Tekst źródłowy strony 1989 w polityce

{{rok w|polityce|1989}}
{{Wydarzenia polityczne infobox
 |rok        = 1989
 |wydarzenia = 
* [[Rząd Mieczysława Rakowskiego]]
* [[Rząd Tadeusza Mazowieckiego]]
* [[Plan Beksiaka]]
* [[Plan Sachsa-Liptona]]
* [[Intifada]]
* ''[[Uwłaszczenie nomenklatury]]''
* [[Afera alkoholowa]]
* [[Protesty na placu Tian’anmen w 1989]]
* [[Msza Pojednania]]
* [[Sejmowa Komisja Nadzwyczajna do Zbadania Działalności MSW|Komisja Rokity]]
* '''[[Jesień Ludów]]'''
** [[Rozmowy w Magdalence]]
** [[Okrągły Stół (historia Polski)|Obrady Okrągłego Stołu]]
** [[Rewolucja na Węgrzech]]
** [[Trójkątny Stół]]
** [[Śpiewająca rewolucja]]
** [[Bałtycki łańcuch]]
** [[Aksamitna rewolucja]]
** Upadek [[Mur Berliński|Muru Berlińskiego]]
** [[Rewolucja w Rumunii]]
 |wybory     = 
* Wybory do [[Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji|Sejmu X kadencji w Polsce]]
* [[Wybory do Parlamentu Europejskiego]]
* [[Wybory parlamentarne w Hiszpanii w 1989 roku|Wybory parlamentarne w Hiszpanii]]
 |ue 1       = Hiszpania
 |ue 2       = Francja
}}
[[Plik:Coat of arms of Poland (1955-1980).svg|thumb|180px|[[Godło Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|Godło PRL]]]]
[[Plik:Mieczysław Rakowski.jpg|thumb|180px|[[Mieczysław Rakowski]]]]
[[Plik:Václav Havel.jpg|thumb|180px|[[Václav Havel]]]]

[[Plik:Dewiza-SW.jpg|thumb|180px|Plakat „[[Solidarność Walcząca|Solidarności Walczącej]]”]]
[[Plik:Flag of the Lithuanian Soviet Socialist Republic.svg|thumb|180px|Flaga [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka|Litewskiej SRR]]]]

== Styczeń ==
* [[1 stycznia]] – [[Hiszpania]] przejęła [[Prezydencja Rady Unii Europejskiej|prezydencję]] w [[Rada Unii Europejskiej|Radzie Wspólnot Europejskich]]<ref name="europa">{{Cytuj stronę |url = https://europa.eu/european-union/about-eu/history/1980-1989/1989_en |tytuł = The history of the European Union – 1989 |opublikowany = europa.eu |język = en |data dostępu = 2018-05-02}}</ref>.
* [[4 stycznia]] – w [[Klarysew]]ie doszło do spotkania pomiędzy przedstawicielami władz [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] ([[Mieczysław Rakowski|Mieczysławem Rakowskim]], [[Józef Czyrek|Józefem Czyrkiem]], [[Stanisław Ciosek|Stanisławem Cioskiem]] i [[Władysław Loranc|Władysławem Lorancem]]) i [[Kościół katolicki w Polsce|Kościoła katolickiego]] ([[Franciszek Macharski|kard. Franciszkiem Macharskim]], [[Jerzy Stroba|bp Jerzym Strobą]], [[Alojzy Orszulik|ks. Alojzym Orszulikiem]]). Rakowski przedstawił swoją wizję przedterminowych wyborów do [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejmu]]<ref name="Karta. Koniec Jałty">Zbigniew Gluza, ''[[Karta (kwartalnik)|Karta]]. Nr 27. Koniec Jałty'', Warszawa 1999, [[Ośrodek Karta|Fundacja Ośrodka Karta]].</ref>.
