Tekst źródłowy strony Wojciech Jaruzelski

{{Inne znaczenia|generała|[[Wojciech Jaruzelski (ujednoznacznienie)|inne osoby o tym imieniu i nazwisku]]}}
{{Polityk infobox
 | polityk             = Wojciech Jaruzelski
 | pełne imię i nazwisko = Wojciech Witold Jaruzelski
 | grafika             = Gen. Wojciech Jaruzelski 13 grudnia 1981.JPG
 | opis grafiki        = Wojciech Jaruzelski podczas przemówienia o wprowadzeniu stanu wojennego (1981)
 | data urodzenia      = 6 lipca 1923
 | miejsce urodzenia   = [[Kurów]]
 | data śmierci        = 25 maja 2014
 | miejsce śmierci     = [[Warszawa]]
 | funkcja             = [[Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] / [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|Rzeczypospolitej Polskiej]]<ref group=uwaga>Zmiana nazwy państwa polskiego nastąpiła 31 grudnia 1989.</ref>
 | pierwsza dama       = [[Barbara Jaruzelska]]
 | partia              = [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza]] / bezpartyjny
 | od                  = 19 lipca 1989
 | do                  = 22 grudnia 1990
 | następca            = [[Lech Wałęsa]]
 | 2 funkcja           = [[Przewodniczący Rady Państwa]]
 | 2 partia            = [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza]]
 | 2 od                = 6 listopada 1985
 | 2 do                = 19 lipca 1989
 | 2 poprzednik        = [[Henryk Jabłoński]]
 | 3 funkcja           = [[I sekretarze KC PZPR|I sekretarz KC PZPR]]
 | 3 od                = 18 października 1981
 | 3 do                = 29 lipca 1989
 | 3 poprzednik        = [[Stanisław Kania]]
 | 3 następca          = [[Mieczysław Rakowski]]
 | 4 funkcja           = [[Premierzy Polski|Prezes Rady Ministrów]]
 | 4 partia            = [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza]]
 | 4 od                = 11 lutego 1981
 | 4 do                = 6 listopada 1985
 | 4 poprzednik        = [[Józef Pińkowski]]
 | 4 następca          = [[Zbigniew Messner]]
 | 5 funkcja           = [[Ministerstwo Obrony Narodowej|Minister obrony narodowej]]
 | 5 partia            = [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza]]
 | 5 od                = 11 kwietnia 1968
 | 5 do                = 22 listopada 1983
 | 5 poprzednik        = [[Marian Spychalski]]
 | 5 następca          = [[Florian Siwicki]]
 | 6 funkcja           = [[Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego|Przewodniczący Wojskowej Rady<br>Ocalenia Narodowego]]
 | 6 od                = 13 grudnia 1981
 | 6 do                = 22 lipca 1983
 | 7 funkcja           = [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego]]
 | 7 od                = 6 stycznia 1965
 | 7 do                = 10 kwietnia 1968
 | 7 poprzednik        = [[Jerzy Bordziłowski]]
 | 7 następca          = [[Bolesław Chocha]]
 | podpis              = Wojciech Jaruzelski Signature.svg
 | odznaczenia         = {{Order|OBPL|1}} {{Order|OSP|1}} {{Order|OKG|3}} {{Order|OOP|KO}} {{Order|OOP|KK}} {{Order|VM|KS}} {{order|KW|L}} {{order|KW|L}} {{Order|KZ|S}} {{Order|MZPC|S}} {{Order|MZPC|S}} {{Order|MZPC|S}} {{Order|MWOWL}} {{Order|MPL10}} {{Order|MPL30}} {{Order|MPL40}} {{Order|MZW}} {{Order|MZONB}} {{Order|MZiW}} {{Order|MSZSO|Z}} {{Order|MSZSO|S}} {{Order|MSZSO|B}} {{Order|MZB}} {{Order|MZOK|Z}} {{Order|MZOK|S}} {{Order|MZOK|B}} {{Order|MKEN}} {{Order|MPM}} {{order|MLW}} {{order|OJK|Z}} {{Order|O1000PP}} {{Order|OK|K}} {{order|BOGD}} {{Order|OBL|CSRS1}} {{Order|OKG(CSRS)}} [[Plik:TCH Rad rude zastavy BAR.svg|tło|40px|Order Czerwonego Sztandaru (CSSR)]] [[Plik:Medal for Strngthening Brotherhood in Arms 1 kl.png|40px|Medal „Za umacnianie Przyjaźni Sił Zbrojnych” I stopnia (CSSR)]] {{Order|LH|KW}} {{Order|OZ|KW}} {{order|KP-OFN|1}} {{order|CU-OJM}} {{order|MN-OSB}} {{order|MN-OCS}} {{order|DD-OS}} {{Order|OIH|KW}} {{order|RU-MŻ}} {{Order|RO-OGRRL|S1}} {{order|HU-OF|1}} {{Order|OMRI|KWW}} {{Order|OL (ZSRR)}} {{Order|OL (ZSRR)}} {{order|ORP}} {{Order|OCzSz}} {{order|PN}} {{order|SU-MZB}} {{order|SU-M100UL}} {{order|SU-MWW}} {{order|SU-MZNWWO}} {{order|SU-M20ZWWO}} {{order|SU-M30ZWWO}} {{order|SU-M40ZWWO}} {{order|SU-M50ZWWO}} {{order|SU-M60ZWWO}} {{order|SU-M50SZ}} {{order|SU-M60SZ}} {{order|SU-M70SZ}}<br>{{order|PL-ZOHTPP-R||20}}
 | commons             = Category:Wojciech Jaruzelski
 | quote               = Wojciech Jaruzelski
}}
{{Żołnierz infobox
 |imię i nazwisko      = 
 |imię i nazwisko org  = 
 |pseudonim            = 
 |rodzaj wojsk         = lądowe
 |zwycięstwa           = 
 |grafika              = Wojciech Jaruzelski.jpg
 |opis grafiki         = gen. dyw. Wojciech Jaruzelski jako Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (1967)
 |stopień grafika      = Naramiennik Generał land.png
 |stopień              = [[generał armii]]
 |data urodzenia       = 6 lipca 1923
 |miejsce urodzenia    = [[Kurów]]
 |data śmierci         = 25 maja 2014
 |miejsce śmierci      = [[Warszawa]]
 |lata służby          = 1943–1991
 |siły zbrojne         = [[Plik:Orzeł LWP.jpg|20px]] [[Ludowe Wojsko Polskie]]
 |formacja             = 
 |jednostki            = 
 |stanowiska           = [[Ministerstwo Obrony Narodowej|minister obrony narodowej]], szef [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Sztabu Generalnego Wojska Polskiego]]
 |wojny i bitwy        = [[II wojna światowa]]:
* [[operacja Bagration]]
* [[walki o przyczółki pod Dęblinem i Puławami]]
* [[Bitwa pod Studziankami|walki o przyczółek warecko-magnuszewski]]
* [[Walki o Warszawę (1945)|walki o Warszawę]]
* [[operacja wiślańsko-odrzańska]]
* [[operacja pomorska]]
[[zimna wojna]]:
* [[Partyzanckie walki polsko-ukraińskie|walki z UPA]]
* [[Grudzień 1970]]
* [[Stan wojenny w Polsce (1981–1983)|stan wojenny w Polsce]]
 |późniejsza praca     = [[Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|Prezydent PRL]] (1989)<br>[[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|Prezydent RP]] (1989–1990)
 |odznaczenia          = 
 |faksymile            = nie
 |commons              = 
 |wikiźródła           = 
 |wikicytaty           = 
}}
[[Plik:Jaruzelski Castro 1972.jpg|thumb|[[Fidel Castro]] (po lewej) i Wojciech Jaruzelski (po prawej), maj 1972]]
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-P0311-0029, Cottbus, Wojciech Jaruzelski, Heinz Hoffmann mit Gastarbeiterin.jpg|thumb|Wojciech Jaruzelski i [[Heinz Hoffmann]] (po prawej) składają wizytę w zakładach tekstylnych w [[Chociebuż]]u (w ówczesnej [[Niemiecka Republika Demokratyczna|Niemieckiej Republice Demokratycznej]]), marzec 1975]]
[[Plik:00595309(Andropov&Jaruzelski).jpeg|thumb|[[Jurij Andropow]] i gen. Wojciech Jaruzelski, ok. 1980]]
[[Plik:Wojciech Jaruzelski & Nicolae Ceauşescu.jpg|thumb|Wojciech Jaruzelski i [[Nicolae Ceaușescu]], lata 80.]]
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-1987-0529-029, Berlin, Tagung Warschauer Pakt, Gruppenfoto.jpg|thumb|Grupowe zdjęcie na koniec spotkania Komitetu Konsultacyjnego Układu Warszawskiego, od lewej do prawej: [[Gustáv Husák]] (CSRS), [[Todor Żiwkow]] (BLR), [[Erich Honecker]] (NRD), [[Michaił Gorbaczow]] (ZSRR), [[Nicolae Ceaușescu]] (RSS), Wojciech Jaruzelski (PRL) i [[János Kádár]] (WRL), 29 maja 1987]]
[[Plik:W. Sokorski , W. Jaruzelski i Z. Huszcza (1988).jpg|thumb|Generałowie [[Włodzimierz Sokorski]], Wojciech Jaruzelski i [[Zygmunt Huszcza]] w Belwederze, październik 1988]]
{{Wymowa|Pl-Wojciech Jaruzelski.ogg|'''Wojciech Witold Jaruzelski'''}} (ur. [[6 lipca]] [[1923]] w [[Kurów|Kurowie]], zm. [[25 maja]] [[2014]] w [[Warszawa|Warszawie]]) – polski [[polityk]] [[Komunizm|komunistyczny]] i [[dowódca]] wojskowy, [[generał armii]] [[Ludowe Wojsko Polskie|ludowego Wojska Polskiego]]. [[Prezes Rady Ministrów]] (1981–1985), [[przewodniczący Rady Państwa]] (1985–1989), jedyny [[prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] (1989) oraz pierwszy [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydent III Rzeczypospolitej Polskiej]] (1989–1990)<ref name="rmf24.pl">{{Cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/fakty/news-nie-zyje-gen-wojciech-jaruzelski,nId,1425493 |tytuł = Nie żyje gen. Wojciech Jaruzelski |opublikowany = rmf24.pl |data = 25 maja 2014 |data dostępu = 2015-06-21}}</ref>.

[[Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego|Szef Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego]] (1960–1965), [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego]] (1965–1968), [[Ministerstwo Obrony Narodowej|minister obrony narodowej]] (1968–1983), przewodniczący [[Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego|Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego]] (1981–1983), [[I sekretarze KC PZPR|I sekretarz Komitetu Centralnego]] [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej]] (1981–1989). Członek [[Biuro Polityczne KC PZPR|Biura Politycznego KC PZPR]] (1971–1989), poseł na [[Sejm PRL]] [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej III kadencji|III]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IV kadencji|IV]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej V kadencji|V]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VI kadencji|VI]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VII kadencji|VII]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VIII kadencji|VIII]] i [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IX kadencji|IX]] kadencji (1961–1989){{r|rmf24.pl}}, członek prezydium Ogólnopolskiego Komitetu [[Front Jedności Narodu|Frontu Jedności Narodu]] w latach 1981–1983. Przewodniczący [[Komitet Obrony Kraju|Komitetu Obrony Kraju]] – zwierzchnik [[Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej|Sił Zbrojnych]], współtwórca [[Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego|Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego]].

W nocy 12/13 grudnia 1981 stanął na czele [[Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego|Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego]], która wprowadziła [[Stan wojenny w Polsce (1981–1983)|stan wojenny]] (1981–1983) i sprawowała faktyczną władzę w Polsce podczas jego trwania. Określany z tej racji jako [[Dyktatura wojskowa|dyktator]] wojskowy<ref>{{Cytuj stronę |url = https://dzieje.pl/wiadomosci/dr-p-gasztold-wladze-zakladaly-ze-stan-wojenny-bedzie-znacznie-bardziej-krwawy |tytuł = Dr P. Gasztold: władze zakładały, że stan wojenny będzie znacznie bardziej krwawy |opublikowany = dzieje.pl |data = 15 grudnia 2021 |data dostępu = 2022-10-29}}</ref>.

== Życiorys ==
=== Dzieciństwo i młodość ===
Wywodził się z rodziny szlacheckiej i [[Ziemiaństwo|ziemiańskiej]] herbu [[Ślepowron (herb szlachecki)|Ślepowron]]. Ród wywodzi się z pogranicza [[Mazowsze|Mazowsza]] i [[Podlasie|Podlasia]]. Korzeniami sięga przełomu XV i XVI wieku. Gniazdem rodowym przodków był majątek Jaruzele<ref name="polona">{{Cytuj stronę |url = https://polona.pl/item/rod-jaruzelskich-herbu-slepowron,NjY1MzkxNjI/ |tytuł = Ród Jaruzelskich herbu Ślepowron |opublikowany = polona.pl |data dostępu = 2019-11-29}}</ref>, a później m.in. [[Stara Ruś|Ruś Stara]] – [[Sokoły (powiat wysokomazowiecki)|Sokoły]] wraz z przyległościami{{odn|Kowalski|2012|s=9}}.

Dziadek Wojciecha, również Wojciech, brał udział w [[Powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]], za co został [[Sybiracy|zesłany]] na [[Syberia|Syberię]] na 8 lat. Po powrocie do [[Polska|Polski]], poślubił Helenę z domu Filipkowską, która wniosła mu duży posag. Dzięki temu małżeństwo mogło kształcić liczne potomstwo. Ojciec Wojciecha, Władysław, był siódmym z ośmiorga dzieci Wojciecha i Heleny. Ukończył Akademię Rolniczą w czeskim [[Tabor (Czechy)|Taborze]]{{fakt|data=2015-08}}. Wziął udział w [[wojna polsko-bolszewicka|wojnie polsko-bolszewickiej]] w 1920{{odn|Kowalski|2012|s=9–10}}. Mimo że należała mu się część dóbr rodzinnych, pracował jako administrator majątków ziemiańskich. Ciesząc się opinią dobrego fachowca, trafił do [[Kurów|Kurowa]], położonego 17&nbsp;km na wschód od [[Puławy|Puław]], gdzie poznał Wandę z Zarembów z pobliskiej Dąbrowy Wielkiej, absolwentkę [[Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa|Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach]]. Ich ślub miał miejsce 19 września 1922. Wojciech urodził się 6 lipca 1923 o godz. 21 w Kurowie. Pierwsze imię otrzymał po dziadku – powstańcu. W 1928 małżeństwu urodziła się jeszcze córka Teresa.

7 października 1923 został ochrzczony w [[kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła w Kurowie|kościele Narodzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła w Kurowie]]. Rodzina była głęboko religijna i patriotyczna. W 1925 rodzina Jaruzelskich opuściła Kurów i zamieszkała w majątku [[Trzeciny]] nad rzeką [[Brok (rzeka)|Brok]].

Nie uczęszczał do szkoły powszechnej. Już po pierwszym dniu edukacji poprosił rodziców o kontynuowanie nauki w domu. Wkrótce potem został zatrudniony dla niego prywatny nauczyciel. Od 1933 Wojciech Jaruzelski uczęszczał do gimnazjum prowadzonego przez [[Zgromadzenie zakonne|zakon]] [[Marianie|marianów]] na warszawskich [[Bielany (Warszawa)|Bielanach]], a jego edukacja była sporym obciążeniem dla budżetu domowego. Na etapie wyboru rozpatrywane były także gimnazjum jezuickie w [[Chyrów|Chyrowie]] koło Lwowa i gimnazjum w [[Rydzyna|Rydzynie]]. Szkoła uczyła w duchu endeckim oraz zasad katolickich i poszanowania polskiej tradycji. We wczesnej młodości był bardzo religijnym i dobrze zapowiadającym się uczniem. Dostrzeżono w nim talent do przedmiotów humanistycznych<ref>[[Stanisław Bereś]] w książce ''Gajcy. W pierścieniu śmierci'' (Wydawnictwo Czarne 2016, s. 55) cytuje nauczyciela języka polskiego z tej szkoły Romana Kadzińskiego: ''Klasa liczyła 47 uczniów. Wyróżniali się z tej gromady trzej uczniowie. Jednym z nich był Wojciech Jaruzelski, drugim Tadeusz Gajcy, trzecim Stanisław Pietrzak. To byli moi najlepsi uczniowie, którzy zawsze brali czynny udział w zajęciach lekcyjnych, wykazywali zainteresowanie naukami humanistycznymi i pewne uzdolnienia w tym kierunku.''</ref>. W klasie przyjaźnił się z [[Tadeusz Gajcy|Tadeuszem Gajcym]]<ref>Stanisław Bereś w książce ''Gajcy. W pierścieniu śmierci'' (s. 55) cytuje generała Jaruzelskiego: ''Uczyłem się w jednej klasie z Tadeuszem Gajcym (...) Lubiłem Tadeusza, on mnie chyba też. Obaj byliśmy najlepsi w klasie z przedmiotów humanistycznych – z języka polskiego i historii.''</ref>. Miał dobry styl pisania i formułowania myśli. W latach 1937–1939 należał do [[Związek Harcerstwa Polskiego|Związku Harcerstwa Polskiego]]<ref name="ipn">{{cytuj stronę |url = http://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/888 |tytuł = Informacje w BIP IPN |data dostępu = 2017-07-17}}</ref>, należał do drużyny im. Stanisława Żółkiewskiego. W tym czasie opublikował artykuł ''Służba Polsce'' do szkolnej „Jednodniówki”. Odwoływał się tam do tradycji Orląt Lwowskich i harcerzy, którzy polegli w 1920, walcząc z bolszewikami. W 1939 ukończył IV klasę gimnazjum, uzyskując tzw. „małą maturę” w gimnazjum marianów<ref name="ipn" />.

