Nibylis andyjski: Różnice pomiędzy wersjami

Nibylis andyjski
	Lycalopex culpaeus
	Molina, 1782
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	psokształtne
Rodzina	psowate
Rodzaj	nibylis
Gatunek	nibylis andyjski
Synonimy
	Pseudalopex culpaeus (Molina, 1782); Dusicyon culpaeus (Molina, 1782);
	Pseudalopex culpaeus (Molina, 1782); Dusicyon culpaeus (Molina, 1782);
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 10:24, 27 wrz 2023

Nibylis andyjski^[4], kolpeo, lisoszakal andyjski, lis andyjski (Lycalopex culpaeus) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny psowatych (Canidae). Zamieszkuje cały obszar wzdłuż Andów, od Ekwadoru i Peru aż po Patagonię. Preferuje tereny otwarte, z niewielką liczbą drzew, zamieszkuje górskie płaskowyże stepowe oraz półpustynie. Kolpeo to największy lis zamieszkujący Amerykę Południową, a zarazem największy lis na świecie. Przewyższa wielkością lisa pospolitego i mniejsze szakale, a jego waga dochodzi do 14 kg. Barwa sierści pomarańczowo-szara, aż do rudoszarej. Prowadzi głównie nocny tryb życia. Poluje na gryzonie (np. szynszyle andyjskie, koszatniczki), ptaki, jaszczurki i dzikie króliki (sprowadzone tu na początku XX wieku), niekiedy zdarza się, że atakuje młode jagnięta i lamy. Żywi się także padliną. Lisoszakale andyjskie tworzą niewielkie grupy stadne, w skład których wchodzi para dominująca wraz z lisami z poprzednich miotów. Występuje osobna hierarchia dla samic i dla samców.

Nibylis andyjski jest jednym z „fałszywych lisów” ponieważ, mimo że jest nazywany lisem, w systematyce taksonomicznej nie jest zaliczany do lisów, ale do psów właściwych, a swoim zachowaniem i wyglądem przypomina bardziej kojoty i wilki. Jego najbliższymi krewnymi są wilczak falklandzki, nibylis pampasowy i być może duży wilk andyjski.

Podgatunki

Wyróżnia się sześć podgatunków kolpeo^[5]:

L. culpaeus andinus (Thomas, 1912)
L. culpaeus culpaeus (Molina, 1782)
L. culpaeus lycoides (Philippi, 1896)
L. culpaeus magellanicus (Gray, 1837)
L. culpaeus reissii (Hilzheimer, 1906)
L. culpaeus smithersi (Thomas, 1914)

Zagrożenie i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (niższego ryzyka) pod nazwą Pseudalopex culpaeus^[3]. Gatunek ten jest objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik II)^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b Lycalopex culpaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ssaki. Cz. 2. Warszawa: Horyzont, 2001. ISBN 83-7227-614-5.
↑ ^a ^b M.M. Lucherini M.M., Lycalopex culpaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.1 [dostęp 2015-07-12] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 149. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Lycalopex culpaeus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 22 października 2009]
↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Culpeo (Pseudalopex culpaeus). canids.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-15)].
ADW: Pseudalopex culpaeus: Information

[itis-1] Lycalopex culpaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] E. Keller, prof. dr. J. H. Reichholf, G. Steinbach i inni: Leksykon zwierząt: Ssaki. Cz. 2. Warszawa: Horyzont, 2001. ISBN 83-7227-614-5.

[iucn-3] M.M. Lucherini M.M., Lycalopex culpaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.1 [dostęp 2015-07-12] (ang.).

[miiz-4] Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 149. ISBN 978-83-88147-15-9.

[5] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Lycalopex culpaeus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 22 października 2009]