* [[6 stycznia|6]], [[11 stycznia|11]] i [[14 stycznia]] – odbyły się spotkania [[Stanisław Ciosek|Stanisława Cioska]] z [[Tadeusz Mazowiecki|Tadeuszem Mazowieckim]] i ks. [[Alojzy Orszulik|Alojzym Orszulikiem]]. Podczas spotkań dyskutowano na temat zbliżającej się drugiej części [[X Plenum KC PZPR]] oraz możliwości zmian ustrojowych i ponownej legalizacji [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”|„Solidarności”]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[7 stycznia]] – w [[Tokio]] zmarł cesarz [[Japonia|Japonii]] [[Hirohito]]. Następcą został jego syn – książę [[Akihito (cesarz)|Akihito]]<ref name="oxford">{{cytuj książkę |tytuł = Oxford Wielka Encyklopedia Świata |wydawca = Oxford Educational |miejsce = Poznań |data = 2006 |strony = 363, 365 |isbn = 83-7425-500-5 |tom = 20}}</ref>.
* [[10 stycznia]] – [[Liga Wolności Litwy]] i [[Partia Demokratyczna (Litwa)|Partia Demokratyczna]] zorganizowały antykomunistyczny wiec w [[Wilno|Wilnie]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[11 stycznia]] – parlament [[Węgry|Węgier]] uchwalił ustawę o wolności zrzeszania się i demonstrowania poglądów<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[15 stycznia|15]]–[[21 stycznia]] – odbył się ''[[tydzień Palacha]]'' w [[Praga|Pradze]] – seria demonstracji zorganizowanych w 20. rocznicę [[samospalenie (forma samobójstwa)|samospalenia]] [[Jan Palach|Jana Palacha]], protestującego przeciw [[Interwencja Układu Warszawskiego w Czechosłowacji|inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację]] w 1968 roku i późniejszej okupacji radzieckiej<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.radio.cz/cz/rubrika/historie/palachuv-tyden-roku-1989 |tytuł = Palachův týden roku 1989 |nazwisko = Vraný |imię = Ota |data = 2002-01-19 |opublikowany = Český rozhlas |język = cs |data dostępu = 2011-02-28}}</ref>.
* [[16 stycznia|16]]–[[18 stycznia]] – druga część X Plenum KC PZPR. Wobec groźby dymisji części członków [[Biuro Polityczne KC PZPR|Biura Politycznego]] ([[Wojciech Jaruzelski|gen. Wojciecha Jaruzelskiego]], [[Czesław Kiszczak|gen. Czesława Kiszczaka]], [[Mieczysław Rakowski|Mieczysława Rakowskiego]], [[Florian Siwicki|gen. Floriana Siwickiego]]) podjęto decyzję o ponownej legalizacji NSZZ „Solidarność”<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 stycznia]] – ustanowiono [[język estoński]] językiem państwowym w [[Estonia|Estonii]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[20 stycznia]] – odbyła się kolejna tura rozmów w gronie Mazowiecki–Ciosek–ks. Orszulik. Podczas spotkania dyskutowano na temat porządku obrad między władzą a „Solidarnością”<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[22 stycznia]] – KKW NSZZ „Solidarność” wydało oświadczenie uznające decyzje X Plenum KC PZPR za zgodę na rozmowy przy [[Okrągły stół (symbol)|okrągłym stole]]. Do prac nad przygotowaniem rozmów wyznaczono [[Zbigniew Bujak|Zbigniewa Bujaka]], [[Władysław Frasyniuk|Władysława Frasyniuka]] i [[Mieczysław Gil|Mieczysława Gila]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[24 stycznia]] – odbyło się kolejne spotkanie grupy Mazowiecki–Ciosek–ks. Orszulik, podczas którego ustalono szczegóły spotkania zespołów roboczych pod kierunkiem [[Lech Wałęsa|Lecha Wałęsy]] i gen. Kiszczaka<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[27 stycznia]] – odbyło się [[Rozmowy w Magdalence|spotkanie w Magdalence]] pomiędzy przedstawicielami władz i „S”. Rozmowy w Magdalence były zamknięciem rozmów przygotowawczych przed obradami przy okrągłym stole<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Luty ==
* [[6 lutego]] – rozpoczęły się obrady [[Okrągły Stół (Polska)|Okrągłego Stołu]] w [[Pałac Prezydencki w Warszawie|Pałacu Namiestnikowskim]] w [[Warszawa|Warszawie]]. Szefem strony koalicyjno-rządowej był minister spraw wewnętrznych gen. [[Czesław Kiszczak]], a strony solidarnościowo-opozycyjnej [[Lech Wałęsa]]<ref name="oxford" />.