Po wybuchu II wojny światowej rodzina uciekała w kierunku wschodnim. W momencie [[Agresja ZSRR na Polskę|agresji ZSRR na Polskę]], rodzina Jaruzelskich przebywała w jednym z majątków w [[Powiat lidzki (II Rzeczpospolita)|powiecie lidzkim]] ([[Województwo nowogródzkie (II Rzeczpospolita)|województwo nowogrodzkie]]). Wobec ataku ze wschodu postanowili wrócić do Trzecin. Ostatecznie kierując się w kierunku [[Litwa|Litwy]], w nocy z 22 na 23 września przekroczyli w okolicach [[Kopciowo|Kopciowa]] granicę z [[Republika Litewska (1918–1940)|Litwą]]. Tam mieszkali w różnych miejscowościach w majątkach polskich rodzin. Po okupacji Litwy przez [[Armia Czerwona|Armię Czerwoną]] i [[aneksja|aneksji]] przez [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], rodzina Jaruzelskich postanowiła wrócić na tereny [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji niemieckiej]]. Ostatecznie matka, obawiając się, że przy przekroczeniu granicy może dojść do rozdzielenia rodziny, zdecydowała o pozostaniu na Litwie. 14 czerwca 1941 rodzina została [[Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939–1946|deportowana]] na [[Syberia|Syberię]]. Wojciech zamieszkał wraz z matką i siostrą w osadzie leśnej [[Turoczak]]u, gdzie w [[Ałtaj|Górach Ałtajskich]] (ok. 300&nbsp;km od [[Bijsk]]a) pracował w [[Tajga|tajdze]] przy wyrębie lasów. Nabawił się tam choroby oczu, [[ślepota śnieżna|ślepoty śnieżnej]], która trwale uszkodziła mu wzrok. Ciemne okulary ochronne stały się jego znakiem rozpoznawczym. Był także urzędnikiem w Rajpotriebsojuzie (Rejonowy Związek Spożywców){{r|ipn}}. Ojciec został zesłany do łagrów w [[Kraj Krasnojarski|Kraju Krasnojarskim]]. Po podpisaniu [[Układ Sikorski-Majski|umowy Sikorski-Majski]], jesienią 1941 Władysław został zwolniony z łagru i udał się do Bijska, gdzie znajdowała się polska delegatura. Według siostry Wojciecha, ojciec zapisał go na ochotnika do formującego się [[Polskie Siły Zbrojne w ZSRR (1941–1942)|wojska Andersa]], lecz Wojciech z rodziną dopiero w styczniu 1942 przybył do Bijska. W międzyczasie w październiku 1941 Wojciech został wezwany przez miejscowe [[NKWD]] i poinformowany, że dostał pracę na stanowisku pomocnika magazyniera przy jedynym sklepie w osadzie, oraz większe mieszkanie i większy przydział chleba. W styczniu 1942, bez wiedzy miejscowego NKWD, podjął decyzję o opuszczeniu Turoczaka wraz z matką i siostrą, i udaniu się do Bijska celem dołączenia do ojca{{odn|Raina|2001|s=35}}. Po przybyciu z matką i siostrą w styczniu 1942 do Bijska, spotkał się z – wówczas już ciężko chorym – ojcem. Jaruzelscy zamieszkali przy ulicy Gorkiego 51. Wojciech podjął pracę przy wyrębie lasu, a potem jako tragarz w piekarni. Aresztowany na 3 tygodnie przez NKWD za odmowę przyjęcia radzieckiego tymczasowego zaświadczenia tożsamości{{odn|Raina|2001|s=36}}.

Ojciec Wojciecha Jaruzelskiego dostał posadę wozaka w miejscowym przedsiębiorstwie rybnym. Władysław Jaruzelski zmarł 4 czerwca 1942 w Bijsku i został pochowany na miejscowym cmentarzu. 19-letni Wojciech stał się jedynym opiekunem rodziny.

=== Kariera wojskowa ===
==== II wojna światowa ====
W maju 1943 został wezwany przez radziecką Wojskową Komendę Uzupełnień w Bijsku. Dostrzeżono w nim kandydata na oficera i nakazano czekać. Ponownie został wezwany 19 lipca tegoż roku. Dostał skierowanie do [[Oficerska Szkoła Piechoty nr 1|Szkoły Oficerskiej 1 Korpusu Sił Zbrojnych w Riazaniu]]{{r|ipn}}. Nie był to zaciąg ochotniczy, lecz radziecki pobór do wojska. Został skierowany do I Batalionu Piechoty, dowodzonego przez kapitana nazwiskiem Kostriuko. Przydzielony do karabinów maszynowych ([[Karabin maszynowy Maxim|CKM typu Maxim]]). Nie przejawiał większego zainteresowania przedmiotami wojskowymi. Uzyskiwał przeciętne wyniki. Przysięga wojskowa miała miejsce w dniu 11 listopada, odbierał ją gen. bryg. [[Zygmunt Berling]] w obecności m.in. [[Wanda Wasilewska|Wandy Wasilewskiej]] i [[Gieorgij Żukow|Gieorgija Żukowa]]. Promocja miała miejsce 16 grudnia 1943. Promował gen. Berling. Jaruzelski na 296 promowanych zajął miejsce około 100. Według generała [[Zygmunt Huszcza|Zygmunta Huszczy]] prymusi (m.in. [[Florian Siwicki]]) byli mianowani na stopień podporucznika, a większość została, w tym Jaruzelski, mianowana na stopień [[Chorąży|chorążego]]. Po uzyskaniu promocji został skierowany na stanowisko dowódcy plutonu piechoty w składzie 8 Kompanii, III Batalionu, 5 Pułku, [[2 Warszawska Dywizja Piechoty|2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego]]. Od 1943 do 1944 był dowódcą plutonu strzelców, w maju 1944 został przeniesiony do zwiadu, gdzie został dowódcą [[Pluton (wojsko)|plutonu]] [[Rozpoznanie (wojsko)|zwiadu konnego]] (dwunastoosobowa drużyna).

Wraz z pułkiem przeszedł szlak bojowy [[1 Armia Wojska Polskiego|1 Armii Wojska Polskiego]]. Udział w walkach rozpoczął w końcu lipca 1944, kilkanaście kilometrów od rodzinnego Kurowa, przy forsowaniu [[Wisła|Wisły]]{{odn|Raina|2001|s=46}}. Potem brał udział w walkach na [[Przyczółek warecko-magnuszewski|przyczółku magnuszewskim]] i akcjach pomocy [[Powstanie warszawskie|powstańczej Warszawie]] (w październiku 1944 został lekko ranny){{odn|Raina|2001|s=48}}. 11 listopada 1944 został awansowany do stopnia [[podporucznik]]a (Rozkaz [[Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego (1944)|Naczelnego Dowództwa WP]] nr 59) w korpusie kawalerii. We wniosku awansowym napisano: „(...) jeden ze zdolniejszych i śmielszych oficerów. (...) w okresie bojów wykazał żelazną dyscyplinę, wykonując szybko i dokładnie wydawane mu rozkazy. (...) Zachowanie wzorowe. Cieszy się autorytetem swych zwierzchników i podwładnych.”{{odn|Raina|2001|s=97–98}}.

Do [[Warszawa|Warszawy]] oddział zwiadu na czele z Jaruzelskim wkraczał od strony Bielan, gdzie znajdowało się przedwojenne gimnazjum Jaruzelskiego. 19 stycznia 1945 wziął udział w defiladzie w gruzach zniszczonej Warszawy{{odn|Raina|2001|s=49}}. Po zdobyciu Warszawy, 2 Dywizja Piechoty otrzymała nazwę Warszawska, a Jaruzelski otrzymał Srebrny [[Medal „Zasłużonym na Polu Chwały”]] (w uzasadnieniu wniosku o nadanie stwierdzono: „(...) doskonale wyszkolony i zdyscyplinowany, a także odważny zwiadowca. Niejednokrotnie kontrolując i kierując (...) akcjami zwiadowczymi batalionów wykazywał zimną krew i odwagę, osobiście wysuwając się w najbardziej niebezpieczne punkty obserwacyjne, dając przykład żołnierzom”{{odn|Raina|2001|s=98}}). Od końca stycznia 1945 dowodził całością zwiadu pułku{{odn|Raina|2001|s=52}}.

W lutym 1945 wraz z pułkiem walczył o przełamanie [[Wał Pomorski|Wału Pomorskiego]]. Był kilkakrotnie wymieniany w rozkazach dowódcy dywizji jako zasłużony w walkach{{odn|Raina|2001|s=52}}. Za likwidację granatami stanowiska niemieckiego ckm podczas akcji wywiadowczej w okolicach [[Żeńsko (powiat drawski)|Borujska]], został ponownie odznaczony Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”. Po raz trzeci został odznaczony tym medalem za marcowe [[Bitwa pod Dziwnówkiem|walki pod Dziwnówkiem]] nad [[Morze Bałtyckie|Morzem Bałtyckim]]. 15 marca brał udział w uroczystości [[Zaślubiny Polski z morzem|zaślubin z morzem]] mających symbolizować przyłączenie tych terenów do państwa polskiego.

W połowie kwietnia [[5 Kołobrzeski Pułk Piechoty|5 pp]] uczestniczył w forsowaniu [[Odra|Odry]]. 14 kwietnia żołnierze pułku wbili słupy graniczne na Odrze. 22 kwietnia pułk dotarł do [[Sachsenhausen (KL)|obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen]]{{odn|Raina|2001|s=56, 57, 59}}. 24 kwietnia 1945 Jaruzelski został mianowany rozkazem ND WP nr 217 na stopień [[porucznik]]a w korpusie oficerów piechoty. We wniosku awansowym napisano: „(...) odważny i zdecydowany. Dzięki jego organizacji niejednokrotnie zwiady dawały pozytywne wyniki. Dobrze wyszkolony, inteligentny. Prezentuje się dobrze. W plutonach zwiadowczych, nad którymi utrzymuje kontrolę, panuje wysoka dyscyplina, której on osobiście też bacznie przestrzega”{{odn|Raina|2001|s=99}}. 3 maja wraz z pułkiem dociera nad [[Łaba|Łabę]]. Za walki na terenie [[Niemcy|Niemiec]] Jaruzelski został odznaczony [[Krzyż Walecznych|Krzyżem Walecznych]] oraz [[Order Krzyża Grunwaldu|Orderem Krzyża Grunwaldu]] III klasy (nadano 2 września 1945 za to, że „na czele grup zwiadowczych osobiście udawał się na wypady, w nocnych zwiadach sam kierował akcjami (...) W walkach pod Alt-Reetz i Wustrow pierwszy wpadł do okopów wroga i jeszcze przed nadejściem głównych sił zajął mocny i silnie broniony plac broni<ref group="uwaga">Tak w: Peter Raina, ''Jaruzelski'', op. cit., na s. 121.</ref>. Stale i wszędzie podczas bojów na swym stanowisku, nie zwracał uwagi na zmęczenie, gdy cały pułk odpoczywał, on szukał dalszych dróg, rozpoznawał teren.”){{odn|Raina|2001|s=99, 100, 121}}.

Kapitulacja III Rzeszy zastała Jaruzelskiego wraz z 5 pp na północny wschód od miasta [[Nauen]]. Pułkowi nadano miano „Kołobrzeskiego” w uznaniu zasług w walkach na [[Pomorze Zachodnie|Pomorzu Zachodnim]]. W czerwcu Jaruzelski przebywał w zdobytym [[Berlin]]ie. W drugiej połowie czerwca jego pułk został rozmieszczony w stolicy [[Łużyce|Łużyc]] – [[Chociebuż]]u. 1 lipca przekroczył [[Nysa Łużycka|Nysę Łużycką]], wracając do Polski{{odn|Raina|2001|s=60}}.

==== Polska Ludowa ====
Po przybyciu do Polski w związku z groźbą polsko-czechosłowackiego [[Polsko-czechosłowackie konflikty graniczne|zatargu zbrojnego o granicę]] pułk, w którym służył Jaruzelski, otrzymał w dniu 5 lipca 1945 rozkaz bronienia 107-kilometrowego odcinka [[Granica polsko-czechosłowacka|granicy polsko-czechosłowackiej]] od [[Racibórz|Raciborza]] do [[Racławice Śląskie|Racławic Śląskich]] (powiaty [[powiat raciborski|raciborski]], [[powiat głubczycki|głubczycki]] i [[powiat prudnicki|prudnicki]]). Pułk stacjonował w [[Głubczyce|Głubczycach]]. 3 sierpnia Wojciech Jaruzelski został [[Komendant|komendantem wojskowym miasta]]{{odn|Raina|2001|s=102}}. W dniu 9 września pułk po przekazaniu terenu nowo sformowanej [[13 Dywizja Piechoty (LWP)|13 Dywizji Piechoty]] został skierowany do [[Częstochowa|Częstochowy]]. W nowym miejscu 5 pp miał przede wszystkim prowadzić szkolenie bojowe{{odn|Raina|2001|s=113}}. Jaruzelski miał odpowiadać za utrzymanie gotowości bojowej wyznaczonych pododdziałów alarmowych oraz organizację stałych patroli na szczeblu garnizonu.

Na przełomie października i listopada 1945 zapadła decyzja o wysłaniu 5 pp, w którym służył Jaruzelski, na teren [[Powiat hrubieszowski|powiatu hrubieszowskiego]], by tam walczyć z [[Ukraińska Powstańcza Armia|Ukraińską Armią Powstańczą]]. Pułk dotarł na miejsce w dniu 14 listopada. 22 stycznia 1946 Jaruzelski został skierowany do Wyższej Szkoły Oficerskiej w Rembertowie, jednakże szef pułku zwrócił się o pozostawienie Jaruzelskiego na dotychczasowym stanowisku jako niezbędnego dla funkcjonowania pułku. Do zadań Jaruzelskiego należało przygotowywanie opracowań dotyczących działań UPA (przesłuchiwał jeńców ukraińskich) i podziemia antykomunistycznego oraz raportów o działaniach pułku przeciwko nim{{odn|Raina|2001|s=123, 124}}. Oddziały zwiadowcze pod dowództwem Jaruzelskiego brały również udział w [[Wysiedlenie Ukraińców z Polski do ZSRR|akcji wysiedlania]] ludności ukraińskiej zamieszkującej powiat hrubieszowski na teren Ukrainy radzieckiej{{odn|Raina|2001|s=181}}. 16 kwietnia 1946 Jaruzelski został wyznaczony na stanowisko przewodniczącego Wewnętrznej Komisji Kontroli w 5 pp. W dniu 2 maja tego samego roku został zatwierdzony na stanowisku II pomocnika szefa sztabu{{r|ipn}} 5 pp ds. zwiadu. Został drugim zastępcą szefa sztabu pułku. 28 maja 1946 na czele grupy zwiadowczej 5 pp udał się do [[Hrubieszów|Hrubieszowa]], gdzie poprzedniej nocy połączone siły [[Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość|Wolności i Niezawisłości]] oraz UPA zdobyły budynki starostwa oraz [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego|Urzędu Bezpieczeństwa]] i [[Polska Partia Robotnicza|Polskiej Partii Robotniczej]], a także rozstrzeliwały działaczy PPR<ref>{{Cytuj książkę |autor = [[Grzegorz Motyka (historyk)|Grzegorz Motyka]] |tytuł = Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła |data = 2011 |isbn = 978-83-08-04576-3 |miejsce = Kraków |wydawca = Wydawnictwo Literackie |strony = 375 |oclc = 751572861}}</ref>. Za walki z „ukraińskimi bandami” Jaruzelski otrzymał Srebrny [[Krzyż Zasługi]] (został odznaczony podczas uroczystości państwowych 22 lipca 1946). W okresie czerwca 1946 [[Grupy ochronno-propagandowe|oddziały]] podległe Jaruzelskiemu miały za zadanie ochraniać obwodowe komisje wyborcze powołane do celu przeprowadzenia [[Referendum w Polsce w 1946 roku|referendum ludowego]]. 14 czerwca 1946 wyszedł z pułku wniosek o awans dla Jaruzelskiego na stopień [[Kapitan (ranga)|kapitana]] (awansowany 22 lipca 1946).

