgromadzenia Narodowego]]
+[[Kategoria:Kandydaci na urząd prezydenta Bułgarii]]
 [[Kategoria:Prezydenci Bułgarii]]
 [[Kategoria:Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych]]
 [[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej]]
-[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Stara Płanina]]
+[[Kategoria:Odznaczeni Orderem 8 Września]]
-[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Wolności]]
 [[Kategoria:Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Słowiańskiego w Baku]]
 [[Kategoria:Filozofowie współcześni]]
+[[Kategoria:Bułgarskie ofiary prześladowań komunistycznych 1944–1991]]
+[[Kategoria:Wykładowcy uczelni w Bułgarii]]
 [[Kategoria:Urodzeni w 1935]]
 [[Kategoria:Zmarli w 2015]]