* [[11 lutego]] – na Węgrzech uchwalono ustawy o systemie wielopartyjnym, w wyniku czego natychmiastowo wznowiono działalność ok. 50 partii<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[16 lutego]] – po 300-tysięcznym wiecu w [[Wilno|Wilnie]] [[Sąjūdis]] zadeklarował walkę o niepodległość [[Litwa|Litwy]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[21 lutego]] – były pracownik Rady Bezpieczeństwa Narodowego pułkownik [[Oliver North]] stanął przed sądem w Waszyngtonie pod zarzutem zorganizowania dostaw broni do [[Iran]]u<ref name="oxford" />.
* [[24 lutego]] – rozpoczęto rejestrację obywateli [[Estonia|Estonii]] przez antykomunistyczną opozycję w celu przeprowadzenia wyborów parlamentarnych<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Marzec ==
* [[2 marca]] – w [[Magdalenka (województwo mazowieckie)|Magdalence]] odbyło się spotkanie gen. Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą w celu przełamania impasu w rozmowach Okrągłego Stołu. Kwestie sporne dotyczyły przede wszystkim podziału mandatów w parlamencie, przewidywanej reformy systemu prawnego oraz rejestracji NZS<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[4 marca]] – kolejna tura rozmów [[Pałac Prezydencki w Warszawie|Pałacu Namiestnikowskim]] zakończyła się fiaskiem<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[15 marca]] – w [[Budapeszt|Budapeszcie]] odbyła się manifestacja w 141. rocznicę [[Wiosna Ludów|Wiosny Ludów]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 marca|18]]–[[19 marca]] – odbył się III Zjazd [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Rolników Indywidualnych „Solidarność”|NSZZ „Solidarność” RI]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[22 marca]] – utworzono [[Okrągły Stół Opozycji]]. Była to próba porozumienia między opozycyjnymi wobec władzy ugrupowaniami na [[Węgry|Węgrzech]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Kwiecień ==
* [[5 kwietnia]] – uroczyście zakończyły się obrady Okrągłego Stołu<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[7 kwietnia]] – wprowadzono [[Nowela kwietniowa|zmiany]] w [[Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej]] oraz uchwalono ''Prawo o stowarzyszeniach''<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[10 kwietnia]] – na [[Łotwa|Łotwie]] antykomunistyczna opozycja rozpoczęła rejestrację obywateli w celu przeprowadzenia wyborów parlamentarnych<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[13 kwietnia]] – [[Rada Państwa (Polska)|Rada Państwa]] wyznaczyła termin wyborów na 4 i 18 czerwca. Powołano [[Państwowa Komisja Wyborcza|Państwową Komisję Wyborczą]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[17 kwietnia]] – zarejestrowano [[Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”]]<ref name="oxford" />.