10 lipca 1946 5 pp został skierowany do [[Piotrków Trybunalski|Piotrkowa Trybunalskiego]]. W lipcu 1946 został mianowany wojskowym komendantem miasta Piotrków Trybunalski. We wrześniu na odprawie oficerów pułku został wybrany na przewodniczącego Sądu Honorowego dla młodszych oficerów pułku{{odn|Raina|2001|s=183}}. W swoich sprawozdaniach opisywał walki jednostek pułku z ''bandami WiN'', akcje represyjne i przeciwdziałające wpływom ''reakcyjnego [[Polskie Stronnictwo Ludowe (1945–1949)|PSL]]'' wśród ludności<ref>{{Cytuj |autor = [[Maciej Korkuć]] |tytuł = „Nasz człowiek” w Warszawie |url = https://web.archive.org/web/20120113204314/http://tygodnik.onet.pl/35,0,71622,2,artykul.html |czasopismo = Tygodnik Powszechny |opublikowany = onet.pl |data = 2011-12-07 |data dostępu = 2012-12-16}}</ref>{{odn|Raina|2001|s=183–214}}. W styczniu 1947 kpt. Jaruzelski został zastępcą przewodniczącego komisji wyborczej w [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1947 roku|wyborach sejmowych]].

Według dokumentów znajdujących się w archiwach [[Instytut Pamięci Narodowej|Instytutu Pamięci Narodowej]] współpracował od 23 marca 1946 jako agent informator z [[Główny Zarząd Informacji|Informacją Wojskową]] pod pseudonimem „Wolski”. Współpraca została zakończona najprawdopodobniej w 1954, a na pewno przed 1955{{r|ipn}}<ref>{{Cytuj odcinek |tytuł = Towarzysz Generał |stacja = TVP Historia |emisja = 14 grudnia 2009 |autorzy = [[Grzegorz Braun]], Robert Kaczmarek}}</ref>. Odmienną interpretację wydarzeń przedstawia Wojciech Jaruzelski: ''(...) nie byłem w informacji wojskowej (...) natomiast ja zostałem posądzony o to, że byłem tajnym współpracownikiem, którego pozyskano do tej współpracy 23 marca ’46 r. Byłem wtedy chyba jeszcze kapitanem, czy porucznikiem nawet, było to w Hrubieszowie w czasie walk z podziemiem ukraińskim, krwawych walk. Ja byłem szefem zwiadu pułku i współpracowałem rzeczywiście i to było absolutnie zrozumiałe i konieczne z szefem kontrwywiadu pułku. I nie wiem skąd przeniesiono potem dalej tę formułę, bez żadnych podstaw...''<ref>{{cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20100210010809/http://wyborcza.pl/1,76842,7537649,Jaruzelski__Kleska__ze_jeszcze_zyje.html |tytuł = Jaruzelski: Klęska, że jeszcze żyję |autor = [[Monika Olejnik]]; Wojciech Jaruzelski |opublikowany = wyborcza.pl |data = 8 lutego 2010 |data dostępu = 2015-06-19}}</ref>

W 1947 Jaruzelski (w skierowaniu wpisano ''Jarozelski'') został wysłany w celu uzupełnienia edukacji wojskowej na kurs szefów sztabu dużych jednostek do [[Centrum Wyszkolenia Piechoty]] w [[Rembertów|Rembertowie]]{{odn|Kowalski|2012|s=182}}, które ukończył z wynikiem bardzo dobrym{{odn|Kowalski|2012|s=191}}<ref>Później w oficjalnych publikacjach podawano, że był absolwentem nie CWP, lecz [[Wyższa Szkoła Piechoty|Wyższej Szkoły Piechoty]] w Rembertowie (która w 1947 jeszcze nie istniała) – {{odn|ref=nie|Kowalski|2012|s=183}}.</ref>. 30 listopada 1947 został skierowany do cyklu taktyki piechoty i służby sztabów na etat wykładowcy taktyki w Centrum Wyszkolenia Taktyki. Od 1 maja 1948 był wykładowcą taktyki i służby sztabów. Otrzymał etat podpułkownika. Szybko dał się poznać jako dobry wykładowca. W grudniu 1947 został wyróżniony premią 3000 zł za dobre przygotowanie i „zabezpieczenie materiałowe” ćwiczeń na kursach dowódców dywizji i pułków. Wybierany do licznych komisji w uczelni. Trafił np. do składu zarządu klubu oficerskiego, wybrany na kierownika działu pomocy społecznej. Powierzono mu opiekę nad zebraniem młodszych oficerów, które miało dokonać wyboru sądu polubownego.

10 lipca 1948 zarządzeniem [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydenta RP]] [[Bolesław Bierut|Bolesława Bieruta]] mianowany [[major]]em, a już 25 stycznia 1949 [[podpułkownik]]iem.

21 lutego 1949 został przeniesiony do Dowództwa [[Wojska Lądowe|Wojsk Lądowych]]. Został wyznaczony przez szefa Dowództwa gen. [[Stanisław Popławski|Popławskiego]] na stanowisko szefa Wydziału Szkół i Kursów Oficerów Rezerwy Oddziału Szkół i Kursów Sztabu Wojsk Lądowych. Wydziałowi, którym kierował Jaruzelski, podlegały 2 wyższe szkoły oficerskie, 12 szkół oficerskich, 25 szkolnych kompanii oficerów rezerwy i 5 fakultetów wojskowych na uczelniach cywilnych. Na nowym stanowisku miał się zająć bezpośrednio pionem rezerw oficerskich. W dniu 11 października 1949 awansował na stanowisko szefa Wydziału Szkół Oficerskich i Podoficerskich Zawodowych oraz został pierwszym zastępcą szefa oddziału. Z pozycji nowego stanowiska współdecydował między innymi, jaka kategoria Polaków może ubiegać się o dostęp do uczelni wojskowych. O wysokiej randze Jaruzelskiego świadczy fakt, że dwukrotnie powierzono mu kierownictwo Dowództwem, gdy wyjeżdżał szef gen. [[Wiktor Sienicki]]. Jednego razu nawet mimo tego, że byli obecni szefowie działów. Gen. Popławski powierzył mu także wyszkolenie 30-osobowej grupy seminaryjnej szefów wydziałów z DWL. W związku ze zmianami w [[Ludowe Wojsko Polskie|Wojsku Polskim]] przeprowadzonymi przez marszałka [[Konstanty Rokossowski|Konstantego Rokossowskiego]], w dniu 1 marca 1950 Dowództwo Wojsk Lądowych przekształcono w Główny Zarząd Wyszkolenia Bojowego. Jaruzelski został wówczas mianowany szefem Wydziału Szkół i Kursów Oficerów Zawodowych. Wraz z płk. Pawluczenkowem objeżdżał garnizony wojskowe z inspekcjami. W tychże inspekcjach był zastępcą przewodniczącego komisji, na czele której stał wspominany Pawluczenko. Po raz pierwszy stanął samodzielnie na czele 20-osobowej komisji w dniach 12–17 marca 1951, kiedy przeprowadzał inspekcję [[Oficerska Szkoła Łączności|Oficerskiej Szkoły Łączności Przewodowej]] w [[Sieradz]]u. W okresie od 1 października 1952 do 3 października 1953, jak wynika z informacji zawartych w personalnej teczce Jaruzelskiego, odbył kurs doskonalenia dowódców w [[Akademia Sztabu Generalnego|Akademii Sztabu Generalnego]] (brak nazwiska na zachowanych listach słuchaczy kursów w ASG{{odn|Kowalski|2012|s=217}}), który ukończył z wynikiem bardzo dobrym{{odn|Raina|2001|s=386}}. W 1953 otrzymał propozycję objęcia stanowiska szefa sztabu korpusu lub starszego wykładowcy taktyki ogólnej i służby sztabów w Akademii Sztabu Generalnego. Z niewiadomych przyczyn nie przyjął propozycji. W dniu 3 października 1953 ponownie awansował, tym razem na stanowisko szefa Oddziału Akademii Wojskowych w Głównym Zarządzie Wyszkolenia Bojowego. Często brał udział w komisjach egzaminacyjnych w szkołach wojskowych.

31 grudnia 1953 mianowany na stopień [[pułkownik]]a.

W marcu 1954 przewodniczył komisji mającej na celu przeprowadzenie kontroli pracy Akademii Sztabu Generalnego{{odn|Raina|2001|s=386}}. W lipcu 1955 jako ekstern ukończył z wynikiem bardzo dobrym studia w Akademii Sztabu Generalnego. Było to zgodne z nauką radziecką, która dopuszczała, by szef instytucji nadrzędnej studiował eksternistycznie w podległej sobie uczelni. 14 listopada 1955 awansował na stanowisko szefa Zarządu Akademii Wojskowych, Szkół i Kursów Oficerskich.

14 lipca 1956 został mianowany na stopień generała brygady{{odn|Raina|2001|s=387}}.

Nie wiadomo, jak zachowywał się Jaruzelski w [[Poznański Czerwiec|czerwcu]] i [[Polski październik 1956|październiku 1956]]. Jako jedyny polski generał opowiedział się za pozostaniem [[Marszałek (stopień wojskowy)|marszałka]] Konstantego Rokossowskiego w Wojsku Polskim.

7 marca 1957 został zastępcą szefa Głównego Zarządu Wyszkolenia Bojowego.

8 października 1957 objął stanowisko dowódcy [[12 Dywizja Piechoty (LWP)|12 Dywizji Piechoty]] (od 24 listopada 1958 [[12 Dywizja Zmechanizowana|Dywizja Zmechanizowana]]) w [[Szczecin]]ie. Zastąpił na tym miejscu płka Aleksandra Majtka{{odn|Kowalski|2012|s=230–231}}. 6 listopada 1957 gen. [[Zygmunt Huszcza]] wyznaczył Jaruzelskiego na dowódcę [[Garnizon Szczecin|garnizonu szczecińskiego]]. Tym samym Jaruzelski został w Szczecinie najwyższym i najważniejszym dowódcą{{odn|Kowalski|2012|s=233}}. W 1958 gen. Huszcza polecił Jaruzelskiemu napisanie artykułu pt. ''Organizacja marszu w przewidywaniu boju w spotkaniu z dywizją pancerną''. Jaruzelski, wykręcając się nawałem pracy, polecił napisanie tego artykułu płk. Kwiatkowskiemu. Wynika z tego, że Jaruzelski nigdy nie czuł się dobrze jako teoretyk sztuki wojskowej i trudno znaleźć jakiś jego tekst z zagadnień myśli wojskowej{{odn|Kowalski|2012|s=243}}. W maju 1959 po raz pierwszy w roli dowódcy dywizji wziął udział w ćwiczeniach wojskowych, współdziałając z [[8 Dywizja Zmechanizowana|8 Dywizją Zmechanizowaną]] i [[20 Warszawska Dywizja Pancerna|20 Dywizją Pancerną]]. W tym samym miesiącu odwiedzili dowodzoną przez Jaruzelskiego dywizję delegaci [[Chińska Armia Ludowo-Wyzwoleńcza|Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej]]. Wiedział o tej wizycie już dwa miesiące wcześniej i już w marcu wydał odpowiednie zarządzenia, dzięki czemu można było dopracować wszystkie szczegóły, łącznie z propagandą obrazującą przyjaźń [[Stosunki polsko-chińskie|polsko-chińską]] i proletariackie braterstwo broni. Zatem pomyślny przebieg wizyty wystawił dobre świadectwo Jaruzelskiemu, o którym dowiedziało się szybko [[Ministerstwo Obrony Narodowej]] i najwyższe kierownictwo partyjne{{odn|Kowalski|2012|s=249}}. Na początku 1960 dywizja Jaruzelskiego została uznana za najlepszy związek taktyczny w WP. Jednakże surowa dyscyplina nie była możliwa do utrzymania na dłuższą metę. Już w pierwszym kwartale 1960 roku wskaźniki wykroczeń dyscyplinarnych pogorszyły się{{odn|Kowalski|2012|s=254, 256}}.

Rozkazem nr 06 z 12 stycznia 1960 ustanowił „Dyplom Honorowy Związku Taktycznego im. Armii Ludowej”, którym mieli być wynagradzani oficerowie i podoficerowie dywizji, którzy służyli w niej minimum 10 lat, prezentowali wysoki poziom moralny i przejawiali aktywność społeczno-ekonomiczną. Preferencje były jednoznaczne – postawa polityczna przed umiejętnościami{{odn|Kowalski|2012|s=255}}.

13 lipca 1960 został awansowany na stopień generała dywizji.

Od 6 lutego 1965 do 11 kwietnia 1968 pełnił funkcję szefa [[Sztab Generalny Wojska Polskiego|Sztabu Generalnego WP]]. W latach 60. należał do grupy zaledwie 12 osób w Polsce, które posiadały wiedzę na temat przechowywania na terenie kraju sowieckiej broni atomowej (zadanie specjalne „Wisła”)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.muzeum.kolobrzeg.pl/pl/wiadomosci/projekty/magazyn-imperium-zla-podborsko-3001/ |tytuł = Magazyn imperium zła: Podborsko 3001 |autor = Robert Dziemba |opublikowany = muzeum.kolobrzeg.pl |data dostępu = 2021-01-20}}</ref>.

Od czerwca 1962 do kwietnia 1968 pełnił funkcję wiceministra obrony narodowej{{r|rmf24.pl}}.

Od 11 kwietnia 1968 do 21 listopada 1983 był ministrem obrony narodowej{{r|ipn}}.

22 listopada 1983 Rada Państwa mianowała go Naczelnym Dowódcą Sił Zbrojnych PRL na czas wojny<ref>{{Cytuj |autor = [[Władysław Góra]]; |tytuł = Polska Ludowa 1944–1984 |data = 1986 |isbn = 83-222-0385-3 |miejsce = Lublin |wydawca = [[Wydawnictwo Lubelskie]] |s = 693 |oclc = 835896007}}</ref>.

Zawodową służbę wojskową zakończył 31 stycznia 1991.

=== Kariera polityczna w PRL ===
Do [[Polska Partia Robotnicza|Polskiej Partii Robotniczej]] wstąpił w czerwcu 1947{{r|ipn}}. Od 15 grudnia 1948 członek [[Polska Zjednoczona Partia Robotnicza|Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej]]{{r|ipn}}. W latach 1950–1952 brał udział w zajęciach dwuletniego [[Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu|Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu]], który ukończył z oceną bardzo dobrą. Od 1 czerwca 1960 do lutego 1965 był szefem [[Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego|Głównego Zarządu Politycznego WP]]. Stanowisko to zaproponował gen. Jaruzelskiemu marsz. [[Marian Spychalski]], odmawiając wyrażonej listownie przez gen. Jaruzelskiego prośbie o niepowoływanie go na to stanowisko (''... jestem szczerze zmartwiony ewentualnością odejścia z pionu liniowego w którym służę z wielkim zamiłowaniem od 17-stu lat. Nawet traktując takie odejście jako czasowe, muszę liczyć się z faktem, iż wyłączy mnie ono z właściwego rytmu problematyki bojowej, stwarzając tym samym poważne luki i zaległości).''{{odn|Raina|2001|s=529}} Na nowym stanowisku został bezpośrednio podporządkowany sekretarzowi [[Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej|Komitetu Centralnego PZPR]] [[Ryszard Strzelecki (minister)|Ryszardowi Strzeleckiemu]]. Z racji pełnionej funkcji zasiadał w Zespole MON i Radzie Wojskowej MON. W [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1961 roku|wyborach w 1961 r.]] został z klucza partyjnego mianowany na posła z ziemi szczecińskiej, gdyż wcześniej dowodził dywizją w Szczecinie.

Od 15 czerwca 1964 do 19 lipca 1989 był członkiem KC PZPR{{r|ipn}}. Od grudnia 1970 do grudnia 1971 był zastępcą członka, a od 11 grudnia 1971 do 19 lipca 1989 członkiem [[Biuro Polityczne KC PZPR|Biura Politycznego KC PZPR]]{{r|ipn}}. Na IV Plenum KC PZPR 18 października 1981 został wybrany na [[I sekretarze KC PZPR|I sekretarza KC PZPR]] (pełnił tę funkcję do 29 lipca 1989){{r|ipn}}.

