Przejdź do zawartości

U.S. Air Force Thunderbirds: Różnice pomiędzy wersjami

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{wyróżnienie|DA}}
{{Dobry Artykuł}}
{{Zespół akrobacyjny infobox
{{Zespół akrobacyjny infobox
|nazwa = Thunderbirds
|nazwa = Thunderbirds
|logo = Thunderbirds Air Demonstration Squadron.png
|logo = Thunderbirds-vector-coat-of-arms.svg
|zdjęcie = EM DSC 4341 (3017905922).jpg
|zdjęcie = EM DSC 4341 (3017905922).jpg
|podpis zdjęcia =
|podpis zdjęcia =
Linia 16: Linia 16:
|www = http://thunderbirds.airforce.com/
|www = http://thunderbirds.airforce.com/
}}
}}
'''Thunderbirds''' ('''U.S. Air Force Air Demonstration Squadron''') – [[akrobacja lotnicza|zespół akrobacyjny]] [[United States Air Force|sił powietrznych Stanów Zjednoczonych]] latający na myśliwcach [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16 Fighting Falcon]], stacjonujący w [[Nellis Air Force Base|bazie lotniczej Nellis]] w stanie [[Nevada]]. Organizacyjnie podlega 57. Skrzydłu US Air Force<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.nellis.af.mil/AboutUs/FactSheets/Display/tabid/6485/Article/284155/57th-wing.aspx | tytuł = 57th Wing | data = 22 sierpnia 2012| język = en | opublikowany = af.mil |data dostępu = 1 kwietnia 2016}}</ref>.
'''Thunderbirds''' ('''U.S. Air Force Air Demonstration Squadron''') – [[akrobacja lotnicza|zespół akrobacyjny]] [[United States Air Force|sił powietrznych Stanów Zjednoczonych]] latający na myśliwcach [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16 Fighting Falcon]], stacjonujący w [[Nellis Air Force Base|bazie lotniczej Nellis]] w stanie [[Nevada]]. Organizacyjnie podlega 57. Skrzydłu US Air Force<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.nellis.af.mil/AboutUs/FactSheets/Display/tabid/6485/Article/284155/57th-wing.aspx | tytuł = 57th Wing | data = 22 sierpnia 2012| język = en | opublikowany = af.mil |data dostępu = 2016-04-01}}</ref>.


Zespół istnieje od [[1953]] roku. Przechodził jednak kilkakrotnie reorganizację, a jego działalność zawieszano w następstwie [[Wypadek lotniczy|katastrof]] lub ze względów budżetowych.
Zespół istnieje od [[1953]] roku. Przechodził jednak kilkakrotnie reorganizację, a jego działalność zawieszano w następstwie [[Wypadek lotniczy|katastrof]] lub ze względów budżetowych.
Linia 30: Linia 30:
== Historia ==
== Historia ==
=== Początki ===
=== Początki ===
Zespół utworzono [[25 maja]] [[1953]] roku w [[Luke Air Force Base|bazie Luke]] w [[Arizona|Arizonie]] jako 3600. Klucz Akrobacyjny (3600th Air Demonstration Flight)<ref name = ahfra>{{Cytuj stronę | url = http://www.afhra.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=11936 | tytuł = USAF AIR DEMONSTRATION SQUADRON (ACC) | autor = Patsy Robertson | opublikowany = af.mil | data dostępu = 11 kwietnia 2016 | data = 29 marca 2010 | język = en}}</ref>. Debiutancki pokaz odbył się 8 lipca, a pierwszy występ dla publiczności – 23 lipca<ref name = "aerobaticteams">{{cytuj stronę | tytuł = Thunderbirds History | url = http://aerobaticteams.net/thunderbirds-history.html | data dostępu = 29 marca 2016 | język = en}}</ref>. Pierwszym dowódcą zespołu był major [[Dick Catledge]] (późniejszy generał), a pierwszymi samolotami używanymi przez zespół – myśliwskie [[Republic F-84 Thunderjet|F-84G Thunderjety]] (zespół dysponował też dwumiejscowym [[Lockheed T-33 Shooting Star|T-33 Shooting Starem]], który służył jako samolot narratora i w którym urządzano przejażdżki dla VIP-ów i dziennikarzy)<ref name = "aerobaticteams"/>. Do końca roku 1953 zespół dał pięćdziesiąt pokazów<ref name = "aerobaticteams"/>. W pierwszych tygodniach następnego roku Thunderbirds wystąpili w zagranicznych pokazach podczas tournée po [[Ameryka Południowa|Ameryce Południowej]]; wystąpili między innymi przed trzystutysięczną publicznością w [[Meksyk (miasto)|mieście Meksyk]]<ref name = "aerobaticteams"/>.
Zespół utworzono [[25 maja]] [[1953]] roku w [[Luke Air Force Base|bazie Luke]] w [[Arizona|Arizonie]] jako 3600. Klucz Akrobacyjny (3600th Air Demonstration Flight)<ref name = ahfra>{{Cytuj stronę | url = http://www.afhra.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=11936 | tytuł = USAF AIR DEMONSTRATION SQUADRON (ACC) | autor = Patsy Robertson | opublikowany = af.mil | data dostępu = 2016-04-11 | data = 29 marca 2010 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20110914100706/http://www.afhra.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=11936 | zarchiwizowano = 14 września 2011 }}</ref>. Debiutancki pokaz odbył się 8 lipca, a pierwszy występ dla publiczności – 23 lipca<ref name = "aerobaticteams">{{cytuj stronę | tytuł = Thunderbirds History | url = http://aerobaticteams.net/thunderbirds-history.html | data dostępu = 2016-03-29 | język = en}}</ref>. Pierwszym dowódcą zespołu był major [[Dick Catledge]] (późniejszy generał), a pierwszymi samolotami używanymi przez zespół – myśliwskie [[Republic F-84 Thunderjet|F-84G Thunderjety]] (zespół dysponował też dwumiejscowym [[Lockheed T-33 Shooting Star|T-33 Shooting Starem]], który służył jako samolot narratora i w którym urządzano przejażdżki dla VIP-ów i dziennikarzy)<ref name = "aerobaticteams"/>. Do końca roku 1953 zespół dał pięćdziesiąt pokazów<ref name = "aerobaticteams"/>. W pierwszych tygodniach następnego roku Thunderbirds wystąpili w zagranicznych pokazach podczas tournée po [[Ameryka Południowa|Ameryce Południowej]]; wystąpili między innymi przed trzystutysięczną publicznością w [[Meksyk (miasto)|mieście Meksyk]]<ref name = "aerobaticteams"/>.