* [[18 kwietnia]] – powołano Komisję Porozumiewawczą w celu nadzoru nad realizacją postanowień Okrągłego Stołu<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[23 kwietnia]] – ustalono ostateczną listę kandydatów w wyborach do parlamentu przez Komitet Obywatelski<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[29 kwietnia]] – odbyło się spotkanie Lecha Wałęsy z kandydatami Komitetu Obywatelskiego do parlamentu w [[Stocznia Gdańska|Stoczni Gdańskiej]] – sesja fotograficzna na potrzeby kampanii wyborczej<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Maj ==
* [[7 maja]] – w [[Niemiecka Republika Demokratyczna|Niemieckiej Republice Demokratycznej]] odbyły się wybory komunalne. Opozycjoniści przeprowadzili akcję obserwacyjną wykrywając przy tym jawne nadużycia<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[8 maja]] – ukazał się pierwszy numer „[[Gazeta Wyborcza|Gazety Wyborczej]]” (150-tysięczny nakład)<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[9 maja]] – odbyła się pierwsza telewizyjna audycja ''Solidarności''<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[12 maja]] – [[Wojciech Jaruzelski|gen. Wojciech Jaruzelski]] ogłosił, że został kandydatem na urząd prezydenta PRL<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[17 maja]] – Sejm uchwalił ustawy nadające Kościołowi osobowość prawną oraz gwarantujących prawo tworzenia organizacji kościelnych i katolickich<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 maja]] – [[Rada Najwyższa Litwy]] uchwaliła ustawę o suwerenności [[Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka|Litewskiej SRR]] w ramach [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[31 maja]]:
** ukazał się pierwszy numer wznowionego „[[Tygodnik Solidarność|Tygodnika Solidarność]]” pod redakcją [[Tadeusz Mazowiecki|Tadeusza Mazowieckiego]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** w [[Moguncja|Moguncji]] prezydent Stanów Zjednoczonych [[George H.W. Bush]] przedstawił program przezwyciężenia podziału Europy<ref name="Roszkowski 1980-2002">[[Wojciech Roszkowski]], ''Najnowsza historia Polski 1980–2002'', Warszawa 2003, Świat Książki.</ref>.

== Czerwiec ==
* [[3 czerwca]] – zmarł [[Ruhollah Chomejni]], [[szyizm|szyicki]] przywódca religijny i polityczny, [[ajatollah]]<ref name="Roszkowski 1980-2002" />.
* [[4 czerwca]]:
** odbyło się pierwsza tura wyborów do [[Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej X kadencji|Sejmu kontraktowego]] w Polsce. Zdecydowane zwycięstwo odniósł Komitet Obywatelski (160 ze 161 mandatów w Sejmie i 92 obsadzone miejsca w Senacie)<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** krwawo stłumiono [[Protesty na placu Niebiańskiego Spokoju w 1989|protesty studenckie na placu Tian’anmen w Chińskiej Republice Ludowej]]<ref name="Roszkowski 1980-2002" />.
* [[12 czerwca]] – wydano dekret w sprawie zmiany ordynacji wyborczej przez [[Rada Państwa (Polska)|Radę Państwa]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[15 czerwca|15]]–[[18 czerwca]] – odbyły się [[wybory do Parlamentu Europejskiego]]<ref name="europa" />.
* [[16 czerwca]] – w Budapeszcie odbył się pogrzeb [[Imre Nagy]]a<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 czerwca]] – w Polsce przeprowadzono drugą turę wyborów parlamentarnych – opozycja wywalczyła brakujący mandat poselski oraz osiem z dziewięciu możliwych do uzyskania miejsc w Senacie<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[23 czerwca]] – utworzono [[Obywatelski Klub Parlamentarny]] z [[Bronisław Geremek|Bronisławem Geremkiem]] na czele<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[25 czerwca]] – doszło do próby reaktywacji [[Polskie Stronnictwo Ludowe|Polskiego Stronnictwa Ludowego]] przez zjazd niezależnych działaczy ludowych w [[Warszawa|Warszawie]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[26 czerwca|26]]–[[27 czerwca]] – w [[Madryt|Madrycie]] odbyło się spotkanie [[Rada Europejska|Rady Europejskiej]]<ref name="europa" />.

== Lipiec ==
* [[1 lipca]] – [[Francja]] przejęła [[Prezydencja Rady Unii Europejskiej|prezydencję]] w [[Rada Unii Europejskiej|Radzie Wspólnot Europejskich]]<ref name="europa" />.
