Tekst źródłowy strony Język francuski

{{Język infobox
 | nazwa oryginalna = {{j|fr|français}}
 | obszar           = [[Afryka]], [[Ameryka Południowa]], [[Ameryka Północna]], [[Australia i Oceania]], [[Azja]], [[Europa]]
 | liczba mówiących = 280-300 milionów - drugi język<ref name="insee.fr">{{Cytuj stronę| url = https://www.ethnologue.com/guides/ethnologue200| tytuł = Demography – Population at the beginning of the month}}</ref><ref>{{Cytuj | url=https://www.ethnologue.com/language/fra | tytuł=French &#124; Ethnologue Free<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=ethnologue.com | język=en | data dostępu=2024-04-23}}</ref>
 | system pisma     = [[alfabet łaciński|łacińskie]]
 | klasyfikacja     = * [[Języki indoeuropejskie]]
* [[Języki romańskie]]
* [[Języki zachodnioromańskie]]
* Język francuski
 | język urzędowy   = {{państwo|Algieria}}<br />{{państwo|Andora}}<br />{{państwo|Belgia}}<br />{{państwo|Benin}}<br />{{państwo|Burkina Faso}}<br />{{państwo|Burundi}}<br />{{państwo|Czad}}<br />{{państwo|Demokratyczna Republika Konga}}<br />{{państwo|Dżibuti}}<br />{{państwo|Francja}}<br />{{państwo|Gabon}}<br />{{państwo|Gwinea}}<br />{{państwo|Gwinea Równikowa}}<br />{{państwo|Haiti}}<br />{{państwo|Kamerun}}<br />{{państwo|Kanada}}<br />{{państwo|Komory}}<br />{{państwo|Kongo}}<br />{{państwo|Laos}}<br />{{państwo|Liban}}<br />{{państwo|Luksemburg}}<br />{{państwo|Madagaskar}}<br />{{państwo|Maroko}}<br />{{państwo|Mauretania}}<br />{{państwo|Mauritius}}<br />{{państwo|Monako}}<br />{{państwo|Niger}}<br />{{państwo|Republika Środkowoafrykańska}}<br />{{państwo|Rwanda}}<br />{{państwo|Senegal}}<br />{{państwo|Seszele}}<br />{{państwo|Szwajcaria}}<br />{{państwo|Togo}}<br />{{państwo|Trynidad i Tobago}}<br />{{państwo|Tunezja}}<br />{{państwo|Vanuatu}}<br />{{państwo|Wybrzeże Kości Słoniowej}}<br />{{państwo|Unia Europejska}} (język [[Języki w Unii Europejskiej|oficjalny]] i roboczy)<br />{{państwo|ONZ}} (język oficjalny)<br />{{państwo|NATO}} (język oficjalny i roboczy)
'''Pozostałe miejsca:'''

'''[[Luizjana]]''', '''[[Maine]]''', [[Stany Zjednoczone]] <small>(de facto języki urzędowe stanów, obok de facto [[język angielski|angielskiego]]) </small><br />'''[[Dolina Aosty]]''', [[Włochy]] <small>(język urzędowy regionu autonomicznego, obok [[język włoski|włoskiego]])</small>
 | organ regulujący = [[Akademia Francuska]]
 | iso1             = fr
 | iso2             = fra/fre
 | iso3             = fra
 | sil              = FRA
 | kod              = fr
 | dialekty         = 
 | mapka            = Map-Francophone World.svg
 | opis             = 
 | wikisłownik      = Słownik języka francuskiego
}}
[[Plik:Jezyki i dialekty Francji.JPG|mały|Języki i dialekty Francji]]
[[Plik:Knowledge French EU map.png|mały|Znajomość języka francuskiego w krajach Unii Europejskiej]]
'''Język francuski''' (fr. {{k|fr|langue française}} lub {{k|fr|français}}) – [[język (mowa)|język]] pochodzenia [[języki indoeuropejskie|indoeuropejskiego]] z [[grupa językowa|grupy]] [[języki romańskie|języków romańskich]]. Jako [[język ojczysty|językiem ojczystym]] posługuje się nim ok. 80 mln ludzi: ok. 67 mln [[Francja|Francuzów]], ok. 4,5 mln [[Belgia|Belgów]] (czyli 42%), ok. 1,5 mln [[Szwajcaria|Szwajcarów]] (czyli 20%), a także ok. 8 mln mieszkańców kanadyjskich [[podział administracyjny Kanady|prowincji]] [[Quebec]], [[Ontario]] i [[Nowy Brunszwik]]. Około 201 milionów osób na całym świecie używa francuskiego jako języka głównego (oszacowanie z 2009 r. według [[Międzynarodowa Organizacja Frankofonii|Międzynarodowej Organizacji Frankofonii]]), a 72 miliony jako drugiego języka codziennego (w tym w krajach [[Maghreb]]u). Wiele z tych osób mieszka w krajach, w których francuski jest jednym z [[język urzędowy|języków urzędowych]] bądź powszechnie używanych (54 kraje). Paradoksalnie, w [[Algieria|Algierii]], [[Maroko|Maroku]] i [[Tunezja|Tunezji]], gdzie nie ma statusu [[język urzędowy|języka urzędowego]], jest bardziej rozpowszechniony niż w wielu krajach [[Afryka Subsaharyjska|Czarnej Afryki]], w których jest jedynym [[język urzędowy|językiem urzędowym]].