==== Marzec 1968 ====
W okresie 1967–1968 jako członek ścisłego kierownictwa resortu obrony aktywnie włączył się w organizację [[Czystka antysemicka w Wojsku Polskim|czystek ''syjonistycznych'' w wojsku]]{{odn|Kowalski|2012|s=379}} (usunięcie z armii i degradacja oficerów pochodzenia [[Żydzi|żydowskiego]], co było częścią [[Antysemityzm|antysemickich]] działań władz państwowych, których kulminacją były tzw. [[Marzec 1968|wydarzenia marcowe]]{{odn|Raina|2001|s=689}}<ref>{{Cytuj stronę |url = https://sztetl.org.pl/pl/slownik/czystka-antysemicka-w-wojsku-polskim-1967-1968 |tytuł = Czysta antysemicka w Wojsku Polskim 1967–1968 |autor = [[Anka Grupińska]] |opublikowany = sztetl.org.pl |data dostępu = 2018-01-30}}</ref>). Generał Jaruzelski twierdził, że akcję przeprowadzał Główny Zarząd Polityczny WP, a wśród oficerów zwolnionych z wojska „ani jeden (...) nie był pracownikiem Sztabu Generalnego, której to instytucji ja wówczas byłem szefem”. Pomimo tego żałował tego co się wtedy stało, albowiem to „ciemna, brudna karta najnowszej historii”. „Tamten czas ma jednak wiele płaszczyzn i uwarunkowań (...). Na różnych etapach różne były moje – i miejsce, i możliwości. Nie uchylam się jednak od krytycznej oceny tego na co mogłem mieć realny wpływ. Ubolewam z powodu symptomów i faktów, jakie „pełzały” w drugiej połowie lat pięćdziesiątych i w latach sześćdziesiątych. Rok 1967 to było w Wojsku wybuchowe apogeum. Po tzw. [[wojna sześciodniowa|wojnie czerwcowej]] pojawił się w naszych siłach zbrojnych (...) szokujący sygnał strategiczno-profesjonalny. W warunkach antagonistycznie podzielonego wówczas świata nastąpiło obsesyjne wręcz uwrażliwienie na ochronę tajemnicy, problem lojalności oraz zagrożenia zaskakującą napaścią zwłaszcza z powietrza. (...) Powstała w skali kraju swoista psychoza, słynne określenie „piąta kolumna”, pożywka dla podejrzeń, inspiracja i pretekst do oskarżeń oraz różnych, niewątpliwie także preparowanych informacji, wreszcie polityczno-personalnych rozgrywek (...).” – stwierdził Jaruzelski<ref>Wojciech Jaruzelski: ''Bolesny i skomplikowany temat'', „Więź”, XI 1998, s. 159–160.</ref>.

Podległe mu jednostki WP brały udział w tłumieniu [[Praska Wiosna|Praskiej Wiosny]] przez siły [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] w ramach [[Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji|operacji „Dunaj”]]. W lutym 1969 z inicjatywy Jaruzelskiego odbyło się w Sztabie Generalnym WP sympozjum naukowe poświęcone interwencji w Czechosłowacji. W tym samym roku odznaczony najwyższym odznaczeniem PRL „[[Order Budowniczych Polski Ludowej|Orderem Budowniczych Polski Ludowej]]”. Został wezwany na 2. miesięczny kurs strategiczno-operacyjny w [[Moskwa|Moskwie]] w [[Wojskowa Akademia Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej|Akademii Wojskowej im. Klimienta Woroszyłowa]]. Wraz z nim wyjechali m.in. generałowie: [[Tadeusz Tuczapski]], [[Florian Siwicki]] i [[Wojciech Barański]]. Od 1969 był wiceprezesem Zarządu Głównego [[Związek Bojowników o Wolność i Demokrację|ZBoWiD]]<ref>''Nowe władze ZBoWiD'' [w:] „Głos Słupski”, nr 251, 22 września 1969, s. 1–2.</ref>, a od 1972 wiceprezesem Rady Naczelnej tej organizacji.

==== Grudzień 1970 ====
[[Plik:Zakończenie I etapu odbudowy Zamku Królewskiego 19 lipca 1974.jpg|thumb|Wojciech Jaruzelski podczas uroczystości zakończenia pierwszego etapu odbudowy [[Zamek Królewski w Warszawie|Zamku Królewskiego w Warszawie]], 19 lipca 1974]]
Wojciech Jaruzelski nadzorował także tłumienie wystąpień robotników w czasie [[Grudzień 1970|wydarzeń grudnia 1970]] na Wybrzeżu{{r|rmf24.pl}}, piastował wówczas stanowisko ministra obrony narodowej. Z tego powodu zarzucano mu współodpowiedzialność za krwawe wydarzenia, do których wtedy doszło. Jaruzelski twierdził, iż rozkaz strzelania do robotników zapadł w najwyższym kierownictwie PZPR, do którego, jako zastępca członka Biura Politycznego KC PZPR, on wtedy nie należał i nie ponosi odpowiedzialności karnej za to, co się stało{{r|rmf24.pl}}.

Nie protestował przeciwko decyzji o użyciu broni wobec demonstrantów<ref name="Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kowalski |imię = Lech |tytuł = Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego |wydawca = Oficyna Wydawnicza „Rytm” |miejsce = Warszawa |rok = 2001 |isbn = 83-88794-43-4 |strony = 335–345}}</ref>, która zapadła na posiedzeniu Biura Politycznego KC PZPR 15 grudnia w Warszawie (był na nim obecny). Zdaniem krytyków gen. Jaruzelskiego, brak jego sprzeciwu i jednomyślność decyzyjna innych członków narady wskazują, iż w rzeczywistości decyzja o użyciu broni zapadła kolegialnie<ref name="Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego" />, zatem gen. Jaruzelski ponosi za tę decyzję współodpowiedzialność.

Uczestniczył także w przygotowaniach do pacyfikacji strajków na Wybrzeżu, wydając jako minister obrony narodowej liczne decyzje – 8 grudnia 1970 gen. Jaruzelski wydał rozkaz<ref name="Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego" /> (rozkaz MON nr 8884/Oper.) ''(...) w sprawie zasad współdziałania wojska i resortu spraw wewnętrznych w zakresie zwalczania wrogiej działalności (...)'', który stanowił podstawę do kooperacji MON i [[Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (PRL)|Ministerstwa Spraw Wewnętrznych]] w tłumieniu robotniczych protestów w czasie wydarzeń grudnia 1970 i był jedną z przyczyn późniejszej masakry.

Także 14 grudnia 1970 o godz. 23:40 z polecenia gen. Jaruzelskiego szef Sztabu Generalnego WP wydał tajny szyfrogram<ref name="Generał ze skazą. Biografia wojskowa gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego" /> nakazujący dowódcom okręgów wojskowych przeprowadzających akcję pacyfikacyjną na Wybrzeżu podjęcie działań w przypadku ewentualnego użycia wojsk do zadań specjalnych i faktycznie włączający siły zbrojne do konfliktu.

Jaruzelski po wydarzeniach grudniowych został wynagrodzony stanowiskiem zastępcy członka Biura Politycznego KC, a już w grudniu 1971 dotarł na szczyt hierarchii partyjnej na stanowisko członka Biura Politycznego KC.

W latach 70. Wojciechowi Jaruzelskiemu planowano nadać stopień [[Marszałek Polski|marszałka Polski]]. Zamierzenia takie przewijały się na szczycie władz partyjno-państwowych. Z różnych względów oraz z racji niechęci do tego samego Wojciecha Jaruzelskiego, zamierzenia te nie zostały zrealizowane<ref>[[Janusz Rolicki]], ''[[Przerwana dekada|Edward Gierek. Przerwana dekada (wywiad rzeka)]]'', Wydawnictwo Fakt, Warszawa 1990.</ref>.

==== Działalność polityczna w latach 1980–1981. Stan wojenny ====
[[Plik:AGAD Gen. Wojciech jaruzelski 13 grudnia 1981.jpg|thumb|Wojciech Jaruzelski, 13 grudnia 1981]]
{{Osobny artykuł|Stan wojenny w Polsce (1981–1983)}}
Po rozpoczęciu strajków w lipcu i sierpniu 1980 Wojciech Jaruzelski jako członek BP wszedł w skład specjalnej kilkuosobowej komisji wewnątrzpartyjnej, która miała zaproponować zmiany w składzie władz partii, co świadczyło o jego rosnącym znaczeniu politycznym. W połowie sierpnia [[Edward Gierek]] zaproponował jego kandydaturę (jako jedną z trzech obok [[Stefan Olszowski|Stefana Olszowskiego]] i [[Stanisław Kania|Stanisława Kani]]) jako odpowiednią na swojego następcę na stanowisku I sekretarza KC PZPR. Generał odmówił, argumentując, że w czasie, gdy społeczeństwo oczekuje zmian w kierunku demokratyzacji, wybór wojskowego na tę funkcję mógłby zostać odczytany jako symbol zanegowania tej tendencji. Jego kandydatura na funkcję I sekretarza została ponownie wysunięta (przez Stanisława Kanię) po odejściu ze stanowiska Edwarda Gierka we wrześniu 1980. Generał ponownie odmówił. Jednocześnie poparł kandydaturę Stanisława Kani. Kania w tym okresie konsultował z generałem wszystkie wystąpienia publiczne i posunięcia kadrowe<ref>[[Jerzy Waszczuk]], ''Biografia niezlustrowana – zapamiętywanie czasu nieutraconego'', Wydawnictwo Studio EMKA 2007, {{ISBN|978-83-88607-83-7}}, s. 137, 139, 143, 148.</ref>.

Już od [[Sierpień 1980|sierpnia 1980]] rozpoczął prace studyjne nad wprowadzeniem [[Stan wojenny w Polsce (1981–1983)|stanu wojennego w Polsce]], prowadzone w ramach [[Komitet Obrony Kraju|Komitetu Obrony Kraju]] i Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. 12 listopada 1980, dwa dni po oficjalnej rejestracji [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”]], ujawnił na posiedzeniu KOK-u, że przygotowany został ''zestaw niezbędnych aktów prawnych dotyczących stanu wojennego''<ref>{{Cytuj |autor = [[Antoni Dudek]] |tytuł = Stan wojenny w Polsce |url = https://web.archive.org/web/20070901214447/http://www.ipn.gov.pl/portal/pl/47/818/ |opublikowany = ipn.gov.pl}}</ref>. 1 grudnia władze Związku Radzieckiego przekazały polskim wojskowym plany wkroczenia wojsk radzieckich do Polski w ramach ćwiczeń ''[[Sojuz 81]]''. Gotowość operacyjną do przekroczenia granicy wyznaczono na 8 grudnia.

11 lutego 1981 gen. Jaruzelski objął stanowisko [[Prezes Rady Ministrów|Prezesa Rady Ministrów]]. Nominacja ta nastąpiła pod osobistym naciskiem ze strony ówczesnego [[I sekretarze KC PZPR|I sekretarza PZPR]] Stanisława Kani przy niechęci gen. Jaruzelskiego<ref>[[Kazimierz Barcikowski]], ''U szczytów władzy'', Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, {{ISBN|83-87168-20-3}}, s. 264.</ref>. Na IV plenum KC PZPR obradującym w dniach 16–18 października, po ustąpieniu Stanisława Kani, Wojciech Jaruzelski został I sekretarzem KC PZPR. Otrzymał, w głosowaniu tajnym, 180 głosów za i 4 przeciw<ref>{{Cytuj |autor = Władysław Góra |tytuł = Polska Ludowa 1944–1984 |data = 1986 |isbn = 83-222-0385-3 |miejsce = Lublin |wydawca = Wydawnictwo Lubelskie |s = 693 |oclc = 835896007}}</ref>. Od października 1981 do końca lat 80. dziennikarz [[Wiesław Górnicki]] był [[ghostwriter]]em Jaruzelskiego: napisał wystąpienia ogłaszające stan wojenny, redagował przemówienia i dostarczał notatki, jak komentować wydarzenia<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.rp.pl/artykul/1026575-Na-sluzbie-u-generala.html |tytuł = Na służbie u generała |opublikowany = rp.pl |data = 6 lipca 2013 |data dostępu = 2021-03-31}}</ref>.

5 grudnia na szczycie państw [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]] w Moskwie gen. Wojciech Jaruzelski przedstawił koncepcję samodzielnego zlikwidowania „Solidarności” i opozycji, gdy tylko wystąpią pierwsze oznaki wyczerpania społeczeństwa. 13 grudnia 1981 wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele [[Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego|Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego]] (WRON). Pozostawał na tym stanowisku do 21 lipca 1983{{r|ipn}}.

Wzmocnienie pozycji politycznej gen. Jaruzelskiego w wyniku stanu wojennego posłużyło mu do wprowadzenia polityki kadrowej „cięcia po skrzydłach”, polegającej na odsuwaniu od władzy w PZPR przedstawicieli skrajnych frakcji: liberalnej i dogmatycznej (już na początku stycznia 1982 usunięto z funkcji partyjnych I sekretarzy PZPR w [[Gdańsk]]u i [[Katowice|Katowicach]]: [[Tadeusz Fiszbach|Tadeusza Fiszbacha]] i [[Andrzej Żabiński|Andrzeja Żabińskiego]]). Jednocześnie rozpoczął się stopniowy proces utraty wpływów przez działaczy inspirowanych przez czynniki radzieckie<ref>[[Kazimierz Barcikowski]], ''U szczytów władzy'', Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, {{ISBN|83-87168-20-3}}, s. 130.</ref>.

W stanie wojennym rząd gen. Jaruzelskiego zrealizował wiele reform instytucjonalnych. Powołano wówczas [[Trybunał Stanu]], uchwalono nową ustawę o szkolnictwie wyższym rozszerzającą samodzielność uczelni, wprowadzono samorząd radców prawnych (ustawa z 6 lipca 1982), a także wprowadzono w życie nową ustawę o radach narodowych i samorządzie terytorialnym, przywracając pojęcie samorządu terytorialnego mimo sprzeciwów zwolenników teorii jednolitości władzy państwowej<ref>[[Kazimierz Barcikowski]], ''U szczytów władzy'', Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, {{ISBN|83-87168-20-3}}, s. 377.</ref>.

Nie zdecydował się na realizację koncepcji jednego ze swoich najbliższych współpracowników [[Mieczysław Rakowski|Mieczysława Rakowskiego]] – rozwiązania PZPR lub jej zawieszenia na czas trwania stanu wojennego. Na początku lutego 1982 zwołał posiedzenie KC PZPR, gdzie rzucił hasło: „Partia ta sama, ale nie taka sama”<ref>[[Kazimierz Barcikowski]], ''U szczytów władzy'', Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, {{ISBN|83-87168-20-3}}, s. 325, 332.</ref>.

W lutym 1992 [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejm]] przeważającą liczbą głosów podjął [[Uchwała|uchwałę]], w której uznał decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego za sprzeczną z [[Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|konstytucją PRL]]. Powołano specjalną komisję do przesłuchania ówczesnych członków [[Rada Państwa (Polska)|Rady Państwa]], po roku parlament został jednak rozwiązany, a przejmujące wówczas władzę [[Sojusz Lewicy Demokratycznej]] i [[Polskie Stronnictwo Ludowe]] zrezygnowały z kontynuacji śledztwa parlamentarnego. Jaruzelskiego doceniono, zapraszając go na pierwsze posiedzenie Sejmu II kadencji. W 1996 [[Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej]], gromadząca dokumenty dotyczące stanu wojennego, uznała, że wprowadzenie stanu wojennego było „wyższą koniecznością”, Sejm umorzył postępowanie wobec Jaruzelskiego, podzielając opinię tej komisji.

Jedna z osób represjonowanych w okresie stanu wojennego, działacz chłopski [[Stanisław Helski]], uderzył Jaruzelskiego kamieniem w twarz podczas spotkania 11 października 1994, na którym promował on swą książkę w księgarni na placu Legionów we [[Wrocław]]iu<ref name="money">{{Cytuj stronę |url = http://www.money.pl/gospodarka/politycy/jaruzelski,wojciech,polityk,647.html |tytuł = Wojciech Jaruzelski |opublikowany = money.pl |data dostępu = 2015-06-19}}</ref>.

Od 1993<ref>{{Cytuj stronę |url = http://zw.com.pl/artykul/542168.html?print=tak |tytuł = Na ulicy Ikara, czyli spór o generała |autor = Maciej Miłosz |opublikowany = zyciewarszawy.pl |data = 9 grudnia 2010 |data dostępu = 2018-09-21}}</ref>, w rocznicę ogłoszenia stanu wojennego, przed domem Wojciecha Jaruzelskiego (przy ul. Ikara na warszawskim [[Mokotów|Mokotowie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://fakty.interia.pl/prasa/tygodnik-solidarnosc/news-czyj-dom-przejal-gen-jaruzelski,nId,893497 |tytuł = Czyj dom przejął gen. Jaruzelski |opublikowany = interia.pl |data = 21 stycznia 2011 |data dostępu = 2016-12-02}}</ref>) odbywały się demonstracje przeciwników wprowadzenia stanu wojennego. 13 grudnia 2003 po raz pierwszy uczestniczyli w manifestacji również zwolennicy Jaruzelskiego, którzy podziękowali mu za decyzję o wprowadzeniu stanu wojennego. Po raz pierwszy Jaruzelski wyszedł do demonstrujących, dziękując im za wyrazy poparcia i zagrzewając do dalszej walki „na froncie ideologicznym i edukacyjnym”. Podkreślił, iż „gdyby nie stan wojenny z 13 grudnia 1981, nie byłoby 13 grudnia w [[Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, Kopenhaga 2009|Kopenhadze]] i w [[Bruksela|Brukseli]]”<ref name="money" />.