* [[4 lipca]]:
** odbyło się pierwsze posiedzenie obu izb polskiego parlamentu, podczas którego wybrano: marszałków Sejmu ([[Mikołaj Kozakiewicz]]) i Senatu ([[Andrzej Stelmachowski]])<ref name="Karta. Koniec Jałty" />;
** premier [[Południowa Afryka|Republiki Południowej Afryki]] [[Pieter Willem Botha]] spotkał się z [[Nelson Mandela|Nelsonem Mandelą]]<ref name="sahistory.org.za">{{Cytuj stronę |url = http://www.sahistory.org.za/topic/nelson-mandela-timeline-1980-1989 |tytuł = Nelson Mandela Timeline 1980-1989 |opublikowany = sahistory.org.za |język = en |data dostępu = 2018-07-24}}</ref>.
* [[6 lipca]]:
** zrehabilitowano [[Imre Nagy]]a<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** zmarł [[János Kádár]], sekretarz generalny KC [[Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza|Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej]] w latach 1956–1988<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[17 lipca]]:
** [[Austria]] złożyła wniosek o przyjęcie do [[Wspólnota Europejska|Wspólnoty Europejskiej]]<ref name="europa" />.
** wznowiono stosunki dyplomatyczne między Polską Ludową a [[Watykan]]em<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[19 lipca]] – [[Zgromadzenie Narodowe (Polska)|Zgromadzenie Narodowe]] wybrało na prezydenta Polski generała [[Wojciech Jaruzelski|Wojciecha Jaruzelskiego]] (który był jedynym zgłoszonym kandydatem)<ref name="oxford" />.
* [[26 lipca]] – [[Rada Najwyższa Łotwy]] przyjęła deklarację suwerenności [[Łotewska Socjalistyczna Republika Radziecka|Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]].
* [[28 lipca]] – prezydentem Iranu został [[Ali Akbar Haszemi Rafsandżani]]<ref name="oxford" />.
* [[29 lipca]] – [[Mieczysław Rakowski]] został wybrany na I sekretarza KC PZPR<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Sierpień ==
* [[23 sierpnia]] – 2 miliony obywateli [[Kraje bałtyckie|Litwy, Łotwy i Estonii]] utworzyły [[bałtycki łańcuch]] w proteście przeciw następstwom [[Pakt Ribbentrop-Mołotow|paktu Ribbentrop-Mołotow]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[24 sierpnia]] – [[Tadeusz Mazowiecki]] został wybrany na premiera Polski<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Wrzesień ==
* [[4 września]] – w [[Lipsk]]u wybuchły pierwsze demonstracje<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[6 września]] – nowym prezydentem [[Południowa Afryka|Republiki Południowej Afryki]] został [[Frederik Willem de Klerk]]<ref name="oxford" />.
* [[11 września]] – [[Węgry]] otworzyły granicę z [[Austria|Austrią]]. Krok ten spowodował wyjazd 15 tysięcy obywateli NRD w ciągu 3 dni<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 września]] – zakończyły się obrady [[Trójkątny Stół|Trójkątnego Stołu]] – na Węgrzech zdecydowano się przeprowadzić wolne wybory do parlamentu i zmiany w konstytucji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[19 września]]:
** podpisano układ o współpracy handlowej i gospodarczej między [[Polska|Polską]] a Wspólnotą Europejską<ref name="europa" />.
** [[Nowe Forum]] zrzeszające enerdowskich opozycjonistów wystąpiło z żądaniem rejestracji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[20 września]] – prezydentem [[Południowa Afryki|Republiki Południowej Afryki]] został [[Frederik Willem de Klerk]]<ref name="sahistory.org.za" />.