Język francuski jest używany także w [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]] przez potomków osadników z [[Francja|Francji]] (ok. 2 mln), głównie w stanach [[Luizjana]] ([[Cajun]]owie) i [[Maine]]. We [[Włochy|Włoszech]] francuskim posługuje się ok. 100 tys. osób. Ponadto jest to język powszechnie znany w dawnych [[Francuskie imperium kolonialne|koloniach francuskich]] w [[Azja|Azji]] ([[Wietnam]], [[Laos]], [[Kambodża]]) oraz w byłych [[System mandatowy Ligi Narodów|terytoriach zależnych]] na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] ([[Liban]] i [[Syria]])<ref>{{Cytuj stronę | url=brak | tytuł=Organisation internationale de la Francophonie<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=francophonie.org | język=fr | data dostępu=2017-11-24 | archiwum=https://web.archive.org/web/20110223234352/http://www.francophonie.org/-Reperes-.html | zarchiwizowano=2011-02-23}}</ref>.

Obecnie francuski jest oficjalnym językiem [[Europejska Agencja Kosmiczna|Europejskiej Agencji Kosmicznej]], [[Europejska Unia Nadawców|Europejskiej Unii Nadawczej]], [[Fédération Internationale de l’Automobile|FIA]], [[FIFA]], [[World Aquatics|FINA]], [[Interpol]]u, [[Międzynarodowe Biuro Miar i Wag|Międzynarodowego Biura Miar i Wag]], [[Międzynarodowa Organizacja Hydrograficzna|Międzynarodowej Organizacji Hydrograficznej]], [[Międzynarodowy Komitet Olimpijski|Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego]], [[Międzynarodowe Towarzystwo Nauk Politycznych|Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Politycznych]], [[Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości|Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości]], [[NATO]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]], [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|OECD]]<ref>[http://www.oecd.org/fr/general/conventionrelativealorganisationdecooperationetdedeveloppementeconomiques.htm/ Convention relative à l'Organisation de Coopération et de Développement Economiques]</ref>, [[Światowa Agencja Antydopingowa|Światowej Agencji Antydopingowej]], [[Światowa Organizacja Handlu|Światowej Organizacji Handlu]], [[Międzynarodowa Unia Kolarska|UCI]], [[Unia Afrykańska|Unii Afrykańskiej]] oraz [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]]. Francuski do końca XX wieku był drugim po [[język angielski|języku angielskim]] najczęściej studiowanym i nauczanym [[język obcy|językiem obcym]], zaś z początkiem nadejścia XXI wieku został wyparty przez [[język hiszpański]] i stał się trzecim językiem na świecie pod względem popularności nauczania, jak też trzecim językiem w komunikacji międzynarodowej<ref>[http://theworldwidedeclineoffrench.blogspot.com/ The worldwide decline of french (ang.)]</ref><ref>[http://www.newgeography.com/content/002387-the-decline-and-fall-french-language The decline and fall french language (ang.)]</ref>.

