Przejdź do zawartości

Żółtlica owłosiona: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 395 013 edycji
m ujednolicam zapis daty dostępu w szablonie cytowania
EmptyBot (dyskusja | edycje)
Boty
715 410 edycji
m int.
 
(Nie pokazano 2 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 35: Linia 35:
== Morfologia ==
== Morfologia ==
Roślina jest morfologicznie podobna do żółtlicy drobnokwiatowej, ale silniej od niej owłosiona{{r|sudnik}}.
Roślina jest morfologicznie podobna do żółtlicy drobnokwiatowej, ale silniej od niej owłosiona{{r|sudnik}}.
; [[Łodyga]] : Wzniesiona lub podnosząca się, silnie rozgałęziona, osiągająca wysokość 20-100 cm. Cała jest gęsto, odstająco owłosiona, szczególnie górą{{r|rutkowski}}{{r|sudnik}}.
; [[Łodyga]]: Wzniesiona lub podnosząca się, silnie rozgałęziona, osiągająca wysokość 20-100 cm. Cała jest gęsto, odstająco owłosiona, szczególnie górą{{r|rutkowski}}{{r|sudnik}}.


; [[Liść|Liście]]: [[Ulistnienie]] naprzeciwległe, liście dołem szerokojajowate, górą jajowatolancetowate lub jajowate, ostro zakończone, o brzegach grubo ząbkowanych. Są wiotkie, bezogonkowe i całe obficie, odstająco owłosione gruczołowymi [[włosek|włoskami]]{{r|sudnik}}.
; [[Liść|Liście]]: [[Ulistnienie]] naprzeciwległe, liście dołem szerokojajowate, górą jajowatolancetowate lub jajowate, ostro zakończone, o brzegach grubo ząbkowanych. Są wiotkie, bezogonkowe i całe obficie, odstająco owłosione gruczołowymi [[włosek|włoskami]]{{r|sudnik}}.
Linia 41: Linia 41:
; [[Kwiat]]y: Zebrane w drobne (3-5 mm szerokości) [[koszyczek|koszyczki]] wyrastające na długich i owłosionych szypułkach. Koszyczki są nieco większe od koszyczków ż. drobnokwiatowej, ponadto są owłosione – gruczołowe włoski u ż. owłosionej występują na listkach [[okrywa|okrywy]], podczas gdy u ż. drobnokwiatowej koszyczki są nagie. U ż. owłosionej silniej owłosione są także szypułki koszyczków. Okrywa koszyczka składa się z kilku jajowatych listków. Brzeżne kwiaty w koszyczku to 5 [[kwiaty języczkowe|kwiatów języczkowych]] o białych, 3-ząbkowych płatkach. Wewnątrz koszyczka żółte [[kwiaty rurkowate]]. [[plewinka|Plewinki]] przeważnie nierozcięte, ich brzegi są tylko frędzlowane{{r|sudnik}}.
; [[Kwiat]]y: Zebrane w drobne (3-5 mm szerokości) [[koszyczek|koszyczki]] wyrastające na długich i owłosionych szypułkach. Koszyczki są nieco większe od koszyczków ż. drobnokwiatowej, ponadto są owłosione – gruczołowe włoski u ż. owłosionej występują na listkach [[okrywa|okrywy]], podczas gdy u ż. drobnokwiatowej koszyczki są nagie. U ż. owłosionej silniej owłosione są także szypułki koszyczków. Okrywa koszyczka składa się z kilku jajowatych listków. Brzeżne kwiaty w koszyczku to 5 [[kwiaty języczkowe|kwiatów języczkowych]] o białych, 3-ząbkowych płatkach. Wewnątrz koszyczka żółte [[kwiaty rurkowate]]. [[plewinka|Plewinki]] przeważnie nierozcięte, ich brzegi są tylko frędzlowane{{r|sudnik}}.
; [[Owoc]]: Drobna, grzbietobrzusznie spłaszczona i owłosiona [[niełupka]]. W koszyczkach występują 2 typy owoców ([[heterokarpia]]). Owoce powstające w środku koszyczka z kwiatów obupłciowych mają włoski [[puch kielichowy|puchu kielichowego]] wyciągnięte w wyraźną ość, owoce powstające z brzeżnych kwiatów języczkowych mają tylko szczątkowy puch kielichowy{{r|sudnik}}.
; [[Owoc]]: Drobna, grzbietobrzusznie spłaszczona i owłosiona [[niełupka]]. W koszyczkach występują 2 typy owoców ([[heterokarpia]]). Owoce powstające w środku koszyczka z kwiatów obupłciowych mają włoski [[puch kielichowy|puchu kielichowego]] wyciągnięte w wyraźną ość, owoce powstające z brzeżnych kwiatów języczkowych mają tylko szczątkowy puch kielichowy{{r|sudnik}}.
<gallery mode=packed>
{|-
|[[Plik:Galinsoga ciliata sl8.jpg|mały|Owłosiona szypułka i koszyczek]]
Galinsoga ciliata sl8.jpg|Owłosiona szypułka i koszyczek
|[[Plik:Galinsoga ciliata sl15.jpg |mały|150px|Owoce]]
Galinsoga ciliata sl15.jpg|Owoce
|[[Plik:Galinsoga quadriradiata macro.jpg|mały|240px|Kwiatostan]]
Galinsoga quadriradiata macro.jpg|Kwiatostan
|[[Plik:Galinsoga.ciliata.1.jpg|mały|140px|Pęd]]
Galinsoga.ciliata.1.jpg|Pęd
</gallery>
|}
== Biologia i ekologia ==
== Biologia i ekologia ==
; Rozwój: [[Roślina jednoroczna]]. Kwitnie od maja do października, a nawet do listopada (do pierwszych mrozów). Gatunek ciepłolubny i [[Rośliny światłolubne|światłolubny]]. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Kiełkują w temperaturze 5–27 °C, optymalna wynosi 22 °C. Zachowują zdolność kiełkowania przez około 10 lat{{r|horst}}. Nasiona z puchem kielichowym rozsiewane są przez wiatr, nasiona bez puchu pozostają w glebie po obumarciu rośliny ([[autochoria]]){{r|sudnik}}.
; Rozwój: [[Roślina jednoroczna]]. Kwitnie od maja do października, a nawet do listopada (do pierwszych mrozów). Gatunek ciepłolubny i [[Rośliny światłolubne|światłolubny]]. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Kiełkują w temperaturze 5–27 °C, optymalna wynosi 22 °C. Zachowują zdolność kiełkowania przez około 10 lat{{r|horst}}. Nasiona z puchem kielichowym rozsiewane są przez wiatr, nasiona bez puchu pozostają w glebie po obumarciu rośliny ([[autochoria]]){{r|sudnik}}.
Linia 66: Linia 66:
<ref name=apweb>{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-04-15}}</ref>
<ref name=apweb>{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2010-04-15}}</ref>
<ref name=bankowski>Czesław Bańkowski, Eugeniusz Kużniewski "Ziołolecznictwo ludowe"</ref>
<ref name=bankowski>Czesław Bańkowski, Eugeniusz Kużniewski "Ziołolecznictwo ludowe"</ref>
<ref name=discover>{{Cytuj stronę |url=http://www.discoverlife.org/search.html |tytuł=Discover Life Maps|data dostępu = 2018-01-20}}</ref>
<ref name=discover>{{Cytuj stronę |url=https://www.discoverlife.org/search.html |tytuł=Discover Life Maps|data dostępu = 2018-01-20}}</ref>
<ref name=ekoportal>{{Cytuj stronę |url=http://www.ekoportal.org/elekcje/gosc_w_dom_czyli_o_gatunkach_synantropijnych/ |tytuł=Ekoportal (zarchiwizowane przez Internet Archive, wersja z 21 marca 2007 roku |data dostępu=2007-03-21 |archiwum=https://web.archive.org/web/20070321204823/http://www.ekoportal.org/elekcje/gosc_w_dom_czyli_o_gatunkach_synantropijnych/ |zarchiwizowano=21 marca 2007 }}</ref>
<ref name=ekoportal>{{Cytuj stronę |url=http://www.ekoportal.org/elekcje/gosc_w_dom_czyli_o_gatunkach_synantropijnych/ |tytuł=Ekoportal (zarchiwizowane przez Internet Archive, wersja z 21 marca 2007 roku |data dostępu=2007-03-21 |archiwum=https://web.archive.org/web/20070321204823/http://www.ekoportal.org/elekcje/gosc_w_dom_czyli_o_gatunkach_synantropijnych/ |zarchiwizowano=21 marca 2007 }}</ref>
<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN) |data dostępu = 2010-06-29}}</ref>
<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN) |data dostępu = 2010-06-29}}</ref>