W [[1955]] roku zespół – już z nowym dowódcą, Jackiem Broughtonem, na czele<ref name = "Broughton">{{cytuj książkę | autor = Jack Broughton | tytuł = Rupert Red Two. A Fighter Pilot’s Life from Thunderbolts to Thunderchiefs | wydawca = Zenith Press | miejsce = Minneapolis| rok = 2010 | język = en | isbn = 9781616739676}}</ref> – zmienił samoloty na [[Republic F-84F Thunderstreak|F-84F Thunderstreaki]], na których wystąpili podczas 91 pokazów lotniczych<ref name = "historiazespolu">{{cytuj stronę | url = http://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/wojsko-w-obiektywie/thunderbirds/ | tytuł = Thunderbirds | autor = Łukasz Golowanow |data = 2 marca 2013 | data dostępu = 29 marca 2016 | opublikowany = Konflikty.pl}}</ref>. W tamtym okresie zespołowi przydzielono również samolot transportowy [[Fairchild C-119 Flying Boxcar]] do wożenia mechaników i sprzętu<ref name = "Broughton"/>. W czerwcu 1956 roku, wciąż pod dowództwem Broughtona, Thunderbirds przesiedli się na myśliwce [[North American F-100 Super Sabre]]<ref name = "Broughton"/>, które dały mu – jako pierwszemu na świecie – możliwość lotów z [[prędkość naddźwiękowa|prędkością naddźwiękową]]<ref name = "historiazespolu"/>. Zmianie samolotu towarzyszyła zmiana miejsca stacjonowania na [[Nellis Air Force Base|bazę Nellis]] w [[Nevada|Nevadzie]]<ref name = "aerobaticteams"/>. Pierwszy z 630 występów na Super Sabre’ach odbył się 19 maja 1956 roku; [[grom dźwiękowy]] był stałym elementem pokazów Thunderbirds do czasu, gdy [[Federal Aviation Administration|FAA]] zabroniła lotów naddźwiękowych<ref name = "aerobaticteams"/>. W 1963 roku Thunderbirds po raz pierwszy wystąpili w Europie<ref name = "aerobaticteams"/>.
W [[1955]] roku zespół – już z nowym dowódcą, Jackiem Broughtonem, na czele<ref name = "Broughton">{{cytuj książkę | autor = Jack Broughton | tytuł = Rupert Red Two. A Fighter Pilot’s Life from Thunderbolts to Thunderchiefs | wydawca = Zenith Press | miejsce = Minneapolis| rok = 2010 | język = en | isbn = 9781616739676}}</ref> – zmienił samoloty na [[Republic F-84F Thunderstreak|F-84F Thunderstreaki]], na których wystąpili podczas 91 pokazów lotniczych<ref name = "historiazespolu">{{cytuj stronę | url = http://www.konflikty.pl/technika-wojskowa/wojsko-w-obiektywie/thunderbirds/ | tytuł = Thunderbirds | autor = Łukasz Golowanow |data = 2 marca 2013 | data dostępu = 2016-03-29 | opublikowany = Konflikty.pl}}</ref>. W tamtym okresie zespołowi przydzielono również samolot transportowy [[Fairchild C-119 Flying Boxcar]] do wożenia mechaników i sprzętu<ref name = "Broughton"/>. W czerwcu 1956 roku, wciąż pod dowództwem Broughtona, Thunderbirds przesiedli się na myśliwce [[North American F-100 Super Sabre]]<ref name = "Broughton"/>, które dały mu – jako pierwszemu na świecie – możliwość lotów z [[prędkość naddźwiękowa|prędkością naddźwiękową]]<ref name = "historiazespolu"/>. Zmianie samolotu towarzyszyła zmiana miejsca stacjonowania na [[Nellis Air Force Base|bazę Nellis]] w [[Nevada|Nevadzie]]<ref name = "aerobaticteams"/>. Pierwszy z 630 występów na Super Sabre’ach odbył się 19 maja 1956 roku; [[grom dźwiękowy]] był stałym elementem pokazów Thunderbirds do czasu, gdy [[Federal Aviation Administration|FAA]] zabroniła lotów naddźwiękowych<ref name = "aerobaticteams"/>. W 1963 roku Thunderbirds po raz pierwszy wystąpili w Europie<ref name = "aerobaticteams"/>.