== Pochodzenie i historia ==
Francuski wywodzi się z [[łacina|łaciny]]. Na język ten wpłynęły także, zwłaszcza w [[słownictwo|warstwie leksykalnej]] i w mniejszym stopniu [[gramatyka|gramatycznej]], [[języki celtyckie|celtycki]] [[język galijski]] i [[języki germańskie|germański]] {{Link-interwiki|język frankijski|Q=Q10860505}}<ref>{{cytuj książkę | imię = Pascale | nazwisko = Cheminée | tytuł = Aux origines du français : Trésors et histoire de la langue française | język = fr | wydawca = Littré | miejsce = Paris | isbn = 978-2351840443}}</ref>.

Francuski od XVIII wieku był językiem międzynarodowym, przede wszystkim dyplomacji i kultury. Międzynarodową karierę języka francuskiego potwierdziła już w r. 1789 [[Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk|Akademia Berlińska]], przyznając nagrodę dziełu [[Antoine de Rivarol|Antoine’a de Rivarola]] {{K|fr|De l'Universalité de la langue française}} (''O uniwersalizmie języka francuskiego''). Po francusku pisali m.in. niemiecki [[Filozofia|filozof]] [[Gottfried Wilhelm Leibniz]] i polski, [[Jan Potocki (1761–1815)|Jan Nepomucen Potocki]] (''Rękopis znaleziony w Saragossie''). W powieściach [[Lew Tołstoj|Lwa Tołstoja]], [[Thomas Mann|Tomasza Manna]], bardzo wiele dialogów napisanych jest po francusku, również [[Friedrich Nietzsche|Fryderyk Nietzsche]] w swoich pismach posługiwał się terminami francuskimi. Francuski był bardzo popularny w [[Polska|Polsce]], szczególnie wśród [[arystokracja|arystokracji]]. W całej [[Europa|Europie]] wykształceni ludzie posługiwali się na co dzień francuskim, na przykład arystokracja rosyjska. Przykładowo w [[język polski|języku polskim]] do niedawna bardzo popularne było jeszcze francuskie „[[par excellence]]” (w całym tego słowa znaczeniu). Dzięki temu dziedzictwu oraz nieustającej promocji języka przez rząd [[Francja|francuski]] nadal posiada on ogromne znaczenie mimo wyparcia go w wielu sytuacjach przez [[język angielski]].

W [[średniowiecze|średniowieczu]] francuski był językiem dworu angielskiego. Dzisiejsze motto brytyjskie ({{K|fr|Dieu et mon droit}}) nadal jest zdaniem francuskim, podobnie jak [[dewiza]] [[Holandia|Holandii]] ({{K|fr|Je maintiendrai}}).

Dużą rolę w promowaniu języka francuskiego jako uniwersalnego języka całej Francji miała rewolucja francuska. Okólnik Komitetu Ocalenia Publicznego z 16 czerwca 1794 roku wskazywał, że „w jednej i niepodzielnej Republice język musi być jeden. Zróżnicowanie dialektów to federalizm”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Baszkiewicz | imię =Jan | autor link =Jan Baszkiewicz | tytuł =Wolność, Równość, Własność. Rewolucje burżuazyjne | wydawca =[[Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”|Czytelnik]] | miejsce =Warszawa | rok =1981 | strony =234 | isbn =8307001994}}</ref>.

== Akademia Francuska ==
Od 1665 roku nad czystością francuskiego [[język standardowy|standardu językowego]] czuwa [[Akademia Francuska]], która promuje używanie terminów pochodzenia francuskiego i systematycznie tworzy [[neologizm]]y zastępujące nazewnictwo [[język angielski|anglojęzyczne]]. Zjawisko to odnosi się również do [[skrótowiec|skrótowców]], które urabia się na podstawie francuskiego ekwiwalentu danego terminu, np.:

* {{K|fr|SIDA}}, a nie [[Zespół nabytego niedoboru odporności|{{K|en|AIDS}}]] ({{k|fr|syndrome de l'immunodéficience acquise}});
* {{K|fr|OTAN}}, a nie {{K|en|[[NATO]]}} ({{k|fr|Organisation du traité de l’Atlantique Nord}});
* {{K|fr|ADN}}, a nie [[Kwas deoksyrybonukleinowy|{{K|en|DNA}}]] ({{k|fr|acide désoxyribonucléique}});
* {{K|fr|ordinateur}}, a nie {{K|en|computer}} = „[[komputer]]”;
* {{K|fr|courriel}}, a nie [[Poczta elektroniczna|{{K|en|e-mail}}]].