==== Działalność polityczna w latach 1982–1989 ====
W latach 1961–1989 był posłem na [[Sejm PRL]] [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej III kadencji|III]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IV kadencji|IV]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej V kadencji|V]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VI kadencji|VI]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VII kadencji|VII]], [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej VIII kadencji|VIII]] i [[Posłowie na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej IX kadencji|IX]] kadencji. Od 11 lutego 1981 do 6 listopada 1985 był prezesem Rady Ministrów{{r|ipn}}. Współtworzył [[Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego]], w 1982 był członkiem Prezydium Tymczasowej Rady Krajowej tej organizacji<ref>„Dziennik Polski”, r. XXXVIII, nr 223 (11 807), 20 grudnia 1982, s. 2.</ref>. 22 listopada 1983 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Komitetu Obrony Kraju{{r|ipn}} – zwierzchnika Sił Zbrojnych, a przez Radę Państwa mianowany [[Naczelny dowódca sił zbrojnych|naczelnym dowódcą Sił Zbrojnych]] na wypadek wojny. 2 września 1982 stanął na czele Komitetu Honorowego uroczystości żałobnych Władysława Gomułki<ref>„Trybuna Robotnicza”, nr 173, 3–5 września 1982, s. 1–2.</ref>.

W latach osiemdziesiątych inicjował reformy gospodarcze i instytucjonalne (np. powołanie Trybunału Stanu (1982), [[Rzecznik Praw Obywatelskich|Rzecznika Praw Obywatelskich]] (1987) czy [[Naczelny Sąd Administracyjny|Naczelnego Sądu Administracyjnego]]). Był twórcą [[Rada Konsultacyjna przy Przewodniczącym Rady Państwa|Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa]], która rozpoczęła działalność w grudniu 1986. W skład Rady wchodzili m.in. przedstawiciele frakcji liberalnej we władzach, katolików świeckich, a także ludzie kultury. Uczestnictwo w Radzie zaproponowano też [[Lech Wałęsa|Lechowi Wałęsie]]. Już wtedy gen. Jaruzelski brał pod uwagę możliwość budowy koncesjonowanej opozycji w oparciu o środowiska katolików świeckich oraz wykorzystania hierarchii kościelnej jako gwaranta „niekonfrontacyjności” tego procesu<ref>Krzysztof Wasilewski, ''Przedwczesna próba kompromisu'', „Przegląd”, 2–8 stycznia 2017.</ref>.

Po amnestii we wrześniu 1986 ekipa gen. Jaruzelskiego rozpoczęła formułowanie koncepcji generalnej reformy państwa, w której było miejsce na [[Pluralizm (socjologia)|pluralizm społeczny]], ograniczony [[pluralizm polityczny]], na rynkową reformę gospodarki i uczynienie z sektora prywatnego istotnego jej elementu<ref>[[Lech Mażewski]], ''„Cud” Okrągłego Stołu'', „Dziś” 6/202, s. 32.</ref>.

Próby przemian gospodarczych spaliły na panewce (klęska w [[Referendum w Polsce w 1987 roku|referendum z 1987]]).

Jako I sekretarz KC PZPR wprowadził regularne częste posiedzenia Biura Politycznego z wykorzystaniem wiedzy ekspertów, podczas których ściśle przestrzegano zasady swobody dyskusji<ref>[[Kazimierz Barcikowski]], ''U szczytów władzy'', Wydawnictwo Projekt, Warszawa 1998, {{ISBN|83-87168-20-3}}, s. 365.</ref>. Według Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej pracującej do 1994 Wojciech Jaruzelski wraz z [[Czesław Kiszczak|Czesławem Kiszczakiem]] mieli w 1989 wydać polecenie zniszczenia stenogramów posiedzeń Biura Politycznego KC PZPR. Na początku lat 90. toczyło się w tej sprawie postępowanie. Później zostało umorzone ze względów formalnych<ref>[[Edward Wende (prawnik)|Edward Wende]], ''Tego nie mogli zostawić potomnym'', „Gazeta Wyborcza”, 26 kwietnia 1994.</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.li/C71TB |tytuł = Kronika Sejmowa Nr 35 (516) IV kadencja |data = lipiec 2002 |data dostępu = 2018-01-30}}</ref>.

W latach 80. następował powrót do tradycyjnych motywów historycznych w działaniach władz. W 1982 Kompania Reprezentacyjna Wojska Polskiego zaczęła używać w umundurowaniu [[Rogatywka wz. 1919|rogatywki wzoru z 1935 roku]]. Od tegoż 1982 roku uroczyście obchodzono kolejne rocznice [[Konstytucja 3 maja|3 Maja]]. W 1987 oficjalne warty wojskowe pojawiły się na [[Cmentarz Wojskowy na Powązkach|Cmentarzu Powązkowskim]] przed grobami poległych w 1920 i pomordowanych w [[Katyń|Katyniu]]<ref>[[Piotr Osęka]], ''Historia PZPR, czyli polityka historyczna Jaruzelskiego'', „aleHistoria” nr 44/2016.</ref>. Pod koniec czerwca 1988, na wniosek kilku wdów po zamordowanych oficerach, zgłoszony pod adresem ówczesnego I sekretarza KC PZPR gen. Wojciecha Jaruzelskiego, zorganizowano ich przyjazd do Katynia. Relacja z tej podróży ukazała się w gazecie „[[Rzeczpospolita (gazeta)|Rzeczpospolita]]” z 1 lipca 1988. Była to pierwsza organizowana przez władze polskie wizyta rodzin pomordowanych na miejscu zbrodni w Katyniu. W lipcu 1988 do Związku Radzieckiego, w związku z uroczystościami 45-lecia powstania ludowego Wojska Polskiego, udała się do Katynia grupa [[Generalny Dziekanat Wojska Polskiego|kapelanów WP]], która złożyła wieńce na mogiłach [[Zbrodnia katyńska|pomordowanych]] i odprawiła tam mszę<ref>„Życie Warszawy” nr 166/1988.</ref>. W kwietniu 1989 delegacja [[Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa|Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa]] pod przewodnictwem gen. [[Roman Paszkowski|Romana Paszkowskiego]] wraz z grupą rodzin ofiar zbrodni pobrała w Katyniu urnę z prochami, która potem została uroczyście złożona w [[Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie|Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie]] oraz w [[Dolinka Katyńska w Warszawie|Dolince Katyńskiej]]<ref>„Rzeczpospolita”, 19 kwietnia 1989.</ref>.

==== Przewodniczący Rady Państwa i prezydent PRL ====
6 listopada 1985 został powołany przez Sejm na przewodniczącego Rady Państwa{{r|ipn}}. Funkcję tę sprawował aż do czasu zastąpienia Rady Państwa urzędem [[Prezydent Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|Prezydenta Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] 19 lipca 1989{{r|ipn}}.

Był głównym animatorem [[Okrągły Stół (Polska)|Okrągłego Stołu]], choć nie uczestniczył w jego obradach. Nie kandydował też w przegranych przez komunistów [[Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku|wyborach]] do [[Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji|Sejmu X kadencji]]. W czerwcu 1989 przebywał z wizytą w [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], a w tym czasie [[Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej]] w rezolucji przyjętej 10 czerwca 1989 na posiedzeniu otwierającym [[VIII Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej|VIII kadencję]] oświadczyła, że Wojciech Jaruzelski ''nie ma żadnego prawa do reprezentowania narodu polskiego''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Rezolucja Rady Narodowej R.P. z dnia 10 czerwca 1989 roku w sprawie sytuacji w kraju |url = https://web.archive.org/web/20150503114855/http://eprints.hist.pl/395/1/1989-06-29_nr4.pdf |czasopismo = [[Dziennik Ustaw|Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej]] |strony = 61 |data = nr 4 z 29 czerwca 1989}}</ref>.

<!-- [[WP:WER]] Gdy Wojewódzka Rada Narodowa w Białymstoku w 1983 zasugerowała nadanie mu stopnia [[Marszałek (stopień wojskowy)|marszałka Polski]]{(fakt|data=2013-12}), odmówił. Miał podobno powiedzieć, że marszałkowie podczas wojny dowodzili armiami, a on jedynie plutonem kawalerii((fakt|data=2013-12)). Poza tym WRN nie była organem uprawnionym do występowania z takimi wnioskami. -->
24 września 1985 Jaruzelski spotkał się z [[David Rockefeller|Davidem Rockefellerem]] w [[Nowy Jork|Nowym Jorku]] w obecności [[Zbigniew Brzeziński|Zbigniewa Brzezińskiego]]. Omówione zostały inwestycja Rockefellera w rolnictwo i działalność [[Fundacja Rockefellera|Fundacji Rockefeller]] w Polsce<ref>Michael T. Kaufman, [http://www.nytimes.com/1985/09/24/world/jaruzelski-s-appearance-at-un-highlights-the-economic-problems-faced-by-poland.html ''Jaruzelski’s appearance at U.N. highlights the economic problems faced by Poland''], „The New York Times”, 24 września 1985. {{lang|en}}.</ref>.

=== III Rzeczpospolita ===
==== Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej ====
{{Osobny artykuł|Kalendarium prezydentury Wojciecha Jaruzelskiego|Skład Kancelarii Prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego}}
3 lipca 1989 [[Adam Michnik]] opublikował na łamach „[[Gazeta Wyborcza|Gazety Wyborczej]]” artykuł zatytułowany ''[[Wasz prezydent, nasz premier]]'', gdzie pośrednio odniósł się do kontraktu zawartego przy Okrągłym Stole, gdy obie strony zgodziły się na ustanowienie urzędu prezydenta PRL.

Jeszcze 30 czerwca w obliczu demonstracji [[Antykomunizm|antykomunistycznej]], jaka przeszła ulicami Warszawy pod hasłem ''Jaruzelski-musisz odejść'' (demonstracja ta została rozpędzona przez [[Milicja Obywatelska|milicję]]), Wojciech Jaruzelski, przemawiając na [[XIII Plenum KC PZPR]], oświadczył, że wycofuje swoją kandydaturę i zaproponował na najwyższy urząd w państwie Czesława Kiszczaka. Dopiero 18 lipca zgodził się ponownie kandydować na ten urząd, uzyskawszy poparcie NSZZ „Solidarność”<ref>Antoni Dudek, ''Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–2001'', Kraków 2002, s. 64–67.</ref>.

6 lipca 1989 „Gazeta Wyborcza” przeprowadziła sondaż, w którym ankietowani typowali swoich najlepszych kandydatów na stanowisko prezesa Rady Ministrów i prezydenta PRL. Próba wynosiła ponad 1000 osób, w 31 miastach. Na urząd prezydenta PRL najwięcej osób typowało Wojciecha Jaruzelskiego, a następni byli kolejno: Lech Wałęsa, [[Bronisław Geremek]], Czesław Kiszczak, [[Aleksander Gieysztor]] i Mieczysław Rakowski. 54% badanych nie miało zdania w tej kwestii. Na urząd premiera najwięcej osób wytypowało Mieczysława Rakowskiego, a następni byli kolejno: Bronisław Geremek, [[Witold Trzeciakowski]], [[Ryszard Bugaj]], [[Jacek Kuroń]], Lech Wałęsa, [[Ireneusz Sekuła]], [[Władysław Baka]], [[Aleksander Kwaśniewski]], Czesław Kiszczak i Adam Michnik. 61% nie miało zdania w tej kwestii<ref>''Dziennik Telewizyjny'', główne wydanie, TP 1, 9 lipca 1989.</ref>.

W dniach 9–11 lipca 1989 przyjął goszczącego w Polsce z oficjalną wizytą [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydenta Stanów Zjednoczonych]] [[George H.W. Bush|George’a H. Busha]].

Od 3 aż do 19 lipca [[Konfederacja Polski Niepodległej]] zorganizowała pikietę pod [[Kompleks budynków Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|gmachem parlamentu]] (tym razem interwencja [[Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej|Zmotoryzowanych Odwodów MO]] okazała się nieudolna) oraz mniejsze demonstracje m.in. w Krakowie, Katowicach, [[Lublin]]ie, [[Białystok|Białymstoku]], [[Kielce|Kielcach]], [[Opole|Opolu]], [[Radom]]iu i [[Toruń|Toruniu]], sprzeciwiając się wyborowi Jaruzelskiego na prezydenta<ref>{{Cytuj |autor = Antoni Dudek |tytuł = Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988–1990 |data = 2004 |isbn = 83-89243-95-4 |miejsce = Kraków |wydawca = Arcana |s = 355 |oclc = 830558182}}</ref>.

19 lipca 1989 Jaruzelski został jednak prezydentem PRL (a od 31 grudnia 1989 [[Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej|prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej]]), wybranym przez [[Zgromadzenie Narodowe (Polska)|Zgromadzenie Narodowe]] przewagą dwóch głosów (wybór poparło 270 spośród 537 biorących udział w głosowaniu członków ZN; do wyboru była potrzebna większość bezwzględna, czyli 269 głosów)<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Rzążewski |imię = Kazimierz |nazwisko2 = Słomczyński |imię2 = Wojciech |nazwisko3 = Życzkowski |imię3 = Karol |url = http://kazdyglos.eu/ |tytuł = Każdy głos się liczy!: wędrówka przez krainę wyborów|data = 2014 |wydawca = Wydawnictwo Sejmowe |miejsce = Warszawa |isbn = 9788376662831 |strony = 254}}</ref> na 6-letnią kadencję<ref>{{Cytuj |autor = Paweł Momro |tytuł = Prezydentura polska w pierwszych latach III RP |isbn = 978-83-65806-42-0 |s = 69}}</ref>. O jego wyborze zdecydowała postawa posłów i senatorów wybranych z list „Solidarności”. Popierał reformy [[Rząd Tadeusza Mazowieckiego|rządu Tadeusza Mazowieckiego]].

13 kwietnia 1990 podczas oficjalnej wizyty w Związku Radzieckim otrzymał od [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]] kopie dokumentów dotyczących [[Zbrodnia katyńska|zbrodni katyńskiej]] z 1940.

19 września 1990 przesłał do [[Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej|marszałka Sejmu]] [[Mikołaj Kozakiewicz|Mikołaja Kozakiewicza]] projekt ustawy konstytucyjnej skracający jego kadencję oraz wprowadzający do porządku konstytucyjnego wybory powszechne prezydenta RP.

Z chwilą objęcia urzędu przez nowo wybranego prezydenta elekta [[Lech Wałęsa|Lecha Wałęsy]] 22 grudnia 1990 na mocy art. 2 ''Ustawy z dnia 27 września 1990 o zmianie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej'' wygasła kadencja prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego.

==== Działalność po prezydenturze ====
[[Plik:Wojciech Jaruzelski (2009).JPG|mały|Wojciech Jaruzelski, 2009]]
[[Plik:Rada Bezpieczeństwa Narodowego 02 - 20101124.jpg|mały|Posiedzenie [[Rada Bezpieczeństwa Narodowego|Rady Bezpieczeństwa Narodowego]], od lewej: [[Leszek Miller]], Wojciech Jaruzelski, [[Aleksander Kwaśniewski]], 24 listopada 2010]]
Po 1990 wycofał się z życia politycznego, choć brał udział w debatach społecznych i politycznych (wypowiadał się m.in. na temat członkostwa Polski w [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]]).

Jako były prezydent RP, zgodnie z ustawą o uposażeniu byłych prezydentów z 1996, Jaruzelski objęty był dożywotnią ochroną osobistą [[Biuro Ochrony Rządu|Biura Ochrony Rządu]]. Z urzędu przysługiwało mu także uposażenie byłego prezydenta, jednak zrezygnował z niego na rzecz emerytury wojskowej. Przysługiwały mu również środki na prowadzenie biura, a do 1998 także prawo do korzystania z lecznic państwowych<ref>Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz o zmianie ustawy o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej ({{Dziennik Ustaw|1998|160|1065}}).</ref>.

9 maja 2005 na zaproszenie prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego wziął udział w delegacji państwowej na uroczystości z okazji 60. [[Dzień Zwycięstwa|rocznicy zakończenia II wojny światowej]] w Moskwie. Został tam odznaczony przez [[Głowy państwa Rosji#Federacja Rosyjska (od 1991)|prezydenta Federacji Rosyjskiej]] [[Władimir Putin|Władimira Putina]] [[Medal jubileuszowy „60-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”|Medalem 60-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej]]. Ceremonia odbyła się podczas przyjęcia, wydanego na Kremlu przez rosyjskiego prezydenta<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/putin-odznaczyl-jaruzelskiego-6037784846811777a |tytuł = Putin odznaczył Jaruzelskiego |autor = Jerzy Malczyk |opublikowany = wp.pl |data = 21 stycznia 2011 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>. Przeciw odznaczeniu Jaruzelskiego tym medalem zaprotestował wówczas [[Lista prezydentów Czech|prezydent Czech]] [[Václav Klaus]], przypominając rolę generała w trakcie interwencji w Czechosłowacji w 1968<ref>{{Cytuj książkę |autor = Antoni Dudek |tytuł = Historia polityczna Polski 1989–2012 |wydawca = [[Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”|Znak]] |miejsce = Kraków |data = 2013 |strony = 462 |isbn = 978-83-240-2130-7}}</ref>.