W [[1964]] roku zespół na krótko przesiadł się na [[Republic F-105 Thunderchief|F-105 Thunderchiefy]]<ref name = "historiazespolu"/>. Karierę tych maszyn w barwach Thunderbirds zakończyła tragiczna śmierć kapitana Eugene’a J. Devlina, którego samolot rozpadł się w powietrzu podczas manewru z dużym przeciążeniem (9 maja 1964 roku)<ref name = "devlin">{{cytuj stronę | url = http://www.check-six.com/Crash_Sites/Thunderbirds_F-105_crash_site.htm | tytuł = The Crash of the Thunderbirds' F-105B| data dostępu = 29 marca 2016 | opublikowany = Check-Six.com | język = en}}</ref>. Zespół powrócił na Super Sabre’y (w wersji D). W [[1967]] roku Thunderbirds pokazali się w swoim 1000. show<ref name = "aerobaticteams"/>. W lutym tego roku zespół przeorganizowano i przemianowano z 4520th Air Demonstration Squadron (Thunderbirds) na USAF Air Demonstration Squadron jako stały zespół pokazowy amerykańskich wojsk lotniczych<ref name = ahfra />.
W [[1964]] roku zespół na krótko przesiadł się na [[Republic F-105 Thunderchief|F-105 Thunderchiefy]]<ref name = "historiazespolu"/>. Karierę tych maszyn w barwach Thunderbirds zakończyła tragiczna śmierć kapitana Eugene’a J. Devlina, którego samolot rozpadł się w powietrzu podczas manewru z dużym przeciążeniem (9 maja 1964 roku)<ref name = "devlin">{{cytuj stronę | url = http://www.check-six.com/Crash_Sites/Thunderbirds_F-105_crash_site.htm | tytuł = The Crash of the Thunderbirds' F-105B| data dostępu = 2016-03-29 | opublikowany = Check-Six.com | język = en}}</ref>. Zespół powrócił na Super Sabre’y (w wersji D). W [[1967]] roku Thunderbirds pokazali się w swoim 1000. show<ref name = "aerobaticteams"/>. W lutym tego roku zespół przeorganizowano i przemianowano z 4520th Air Demonstration Squadron (Thunderbirds) na USAF Air Demonstration Squadron jako stały zespół pokazowy amerykańskich wojsk lotniczych<ref name = ahfra />.


=== Thunderbirds na Phantomach i Talonach ===
=== Thunderbirds na Phantomach i Talonach ===
W [[1969]] nastąpiła kolejna zmiana samolotu. Nową maszyną Thunderbirds został [[McDonnell Douglas F-4 Phantom II|F-4E Phantom II]]<ref name = "historiazespolu"/>. W tym samym okresie na Phantomach latał również zespół pokazowy [[United States Navy|amerykańskiej marynarki]] – [[Blue Angels]]<ref>{{cytuj stronę | url = https://www.blueangels.navy.mil/aircraft/historical.aspx | tytuł = Blue Angels: Historical Aircraft - 60+ Years of Aviation Excellence | opublikowany = blueangels.navy.mil | język = en | data dostępu = 1 kwietnia 2016}}</ref>. Ostatni pokaz na Phantomach odbył się [[10 listopada]] [[1973]] roku<ref name = "historiazespolu"/>. W następnym roku [[Kryzys naftowy|kryzys paliwowy]] wymusił zmianę samolotu na bardziej ekonomiczny. Wybrano [[Northrop T-38 Talon|Northropa T-38 Talona]], naddźwiękowy samolot szkolno-treningowy oparty na konstrukcji myśliwca [[Northrop F-5 Freedom Fighter|F-5]]. Pięć T-38 Talonów zużywało w czasie występu tyle samo paliwa, ile jeden Phantom II<ref name = "historiazespolu"/>.
W [[1969]] nastąpiła kolejna zmiana samolotu. Nową maszyną Thunderbirds został [[McDonnell Douglas F-4 Phantom II|F-4E Phantom II]]<ref name = "historiazespolu"/>. W tym samym okresie na Phantomach latał również zespół pokazowy [[United States Navy|amerykańskiej marynarki]] – [[Blue Angels]]<ref>{{cytuj stronę | url = https://www.blueangels.navy.mil/aircraft/historical.aspx | tytuł = Blue Angels: Historical Aircraft - 60+ Years of Aviation Excellence | opublikowany = blueangels.navy.mil | język = en | data dostępu = 2016-04-01 | archiwum = https://web.archive.org/web/20160122092547/https://www.blueangels.navy.mil/aircraft/historical.aspx | zarchiwizowano = 22 stycznia 2016 }}</ref>. Ostatni pokaz na Phantomach odbył się [[10 listopada]] [[1973]] roku<ref name = "historiazespolu"/>. W następnym roku [[Kryzys naftowy|kryzys paliwowy]] wymusił zmianę samolotu na bardziej ekonomiczny. Wybrano [[Northrop T-38 Talon|Northropa T-38 Talona]], naddźwiękowy samolot szkolno-treningowy oparty na konstrukcji myśliwca [[Northrop F-5 Freedom Fighter|F-5]]. Pięć T-38 Talonów zużywało w czasie występu tyle samo paliwa, ile jeden Phantom II<ref name = "historiazespolu"/>.


[[18 stycznia]] [[1982]] roku w [[Indian Springs (Nevada)|Indian Springs]] w stanie [[Nevada]] nastąpiła najgorsza katastrofa w historii zespołu: rozbiły się cztery Talony wykonujące pętlę w formacji<ref name = "historiazespolu"/>. Piloci – major Norm Lowry oraz kapitanowie Willie Mays, Pete Peterson i Mark Malancon – zginęli na miejscu<ref name = "crash">{{cytuj stronę | url = http://www.check-six.com/Crash_Sites/Thunderbirds-Diamond_Crash.htm | tytuł = The Thunderbirds' "Diamond Crash" | opublikowany = check-six.com | język = en | data dostępu = 1 kwietnia 2016 }}</ref>. W następstwie katastrofy zespół poświęcił cały sezon pokazowy 1982 na odbudowę składu praktycznie od zera (w tym celu do zespołu przywrócono kilku jego byłych pilotów wciąż pozostających w służbie czynnej); podjęto również decyzję o wymianie maszyn na nowe myśliwce [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16A Fighting Falcon]]<ref name = "crash"/>.
[[18 stycznia]] [[1982]] roku w [[Indian Springs (Nevada)|Indian Springs]] w stanie [[Nevada]] nastąpiła najgorsza katastrofa w historii zespołu: rozbiły się cztery Talony wykonujące pętlę w formacji<ref name = "historiazespolu"/>. Piloci – major Norm Lowry oraz kapitanowie Willie Mays, Pete Peterson i Mark Malancon – zginęli na miejscu<ref name = "crash">{{cytuj stronę | url = http://www.check-six.com/Crash_Sites/Thunderbirds-Diamond_Crash.htm | tytuł = The Thunderbirds' "Diamond Crash" | opublikowany = check-six.com | język = en | data dostępu = 2016-04-01 }}</ref>. W następstwie katastrofy zespół poświęcił cały sezon pokazowy 1982 na odbudowę składu praktycznie od zera (w tym celu do zespołu przywrócono kilku jego byłych pilotów wciąż pozostających w służbie czynnej); podjęto również decyzję o wymianie maszyn na nowe myśliwce [[General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16A Fighting Falcon]]<ref name = "crash"/>.