== Październik ==
* [[6 października|6]]–[[7 października]] – oficjalnie obchodzono 40-lecie NRD. W tym samym czasie opozycja zorganizowała kontrmanifestacje<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[7 października]] – [[Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza]] zdecydowała się na przekształcenie partii w [[Węgierska Partia Socjalistyczna|Węgierską Partię Socjalistyczną]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 października]]:
** znowelizowano węgierską konstytucję – zagwarantowano istnienie systemu wielopartyjnego<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** [[Erich Honecker]] zrezygnował z urzędów partyjnych i państwowych. Stanowisko sekretarza generalnego [[Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec|Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności]] objął [[Egon Krenz]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[20 października|20]]–[[25 października]] – fala manifestacji w [[Lipsk]]u, [[Berlin]]ie, [[Drezno|Dreźnie]], [[Poczdam]]ie, [[Halberstadt]], [[Greifswald]]zie, [[Neubrandenburg]]u, [[Plauen]] i [[Chemnitz|Karl-Marx-Stadt]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[23 października]] – proklamowano [[Węgry|Republikę Węgier]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[26 października]] – odbyło się spotkanie przedstawicieli [[Nowe Forum|Nowego Forum]] z władzami [[Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec|SED]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[29 października]] – odbyły się [[Wybory parlamentarne w Hiszpanii w 1989 roku|wybory parlamentarne w Hiszpanii]]<ref name="europa" />.

== Listopad ==
* [[3 listopada|3]]–[[9 listopada]] – 40 tysięcy obywateli NRD wyjechało do RFN przez terytorium [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[4 listopada]] – w Berlinie Wschodnim odbyła się manifestacja, która zgromadziła ok. 500-700 tysięcy osób<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[7 listopada]] – rząd NRD podał się dymisji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[8 listopada]] – [[Nowe Forum]] zarejestrowało się jako partii politycznej<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[9 listopada]] – rząd NRD zdecydował się na otwarcie granicy z [[Berlin Zachodni|Berlinem Zachodnim]]. Po ogłoszeniu tej decyzji rozpoczęto spontaniczne niszczenie [[Mur Berliński|Muru berlińskiego]]<ref name="oxford" />.
* [[13 listopada]] – premierem nowego rządu NRD został [[Hans Modrow]]. Wyraził on wolę odtworzenia wspólnoty obu państw niemieckich<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[17 listopada]] – w rocznicę pogrzebu [[Jan Opletal|Jana Opletala]] odbyła się manifestacja w [[Praga|Pradze]]. Przemarsz na [[Plac Wacława]] został zablokowany przez [[Milicja|milicję]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[18 listopada]]:
** wiec zorganizowany w [[Ryga|Rydze]] przez [[Łotewski Front Ludowy]] zgromadził ok. 500 tysięcy uczestników<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** odbył się strajk środowisk teatralnych w Pradze<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[19 listopada]] – czescy opozycjoniści powołali stowarzyszenie [[Forum Obywatelskie]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[20 listopada]] – słowaccy opozycjoniści powołali stowarzyszenie [[Społeczeństwo przeciw Przemocy]] przez opozycjonistów Słowackich. Jednocześnie w Czechosłowacji odbyły się kolejne manifestacje (Praga, [[Bratysława]], [[Brno]], [[Ołomuniec]])<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[21 listopada]] – odbył się masowy strajk uczelni czechosłowackich. Premier [[Ladislav Adamec]] zagwarantował niestosowanie sił zbrojnych do tłumienia opozycji. Wieczorem odbyły się kolejne manifestacje, z przemówieniem wystąpił m.in. [[Václav Havel]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[22 listopada]]:
** odbyły się kolejne manifestacje w Czechosłowacji. w Brnie utworzono Forum Obywatelskie<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** SED zgodził się na udział w rozmowach dotyczących Niemieckiej Republiki Demokratycznej<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[23 listopada]] – podczas manifestacji w Pradze z przemówieniem wystąpił [[Alexander Dubček]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[24 listopada|24]]–[[27 listopada]] – odbyło się plenum KC KPCz. W czasie obrad 15 z 24 członków Prezydium i Sekretariatu złożyło dymisje<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[25 listopada]] – nowym sekretarzem generalnym KPCz został [[Karel Urbanek]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[26 listopada]]:
** odbyło się referendum na Węgrzech – zdecydowano się na przeprowadzenie wyborów prezydenckich po wyborach parlamentarnych<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** odbyło się spotkanie delegatów Forum Obywatelskiego i Frontu Narodowego – rozpoczęto rozmowy pomiędzy czechosłowacką opozycją a władzą<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[27 listopada]]:
** w Pradze utworzono [[Partia Zielonych (Czechosłowacja)|Partię Zielonych]]. W całej Czechosłowacji wybuchł strajk generalny<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** [[Rada Najwyższa ZSRR]] przyznała republikom bałtyckim autonomię gospodarczą począwszy od 1 stycznia 1990 roku<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[28 listopada]]:
** w [[Bundestag]]u odbyła się debata budżetowa, podczas której kanclerz [[Helmut Kohl]] wysunął propozycję [[Dziesięciopunktowy plan zjednoczenia Niemiec|dziesięciopunktowego planu]], którego celem miałoby być zjednoczenie<ref name="Karta. Koniec Jałty" />{{r|Bundestag}}.
