Tekst źródłowy strony Niemiecki/Freizeit

<noinclude>{{UnikatowaStronaStart}}</noinclude>
== Lekcja 2 - ''Freizeit'' ==
'''Guten Tag!''' - dowiedzieliście się już co nieco na temat podstaw języka niemieckiego, pozwoli nam to wobec czego kontynuować pracę, tym razem nad poniższymi tematami:
* sport i czas wolny, 
* liczby, czas, daty, pory roku
* odmiana rzeczownika

: '''Dialog'''
{|
!
|-
|
* Hallo, Peter!
* Hallo. Was machst du jetzt?
* Ich spiele Fußball.
* Schön. Ich komme auch, um zehn nach zwölf (12:10).
* Ich warte auf dich. Tschüss!
* Tschüss!
|}

{| class="wikitable collapsible collapsed"
! colspan=2|'''słownictwo'''
|-
!po niemiecku
!po polsku
|-
|machen
|robić
|-
|spielen
|grać
|-
|kommen
|przychodzić
|-
|warten 
|czekać
|-
|der Fußball
|piłka nożna
|-
|jetzt
|teraz
|}
UWAGA! W dialogu wystąpił czasownik "'''[[wikt:de:warten|warten]]'''" (czekać) wraz z przyimkiem "[[wikt:de:auf|auf]]", tworząc związek zwany rekcją czasownika, który razem tłumaczony brzmi "czekać na" (warten auf) - tak samo zresztą jak w języku polskim. Przyimek "auf" łączy się bowiem z biernikiem (''Akkusativ''), dlatego zaimek osobowy "du" (ty) został odmieniony w formie "dich" (ciebie) i powstało wyrażenie "Ich warte auf dich" - "Ja czekam na ciebie". Zaś czasownik "warten" odmienia się regularnie, tj.:
[[Plik:De-at-warten.ogg|100px|right|thumb|warten]]
* ich warte 
* du wartest
* er, sie, es wartet
* wir warten
* ihr wartet
* sie, Sie warten

== Liczby ==
Zapewne zauważyliście w powyższym dialogu liczby 12 oraz 10. Zostały użyte do określenia pory, o której przyjaciel Piotra przyjdzie pograć w piłkę. Zanim jednak poznamy, jak tworzyć godziny i jak pytać się o czas, musimy poznać liczby w języku niemieckim.

Liczebnik w języku niemieckim to ''das Zahlwort''. Wyróżniamy liczebniki główne ''Kardinalzahlen'' oraz porządkowe ''Ordinalzahlen''. Liczebnikiem głównym jest wyraz "jeden" a porządkowym wyraz "pierwszy".

{{T|Niemiecki/słownictwo|nazwa=Liczby (Zahlen)|treść=
<table width=50%>
<tr><td>'''0'''</td><td>null</td><td>'''10'''</td><td>zehn</td><td>'''20'''</td><td>zwanzig</td></tr>
<tr><td>'''1'''</td><td>eins</td><td>'''11'''</td><td>elf</td><td>'''30'''</td><td>dreißig</td></tr>
<tr><td>'''2'''</td><td>zwei</td><td>'''12'''</td><td>zwölf</td><td>'''40'''</td><td>vierzig</td></tr>
<tr><td>'''3'''</td><td>drei</td><td>'''13'''</td><td>dreizehn</td><td>'''50'''</td><td>fünfzig</td></tr>
<tr><td>'''4'''</td><td>vier</td><td>'''14'''</td><td>vierzehn</td><td>'''60'''</td><td>sechzig</td></tr>
<tr><td>'''5'''</td><td>fünf</td><td>'''15'''</td><td>fünfzehn</td><td>'''70'''</td><td>siebzig</td></tr>
<tr><td>'''6'''</td><td>sechs</td><td>'''16'''</td><td>sechzehn</td><td>'''80'''</td><td>achtzig</td></tr>
<tr><td>'''7'''</td><td>sieben</td><td>'''17'''</td><td>siebzehn</td><td>'''90'''</td><td>neunzig</td></tr>
<tr><td>'''8'''</td><td>acht</td><td>'''18'''</td><td>achtzehn</td><td>'''100'''</td><td>hundert</td></tr>
<tr><td>'''9'''</td><td>neun</td><td>'''19'''</td><td>neunzehn</td><td>'''1000'''</td><td>tausend</td></tr>
<tr><td></td><td></td><td></td><td></td><td>'''1000000'''</td><td>Million</td></tr>
</table>
}}

Liczby od '''21''' do '''99''' buduje się w następujący sposób: ''21'' - '''ein'''+'''und'''+'''zwanzig''' = einundzwanig.