=== Thunderbirds na Fighting Falconach ===
=== Thunderbirds na Fighting Falconach ===
Pierwsze loty ćwiczebne na F-16A zespół odbył w sierpniu [[1982]] roku<ref name = "crash"/>. 19 września 1985 roku USAF Air Demonstration Squadron połączono z 30 Bombardment Squadron, Heavy; od tego czasu Thunderbirds kultywują tradycje owej eskadry, sięgające czerwca 1917 roku<ref name = ahfra />. We wrześniu 1987 roku, podczas tournée na [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodzie]] Thunderbirds dali pokaz w [[Pekin]]ie – był to pierwszy występ amerykańskiego zespołu akrobacyjnego w kraju [[komunizm|komunistycznym]]<ref name = "historiazespolu"/>. [[22 kwietnia]] [[1990]] roku w [[Naval Station Norfolk|Norfolk Naval Air Station]] odbył się 3000. występ Thunderbirds<ref name = "czterytysiace">{{cytuj stronę | url = http://www.af.mil/News/ArticleDisplay/tabid/223/Article/130993/thunderbirds-perform-4000th-show.aspx | tytuł = Thunderbirds perform 4,000th show | autor = Staff Sgt. Josh Clendenen | data = 15 maja 2006 | data dostępu = 1 kwietnia 2016 | język = en | opublikowany = af.mil}}</ref>.
Pierwsze loty ćwiczebne na F-16A zespół odbył w sierpniu [[1982]] roku<ref name = "crash"/>. 19 września 1985 roku USAF Air Demonstration Squadron połączono z 30 Bombardment Squadron, Heavy; od tego czasu Thunderbirds kultywują tradycje owej eskadry, sięgające czerwca 1917 roku<ref name = ahfra />. We wrześniu 1987 roku, podczas tournée na [[Daleki Wschód|Dalekim Wschodzie]] Thunderbirds dali pokaz w [[Pekin]]ie – był to pierwszy występ amerykańskiego zespołu akrobacyjnego w kraju [[komunizm|komunistycznym]]<ref name = "historiazespolu"/>. [[22 kwietnia]] [[1990]] roku w [[Naval Station Norfolk|Norfolk Naval Air Station]] odbył się 3000. występ Thunderbirds<ref name = "czterytysiace">{{cytuj stronę | url = http://www.af.mil/News/ArticleDisplay/tabid/223/Article/130993/thunderbirds-perform-4000th-show.aspx | tytuł = Thunderbirds perform 4,000th show | autor = Staff Sgt. Josh Clendenen | data = 15 maja 2006 | data dostępu = 2016-04-01 | język = en | opublikowany = af.mil}}</ref>.


W 1992 roku Thunderbirds zamienili F-16A na F-16C<ref name = "historiazespolu"/>. Początkowo były to maszyny w wersji Block 32, w 2008 roku zamieniono je na nowocześniejsze F-16C Block 52<ref>{{cytuj stronę | autor = Asif Shamim | tytuł = Thunderbirds receive final 2 Block 52 F-16s | url = http://www.f-16.net/f-16-news-article3127.html | data = 18 listopada 2008 | data dostępu = 1 kwietnia 2016 | opublikowany = F-16.net| język = en}}</ref>. W listopadzie [[2005]] roku zespół przyjął w swoje szeregi kapitan Nicole Malachowski jako pierwszą kobietę w historii latającą w Thunderbirds<ref name = "historiazespolu"/>. Przydzielono jej pozycję prawego prowadzonego (numer 3), pozostała w ekipie przez dwa lata<ref>{{cytuj stronę | tytuł = A life in flight for first woman 'Thunderbirds' pilot | autor = Airman 1st Class Alexander W. Riedel | url = http://www.af.mil/News/ArticleDisplay/tabid/223/Article/109532/a-life-in-flight-for-first-woman-thunderbirds-pilot.aspx | język = en | data = 19 marca 2013 | data dostępu = 1 kwietnia 2016 | opublikowany = af.mil}}</ref>. W [[2006]] roku zespół pokazał się na swoim 4000. show<ref name = "czterytysiace"/>. W tamtym okresie Thunderbirds dawali około siedemdziesięciu pokazów rocznie<ref name = "czterytysiace"/>. Wiosną 2013 roku działalność zespołu zawieszono na rok ze względu na cięcia budżetowe (podobny los spotkał [[Blue Angels]])<ref name = "historiazespolu"/>.
W 1992 roku Thunderbirds zamienili F-16A na F-16C<ref name = "historiazespolu"/>. Początkowo były to maszyny w wersji Block 32, w 2008 roku zamieniono je na nowocześniejsze F-16C Block 52<ref>{{cytuj stronę | autor = Asif Shamim | tytuł = Thunderbirds receive final 2 Block 52 F-16s | url = http://www.f-16.net/f-16-news-article3127.html | data = 18 listopada 2008 | data dostępu = 2016-04-01 | opublikowany = F-16.net| język = en}}</ref>. W listopadzie [[2005]] roku zespół przyjął w swoje szeregi kapitan Nicole Malachowski jako pierwszą kobietę w historii latającą w Thunderbirds<ref name = "historiazespolu"/>. Przydzielono jej pozycję prawego prowadzonego (numer 3), pozostała w ekipie przez dwa lata<ref>{{cytuj stronę | tytuł = A life in flight for first woman 'Thunderbirds' pilot | autor = Airman 1st Class Alexander W. Riedel | url = http://www.af.mil/News/ArticleDisplay/tabid/223/Article/109532/a-life-in-flight-for-first-woman-thunderbirds-pilot.aspx | język = en | data = 19 marca 2013 | data dostępu = 2016-04-01 | opublikowany = af.mil}}</ref>. W [[2006]] roku zespół pokazał się na swoim 4000. show<ref name = "czterytysiace"/>. W tamtym okresie Thunderbirds dawali około siedemdziesięciu pokazów rocznie<ref name = "czterytysiace"/>. Wiosną 2013 roku działalność zespołu zawieszono na rok ze względu na cięcia budżetowe (podobny los spotkał [[Blue Angels]])<ref name = "historiazespolu"/>.