W czerwcu 2008 przyznano mu honorowe członkostwo w partii [[Racja Polskiej Lewicy]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20080803080717/http://www.racja.org.pl/content/view/613/1/ |tytuł = Honory dla generała Jaruzelskiego |opublikowany = racja.org.pl |data = 2 lipca 2008 |data dostępu = 2015-06-22}}</ref> (rozwiązanej w 2013). W latach 2001–2013 publikował w tygodniku „[[Przegląd (czasopismo)|Przegląd]]”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.tygodnikprzeglad.pl/author/wojciech-jaruzelski/ |tytuł = Wojciech Jaruzelski |opublikowany = tygodnikprzeglad.pl |data dostępu = 2019-03-06}}</ref>.

W 2010 przyjął zaproszenie rosyjskie na uroczystości z okazji 65. rocznicy zakończenia II wojny światowej w Moskwie. W związku z tym został zaproszony do składu delegacji polskiej przez prezydenta RP [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]], przy tym prezydencki minister [[Paweł Wypych]] podkreślił, że Lech Kaczyński bardzo negatywnie ocenia działalność gen. Jaruzelskiego w latach PRL, jednak był on kombatantem podczas wojny i demokratycznie wybranym prezydentem Polski, w związku z tym szacunek wydaje się być oczywisty<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.prezydent.pl/kancelaria/archiwum/archiwum-bronislawa-komorowskiego/aktualnosci/wydarzenia/pawel-wypych-jezeli-prezydent-pojedzie-do-moskwy-zaprosi-wojciecha-jaruzelskiego-do-samolotu,13771,archive |tytuł = Paweł Wypych: Jeżeli prezydent pojedzie do Moskwy, zaprosi Wojciecha Jaruzelskiego do samolotu |opublikowany = prezydent.pl |data = 30 marca 2010 |data dostępu = 2022-10-29}}</ref>. Po śmierci prezydenta Kaczyńskiego w [[Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku|katastrofie smoleńskiej]], 9 maja 2010 Jaruzelski wziął udział w delegacji państwowej na uroczystości rocznicy zakończenia wojny na zaproszenie [[Pełniący obowiązki prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej|wykonującego obowiązki prezydenta RP]] [[Bronisław Komorowski|Bronisława Komorowskiego]]. Spotkał się m.in. z prezydentem Federacji Rosyjskiej [[Dmitrij Miedwiediew|Dmitrijem Miedwiediewem]] oraz odwiedził miejsce katastrofy smoleńskiej i [[Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu|cmentarz w Katyniu]].

24 listopada 2010, na zaproszenie prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, wziął udział w [[Pałac Prezydencki w Warszawie|Pałacu Prezydenckim]] w posiedzeniu [[Rada Bezpieczeństwa Narodowego|Rady Bezpieczeństwa Narodowego]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2587,Posiedzenie-RBN-z-udzialem-bylych-prezydentow-i-premierow.html |tytuł = Posiedzenie RBN z udziałem byłych prezydentów i premierów |opublikowany = bbn.gov.pl |data = 24 listopada 2010 |data dostępu = 2017-03-07}}</ref>.

W marcu 2011 u Wojciecha Jaruzelskiego zdiagnozowano [[Chłoniaki|chłoniaka]] ([[nowotwór złośliwy]]) po tym, jak dwa tygodnie wcześniej trafił do szpitala z powodu infekcji układu oddechowego i wysokiej gorączki<ref>{{Cytuj stronę |url = http://wiadomosci.onet.pl/kraj/u-gen-jaruzelskiego-wykryto-nowotwor-zlosliwy,1,4222699,wiadomosc.html |tytuł = U gen. Jaruzelskiego wykryto nowotwór złośliwy |data = 25 marca 2011 |opublikowany = onet.pl |data dostępu = 2011-03-25}}</ref>. Pod koniec marca został ponownie przyjęty do szpitala, gdzie przeszedł tygodniowy zabieg [[Chemioterapia|chemioterapii]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.wprost.pl/kraj/238814/General-Jaruzelski-dobrze-znosi-chemioterapie.html |tytuł = Generał Jaruzelski dobrze znosi chemioterapię |data = 5 kwietnia 2011 |opublikowany = wprost.pl |data dostępu = 2017-03-07}}</ref>. Ponieważ nowotwór w organizmie Jaruzelskiego bardzo szybko się rozwijał, jego stan zdrowia znacznie się pogorszył, mocno go osłabiając i odbierając nadzieję na wyzdrowienie<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.se.pl/wydarzenia/kraj/general-wojciech-jaruzelski-o-swojej-chorobie-dogorywam_257347.html |tytuł = Generał Wojciech Jaruzelski o swojej chorobie: Dogorywam! |opublikowany = se.pl |data = 18 maja 2012 |data dostępu = 2012-06-18}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.ph/XPxq |tytuł = Wojciech Jaruzelski umiera? |opublikowany = fronda.pl |data = 9 grudnia 2011 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

11 maja 2014 gen. Wojciech Jaruzelski przeszedł rozległy [[udar mózgu]], wskutek którego został częściowo sparaliżowany i utracił zdolność samodzielnego oddychania<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/gen-jaruzelski-przeszedl-udar-jego-stan-zdrowia-pogorszyl-sie,427377.html. |tytuł = Gen. Jaruzelski przeszedł udar. Jego stan zdrowia „pogorszył się” |opublikowany = tvn24.pl |data = 12 maja 2014 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

Zmarł 25 maja 2014 o godz. 15:24 w Warszawie<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wojciech-jaruzelski-nie-zyje,428174,s.html |tytuł = Wojciech Jaruzelski nie żyje |opublikowany = tvn24.pl |data = 25 maja 2014 |data dostępu = 2014-05-25}}</ref>, a krótko przed śmiercią [[Spowiedź powszechna|wyspowiadał się]] oraz przyjął [[Katolicyzm|katolickie]] [[sakrament]]y<ref name="sakramenty-kai">{{Cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20140531174754/http://ekai.pl/wydarzenia/polska/x79053/kanclerz-kurii-polowej-wp-potwierdza-fakt-udzielenia-sakramentow-gen-jaruzelskiemu/ |tytuł = Kanclerz Kurii Polowej WP potwierdza fakt udzielenia sakramentów gen. Jaruzelskiemu |autor = Krzysztof Stępkowski; Jan Dohnalik |data = 30 maja 2014 |opublikowany = ekai.pl |data dostępu = 2014-05-31}}</ref>{{r|sakramenty-wp}}, mimo deklarowania się przez większość życia jako [[Ateizm|ateista]]<ref name="sakramenty-wp">{{Cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/media-gen-wojciech-jaruzelski-przyjal-przed-smiercia-sakramenty-6031547196568705a |tytuł = Media: gen. Wojciech Jaruzelski przyjął przed śmiercią sakramenty |data = 26 maja 2014 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2014-05-31}}</ref>. Zwłoki zostały skremowane.

==== Pogrzeb ====
[[Plik:Gen Wojciech Jaruzelski urna.JPG|mały|Urna z prochami gen. Wojciecha Jaruzelskiego]]
[[Plik:Wojciech Jaruzelski (grób) 03.JPG|mały|Grób na [[Cmentarz Wojskowy na Powązkach|Cmentarzu Wojskowym na Powązkach]]]]
[[Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej|Kancelaria Prezydenta RP]] zwróciła się do rodziny zmarłego z propozycją zorganizowania pogrzebu państwowego z honorami. Rodzina propozycję Kancelarii przyjęła. [[Prezydent miasta stołecznego Warszawy|Prezydent Warszawy]] [[Hanna Gronkiewicz-Waltz]] zgodziła się na pochówek prochów generała na cmentarzu na Powązkach i w imieniu miasta nieodpłatnie przekazała kwaterę na ten cel.

Przeciwko organizacji państwowego pogrzebu i pochówku na Powązkach zaprotestował prezes Instytutu Pamięci Narodowej [[Łukasz Kamiński]], który oświadczył, że ''nie można pogodzić pamięci o ofiarach systemu totalitarnego z honorowaniem pogrzebem państwowym na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach człowieka, który poświęcił większość swojego życia służbie reżimowi komunistycznemu''<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/ipn-krytycznie-o-pogrzebie-jaruzelskiego-na-powazkach-wojskowych,432868.html |tytuł = IPN krytycznie o pogrzebie Jaruzelskiego na Powązkach Wojskowych |opublikowany = tvn24.pl |data = 27 maja 2014 |data dostępu = 2014-06-05}}</ref>. Sprzeciw wobec decyzji władz wyrazili również niektórzy działacze opozycji demokratycznej oraz rodziny ofiar stanu wojennego.

Pogrzeb odbył się 30 maja 2014. Mszę św. żałobną w [[Katedra polowa Wojska Polskiego|katedrze polowej Wojska Polskiego]] w Warszawie odprawił bp polowy Wojska Polskiego ks. [[Józef Guzdek]] wraz z księżmi [[Adam Boniecki (duchowny)|Adamem Bonieckim]] oraz [[Wojciech Lemański|Wojciechem Lemańskim]] i Wojciechem Drozdowiczem z Bielan<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.youtube.com/watch?v=fshcwhjLYq8 |tytuł = Pogrzeb gen. Wojciecha Jaruzelskiego |opublikowany = Press.Warszawa |data = 16 maja 2015 |data dostępu = 2016-05-22}}</ref>. Urna z prochami zmarłego nie była obecna w świątyni<ref name="pogrzeb">{{Cytuj stronę |url = https://wiadomosci.onet.pl/kraj/pogrzeb-gen-wojciecha-jaruzelskiego-na-powazkach-w-warszawie-relacja-na-zywo/tzwnd |tytuł = Pogrzeb gen. Wojciecha Jaruzelskiego na Powązkach w Warszawie |opublikowany = onet.pl |data = 30 maja 2014 |data dostępu = 2022-05-12}}</ref>. Oprócz najbliższej rodziny zmarłego żony Barbary i córki Moniki obecni byli m.in. prezydent RP Bronisław Komorowski, a także byli prezydenci Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski. W trakcie mszy pogrzebowej na placu przed katedrą demonstranci rozwinęli portrety i plakaty przypominające [[Ofiary stanu wojennego w Polsce (1981–1983)|ofiary stanu wojennego]].

Po nabożeństwie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odbył się pogrzeb świecki z udziałem honorowej asysty wojskowej (kwatera C6-tuje-5)<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.cmentarzekomunalne.com.pl/mapa/mapa.php?cment=PWZKI&rzad=TUJE&kwatera=C%206&grob=5&dane=+imie=+nazwisko=Jaruzelski+check_nazwisko=on+check_ur=+rok=1800+miesiac=1+dzien=1+rok2=2019+miesiac2=11+dzien2=25+check_zg=+rok_zg1=1800+miesiac_zg1=1+dzien_zg1=1+rok_zg2=2019+miesiac_zg2=11+dzien_zg2=25+cmentarz=powazkowski#kotwica |tytuł = Wyszukiwarka grobów w Warszawie |data dostępu = 2019-11-25}}</ref>. Przemarszowi konduktu pogrzebowego towarzyszyły okrzyki i gwizdy niektórych demonstrantów. Nad grobem przemówienie wygłosił Aleksander Kwaśniewski. Władze RP reprezentował doradca prezydenta RP prof. [[Tomasz Nałęcz]] oraz minister obrony narodowej [[Tomasz Siemoniak]]. Na pogrzeb przybyli: część posłów Sojuszu Lewicy Demokratycznej, publicysta Adam Michnik, były I sekretarz KC PZPR [[Stanisław Kania]] oraz najbliżsi współpracownicy Jaruzelskiego z lat 80.: były szef MSW Czesław Kiszczak oraz były rzecznik prasowy rządu [[Jerzy Urban]], a także [[Przedstawiciele dyplomatyczni Rosji w Polsce|ambasador Rosji w Polsce]] [[Aleksandr Aleksiejew (rosyjski dyplomata)|Aleksandr Aleksiejew]]. Urnę z prochami złożono w kwaterze 1 Armii Wojska Polskiego{{r|pogrzeb}}. Grób był stale monitorowany i strzeżony przez policję.

== Życie prywatne ==
Żoną Wojciecha Jaruzelskiego była od 1960 [[Barbara Jaruzelska]] (ślub wzięli w [[Szczecin]]ie), [[doktor]] [[Filologia germańska|filologii germańskiej]] [[Uniwersytet Warszawski|Uniwersytetu Warszawskiego]]. Mieli córkę [[Monika Jaruzelska|Monikę]] oraz wnuka Gustawa.

; Wywód genealogiczny
Tablice genealogiczne rodu Jaruzelskich herbu Ślepowron<ref name="polona" />.
[[Plik:Ród Jaruzelskich herbu Ślepowron.jpg|mały]]
[[Plik:Ród Jaruzelskich herbu Ślepowron - Zuzołka.jpg|mały]]
{{Tree|ojciec_ojca=Wojciech Jaruzelski<br><small>(?−1903)</small>
|matka_ojca = Helena Filipkowska<br><small>(1840–?)</small>
|ojciec_matki = Hipolit Zaremba<br><small>(c. 1860–?)</small>
|matka_matki = Zofia Wróbel<br><small>(1870–1955)</small>
|ojciec = Władysław Mieczysław Jaruzelski<br><small>(1888–1942)</small>
|matka = Wanda Zaremba<br><small>(1901–1966)</small>
|osoba = '''Wojciech Jaruzelski<br><small>(1923–2014)</small>'''}}

== Postępowanie przed Trybunałem Stanu ==
* 6 grudnia 1991 – 51 posłów [[Konfederacja Polski Niepodległej|Konfederacji Polski Niepodległej]] złożyło do Marszałka Sejmu wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej przed Trybunałem Stanu 26 osób związanych z wprowadzeniem i realizacją stanu wojennego (w tym i Wojciecha Jaruzelskiego). Postępowanie prowadziła sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1991–1993)|Sejmu I]] i [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej II kadencji (1993–1997)|II]] kadencji<ref>[[Mirosław Lewandowski]], [[Maciej Gawlikowski]], ''Gaz na ulicach'', cz. 2, s. 321 i nast. {{ISBN|978-83-927061-2-0}}.</ref>.
* 23 października 1996 – Sejm II kadencji uchwałą umorzył postępowanie prowadzone w tej sprawie ({{Monitor Polski|1996|67|629}}).

== Procesy karne ==
* 17 kwietnia 2007 prokuratorzy pionu śledczego [[Instytut Pamięci Narodowej|Instytutu Pamięci Narodowej]] zakończyli śledztwo przeciwko autorom stanu wojennego – Wojciechowi Jaruzelskiemu i Czesławowi Kiszczakowi (w sumie aktem oskarżenia objęto 9 osób) i skierowali przeciwko nim [[akt oskarżenia]] do Sądu Rejonowego Warszawa-Śródmieście. Podstawą do postawienia zarzutów były m.in. odtajnione przez ministra obrony [[Radosław Sikorski|Radosława Sikorskiego]] dokumenty [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]], w tym także „Myśl przewodnia wprowadzenia stanu wojennego” podpisana w marcu 1981 przez Jaruzelskiego i [[Stanisław Kania|Kanię]].

Wojciech Jaruzelski, jako stojący na czele utworzonej w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 [[Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego|Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego]], został oskarżony o:
# [[Zbrodnia komunistyczna|zbrodnię komunistyczną]], polegającą na kierowaniu „związkiem przestępczym o charakterze zbrojnym, mającym na celu popełnianie przestępstw”,
# podżeganie członków Rady Państwa PRL (organ ten formalnie wprowadził stan wojenny w PRL) do przekroczenia ich uprawnień poprzez uchwalenie dekretów o stanie wojennym w czasie trwającej sesji Sejmu PRL – wbrew obowiązującej wówczas Konstytucji.

Postępowanie sądowe rozpoczęło się w marcu 2008<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.wprost.pl/ar/126454/Jaruzelski-chce-szybkiego-i-jawnego-procesu/ |tytuł = Jaruzelski: chcę szybkiego i jawnego procesu |opublikowany = wprost.pl |data = 26 marca 2008 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>. Akt oskarżenia nie został odczytany, gdyż sąd w maju 2008 nakazał prokuratorowi z IPN-u uzupełnienie materiału dowodowego<ref>Art. 345 [[Kodeks postępowania karnego (1997)|KPK]].</ref> m.in. o przesłuchanie [[świadek|świadków]] [[Margaret Thatcher]] i [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/75604,sad-uciekl-od-osadzenia-sprawcow-stanu-wojennego.html |tytuł = Sąd uciekł od osądzenia sprawców stanu wojennego |opublikowany = dziennik.pl |data = 14 maja 2008 |data dostępu = 2018-09-21}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.ph/JIuab |tytuł = IPN o procesie stanu wojennego: zażalenie |opublikowany = wyborcza.pl |data = 26 maja 2008 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

Był również oskarżony w procesie o „sprawstwo kierownicze” masakry robotników Wybrzeża w grudniu 1970<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.gazetawyborcza.pl/1,76842,4820728.html |tytuł = Grudzień 70: serią po bruku |opublikowany = gazeta.pl |data = 9 stycznia 2008 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

== Ocena ==
Według badania przeprowadzonego przez [[Centrum Badania Opinii Społecznej|Centrum Badań Opinii Społecznej]] w 2014, już po śmierci Wojciecha Jaruzelskiego, 47% badanych uznało, że generał dobrze zasłużył się Polsce, 33% – że nie, a 20% ankietowanych nie potrafiło się określić<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_092_14.PDF |tytuł = Polacy o Wojciechu Jaruzelskim |opublikowany = cbos.pl |data = czerwiec 2014 |data dostępu = 2020-01-12}}</ref>.