Aktualna wersja na dzień 09:44, 29 lis 2023

Żółtlica owłosiona
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

żółtlica

Gatunek

żółtlica owłosiona

Nazwa systematyczna
Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav.
Syst. Veg. Fl. Peruv. Chil. 198 198 1798[3]
Synonimy
  • Adventina ciliata Raf.
  • Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Żółtlica owłosiona pochodzi z Ameryki Południowej, ale rozprzestrzeniła się na wielu obszarach Ameryki i Europy o klimacie umiarkowanym i subtropikalnym i nadal się rozprzestrzenia[4]. Obecnie występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, niektórych rejonach Afryki i w Nowej Zelandii. Brak jej tylko w Australii[5]. Do Europy została sprowadzona w XIX w. przez ogrody botaniczne, skąd samorzutnie rozprzestrzeniła się w środowisku naturalnym, jest więc ergazjofigofitem[6]. W niektórych krajach (np. w Anglii, na Litwie) jest bardziej pospolita od sprowadzonej około 50 lat wcześniej żółtlicy drobnokwiatowej Galinsoga parviflora. W Polsce po raz pierwszy zanotowano ją w 1876 roku. Jest obecnie pospolita w całym kraju, choć lokalnie jest rzadsza od żółtlicy drobnokwiatowej. Status gatunku we florze Polski: epekofit[7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Roślina jest morfologicznie podobna do żółtlicy drobnokwiatowej, ale silniej od niej owłosiona[7].