Wszystkie samoloty latające w Thunderbirds są maszynami bojowymi, jedynie tymczasowo rozbrojonymi i przystosowanymi do lotów pokazowych. Przywrócenie gotowości bojowej jest możliwe w ciągu 72 godzin<ref>{{cytuj stronę | url = http://foxtrotalpha.jalopnik.com/the-one-usaf-thunderbird-demo-plane-that-suited-up-for-1621225937 | tytuł = The One USAF Thunderbird Demo Plane That Suited Up For Combat | autor = Tyler Rogoway | data = 14 sierpnia 2014 | data dostępu = 1 kwietnia 2016 | opublikowany = foxtrotalpha.jalopnik.com | język = en}}</ref>.
Wszystkie samoloty latające w Thunderbirds są maszynami bojowymi, jedynie tymczasowo rozbrojonymi i przystosowanymi do lotów pokazowych. Przywrócenie gotowości bojowej jest możliwe w ciągu 72 godzin<ref>{{cytuj stronę | url = http://foxtrotalpha.jalopnik.com/the-one-usaf-thunderbird-demo-plane-that-suited-up-for-1621225937 | tytuł = The One USAF Thunderbird Demo Plane That Suited Up For Combat | autor = Tyler Rogoway | data = 14 sierpnia 2014 | data dostępu = 2016-04-01 | opublikowany = foxtrotalpha.jalopnik.com | język = en}}</ref>.


== Samoloty ==
== Samoloty ==
Linia 68: Linia 68:


== Skład Thunderbirds ==
== Skład Thunderbirds ==
Skład Thunderbirds na rok 2016<ref>{{cytuj stronę | url = http://afthunderbirds.com/site/members/Officers/ | tytuł = Team Members: Officers | data dostępu = 29 marca 2016 | język = en}}</ref>:
Skład Thunderbirds na rok 2016<ref>{{cytuj stronę | url = http://afthunderbirds.com/site/members/Officers/ | tytuł = Team Members: Officers | data dostępu = 2016-03-29 | język = en}}</ref>:
*podpułkownik Christopher Hammond (dowódca/prowadzący)
*podpułkownik Christopher Hammond (dowódca/prowadzący)
*kapitan Ryan Bodenheimer (lewy prowadzony)
*kapitan Ryan Bodenheimer (lewy prowadzony)
Linia 84: Linia 84:
== Wypadki ==
== Wypadki ==
W czasie ponad sześćdziesięciu lat istnienia zespołu śmierć podczas pokazów lotniczych poniosło trzech jego członków:
W czasie ponad sześćdziesięciu lat istnienia zespołu śmierć podczas pokazów lotniczych poniosło trzech jego członków:
*24 września 1961 roku sierżant John Lesso zginął podczas pokazów w [[Wilmington (Karolina Północna)|Wilmingtonie]] w katastrofie [[Fairchild C-123 Provider|C-123 Providera]] wiozącego zespół skoczków spadochronowych [[Golden Knights]]<ref name = losses>{{Cytuj stronę | url = http://www.ejection-history.org.uk/AEROBATIC/Thunderbirds/Thunderbirds.htm | tytuł = Thunderbirds Losses and Ejections | data dostępu = 1 kwietnia 2016 | język = en}}</ref>
*24 września 1961 roku sierżant John Lesso zginął podczas pokazów w [[Wilmington (Karolina Północna)|Wilmingtonie]] w katastrofie [[Fairchild C-123 Provider|C-123 Providera]] wiozącego zespół skoczków spadochronowych [[Golden Knights]]<ref name = losses>{{Cytuj stronę | url = http://www.ejection-history.org.uk/AEROBATIC/Thunderbirds/Thunderbirds.htm | tytuł = Thunderbirds Losses and Ejections | data dostępu = 2016-04-01 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20150923234623/http://www.ejection-history.org.uk/AEROBATIC/Thunderbirds/Thunderbirds.htm | zarchiwizowano = 23 września 2015 }}</ref>
*4 czerwca 1972 roku major Joe Howard (prawy prowadzony) zginął w katastrofie F-4E numer 66-0321 podczas pokazów w [[Port lotniczy Waszyngton-Dulles|porcie lotniczym imienia Dullesa]] (zdołał się [[katapultowanie|katapultować]], ale wiatr zniósł go z powrotem na płonący wrak)<ref name = losses/>
*4 czerwca 1972 roku major Joe Howard (prawy prowadzony) zginął w katastrofie F-4E numer 66-0321 podczas pokazów w [[Port lotniczy Waszyngton-Dulles|porcie lotniczym imienia Dullesa]] (zdołał się [[katapultowanie|katapultować]], ale wiatr zniósł go z powrotem na płonący wrak)<ref name = losses/>
*9 maja 1981 roku w [[Hill Air Force Base|bazie lotniczej Hill]] śmierć poniósł kapitan David L. Hauck (Thunderbird 6), który po awarii silnika nie opuścił samolotu z obawy o bezpieczeństwo widzów<ref name = losses/>.
*9 maja 1981 roku w [[Hill Air Force Base|bazie lotniczej Hill]] śmierć poniósł kapitan David L. Hauck (Thunderbird 6), który po awarii silnika nie opuścił samolotu z obawy o bezpieczeństwo widzów<ref name = losses/>.
Linia 104: Linia 104:
*14 lutego 1994 roku F-16C numer 87-0309 rozbił się w Indian Springs; kapitan Thomas H. Lewis odniósł poważne obrażenia<ref name = losses/>
*14 lutego 1994 roku F-16C numer 87-0309 rozbił się w Indian Springs; kapitan Thomas H. Lewis odniósł poważne obrażenia<ref name = losses/>
* 14 września 2003 roku F-16C numer 87‑0327 rozbił się w [[Mountain Home Air Force Base|bazie Mountain Home]] w stanie [[Idaho]]; kapitan Christopher Stricklin katapultował się i przeżył<ref name = losses/>
* 14 września 2003 roku F-16C numer 87‑0327 rozbił się w [[Mountain Home Air Force Base|bazie Mountain Home]] w stanie [[Idaho]]; kapitan Christopher Stricklin katapultował się i przeżył<ref name = losses/>
* 2 czerwca 2016 roku F-16C rozbił się w [[Colorado Springs]]; pilot przeżył<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.konflikty.pl/aktualnosci/wiadomosci/rozbil-sie-fa-18-blue-angels-f-16-thunderbirds/ | tytuł = Rozbił się F/A-18 Blue Angels i F-16 Thunderbirds| autor = Łukasz Golowanow |data = 3 czerwca 2016 |data dostępu = 3 czerwca 2016 | opublikowany = Konflikty.pl}}</ref>
* 2 czerwca 2016 roku F-16C rozbił się w [[Colorado Springs]]; pilot przeżył<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.konflikty.pl/aktualnosci/wiadomosci/rozbil-sie-fa-18-blue-angels-f-16-thunderbirds/ | tytuł = Rozbił się F/A-18 Blue Angels i F-16 Thunderbirds| autor = Łukasz Golowanow |data = 3 czerwca 2016 |data dostępu = 2016-06-03 | opublikowany = Konflikty.pl}}</ref>