** doszło do porozumienia na linii Forum Obywatelskie – premier Ladislav Adamec. Ustalono, że skład nowego rządu zostanie zaprezentowany do 3 grudnia<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[29 listopada]] – wprowadzono zmiany w czechosłowackiej konstytucji dotyczące kierowniczej roli partii i ideologii marksistowsko-leninowskiej<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[30 listopada]] – odbył się pierwszy oficjalny kontakt między Forum Obywatelskim a KPCz<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.

== Grudzień ==
* [[1 grudnia]] – [[Volkskammer]] przeprowadziła zmiany w konstytucji NRD. Wykreślono m.in. zapis o kierowniczej roli SED<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[3 grudnia]] – [[Biuro polityczne]] [[Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec|SED]] podało się do dymisji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[4 grudnia]]:
** [[Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)|Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna]] i [[Liberalno-Demokratyczna Partia Niemiec]] opuściła „blok sojuszniczy z SED”<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** w [[Moskwa|Moskwie]] spotkali się przedstawiciele państw [[Układ Warszawski|Układu Warszawskiego]]. Podczas spotkania uznano interwencję w Czechosłowacji w 1968 roku za sprzeczną z prawem międzynarodowym<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[5 grudnia]] – odbyły się rozmowy premiera Adamca z przedstawicielami FO. Przedstawienie projektu nowej konstytucji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[6 grudnia]] – premier Czechosłowacji Ladislav Adamec podał się do dymisji<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[7 grudnia]]:
** rozpoczęły się pierwsze obrady niemieckiego Okrągłego Stołu. Postanowiono uchwalić nową konstytucję, przeprowadzić wolne wybory i zlikwidować [[Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD|Stasi]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** nowym premierem Czechosłowacji został [[Marian Czalfa]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[9 grudnia]] – doszło do porozumienia sił czechosłowackiej opozycji z KPCz na temat składu nowego rządu federalnego<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[10 grudnia]] – powołano nowy rząd Mariana Czalfy<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[13 grudnia]] – Frederik Willem de Klerk po raz pierwszy spotkał się z [[Nelson Mandela|Nelsonem Mandelą]]<ref name="sahistory.org.za" />.
* [[14 grudnia]] – w [[Jassy|Jassach]] doszło do nieudanej próby zorganizowania manifestacji przeciwko dyktaturze{{R|rok1989}}.
* [[15 grudnia]] – wybuchły demonstracje w [[Timișoara|Timișoarze]] w obronie duchownego [[László Tőkés]]a{{R|rok1989}}.
* [[17 grudnia]] – w Timișoarze służby bezpieczeństwa dowodzone przez generała [[Victor Stănculescu|Victora Stănculescu]] użyły broni w celu stłumienia protestów{{R|histmag}}.
* [[18 grudnia]] – podpisano traktat o współpracy handlowej i gospodarczej między [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] a Wspólnotą Europejską<ref name="europa" />.