Liczby większe od stu buduje się następujący sposób: ''303'' - '''dreihundert''' + '''drei''' = dreihundert drei, tak więc przykładowo liczba '''2365''' wygląda następująco - '''zwei tausend''' + '''drei hundert''' + '''fünfundsechszig''' co daje "zwei tausend drei hundert fünfundsechszig".

Liczby milionowe składa się następująco '''1344818''' wygląda następująco - '''(ein)Milion''' + '''drei hundert vier und vierzig tausend''' + '''acht hundert''' + '''achtzehn'''.

W przypadku liczb takich jak np. '''1546''' można zamiast '''"ein tausend fünf hundert sechsundvierzig"''' powiedzieć '''"fünfzehn hundert sechsundvierzig"''' ("piętnaście setek + czterdzieści sześć"), a 2673 - '''"sechsundzwanzig hundert dreiundsiebzig"''' ("dwadzieścia sześć setek + siedemdziesiąt trzy"), itd. Ten sposób jest jednak używany w mowie potocznej, formalnie mówimy i piszemy "zwei tausend sechs hundert dreiundsiebzig".

W odróżnieniu od języka polskiego "milion" w języku niemieckim jest rodzaju żeńskiego: "die Million" (milion). Podobnie "bilion": die Billion oraz "miliard": die Milliarde. Stosuje się też skróty:
* die Million = Mill., Mio
* die Milliard = Mrd., Md

Teraz zadanie dla ciebie: czy potrafisz zapisać liczby ''1789''? Spróbuj! Odpowiedź w przypisie.<ref>Odpowiedź: '''1789''' to "(ein) tausend sieben hundert neunundachtzig" albo "siebzehn hundert neunundachtzig".</ref>

=== Liczebniki porządkowe (''Ordinalzahlen'') ===
Kolejno zajmiemy się liczebnikami porządkowymi. Liczebniki porządkowe występują z reguły w połączeniu z inną częścią mowy, np. rzeczownikiem czy przymiotnikiem.

{{T|Niemiecki/słownictwo|nazwa=Liczebniki (Zahlworte)|treść=
<table width=50%>
<tr><td>'''pierwszy'''</td><td>erste</td>
<tr><td>'''drugi'''</td><td>zweite</td>
<tr><td>'''trzeci'''</td><td>dritte</td>
<tr><td>'''czwarty</td><td>vierte</td>
<tr><td>'''piąty'''</td><td>fünfte</td>
<tr><td>'''szósty'''</td><td>sechste</td>
<tr><td>'''siódmy'''</td><td>siebte</td>
<tr><td>'''ósmy</td><td>achte</td>
</table>
}}

Pierwsze trzy jak widać powyżej nie mają nic wspólnego z liczbami pierwszymi. Kolejne np. czwarty tworzymy dając 4 ''vier'' + końcówka ''te'' co daje nam ''vierte'', tak samo tworzymy inne liczebniki. Przykładowo liczebnik "dwudziesty drugi" składa się z ''zwei und zwanzig'' + ''ste'' to daje nam ''zwei und zwanzigste''. Inaczej mówiąc: tworząc liczebniki od 1 do 19 dodajemy -te (wyjątki erste - pierwszy; dritte - trzeci; siebte - siódmy; achte - ósmy) a liczebniki od 20 do 100 dodajemy końcówkę -ste

:'''Dialog'''
*Entschuldigung, wie spät ist es?
*Es ist fünf nach zwei Uhr.
*Danke schön, auf wiedersehen!
*Tschüss.

W powyższym dialogu osoba pierwsza zapytała się przechodnia o godzinę zwrotem: '''Wie spät ist es?''' co w dosłownym tłumaczeniu oznacza: ''Jak późno jest?''. Osoba druga podpowiedziała, iż jest pięć po drugiej. Osoba pierwsza podziękowała i pożegnała się.

Godzinę składamy z trzech członów: minut, określenie przed czy po i godzin. Np. '''fünf nach zwei''' daje '''pięć po drugiej'''. Jest również człon przed np. '''fünf vor zwei''' daje '''pięć przed drugą'''. Pełne godziny piszemy bez członów oraz minut tj. '''Es ist fünf Uhr'''.