[CITES-6] Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-07-03]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 4: / Linia 4: @@
  |TSN                    = 726270
  |zoolog                 = [[Juan Ignacio Molina|Molina]], 1782
  |okres istnienia        =
  |grafika                = Culpeo MC.jpg
  |opis grafiki           =
  |typ                    = [[strunowce]]
  |podtyp                 = [[kręgowce]]
@@ Linia 18: / Linia 18: @@
  |gatunek                = '''nibylis andyjski'''
  |synonimy               =
-* ''Pseudalopex culpaeus'' <small>(Molina, 1782)</small><ref name="itis"/>
+* ''Pseudalopex culpaeus'' <small>(Molina, 1782)</small><ref name="itis" />
-* ''Dusicyon culpaeus'' <small>(Molina, 1782)</small><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Keller| imię =E. | nazwisko2 = Reichholf |imię2 = prof. dr. J. H.|nazwisko3 = Steinbach i inni|imię3 = G. | tytuł = Leksykon zwierząt: Ssaki | wydawca = Horyzont| miejsce = Warszawa| rok = 2001| część= 2| isbn =83-7227-614-5}}</ref>
+* ''Dusicyon culpaeus'' <small>(Molina, 1782)</small><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Keller |imię = E. |nazwisko2 = Reichholf |imię2 = prof. dr. J. H. |nazwisko3 = Steinbach i inni |imię3 = G. |tytuł = Leksykon zwierząt: Ssaki |wydawca = Horyzont |miejsce = Warszawa |rok = 2001 |część = 2 |isbn = 83-7227-614-5}}</ref>
  |ranga podtaksonu       = [[Podgatunek|Podgatunki]]
  |podtaksony             = ''zobacz opis w tekście''
  |status IUCN            = LC
  |IUCN id                = 6929
- |status_ref             = <ref name="iucn">{{IUCN |id = 6929|nazwa = Pseudalopex culpaeus|autorzy = Jiménez, J.E., Lucherini, M. & Novaro, A.J.|rok = 2008|iucn rok = 2015|wersja = 2015.1 |data = 2015-07-12}}</ref>
  |mapa występowania      = Pseudalopex culpaeus map.png
  |opis mapy występowania =
  |wikispecies            = Pseudalopex culpaeus
  |commons                = Category:Pseudalopex culpaeus
 }}
+'''Nibylis andyjski'''{{r|miiz}}, kolpeo, lisoszakal andyjski, lis andyjski (''Lycalopex culpaeus'') – gatunek [[drapieżne]]go [[ssaki|ssaka]] z rodziny [[psowate|psowatych]] (Canidae). Zamieszkuje cały obszar wzdłuż [[Andy|Andów]], od [[Ekwador]]u i [[Peru]] aż po [[Patagonia|Patagonię]]. Preferuje tereny otwarte, z niewielką liczbą drzew, zamieszkuje [[Puna (biogeografia)|górskie płaskowyże stepowe]] oraz [[półpustynia|półpustynie]]. Kolpeo to największy lis zamieszkujący [[Ameryka Południowa|Amerykę Południową]], a zarazem największy lis na [[Ziemia|świecie]]. Przewyższa wielkością [[lis rudy|lisa pospolitego]] i mniejsze [[szakal]]e, a jego [[waga]] dochodzi do 14 kg. Barwa sierści [[Barwa|pomarańczowo-szara]], aż do rudoszarej. Prowadzi głównie nocny tryb życia. Poluje na [[gryzonie]] (np. [[Szynszyla górska|szynszyle andyjskie]], [[Koszatniczka pospolita|koszatniczki]]), [[ptaki]], [[jaszczurki]] i [[królik europejski|dzikie króliki]] (sprowadzone tu na początku XX wieku), niekiedy zdarza się, że atakuje młode [[owca domowa|jagnięta]] i [[lama|lamy]]. Żywi się także [[padlina|padliną]]. Lisoszakale andyjskie tworzą niewielkie grupy stadne, w skład których wchodzi para dominująca wraz z lisami z poprzednich miotów. Występuje osobna hierarchia dla [[samica|samic]] i dla [[samiec|samców]].
+Nibylis andyjski jest jednym z „fałszywych lisów” ponieważ, mimo że jest nazywany lisem, w systematyce taksonomicznej nie jest zaliczany do [[Lis (rodzaj ssaka)|lisów]], ale do [[Canini|psów właściwych]], a swoim zachowaniem i wyglądem przypomina bardziej [[kojot preriowy|kojoty]] i [[wilk szary|wilki]]. Jego najbliższymi krewnymi są [[wilczak falklandzki]], [[nibylis pampasowy]] i być może duży [[wilk andyjski]].