== Książki ==
=== Publikacje w języku polskim ===
* ''Stan wojenny. Dlaczego...'' (współpraca: [[Marek Jaworski]], Włodzimierz Łoziński), Wyd. BGW, Warszawa 1992, {{ISBN|83-7066-345-1}}.
* ''Różnić się mądrze. Jak doszło do stanu wojennego'', Wyd. „Książka i Wiedza”, Warszawa 1999, {{ISBN|83-05-13118-1}}.
* ''Wyjaśniam'', Wyd. MADO, Toruń 2001, {{ISBN|83-7322-125-5}}.
* ''Przed Sądem'', Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002, {{ISBN|83-7322-182-4}}.
* ''Przeciwko bezprawiu'', Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004, {{ISBN|83-7322-927-2}}.
* ''Pod prąd. Refleksje rocznicowe'', Wyd. Comandor, Warszawa 2005, {{ISBN|83-88329-97-9}}.
* ''Historia nie powinna dzielić'', Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006, {{ISBN|83-89886-73-1}}.
* ''Być może to ostatnie słowo. (Wyjaśnienia złożone przed Sądem)'', Wyd, Comandor, Warszawa 2009, {{ISBN|978-83-7473-039-6}}.
* ''Starsi o 30 lat'', Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, {{ISBN|978-83-7780-165-9}}<ref>{{Cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20111203040253/http://www.tvn24.pl/12690,1726384,0,1,nie-czailismy-sie-w-ukryciu-ostatnia-ksiazka-jaruzelskiego,wiadomosc.html |tytuł = „Nie czailiśmy się w ukryciu.” Ostatnia książka Jaruzelskiego |opublikowany = tvn24.pl |data = 2 grudnia 2011 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

=== Publikacje obcojęzyczne ===
* ''Parteitag der Polnischen Vereinigten Arbeiterpartei'', Wyd. Dietz, Berlin 1987, {{ISBN|3-320-00877-3}}.
* ''Hinter den Türen der Macht. Der Anfang vom Ende einer Herrschaft.'', Wyd. Militzke, Lipsk 1996, {{ISBN|3-86189-089-5}}.
* ''Уроки истории – не соль на раны: беседа с Валентином Оскоцким'' (''Lekcja historii – nie sól na rany: wywiad z Walentynem Oskockim''), Wyd. Uzorocze, Riazań 2000 {{ISBN|5-85057-262-7}}.

== Awanse ==
* [[Plik:Naramiennik Chorazy LWP 43-52.svg|45px]] [[chorąży]] – 16 grudnia 1943
* [[Plik:Naramiennik Podporucznik1919-1925 land.png|45px]] [[podporucznik]] – 11 listopada 1944
* [[Plik:Naramiennik Podporucznik land.png|45px]] [[porucznik]] – 25 kwietnia 1945
* [[Plik:Naramiennik Porucznik land.png|45px]] [[Kapitan (ranga)|kapitan]] – 22 lipca 1946
* [[Plik:Naramiennik Major land.png|45px]] [[major]] – 10 lipca 1948
* [[Plik:Naramiennik Podpułkownik land.png|45px]] [[podpułkownik]] – 25 stycznia 1949
* [[Plik:Naramiennik Pułkownik land.png|45px]] [[pułkownik]] – 31 grudnia 1953
* [[Plik:Naramiennik Generał brygady land.png|45px]] [[generał brygady]] – 14 lipca 1956
* [[Plik:Naramiennik Generał dywizji land.png|45px]] [[generał dywizji]] – 13 lipca 1960
* [[Plik:Naramiennik Generał broni land.png|45px]] [[generał broni]] – 9 lipca 1968
* [[Plik:Naramiennik General.svg|45px]] [[generał armii]] – 23 września 1973{{r|ipn}}

== Ordery i odznaczenia ==
=== Polskie ===
{{Układ wielokolumnowy |szerokość=28em <!-- od 8 do 49 --> |liczba=2 |
* [[Order Budowniczych Polski Ludowej]] – 1969
* [[Order Sztandaru Pracy]] I klasy
* [[Order Krzyża Grunwaldu]] III klasy – 2 września 1945
* Krzyż Oficerski [[Order Odrodzenia Polski|Orderu Odrodzenia Polski]]
* Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 5 listopada 1948
* Krzyż Srebrny [[Order Virtuti Militari|Orderu Wojennego Virtuti Militari]]
* [[Krzyż Walecznych]] (dwukrotnie) – po raz pierwszy 6 grudnia 1946<ref>{{Monitor Polski|1947|23|94}}.</ref>
* Srebrny [[Krzyż Zasługi]] – 20 lipca 1945
* Srebrny [[Medal „Zasłużonym na Polu Chwały”]] (trzykrotnie) – 4 lutego 1945, 27 marca 1945, 12 maja 1945
* [[Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej”]]
* [[Medal 30-lecia Polski Ludowej]] – 1974
* [[Medal 40-lecia Polski Ludowej]] – 1984
* [[Medal za Warszawę 1939–1945]] – 1945
* [[Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk]]
* [[Medal Zwycięstwa i Wolności 1945]]
* Złoty [[Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”]]
* Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
* Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
* [[Medal 10-lecia Polski Ludowej]] – 1954
* [[Medal „Za udział w walkach o Berlin”]]
* Złoty [[Medal „Za zasługi dla obronności kraju”]] – 1973
* Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju” – 1968
* Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju” – 1966
* [[Medal Komisji Edukacji Narodowej]]
* [[Medal im. Ludwika Waryńskiego]] – 1988<ref name="DP">„Dziennik Polski”, nr 293, 16 grudnia 1988, s. 1.</ref><ref>„Życie Partii”, nr 5 (543), 8 marca 1989, s. 20.</ref>
* Medal pamiątkowy „40-lecia PZPR” – 1988<ref name="DP" />
* Honorowa Odznaka 30-lecia PPR – 1972<ref>''Spotkanie z Radą Wojskową MON'', „Trybuna Robotnicza”, nr 41, 18 lutego 1972, s. 1–2.</ref>
* [[Medal „Pro Memoria”]] – 2005
* Złote [[Odznaczenie im. Janka Krasickiego]]
* Odznaka „Zasłużony Działacz [[Socjalistyczny Związek Młodzieży Wojskowej|SZMW]]”
* Honorowa odznaka [[Zrzeszenie Studentów Polskich|Zrzeszenia Studentów Polskich]] – 1963<ref>''Uroczystości z okazji „Tygodnia Studenta”'', „Trybuna Ludu”, nr 316, 16 listopada 1963, s. 2.</ref>
* [[Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej]] – 1964<ref>''Honorowe odznaki TPPR dla przedstawicieli WP'', „Trybuna Robotnicza”, nr 113, 14 maja 1964, s. 2.</ref>
* Medal za zasługi dla Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki – 1979<ref>„Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 4, październik–grudzień 1979, s. 329.</ref>
* [[Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego]]
* Tytuł Honorowego Górnika PRL – 1978<ref>''Nadanie tytułu Honorowego Górnika PRL tow. Wojciechowi Jaruzelskiemu'', „Trybuna Robotnicza”, nr 152, 5 lipca 1978, s. 1.</ref>
* Złota [[odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”]] – 1962<ref>Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 5, 21 marca 1962, s. 1.</ref>
* Odznaka honorowa „Za zasługi w rozwoju województwa koszalińskiego” – 1969<ref>''Minister obrony narodowej gen. broni Wojciech Jaruzelski gości w Koszalinie'', „Głos Słupski”, nr 236, 7 września 1969, s. 1.</ref>
* Specjalny medal pamiątkowy miasta [[Kraków|Krakowa]] – 1985 (nadany przez prezydium Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa)<ref>„Trybuna Robotnicza”, nr 113, 16 maja 1985, s. 2.</ref>
* Złota honorowa odznaka Towarzystwa Przyjaciół Szczecina – 1973<ref>''Ideowość, nowoczesność, efektywność'', „Żołnierz Wolności”, nr 29, 3 lutego 1973, s. 7.</ref>
* i wiele innych odznaczeń resortowych i organizacji społecznych
}}

W sierpniu 1999 odznaczony medalem „Cztery Wieki Stołeczności Warszawy”. Wręczył go ówczesny wiceprezydent miasta [[Jacek Zdrojewski]]. 21 grudnia 1999 gen. Wojciech Jaruzelski zwrócił medal otrzymany w sierpniu po wiadomości prasowej informującej, że prezydent Warszawy [[Paweł Piskorski]] nie podtrzymałby tej decyzji, gdyby był o niej poinformowany. W liście do prezydenta miasta gen. Wojciech Jaruzelski napisał m.in.:
{{Cytat
 |treść = Z całą powagą przyjąłem też Pańskie stwierdzenie, iż Pan nie przyznałby mi tego medalu. Wyciągając z powyższego logiczny wniosek, zwracam go na Pańskie ręce. Będę starał się zadowolić medalem z 1945 Za Wyzwolenie Warszawy, a także orderem Virtuti Militari, dwoma Krzyżami Walecznych oraz trzema srebrnymi Medalami Zasłużonym na Polu Chwały, w których to odznaczeniach mieści się cząstka uznania również dla warszawskiego etapu mej żołnierskiej drogi.
 |styl = środek
}}

26 marca 2006 gen. Wojciech Jaruzelski został odznaczony przez prezydenta RP [[Lech Kaczyński|Lecha Kaczyńskiego]] [[Krzyż Zesłańców Sybiru|Krzyżem Zesłańców Sybiru]]{{r|rmf24.pl}}. Komentując ten fakt, stwierdził, że cieszy się, iż prezydent Kaczyński wzniósł się ponad historyczne podziały. Po ujawnieniu tego faktu przez [[TVN]] Kancelaria Prezydenta oświadczyła, że gen. Wojciech Jaruzelski został odznaczony przez pomyłkę, gdyż ''Prezydent akceptował tylko postanowienia, nie zaś listy osób'' i nie zdawał sobie sprawy, że na liście występuje Wojciech Jaruzelski. Po tym oświadczeniu gen. Wojciech Jaruzelski odesłał otrzymane odznaczenie prezydentowi Lechowi Kaczyńskiemu<ref>{{Cytuj stronę |url = http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,3248755.html |tytuł = Generał Jaruzelski odesłał Krzyż prezydentowi |opublikowany = gazeta.pl |data = 31 marca 2006 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>.

=== Zagraniczne (lista niepełna) ===
{{Układ wielokolumnowy |szerokość=28em <!-- od 10 do 56 --> |liczba=2 |
* [[Order Lenina]] ([[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]], dwukrotnie) – 1968 i 1983
* [[Order Rewolucji Październikowej]] (Związek Radziecki) – 1973
* [[Order Czerwonego Sztandaru]] (Związek Radziecki) – 1978
* [[Order Przyjaźni Narodów]] (Związek Radziecki) – 1973
* [[Medal „Za zdobycie Berlina”]] (Związek Radziecki)
* [[Medal „Za wyzwolenie Warszawy”]] (Związek Radziecki)
* [[Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”]] (Związek Radziecki) – 1970
* [[Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Związek Radziecki)
* [[Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Związek Radziecki) – 1965<ref>''Jubileuszowy medal „Dwadzieścia lat zwycięstwa” wręczono delegacji polskiej w Moskwie'', „Głos Słupski”, nr 113, 12 maja 1965, s. 1.</ref>
* Odznaka 25-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945 (Związek Radziecki) – 1970
* [[Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Związek Radziecki) – 1975<ref>''Medale radzieckie dla polskich przywódców'', „Dziennik Bałtycki”, nr 106, 9–11 maja 1975, s. 1.</ref>
* [[Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Związek Radziecki) – 1985<ref>„Życie Partii”, nr 11, 22 maja 1985, s. 21.</ref>
* [[Medal jubileuszowy „50 lat Sił Zbrojnych ZSRR”]] (Związek Radziecki) – 1968
* [[Medal jubileuszowy „60 lat Sił Zbrojnych ZSRR”]] (Związek Radziecki) – 1978
* [[Medal jubileuszowy „70 lat Sił Zbrojnych ZSRR”]] (Związek Radziecki) – 1988
* [[Medal Żukowa]] ([[Rosja]]) – 1996
* [[Medal jubileuszowy „50-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Rosja) – 1995
* [[Medal jubileuszowy „60-lecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]] (Rosja) – 2005
* [[Order Suche Batora]] ([[Mongolia]]) – 1977
* Order Czerwonego Sztandaru (Mongolia) – 1983
* [[Order Georgi Dimitrowa]] ([[Bułgaria]]) – 1983
* Medal 90-lecia urodzin Georgi Dymitrowa (Bułgaria, 1972)<ref>''Medale Georgi Dymitrowa dla członków kierownictwa PZPR'', „Trybuna Robotnicza”, nr 266, 8 listopada 1972, s. 1.</ref>
* Jubileuszowy Medal 100. Rocznicy Urodzin Georgi Dymitrowa (Bułgaria) – 1983<ref>„Wojskowy Przegląd Historyczny”, nr 1 (107), styczeń–marzec 1984, s. 116.</ref>
* Medal „Za umacnianie braterstwa broni” (Bułgaria) – 1980
* Medal 30-lecia Bułgarskich Sił Zbrojnych (Bułgaria) – 1974
* Medal 50-lecia [[Komunistyczna Partia Czechosłowacji|Komunistycznej Partii Czechosłowacji]] ([[Czechosłowacja]]) – 1971<ref>''Medale 50-lecia KPCz dla kierowniczych działaczy PZPR'', „Trybuna Robotnicza”, nr 174, 24–25 lipca 1971, s. 2.</ref>
* Order Czerwonego Sztandaru (Czechosłowacja) – 1971
* [[Order Lwa Białego]] I klasy (Czechosłowacja) – 1978
* [[Order Klementa Gottwalda]] (Czechosłowacja) – 1983
* Medal „Za umacnianie Przyjaźni Sił Zbrojnych” I stopnia (Czechosłowacja) – 1970
* Medal 30-lecia wyzwolenia Czechosłowacji przez Armię Radziecką (Czechosłowacja) – 1975<ref>''Medale z okazji 30-lecia wyzwolenia Czechosłowacji'', „Trybuna Ludu”, nr 127, 3 czerwca 1975, s. 4.</ref>
* Krzyż Wielki [[Order Białej Róży Finlandii|Orderu Białej Róży]] ([[Finlandia]]) – 1989
* [[Order Flagi Narodowej]] ([[Korea Północna]]) – 1977
* [[Order José Martí]] ([[Kuba]]) – 1983
* [[Order Karla Marksa]] ([[Niemiecka Republika Demokratyczna|Niemcy Wschodnie]]) – 1983
* [[Order Scharnhorsta]] (Niemcy Wschodnie) – 1975
* [[Order Gwiazdy Rumuńskiej Republiki Ludowej|Order Gwiazdy Socjalistycznej Republiki Rumunii]] ze Wstęgą I klasy ([[Rumunia]]) – 1983
* Złoty Medal „Virtutea Ostăşească” (Rumunia) – 1971
* [[Order Zasługi Czerwonego Sztandaru]] ([[Węgry]]) – 1977
* [[Order Flagi (Węgry)|Order Flagi WRL z Diamentami]] I klasy (Węgry) – 1983
* Złoty Medal Braterstwa Broni Węgierskiej Armii Ludowej (Węgry)
* Order Złotej Gwiazdy ([[Wietnam]]) – 1983
* Komandor [[Order Korony (Belgia)|Orderu Korony]] ([[Belgia]]) – 1967
* Krzyż Wielki [[Order Zbawiciela|Orderu Zbawiciela]] ([[Grecja]]) – 1987
* Krzyż Wielki [[Legia Honorowa|Orderu Legii Honorowej]] ([[Francja]]) – 1989<ref>Zbigniew Dunin-Wilczyński: ''Legia Honorowa. Zarys historii orderu''. Ostrołęka 1997, s. 63.</ref>
* Krzyż Wielki [[Order Infanta Henryka|Orderu Księcia Henryka Żeglarza]] ([[Portugalia]]) – 1975
* Łańcuch [[Order Zasługi Republiki Włoskiej|Orderu Zasługi Republiki Włoskiej]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.quirinale.it/elementi/DettaglioOnorificenze.aspx?decorato=10784 |tytuł = Cavaliere di Gran Croce Ordine al Merito della Repubblica Italiana, Decorato di Gran Cordone |data = 12 maja 1989 |opublikowany = strona prezydenta Rep. Włoskiej |język = it}}</ref> ([[Włochy]]) – 1989
* Medal 60-lecia zakończenia II Wojny Światowej ([[Izrael]]) – 2005<ref>„Kombatant. Biuletyn Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”, nr 10 (177), 2005, s. 9.</ref>
* Złoty Medal [[Światowa Federacja Związków Zawodowych|Światowej Federacji Związków Zawodowych]] (1987)<ref>''Związkowcy w Belwederze'', „Trybuna Ludu”, nr 74, 28 marca 1987, s. 1.</ref>
* i wiele innych medali zagranicznych<ref>''Who is who in the world'', 1989.</ref>
}}

== Wojciech Jaruzelski w filmie i teatrze ==
Wojciechowi Jaruzelskiemu poświęcono filmy dokumentalne. W 2011 powstała sztuka teatralna pt. ''Generał'' autorstwa Jarosława Jakubowskiego<ref name="filmpolski.pl">{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4223559 |tytuł = Towarzysz Generał |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://wyborcza.pl/1,75475,9486431,Premiera_o_Jaruzelskim__general__samo_zlo_.html |tytuł = Premiera o Jaruzelskim: generał „samo zło” |autor = Joanna Derkaczew |opublikowany = wyborcza.pl |data = 23 kwietnia 2011 |data dostępu = 2011-05-31}}</ref>.