* [[19 grudnia]] – [[Helmut Kohl]] wystąpił na wiecu w Dreźnie<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[20 grudnia]] – odbył się masowy strajk w zakładach pracy w Timișoarze. W tym samym czasie pojawiły się demonstracje w innych miastach w [[Rumunia|Rumuńskiej Republice Ludowej]]{{R|rok1989}}.
* [[21 grudnia]]:
** wiec zwołany w Bukareszcie przez Nicolae Ceaușescu przerodził się w demonstrację przeciw władzy{{R|rok1989}}.
** węgierski parlament podjął decyzję o samorozwiązaniu w dniu 16 marca 1990<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[22 grudnia]] – w Rumunii wprowadzono stan wyjątkowy{{R|rok1989}}.
* [[24 grudnia]] – [[Kongres Deputowanych Ludowych]] obradujący w [[Moskwa|Moskwie]] uznał pakt Ribbentrop-Mołotow za nieważny<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[25 grudnia]] – po nieudanej próbie ucieczki, Nicolae Ceaușescu został wraz z żoną zatrzymany przez wojsko, osądzony i stracony. Wojsko otrzymało rozkaz powrotu do koszar, a na ulicach rumuńskiej stolicy rozpoczęła się niekontrolowana strzelanina{{R|rok1989}}<ref>{{Cytuj stronę |url = https://histmag.org/nicolae-ceausescu-ostatnie-godziny-tyrana-13823 |tytuł = Nicolae Ceauşescu – ostatnie godziny tyrana |nazwisko = Kunze |imię = Thomas |data = 2016-08-29 |opublikowany = histmag.org |data dostępu = 2018-05-12}}</ref>.
* [[26 grudnia]] – po egzekucji Nicolae Ceaușescu prezydentem Rumunii został [[Ion Iliescu]], a premierem [[Petre Roman]]<ref name="oxford" />.
* [[28 grudnia]] – przewodniczącym [[Zgromadzenie Federalne (Czechosłowacja)|Zgromadzenia Federalnego CSRS]] został [[Alexander Dubček]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
* [[29 grudnia]]:
** prezydentem Czechosłowacji został [[Václav Havel]]<ref name="Karta. Koniec Jałty" />.
** polski Sejm uchwalił [[nowela grudniowa|zmiany w Konstytucji PRL]], na mocy których przywrócono nazwę państwa sprzed 1952 roku – Rzeczpospolita Polska oraz [[Godło Polski|godło]] z białym orłem w koronie na czerwonym tle<ref name="oxford" />.

== Przypisy ==
<references>
<ref name="Bundestag">{{Cytuj stronę |url = http://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2014/kw47_kalenderblatt_kohl/341782 |tytuł = Vor 25 Jahren: Kohl stellt Zehn-Punkte-Programm vor |autor = Deutscher Bundestag |język = de |data dostępu = 2018-02-04 |archiwum = https://web.archive.org/web/20171107081415/http://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2014/kw47_kalenderblatt_kohl/341782 |zarchiwizowano = 2017-11-07}}</ref>
<ref name="histmag">{{Cytuj stronę |url = http://histmag.org/25-lat-temu-zaczal-sie-upadek-rzadow-Ceauescu-10439;2 |tytuł = 25 lat temu zaczął się upadek rządów Ceaușescu |nazwisko = Leszkowicz |imię = Tomasz |data = 2014-12-16 |opublikowany = histmag.org |data dostępu = 2018-05-02}}</ref>
<ref name="rok1989">{{Cytuj stronę |url = http://www.rok1989.pl/r89/rumunia/historia/8597,Rumunia.html |tytuł = Rumunia |autor = Instytut Pamięci Narodowej |data = 2009 |opublikowany = rok1989.pl |data dostępu = 2018-05-02 |archiwum = https://web.archive.org/web/20180526122928/http://rok1989.pl/r89/rumunia/historia/8597,Rumunia.html |zarchiwizowano = 2018-05-26}}</ref>
</references>

{{kalendaria tematyczne|1989}}

[[Kategoria:Kalendarium polityczne]]
[[Kategoria:Wydarzenia 1989]]