== Zobacz też ==
== Zobacz też ==
Linia 110: Linia 110:
* [[figury akrobacji lotniczej]]
* [[figury akrobacji lotniczej]]


{{Przypisy|2}}
== Przypisy ==
{{Przypisy}}


== Linki zewnętrzne ==
== Linki zewnętrzne ==
* [http://thunderbirds.airforce.com/ Oficjalna strona Thunderbirds]
* {{Cytuj stronę | url = http://thunderbirds.airforce.com/ | tytuł = Oficjalna strona Thunderbirds | opublikowany = thunderbirds.airforce.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20070307111131/http://thunderbirds.airforce.com/ | zarchiwizowano = 2007-03-07}}
* [http://www.youtube.com/watch?v=zsJHxEs7Tk4 Thunderbirds w Polsce – reportaż]
* [http://www.youtube.com/watch?v=zsJHxEs7Tk4 Thunderbirds w Polsce – reportaż]
{{Zespoły akrobacji lotniczej}}
{{Zespoły akrobacji lotniczej}}


{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Akrobacja lotnicza]]

[[Kategoria:Zespoły akrobacji lotniczej]]
[[Kategoria:Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych]]

Aktualna wersja na dzień 19:24, 22 gru 2022

Thunderbirds
Logo Thunderbirds
Ilustracja
Państwo

 Stany Zjednoczone

Samoloty

F-16C

Sponsor

US Air Force

Baza macierzysta

Nellis Air Force Base

Barwy

czerwony, biały i niebieski

Data utworzenia

25 maja 1953

Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Thunderbirds (U.S. Air Force Air Demonstration Squadron) – zespół akrobacyjny sił powietrznych Stanów Zjednoczonych latający na myśliwcach F-16 Fighting Falcon, stacjonujący w bazie lotniczej Nellis w stanie Nevada. Organizacyjnie podlega 57. Skrzydłu US Air Force[1].

Zespół istnieje od 1953 roku. Przechodził jednak kilkakrotnie reorganizację, a jego działalność zawieszano w następstwie katastrof lub ze względów budżetowych.

Thunderbirds w F-84F Thunderstreakach
Thunderbirds w F-100 Super Sabre’ach
F-4E Phantom II zachowany jako egzemplarz muzealny
Thunderbirds w Phantomach; maszyna na dalszym planie ma czarny statecznik pionowy, ponieważ latała na pozycji zamykającej, gdzie statecznik omiatały spaliny z samolotu prowadzącego[2]
Thunderbirds w Talonach
Thunderbirds w Fighting Falconach nad Nowym Jorkiem
Na wykonującej lot odwrócony maszynie numer 5 widać cyfrę namalowaną do góry nogami (za wlotem powietrza do silnika)
Kapitan Christopher Stricklin katapultuje się z Thunderbirda 6

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Początki

[edytuj | edytuj kod]

Zespół utworzono 25 maja 1953 roku w bazie Luke w Arizonie jako 3600. Klucz Akrobacyjny (3600th Air Demonstration Flight)[3]. Debiutancki pokaz odbył się 8 lipca, a pierwszy występ dla publiczności – 23 lipca[4]. Pierwszym dowódcą zespołu był major Dick Catledge (późniejszy generał), a pierwszymi samolotami używanymi przez zespół – myśliwskie F-84G Thunderjety (zespół dysponował też dwumiejscowym T-33 Shooting Starem, który służył jako samolot narratora i w którym urządzano przejażdżki dla VIP-ów i dziennikarzy)[4]. Do końca roku 1953 zespół dał pięćdziesiąt pokazów[4]. W pierwszych tygodniach następnego roku Thunderbirds wystąpili w zagranicznych pokazach podczas tournée po Ameryce Południowej; wystąpili między innymi przed trzystutysięczną publicznością w mieście Meksyk[4].