:'''Dialog'''
*Hallo Peter! Wie geht's?
*Eigentlich gut. Ich habe aber keine Zeit, muss mich auf den Test vorbereiten.
*Test? Der ist doch am zwanzigsten Juni.
*Nein, der ist morgen, den dritten April. Am zwanzigsten Juni habe ich bereits Sommerferien.<br>

{| class="wikitable collapsible collapsed" style="text-align:center"
! colspan=2|'''słownictwo'''
|-
! style="text-align:center" | po niemiecku
! style="text-align:center" | po polsku
|-
|Wie geht's?
|jak idzie?
|-
|eigentlich
|właściwie
|-
|aber
|ale
|-
|Ich habe keine Zeit.
|Nie mam czasu.
|-
|der Test
|test, sprawdzian
|-
|sich vorbereiten auf
|przygotowywać się do
|-
|am zwanzigsten Juni
|dwudziestego czerwca
|-
|morgen
|jutro
|-
|bereits
|już
|-
|die Sommerferien
|wakacje
|}

=== Ułamki ===
Ułamki w języku niemieckim przedstawiają się następująco:
*1/2. ein Halb
*1/3. ein Drittel
*1/4. ein Viertel
*1/5. ein Fünftel
*1/6. ein Sechstel
*1/7. ein Siebtel
*1/8. ein Achtel
*1/9. ein Neuntel
*1/10. ein Zehntel

Liczby ułamkowe, wymawia się używając słowa "Komma" (przecinek), np. 2,3 to "zwei Komma drei". Natomiast 0,0 to "Null Komma nichts".

== Daty (''Daten'') ==
Sposoby podawania daty są następujące:
* den + {liczebnik porządkowy} + -n + miesiąc

# Heute ist Freitag, '''der achtzehnte Juli.''' → Dzisiaj jest piatek (''którego?'') '''osiemnastego lipca.'''

* am + {liczebnik porządkowy} + -n

# Wir treffen uns '''am einundzwanzigsten März.''' - Spotykamy się (''którego?'') '''dwudziestego pierwszego marca.'''
# Er ist '''am ersten Oktober''' geboren. - Urodził się pierwszego października.

Naturalnie nie należy zapisywać dat słownie. Tutaj zrobiono tak tylko po to, by pokazać, jak należy daty wymawiać. Zapisuje się je liczbami, przy czym po każdym liczbniku porządkowym należy umieścić kropkę. W przeciwnym wypadku jest to uznawane za błąd.

# Wir treffen uns am 21. März. (Spotkamy się 21 marca)
# Er ist am 1. Oktober geboren. (On urodził się 1 października)

== Pory roku (''die Jahreszeiten'') ==

* Im Frühling beginnen die Blumen zu blühen.
* Im Sommer haben wir Sommerferien.
* Im Herbst werden die Blätter bunt.
* Im Winter bauen wir einen Schneemann.

{| class="wikitable collapsible collapsed"
! colspan=2|'''słownictwo'''
|-
!| po niemiecku
!| po polsku
|-
|der Frühling
|wiosna
|-
|beginnen
|zaczynać
|-
|die Blumen
|kwiaty
|-
|blühen
|kwitnąć
|-
|der Sommer
|lato
|-
|der Herbst
|jesień
|-
|die Blätter
|liście
|-
|bunt
|kolorowe
|-
|der Winter
|zima
|-
|bauen
|budować
|-
|der Schneemann
|bałwan
|}

== Odmiana rzeczownika (''Die Deklination des Substantivs'') ==

W języku niemieckim występują tylko cztery przypadki, a odmianie podlega głównie rodzajnik. Poszczególne przypadki najczęściej pokrywają się z odpowiednikami w języku polskim. W języku niemieckim nie występuje narzędnik i miejscownik, które wyrażane są za pomocą mianownika lub odpowiednik przyimków, np.:

- Er ist '''mein Chef'''. (On jest '''moim szefem'''.)

- Ich fahre '''mit der Straßenbahn'''. (Jadę '''tramwajem'''.)

Poszczególne przypadki w języku niemieckim brzmią:

{|class="wikitable"
! '''Przypadek (Kasus)'''
! '''Pytajnik (Fragewort)'''
! '''Przykład odmiany'''
|-
| align="center" | '''1. Nominativ''' 
(Mianownik)
| align="center" | '''wer? was?'''
(kto? co?)
| align="center" | '''der Mann''' 
(mężczyzna)
|-
| align="center" | '''2. Genitiv''' 
(Dopełniacz)
| align="center" | '''wessen?''' 
(kogo? czego? czyj?)
| align="center" | '''des Mannes'''
(mężczyzny)
|-
| align="center" | '''3. Dativ''' 
(Celownik)
| align="center" | '''wem?'''
(komu? czemu?)
| align="center" | '''dem Mann'''
(mężczyźnie)
|-
| align="center" | '''4. Akkusativ'''
(Biernik)
| align="center" | '''wen? was?'''
(kogo? co?)
| align="center" | '''den Mann'''
(mężczyznę)
|}

<noinclude>{{Przypisy}}</noinclude>

<noinclude>----
<center>'''[[Niemiecki|Powrót do spisu treści]]''' • '''[[Niemiecki/Część 1|Powrót do części 1]]'''</center>
{{UnikatowaStronaKoniec}}</noinclude>

[[en:German/Appendices/Numbers]]