-'''Nibylis andyjski'''{{r|miiz}}, kolpeo, lisoszakal andyjski, lis andyjski (''Lycalopex culpaeus'') – gatunek [[drapieżne]]go [[ssaki|ssaka]] z rodziny [[psowate|psowatych]] (Canidae). Zamieszkuje cały obszar wzdłuż [[Andy|Andów]], od [[Ekwador]]u i [[Peru]] aż po [[Patagonia|Patagonię]]. Preferuje tereny otwarte, z niewielką ilością drzew, zamieszkuje [[Puna (biogeografia)|górskie płaskowyże stepowe]] oraz [[półpustynia|półpustynie]]. Kolpeo to największy lis zamieszkujący [[Ameryka Południowa|Amerykę południową]], a zarazem największy lis na [[Ziemia|świecie]]. Przewyższa wielkością [[lis rudy|lisa pospolitego]] i mniejsze [[szakal]]e, a jego [[waga]] dochodzi do 14 kg. Barwa sierści [[Barwa|pomarańczowo-szara]], aż do rudoszarej. Prowadzi głównie nocny tryb życia. Poluje na [[gryzonie]] (np. [[Szynszyla górska|szynszyle andyjskie]], [[Koszatniczka pospolita|koszatniczki]]), [[ptaki]], [[jaszczurki]] i [[królik europejski|dzikie króliki]] (sprowadzone tu na początku XX wieku), niekiedy zdarza się, że atakuje młode [[owca domowa|jagnięta]] i [[lama|lamy]]. Żywi się także [[padlina|padliną]]. Lisoszakale andyjskie tworzą niewielkie grupy stadne, w skład których wchodzi para dominująca wraz z lisami z poprzednich miotów. Występuje osobna hierarchia dla [[samica|samic]] i dla [[samiec|samców]].
-Nibylis andyjski jest jednym z "fałszywych lisów" ponieważ, mimo że jest nazywany lisem, w systematyce taksonomicznej nie jest zaliczany do [[lis]]ów ale do [[Canini|psów właściwych]], a swoim zachowaniem i wyglądem przypomina bardziej [[kojot preriowy|kojoty]] i [[wilk szary|wilki]]. Jego najbliższymi krewnymi są [[wilczak falklandzki]], [[nibylis pampasowy]] i być może duży [[wilk andyjski]].
 == Podgatunki ==
@@ Linia 45: / Linia 43: @@
 == Zagrożenie i ochrona ==
-W [[Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych|Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych]] [[IUCN|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] został zaliczony do kategorii LC (niższego ryzyka) pod nazwą ''Pseudalopex culpaeus''{{r|iucn}}. Gatunek ten jest objęty konwencją waszyngtońską [[CITES]] (załącznik II)<ref name="CITES">{{cytuj stronę | url = http://www.cites.org/eng/app/appendices.php | tytuł = ''Appendices I, II and III of CITES'' | data = 12 czerwca 2013 | opublikowany = cites.org | język = en | data dostępu = 2013-07-03}}</ref>.
+W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów]] został zaliczony do kategorii LC (niższego ryzyka) pod nazwą ''Pseudalopex culpaeus''{{r|iucn}}. Gatunek ten jest objęty konwencją waszyngtońską [[Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem|CITES]] (załącznik II)<ref name="CITES">{{cytuj stronę |url = http://www.cites.org/eng/app/appendices.php |tytuł = ''Appendices I, II and III of CITES'' |data = 12 czerwca 2013 |opublikowany = cites.org |język = en |data dostępu = 2013-07-03}}</ref>.
-{{Przypisy|przypisy =
+== Przypisy ==
+<references responsive>
-* <ref name="miiz">Systematyka i nazwy polskie za: {{Cytuj książkę | autor = Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca =  Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 149}}</ref>}}
+<ref name="iucn">{{IUCN |id = 6929 |nazwa = Lycalopex culpaeus |autor = M. Lucherini |iucn rok = 2015 |wersja = 2015.1 |data dostępu = 2015-07-12}}</ref>
+* <ref name="miiz">Systematyka i nazwy polskie za: {{Cytuj książkę |autor = Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz |tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata |wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN |miejsce = Warszawa |rok = 2015 |isbn = 978-83-88147-15-9 |strony = 149}}</ref>
+</references>
 == Linki zewnętrzne ==
-* [http://www.canids.org/species/Pseudalopex_%20culpaeus.htm Culpeo (''Pseudalopex culpaeus'')]
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.canids.org/species/Pseudalopex_%20culpaeus.htm | tytuł = Culpeo (''Pseudalopex culpaeus'') | opublikowany = canids.org | archiwum = https://web.archive.org/web/20090515101207/http://www.canids.org/species/Pseudalopex_%20culpaeus.htm | zarchiwizowano = 2009-05-15}}
 * [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Pseudalopex_culpaeus.html ADW: Pseudalopex culpaeus: Information]
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Psowate]]
 [[Kategoria:Ssaki Ameryki Południowej]]
+[[Kategoria:Taksony opisane przez Juana Ignacio Molinę]]
+[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1782 roku]]