W 1955 roku zespół – już z nowym dowódcą, Jackiem Broughtonem, na czele[5] – zmienił samoloty na F-84F Thunderstreaki, na których wystąpili podczas 91 pokazów lotniczych[2]. W tamtym okresie zespołowi przydzielono również samolot transportowy Fairchild C-119 Flying Boxcar do wożenia mechaników i sprzętu[5]. W czerwcu 1956 roku, wciąż pod dowództwem Broughtona, Thunderbirds przesiedli się na myśliwce North American F-100 Super Sabre[5], które dały mu – jako pierwszemu na świecie – możliwość lotów z prędkością naddźwiękową[2]. Zmianie samolotu towarzyszyła zmiana miejsca stacjonowania na bazę Nellis w Nevadzie[4]. Pierwszy z 630 występów na Super Sabre’ach odbył się 19 maja 1956 roku; grom dźwiękowy był stałym elementem pokazów Thunderbirds do czasu, gdy FAA zabroniła lotów naddźwiękowych[4]. W 1963 roku Thunderbirds po raz pierwszy wystąpili w Europie[4].

W 1964 roku zespół na krótko przesiadł się na F-105 Thunderchiefy[2]. Karierę tych maszyn w barwach Thunderbirds zakończyła tragiczna śmierć kapitana Eugene’a J. Devlina, którego samolot rozpadł się w powietrzu podczas manewru z dużym przeciążeniem (9 maja 1964 roku)[6]. Zespół powrócił na Super Sabre’y (w wersji D). W 1967 roku Thunderbirds pokazali się w swoim 1000. show[4]. W lutym tego roku zespół przeorganizowano i przemianowano z 4520th Air Demonstration Squadron (Thunderbirds) na USAF Air Demonstration Squadron jako stały zespół pokazowy amerykańskich wojsk lotniczych[3].

Thunderbirds na Phantomach i Talonach

[edytuj | edytuj kod]

W 1969 nastąpiła kolejna zmiana samolotu. Nową maszyną Thunderbirds został F-4E Phantom II[2]. W tym samym okresie na Phantomach latał również zespół pokazowy amerykańskiej marynarki – Blue Angels[7]. Ostatni pokaz na Phantomach odbył się 10 listopada 1973 roku[2]. W następnym roku kryzys paliwowy wymusił zmianę samolotu na bardziej ekonomiczny. Wybrano Northropa T-38 Talona, naddźwiękowy samolot szkolno-treningowy oparty na konstrukcji myśliwca F-5. Pięć T-38 Talonów zużywało w czasie występu tyle samo paliwa, ile jeden Phantom II[2].

18 stycznia 1982 roku w Indian Springs w stanie Nevada nastąpiła najgorsza katastrofa w historii zespołu: rozbiły się cztery Talony wykonujące pętlę w formacji[2]. Piloci – major Norm Lowry oraz kapitanowie Willie Mays, Pete Peterson i Mark Malancon – zginęli na miejscu[8]. W następstwie katastrofy zespół poświęcił cały sezon pokazowy 1982 na odbudowę składu praktycznie od zera (w tym celu do zespołu przywrócono kilku jego byłych pilotów wciąż pozostających w służbie czynnej); podjęto również decyzję o wymianie maszyn na nowe myśliwce F-16A Fighting Falcon[8].

Thunderbirds na Fighting Falconach

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze loty ćwiczebne na F-16A zespół odbył w sierpniu 1982 roku[8]. 19 września 1985 roku USAF Air Demonstration Squadron połączono z 30 Bombardment Squadron, Heavy; od tego czasu Thunderbirds kultywują tradycje owej eskadry, sięgające czerwca 1917 roku[3]. We wrześniu 1987 roku, podczas tournée na Dalekim Wschodzie Thunderbirds dali pokaz w Pekinie – był to pierwszy występ amerykańskiego zespołu akrobacyjnego w kraju komunistycznym[2]. 22 kwietnia 1990 roku w Norfolk Naval Air Station odbył się 3000. występ Thunderbirds[9].

W 1992 roku Thunderbirds zamienili F-16A na F-16C[2]. Początkowo były to maszyny w wersji Block 32, w 2008 roku zamieniono je na nowocześniejsze F-16C Block 52[10]. W listopadzie 2005 roku zespół przyjął w swoje szeregi kapitan Nicole Malachowski jako pierwszą kobietę w historii latającą w Thunderbirds[2]. Przydzielono jej pozycję prawego prowadzonego (numer 3), pozostała w ekipie przez dwa lata[11]. W 2006 roku zespół pokazał się na swoim 4000. show[9]. W tamtym okresie Thunderbirds dawali około siedemdziesięciu pokazów rocznie[9]. Wiosną 2013 roku działalność zespołu zawieszono na rok ze względu na cięcia budżetowe (podobny los spotkał Blue Angels)[2].

Wszystkie samoloty latające w Thunderbirds są maszynami bojowymi, jedynie tymczasowo rozbrojonymi i przystosowanymi do lotów pokazowych. Przywrócenie gotowości bojowej jest możliwe w ciągu 72 godzin[12].

Samoloty

[edytuj | edytuj kod]

Ewolucja zespołu

[edytuj | edytuj kod]

Oznaczenia zespołu na przestrzeni jego istnienia[3]:

  • 3600 Air Demonstration Flight
  • 3595 Air Demonstration Flight (Thunderbirds)
  • 4520th Air Demonstration Flight (Thunderbirds)
  • 4520th Air Demonstration Squadron (Thunderbirds)
  • USAF Air Demonstration Squadron

Skład Thunderbirds

[edytuj | edytuj kod]

Skład Thunderbirds na rok 2016[13]:

  • podpułkownik Christopher Hammond (dowódca/prowadzący)
  • kapitan Ryan Bodenheimer (lewy prowadzony)
  • major Alexander Goldfein (prawy prowadzony)
  • major Nick Krajicek (zamykający)
  • kapitan Nicholas Eberling (pierwszy solista)
  • major Alex Turner (drugi solista)
  • major Kevin Walsh (oficer operacyjny)
  • major Scott Petz (narrator)
  • major Christopher Scheibler (chirurg)
  • kapitan Angelina Urbina (oficer zarządzający)
  • kapitan Warren Smith (oficer ds. technicznych)
  • kapitan Sara Harper (oficer ds. public relations)

Wypadki

[edytuj | edytuj kod]

W czasie ponad sześćdziesięciu lat istnienia zespołu śmierć podczas pokazów lotniczych poniosło trzech jego członków:

  • 24 września 1961 roku sierżant John Lesso zginął podczas pokazów w Wilmingtonie w katastrofie C-123 Providera wiozącego zespół skoczków spadochronowych Golden Knights[14]
  • 4 czerwca 1972 roku major Joe Howard (prawy prowadzony) zginął w katastrofie F-4E numer 66-0321 podczas pokazów w porcie lotniczym imienia Dullesa (zdołał się katapultować, ale wiatr zniósł go z powrotem na płonący wrak)[14]
  • 9 maja 1981 roku w bazie lotniczej Hill śmierć poniósł kapitan David L. Hauck (Thunderbird 6), który po awarii silnika nie opuścił samolotu z obawy o bezpieczeństwo widzów[14].