Łodyga
Wzniesiona lub podnosząca się, silnie rozgałęziona, osiągająca wysokość 20-100 cm. Cała jest gęsto, odstająco owłosiona, szczególnie górą[8][7].
Liście
Ulistnienie naprzeciwległe, liście dołem szerokojajowate, górą jajowatolancetowate lub jajowate, ostro zakończone, o brzegach grubo ząbkowanych. Są wiotkie, bezogonkowe i całe obficie, odstająco owłosione gruczołowymi włoskami[7].
Kwiaty
Zebrane w drobne (3-5 mm szerokości) koszyczki wyrastające na długich i owłosionych szypułkach. Koszyczki są nieco większe od koszyczków ż. drobnokwiatowej, ponadto są owłosione – gruczołowe włoski u ż. owłosionej występują na listkach okrywy, podczas gdy u ż. drobnokwiatowej koszyczki są nagie. U ż. owłosionej silniej owłosione są także szypułki koszyczków. Okrywa koszyczka składa się z kilku jajowatych listków. Brzeżne kwiaty w koszyczku to 5 kwiatów języczkowych o białych, 3-ząbkowych płatkach. Wewnątrz koszyczka żółte kwiaty rurkowate. Plewinki przeważnie nierozcięte, ich brzegi są tylko frędzlowane[7].
Owoc
Drobna, grzbietobrzusznie spłaszczona i owłosiona niełupka. W koszyczkach występują 2 typy owoców (heterokarpia). Owoce powstające w środku koszyczka z kwiatów obupłciowych mają włoski puchu kielichowego wyciągnięte w wyraźną ość, owoce powstające z brzeżnych kwiatów języczkowych mają tylko szczątkowy puch kielichowy[7].
  • Owłosiona szypułka i koszyczek
    Owłosiona szypułka i koszyczek
  • Owoce
    Owoce
  • Kwiatostan
    Kwiatostan
  • Pęd
    Pęd

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do października, a nawet do listopada (do pierwszych mrozów). Gatunek ciepłolubny i światłolubny. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Kiełkują w temperaturze 5–27 °C, optymalna wynosi 22 °C. Zachowują zdolność kiełkowania przez około 10 lat[9]. Nasiona z puchem kielichowym rozsiewane są przez wiatr, nasiona bez puchu pozostają w glebie po obumarciu rośliny (autochoria)[7].
Siedlisko
Występuje na takich samych siedliskach ruderalnych i segetalnych, jak żółtlica drobnokwiatowa: nieużytki, wysypiska ziemi i gruzu, przychacia, szczeliny murów, place budów, parki, cmentarze. Często obydwa gatunki występują razem. Preferują takie same gleby; piaszczyste, piaszczysto-gliniaste lub próchnicze i obydwa są roślinami azotolubnymi. W uprawach rolnych żółtlica owłosiona jest chwastem, głównie w uprawach roślin okopowych i w ogrodach[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Galinsogo-Setrietum[10].
Zmienność

Tworzy mieszańce z żółtlicą drobnokwiatową (Galinsoga × mixta)[8].

Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 32, 36[8].

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]
  • W ziołolecznictwie ludowym okłady z żółtlicy owłosionej stosowane były przeciw egzemie i innych zmianach skórnych, a także jako środek wzmacniający organizm[11]. Herbata z ziela jest środkiem mlekopędnym, a zewnętrznie używana jest do przemywania ran. Świeże i suszone ziele zawiera proteiny i witaminę C. Okres zbioru: od maja do października[12]. Żółtlica owłosiona nigdy nie znajdowała się w oficjalnym wykazie roślin leczniczych. Stosowano ją w postaci soku, maceratów, pogniecionego ziela lub wykonanej z niego maści (utarte ziele zmieszane z olejem lnianym i tranem)[11].
  • Młode pędy lub same liście można przyrządzać po zmieleniu jak szpinak, można też robić z nich sałatki z oliwą. Mają własności odżywcze i odtruwające[11].
  • Wyciąg z żółtlicy w postaci toniku, kremu lub oleju można używać do pielęgnowania cery suchej, łuszczycowej, alergicznej i naczyńkowej, rumieniowej, zaskórnikowej, z przebarwieniami i wysiękami[11].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2018-01-20].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
  5. ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-01-20].
  6. ↑ Ekoportal (zarchiwizowane przez Internet Archive, wersja z 21 marca 2007 roku. [dostęp 2007-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 marca 2007)].
  7. ↑ a b c d e f g h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  8. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  10. ↑ Matuszkiewicz Władysław. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2006. ISBN 83-01-14439-4
  11. ↑ a b c d Żółtlica – Galinsoga w ziołolecznictwie – Medycyna dawna i współczesna [online] [dostęp 2018-01-20].
  12. ↑ Czesław Bańkowski, Eugeniusz Kużniewski "Ziołolecznictwo ludowe"
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Żółtlica_owłosiona&oldid=71967349”