Promowaniem języka francuskiego w świecie zajmuje się [[Międzynarodowa Organizacja Frankofonii]].

== Alfabet ==
{{Osobny artykuł|Alfabet francuski}}
Alfabet składa się z 26 podstawowych liter: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z.<br />
We francuskim istnieją dwie [[Ligatura (pismo)|ligatury]]: œ, æ<br />
Istnieje też 14 liter ze [[Znaki diakrytyczne|znakami diakrytycznymi]]: à, â, ç, é, è, ê, ë, î, ï, ô, û, ù, ü, ÿ.

=== Wymowa w języku francuskim ===
{{Osobny artykuł|Wymowa i transkrypcja języka francuskiego}}
Do przedstawiania wymowy stosuje się znaki [[Transkrypcja (językoznawstwo)|transkrypcji]] według [[Międzynarodowy alfabet fonetyczny|międzynarodowego alfabetu fonetycznego]] (polski skrót MAF, angielski {{J|en|IPA}}, francuski {{J|fr|API}}).

== Gramatyka języka francuskiego ==
{{Osobny artykuł|Gramatyka języka francuskiego}}
Jedną z cech charakterystycznych gramatyki języka francuskiego, odróżniającą ją od niektórych innych języków nowożytnych, jest różnorodność czasów i trybów. W trybie orzekającym istnieje osiem czasów, ale dwa z nich nie są używane w mowie: {{J|fr|passé simple}} (czas przeszły prosty) i {{J|fr|passé antérieur}} (czas przeszły złożony). Występują one wyłącznie w narracji literackiej. Także nie wszystkie formy czasów w innych trybach używane są w [[język mówiony|języku mówionym]], np. {{J|fr|subjonctif imparfait}} (tryb łączny czasu przeszłego niedokonanego) i {{J|fr|subjonctif plus-que-parfait}} (tryb łączny czasu pozaprzeszłego) czy wreszcie druga forma trybu warunkowego<ref>Claude Hagège, Combat pour le français: Au nom de la diversité des langues et des cultures, wyd. Odile Jacob, 2006</ref>.

Cechą wyróżniającą francuski jest też zjawisko nieodróżniania w mowie wielu form gramatycznych, które występują w piśmie (np. większość wyróżników liczby mnogiej rzeczowników i czasowników, większość form rodzaju żeńskiego w odmianie czasowników).

Gramatyka francuska została opracowana w sposób całościowy w pierwszej połowie XVII w. przez {{Link-interwiki|Claude Favre de Vaugelas|tekst=Claude’a Favre’a de Vaugelas|Q=Q560343}}. {{Link-interwiki|Maurice Grevisse|Q=Q1390654}} (1895–1980), [[Belgia|belgijski]] gramatyk, jest autorem książki do dziś funkcjonującej jako dzieło referencyjne: ''[[Le Bon Usage]]'' (pierwsze wydanie z roku 1936, systematycznie uaktualniane, ostatnio w 2016).

== Oficjalny status we Francji ==
{{Osobny artykuł|Prawo Toubona}}
Według konstytucji Francji język francuski jest od 1992 roku urzędowym językiem tego kraju. Francuszczyzna jest używana w oficjalnych publikacjach rządowych i publicznych szkołach. Reklamy telewizyjne i prasowe zawierające zwroty obcojęzyczne muszą zawierać tłumaczenie na francuski. Wszystkie filmy w kinach również muszą być dubbingowane (fr. {{k|fr|doublage}}) na język francuski.

Oprócz francuskiego w kraju używa się również innych języków, jednak nie są one oficjalnie uznane przez rząd francuski.