Większa liczba pilotów zginęła podczas treningów i rutynowych przelotów[14]:

  • 13 grudnia 1954 roku: kapitan Gerorge Kevil w F-84G (podczas treningu w Nellis)
  • 26 września 1957 roku: porucznik Bob Rutte w F-100C (podczas treningu w Nellis)
  • 12 marca 1959 roku: kapitan Charles D. Salmon w F-100C (zderzenie z drugim samolotem w locie podczas treningu w Nellis)
  • 27 lipca 1960 roku: kapitan John R. Crane w F-100C (podczas treningu w Nellis)
  • 6 kwietnia 1961 roku: major Maj. Robert S. Fitzgerald, dowódca zespołu, i kapitan George A. Nial, narrator, w F-100F (podczas treningu w Nellis)
  • 9 maja 1964 roku: kapitan Eugene J. Devlin w F-105B numer 57-5801 (podczas lotu ćwiczebnego przed pokazami w bazie lotniczej Hamilton)
  • 12 października 1966 roku: major Frank Leithen i kapitan Robert Morgan w F-100F (zderzenie z samolotem kapitana Roberta Beckela nad Indian Springs Auxiliary Army Airfield)
  • 9 stycznia 1969 roku: kapitan Jack Thurman w F-100D (podczas treningu w Nellis)
  • 21 grudnia 1972 roku: kapitan Jerry Bolt i sierżant Charles H. Lynn w F-4E numer 67-0367 (podczas lotu próbnego w Nellis)
  • 25 lipca 1977 roku: kapitan Charlie Carter w T-38A (w bazie lotniczej Francis E. Warren)
  • 8 września 1981: podpułkownik D.L. Smith, dowódca zespołu, w T-38A (wskutek zderzenia z ptakami po starcie z Cleveland; samolot spadł do jeziora Erie)
  • 18 stycznia 1982 roku: major Norm Lowry oraz kapitanowie Willie Mays, Pete Peterson i Mark Malancon w T-38A (podczas treningu w Indian Springs)

Ponadto 9 października 1958 roku czternastu członków Thunderbirds poniosło śmierć na pokładzie C-123 w katastrofie około 80 kilometrów na północny zachód od Boise[14]. Od czasu przesiadki na F-16 żaden członek zespołu nie zginął na służbie, doszło jednak do trzech wypadków, w których stracono samoloty[14]:

  • 14 lutego 1994 roku F-16C numer 87-0309 rozbił się w Indian Springs; kapitan Thomas H. Lewis odniósł poważne obrażenia[14]
  • 14 września 2003 roku F-16C numer 87‑0327 rozbił się w bazie Mountain Home w stanie Idaho; kapitan Christopher Stricklin katapultował się i przeżył[14]
  • 2 czerwca 2016 roku F-16C rozbił się w Colorado Springs; pilot przeżył[15]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ 57th Wing. af.mil, 22 sierpnia 2012. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Łukasz Golowanow: Thunderbirds. Konflikty.pl, 2 marca 2013. [dostęp 2016-03-29].
  3. ↑ a b c d Patsy Robertson: USAF AIR DEMONSTRATION SQUADRON (ACC). af.mil, 29 marca 2010. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (14 września 2011)]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h Thunderbirds History. [dostęp 2016-03-29]. (ang.).
  5. ↑ a b c Jack Broughton: Rupert Red Two. A Fighter Pilot’s Life from Thunderbolts to Thunderchiefs. Minneapolis: Zenith Press, 2010. ISBN 978-1-61673-967-6. (ang.).
  6. ↑ The Crash of the Thunderbirds' F-105B. Check-Six.com. [dostęp 2016-03-29]. (ang.).
  7. ↑ Blue Angels: Historical Aircraft - 60+ Years of Aviation Excellence. blueangels.navy.mil. [dostęp 2016-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 stycznia 2016)]. (ang.).
  8. ↑ a b c The Thunderbirds' "Diamond Crash". check-six.com. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  9. ↑ a b c Staff Sgt. Josh Clendenen: Thunderbirds perform 4,000th show. af.mil, 15 maja 2006. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  10. ↑ Asif Shamim: Thunderbirds receive final 2 Block 52 F-16s. F-16.net, 18 listopada 2008. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  11. ↑ Airman 1st Class Alexander W. Riedel: A life in flight for first woman 'Thunderbirds' pilot. af.mil, 19 marca 2013. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  12. ↑ Tyler Rogoway: The One USAF Thunderbird Demo Plane That Suited Up For Combat. foxtrotalpha.jalopnik.com, 14 sierpnia 2014. [dostęp 2016-04-01]. (ang.).
  13. ↑ Team Members: Officers. [dostęp 2016-03-29]. (ang.).
  14. ↑ a b c d e f g h Thunderbirds Losses and Ejections. [dostęp 2016-04-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 września 2015)]. (ang.).
  15. ↑ Łukasz Golowanow: Rozbił się F/A-18 Blue Angels i F-16 Thunderbirds. Konflikty.pl, 3 czerwca 2016. [dostęp 2016-06-03].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Zespoły akrobacji lotniczej
Zespoły wojskowe
Zespoły cywilne
Zespoły rozwiązane
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=U.S._Air_Force_Thunderbirds&oldid=69099320”