; Filmy dokumentalne:
* ''Generał'' (1992), reżyseria: [[Bolesław Sulik]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4221326 |tytuł = Generał |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref>
* ''Noc z generałem'' (2001), reżyseria: [[Maria Zmarz-Koczanowicz]], scenariusz: [[Teresa Torańska]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4213015 |tytuł = Noc z generałem |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref>
* ''Sekret generała'' (2003), realizacja: Patrick Cabouat, scenariusz: Guy Darbois<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4221341 |tytuł = Sekret generała |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref>
* ''Generał Wojciech Jaruzelski'' (2008), reżyseria oraz scenariusz: Tomasz Paprocki i Piotr Pałka<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224124 |tytuł = Generał Wojciech Jaruzelski |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref>
* ''[[Towarzysz generał]]'' (2009), reżyseria oraz scenariusz: Robert Kaczmarek i [[Grzegorz Braun]]<ref name="filmpolski.pl" />
* ''[[Towarzysz generał idzie na wojnę]]'' (2011), reżyseria oraz scenariusz: Robert Kaczmarek i Grzegorz Braun<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=4224495 |tytuł = Towarzysz generał idzie na wojnę |opublikowany = filmpolski.pl |data dostępu = 2013-12-31}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://krakow.naszemiasto.pl/artykul/w-rocznice-wprowadzenia-stanu-wojennego-towarzysz-general,3171915,art,t,id,tm.html |tytuł = W rocznicę wprowadzenia stanu wojennego: „Towarzysz generał idzie na wojnę” |opublikowany = mmkrakow.pl |data = 13 grudnia 2011 |data dostępu = 2011-12-31}}</ref>

{{Grafika rozwinięta
| opis       = Opancerzone [[Volvo 760]] GLE, którym poruszał się prezydent Wojciech Jaruzelski
| kierunek   = vertical
| położenie  = right
| szerokość  = 220
| grafika1   = Koneser33 DSC1637.JPG
| grafika2   = Volvo 760 GLE bullet-proof interior.jpg
}}

== Inne informacje ==
* Wojciech Jaruzelski uczęszczał do jednej klasy w gimnazjum wraz z [[Tadeusz Gajcy|Tadeuszem Gajcym]], poetą i powstańcem warszawskim<ref>„Newsweek” nr 9, wydanie z datą 2 marca 2008.</ref>.
* Podczas studiów na Akademii Sztabu Generalnego, koledzy Wojciecha Jaruzelskiego nazywali go „małym [[Jezus Chrystus|Jezusem]]” – z powodu niezwykłej przykładności, pilności, dobrego wychowania i wielkiej pobożności<ref name="Noc generała">{{Cytuj książkę |autor = [[Gabriel Mérétik]] |tytuł = Noc generała |wydawca = Wydawnictwa Alfa |miejsce = Warszawa |rok = 1989 |isbn = 83-7001-320-1 |strony = 60, 187, 198}}</ref>.
* Jako I sekretarz KC PZPR Jaruzelski na zalecenie [[Biuro Ochrony Rządu|BOR]] przewożony był opancerzonym pojazdem marki [[Peugeot 604]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.motofakty.pl/artykul/limuzyna_jaruzelskiego.html |tytuł = Limuzyna Jaruzelskiego |opublikowany = motofakty.pl |data = 28 sierpnia 2004 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref> znajdującym się obecnie w [[Prywatne Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach|muzeum w Otrębusach]], a później, jako prezydent PRL i RP, użytkował pancerne [[Volvo 760]] GLE (rok produkcji 1986). Po 2001 pojazd wykorzystywany był przez policję do przewożenia [[Świadek koronny|świadków koronnych]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://katowice.wyborcza.pl/katowice/1,35019,3502809.html |tytuł = Limuzyna Jaruzelskiego na sprzedaż |autor = Marcin Pietraszewski |opublikowany = gazeta.pl |data = 23 lipca 2006 |data dostępu = 2015-06-20}}</ref>. Obecnie jest eksponatem muzealnym na wyposażeniu [[Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu|Muzeum Broni Pancernej Centrum Szkolenia Wojsk Lądowych w Poznaniu]].
* Fragment przemówienia z 13 grudnia 1981, informującego o wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce stanowi wstęp albumu ''[[Las Maquinas de la Muerte]]'' z 1999 grupy muzycznej [[Kazik na Żywo]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rmf24.pl/news-niepokorny-kazik-konczy-50-lat,nId,941755 |tytuł = Niepokorny Kazik kończy 50 lat |data = 12 marca 2013 |opublikowany = rmf24.pl |data dostępu = 2018-06-30}}</ref>.
* Postać Jaruzelskiego, zwłaszcza po wprowadzeniu stanu wojennego, była przedmiotem szeregu żartów<ref>{{Cytuj |autor = Dorota Gałaszewska-Chilczuk |tytuł = Orła wrona nie pokonana |czasopismo = Kombatant |data = 2019-12 |data dostępu = 2020-11-28 |issn = 0867-8952 |wolumin = 348 |numer = 12 |s = 28–31}}</ref>. Ze względu na ciemne okulary, lecz i w nawiązaniu do nazwy herbu Ślepowron, Jaruzelski bywał nazywany „Spawaczem”, „Ślepym”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,15366386,Ambasadorowie_wybieraja_wolnosc.html?disableRedirects=true |tytuł = Ambasadorowie wybierają wolność |autor = [[Adam Leszczyński]] |data = 31 stycznia 2014 |opublikowany = wyborcza.pl |data dostępu = 2020-11-28}}</ref> oraz „Ślepowronem”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wydarzenia.interia.pl/tylko-u-nas/news-dowcipem-w-stan-wojenny,nId,871795 |tytuł = Dowcipem w stan wojenny |autor = [[Jarosław Szarek]] |data = 11 grudnia 2009 |opublikowany = interia.pl |data dostępu = 2020-11-28}}</ref>.
* Przeciwko Jaruzelskiemu była skierowana piosenka [[Bajm]]u „[[Józek, nie daruję ci tej nocy]]”; utwór początkowo nazywał się „Wojtek, nie daruję ci tej nocy”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://kultura.onet.pl/muzyka/gatunki/pop/polska-muzyka-w-walce-z-komunizmem/m6fv89v |tytuł = Polska muzyka w walce z komunizmem |autor = [[Przemysław Jurek]] |opublikowany = onet.pl |data = 9 grudnia 2008 |data dostępu = 2020-11-28}}</ref>. W latach 80. podczas jednego z koncertów w Warszawie będący wśród publiczności studenci zaczęli śpiewać „Wojtek” zamiast „Józek”. W efekcie zespół przez dwa lata nie mógł koncertować w stolicy<ref>{{Cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20180117012042/http://muzyka.wp.pl/gid,668488,page,4,title,Jozek-nie-daruje-ci-tej-nocy-Przeboj-Bajmu-dotyczyl-dramatu-wszystkich-Polakow,galeria.html |tytuł = Wiadomo, o jaką noc chodziło |data = 14 grudnia 2012 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2020-11-28}}</ref>.
* Jest osobą, która najdłużej w historii Polski sprawowała urząd ministra obrony narodowej (5703 dni).

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę |tytuł = Grudzień 1970 |inni = Piotr Jegliński (red.) |miejsce = Paris |wydawca = [[Editions Spotkania]] |rok = 1986 |id = {{ISBN|2-869-020-7}} [winno być {{ISBN|2-86914-020-7}}] |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Kowalski |imię = Lech |autor link = Lech Kowalski (historyk) |tytuł = Jaruzelski – generał ze skazą: Biografia wojskowa generała armii Wojciecha Jaruzelskiego |miejsce = Poznań |rok = 2012 |wydawca = [[Zysk i S-ka|Wydawnictwo Zysk i S-ka]] |isbn = 978-83-7506-979-2 |wydanie = 2 popr |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |autor = [[Mirosław Lewandowski]] |autor2 = [[Maciej Gawlikowski]] |tytuł = Gaz na ulicach: KPN w Krakowie; stan wojenny 1981–1982 |wydawca = DarPoint |miejsce = Kraków |rok = 2011 |isbn = 978-83-927061-2-0 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Raina |imię = Peter |autor link = Peter Raina |tytuł = Jaruzelski |wydawca = Wydawnictwo „Efekt” |miejsce = Warszawa |rok = 2001 |strony = |isbn = 83-88900-00-5 |odn = tak}}

== Linki zewnętrzne ==
{{Wikinewscat|Wojciech Jaruzelski}}
<!-- ============================================================ -->
<!-- NIE DODAWAJ WIĘCEJ LINKÓW. WIKIPEDIA NIE JEST ZBIOREM LINKÓW -->
<!-- ANI  MIEJSCEM   NA  TWOJĄ   (LUB  CZYJĄKOLWIEK)   REKLAMĘ!!! -->
<!-- Jeżeli sądzisz, że Twój link może się przydać, zamiast tutaj -->
<!-- umieść go najpierw na stronie dyskusji tego artykułu.  Linki -->
<!-- umieszczone bez przeprowadzonej weryfikacji ZOSTANĄ USUNIĘTE -->
<!-- WCZEŚNIEJ przeczytaj http://pl.wikipedia.org/wiki/WP:LZ      -->
<!-- ============================================================ -->
* {{Cytuj stronę |url = https://web.archive.org/web/20010801222202/http://www.geocities.com/wojciech_jaruzelski |tytuł = Multimedialna strona internetowa o generale Jaruzelskim}}
* {{Cytuj stronę |url = http://bi.gazeta.pl/im/2/6056/m6056512.pdf |tytuł = Jaruzelski’s Attitude Behaviour and Style |autor = [[Ryszard Kukliński]] |język = en |data dostępu = 2008-12-14}} – raport płk. [[Ryszard Kukliński|Ryszarda Kuklińskiego]] przekazany [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] w styczniu 1983
* {{Cytuj stronę |url = https://www.wojciech-jaruzelski.pl/ |tytuł = Nieoficjalna strona poświęcona życiu generała Wojciecha Jaruzelskiego}}

{{Grupa szablonów
|tytuł = Działalność polityczna gen. Wojciecha Jaruzelskiego
|lista =
{{Prezydenci Polski}}
{{Rada Państwa (1985–1989)}}
{{Przewodniczący Rady Państwa}}
{{I sekretarz PZPR}}
{{WRON}}
{{Premierzy Polski}}
{{Minister obrony narodowej PRL}}
{{Szefowie Sztabu Generalnego Wojska Polskiego}}
{{Rząd Edwarda Babiucha, Józefa Pińkowskiego i Wojciecha Jaruzelskiego}}
{{Rząd Piotra Jaroszewicza i Edwarda Babiucha}}
{{Rząd Piotra Jaroszewicza}}
{{Rząd Józefa Cyrankiewicza i Piotra Jaroszewicza}}
{{Czwarty rząd Józefa Cyrankiewicza}}
}}

{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Jaruzelski, Wojciech}}
[[Kategoria:Wojciech Jaruzelski| ]]
[[Kategoria:Absolwenci Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu]]
[[Kategoria:Prezydenci Polski]]
[[Kategoria:Premierzy PRL]]
[[Kategoria:Przewodniczący Rady Państwa PRL]]
[[Kategoria:Pierwsi sekretarze KC PZPR]]
[[Kategoria:Członkowie Biura Politycznego KC PZPR]]
[[Kategoria:Zastępcy członków Biura Politycznego KC PZPR]]
[[Kategoria:Ministrowie obrony narodowej Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Wiceministrowie obrony narodowej 1945–1989]]
[[Kategoria:Szefowie Sztabu Generalnego Wojska Polskiego]]
[[Kategoria:Generałowie armii ludowego Wojska Polskiego]]
[[Kategoria:Szefowie Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego]]
[[Kategoria:Uczestnicy walk na przyczółku warecko-magnuszewskim (1944)]]
[[Kategoria:Uczestnicy walk z ukraińskim podziemiem zbrojnym 1939–1947 (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Żołnierze ludowego Wojska Polskiego – uczestnicy walk z podziemiem niepodległościowym w Polsce (1944–1956)]]
[[Kategoria:Oficerowie 5 Kołobrzeskiego Pułku Piechoty]]
[[Kategoria:Posłowie z Listy Krajowej (PRL)]]
[[Kategoria:Posłowie z okręgu Szczecin (PRL)]]
[[Kategoria:Posłowie z okręgu Wrocław (PRL)]]
[[Kategoria:Posłowie z okręgu Wrocław-Miasto (PRL)]]
[[Kategoria:Politycy PPR]]
[[Kategoria:Członkowie Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu]]
[[Kategoria:Członkowie Tymczasowej Rady Krajowej PRON]]
[[Kategoria:Członkowie WRON]]
[[Kategoria:Członkowie ZBoWiD]]
[[Kategoria:Polscy zesłańcy na Sybir]]
[[Kategoria:Członkowie ZHP]]
[[Kategoria:Tajni współpracownicy organów bezpieczeństwa Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Dowódcy 12 Dywizji Piechoty (LWP)]]
[[Kategoria:Dowódcy 12 Dywizji Zmechanizowanej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Brązowym Medalem „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Brązowym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Krzyżem Walecznych (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem 10-lecia Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem 30-lecia Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem 40-lecia Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem im. Ludwika Waryńskiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Jubileuszowym „60 lat Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej lat 1941–1945”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Komisji Edukacji Narodowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Pro Memoria]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem za Odrę, Nysę, Bałtyk]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem „Za udział w walkach o Berlin”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem za Warszawę 1939–1945]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem „Za wyzwolenie Warszawy”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945]]
[[Kategoria:Odznaczeni Medalem Żukowa]]
[[Kategoria:Odznaczeni odznaczeniem im. Janka Krasickiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Budowniczych Polski Ludowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru (Mongolia)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Flagi Narodowej]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Georgi Dimitrowa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Gwiazdy Socjalistycznej Republiki Rumunii]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem José Martí]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Klementa Gottwalda]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Karla Marksa]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Scharnhorsta]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Suche Batora]]
[[Kategoria:Odznaczeni Orderem Sztandaru Pracy I klasy]]
[[Kategoria:Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (Polska Ludowa)]]
[[Kategoria:Odznaczeni Srebrnym Medalem „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Srebrnym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”]]
[[Kategoria:Odznaczeni trzykrotnie Srebrnym Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Medalem „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”]]
[[Kategoria:Odznaczeni odznaką honorową „Za Zasługi dla Warszawy”]]
[[Kategoria:Odznaczeni Złotą Odznaką Honorową Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni bułgarskimi orderami i odznaczeniami]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni czechosłowackimi orderami i odznaczeniami]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni mongolskimi odznaczeniami]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Infanta Henryka (Portugalia)]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Lwa Białego]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Czerwonego Sztandaru]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Flagi (Węgry)]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Korony (Belgia)]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Lenina]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Przyjaźni Narodów]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Rewolucji Październikowej]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Zasługi Republiki Włoskiej]]
[[Kategoria:Polacy odznaczeni Orderem Zbawiciela]]
[[Kategoria:Polacy – odznaczeni Krzyżem Wielkim Legii Honorowej]]
[[Kategoria:Pochowani na Powązkach-Cmentarzu Wojskowym w Warszawie]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Kurowie]]
[[Kategoria:Jaruzelscy herbu Ślepowron|Wojciech]]
[[Kategoria:Urodzeni w 1923]]
[[Kategoria:Zmarli w 2014]]
[[Kategoria:Biografie kanonu polskiej Wikipedii]]