== Zobacz też ==
* [[Filologia romańska|romanistyka]]
* [[langues d’oïl]]
* [[język oksytański]]
* [[język franko-prowansalski]]
* [[verlan]], [[Louchébem|louchebem]]
* [[Międzynarodowa Organizacja Frankofonii|Frankofonia]], [[Kraj frankofoński|Frankofoni]]
* [[język piemoncki w porównaniu z włoskim i francuskim]]
* [[Wikipedia francuskojęzyczna]]

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

== Linki zewnętrzne ==
{{wikisłownik|francuski}}
{{wikibooks|Francuski}}
* [https://leconjugueur.lefigaro.fr/ leconjugueur.lefigaro.fr] – [[wikt:Odmiana wszystkich czasowników|Odmiana wszystkich czasowników]]
* Portal Onet: [https://web.archive.org/web/20100722203821/http://portalwiedzy.onet.pl/tlumacz.html?tr=fra-auto] – Słownik polsko-francuski i francusko-polski
* {{Cytuj stronę | url = http://www.dicovia.com/dico/francais-polonais/lettre-A/0-59 | tytuł = Français vers Polonais - A de à à accoucher<!-- tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = dicovia.com | archiwum = https://web.archive.org/web/20120521164206/http://www.dicovia.com/dico/francais-polonais/lettre-A/0-59 | zarchiwizowano = 2012-05-21}} [https://web.archive.org/web/20120521164206/http://www.dicovia.com/dico/francais-polonais/lettre-A/0-59] [https://web.archive.org/web/20120521164206/http://www.dicovia.com/dico/francais-polonais/lettre-A/0-59&nbsp;https://web.archive.org/web/20120521164206/http://www.dicovia.com/dico/francais-polonais/lettre-A/0-59] Słownik francuski-polski, zawiera słownictwo podstawowe

{{Języki romańskie}}
{{Języki Unii Europejskiej}}
{{Kontrola autorytatywna}}

{{SORTUJ:Francuski}}
[[Kategoria:Język francuski| ]]
[[Kategoria:Langues d’oïl]]
[[Kategoria:Języki Francji]]
[[Kategoria:Języki Algierii]]
[[Kategoria:Języki Belgii]]
[[Kategoria:Języki Beninu]]
[[Kategoria:Języki Burkiny Faso]]
[[Kategoria:Języki Burundi]]
[[Kategoria:Języki Kambodży]]
[[Kategoria:Języki Kamerunu]]
[[Kategoria:Języki Kanady]]
[[Kategoria:Języki Czadu]]
[[Kategoria:Języki Komorów]]
[[Kategoria:Języki Dżibuti]]
[[Kategoria:Języki Gujany Francuskiej]]
[[Kategoria:Języki Polinezji Francuskiej]]
[[Kategoria:Języki Gabonu]]
[[Kategoria:Języki Gwinei]]
[[Kategoria:Języki Haiti]]
[[Kategoria:Języki Wybrzeża Kości Słoniowej]]
[[Kategoria:Języki Laosu]]
[[Kategoria:Języki Luksemburga]]
[[Kategoria:Języki Madagaskaru]]
[[Kategoria:Języki Mali]]
[[Kategoria:Języki Mauretanii]]
[[Kategoria:Języki Mauritiusa]]
[[Kategoria:Języki Monako]]
[[Kategoria:Języki Maroka]]
[[Kategoria:Języki Nigru]]
[[Kategoria:Języki Reunionu]]
[[Kategoria:Języki Rwandy]]
[[Kategoria:Języki Senegalu]]
[[Kategoria:Języki Seszeli]]
[[Kategoria:Języki Szwajcarii]]
[[Kategoria:Języki Republiki Środkowoafrykańskiej]]
[[Kategoria:Języki Demokratycznej Republiki Konga]]
[[Kategoria:Języki Konga]]
[[Kategoria:Języki Stanów Zjednoczonych]]
[[Kategoria:Języki Togo]]
[[Kategoria:Języki Tunezji]]
[[Kategoria:Języki Vanuatu]]
[[Kategoria:Języki Wietnamu]]
[[Kategoria:Języki Majotty]]
[[Kategoria:Języki Gwadelupy]]
[[Kategoria:Języki Martyniki]]
[[Kategoria:Języki Włoch]]
[[Kategoria:Języki Gwinei Równikowej]]
[[Kategoria:Języki Nowej Kaledonii]]
[[Kategoria:Języki Wallis i Futuny]]