Tampere

miasto w Finlandii

Tampere (szw. Tammerfors) – miasto w południowo-zachodniej Finlandii leżące na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w regionie Pirkanmaa.

Tampere
Ilustracja
Od lewego górnego rogu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: panorama miasta z wieży Näsinneula, ratusz, park Särkänniemi, Tampere-talo, Näsinneula, Tammerkoski z mostu Hämeensilta i katedra.
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Finlandia

Prowincja (stara)

Finlandia Zachodnia

Data założenia

1779

Burmistrz

Anna-Kaisa Ikonen

Powierzchnia

689,59 km²

Wysokość

76 m n.p.m.

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


249 009[1]
331 os./km²

Nr kierunkowy

03

Kod pocztowy

FIN-33101

Położenie na mapie Finlandii
Mapa konturowa Finlandii, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Tampere”
Ziemia61°30′N 23°45′E/61,500000 23,750000
Strona internetowa

Jeden z największych ośrodków przemysłowych w kraju, przez co bywa nazywane "Manchesterem Finlandii"[2][3], port śródlądowy i węzeł kolejowy. Ludność: ponad 220 tys. mieszkańców, aglomeracja – 340 tys. W skład zespołu miejskiego wchodzą: Nokia, Pirkkala, Kangasala i Aito. W mieście znajduje się część koncernu Metso Automation (przemysł papierniczy, mineralny i automatyka przemysłowa). Uniwersytet założony w 1925 r., uniwersytet techniczny w 1972 r. W mieście działał także polski konsulat honorowy (obecnie nieaktywny).

Geografia

edytuj

Tampere leży na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w południowo-zachodniej Finlandii na północny zachód od Helsinek[4]. Różnica poziomów jezior wynosi 18 metrów, a zbiorniki połączone są kaskadą Tammerkoski, na której się znajduje siłownia.

Administracyjnie miasto leży w regionie Pirkanmaa.

Klimat

edytuj
Średnia temperatura i opady dla Pirkkala, Tampere
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] -3.4 -3.5 1.2 8.2 15.4 19.5 22.2 19.9 14.0 7.5 1.5 -1.9 8,4

Rekordy minimalnej temperatury [°C] -9.7 -10.6 -6.6 -1.3 3.8 8.6 11.7 10.4 5.9 1.9 -3.0 -7.6 0,3
Opady [mm] 41 29 31 32 41 66 75 72 58 60 51 42 598
Średnia liczba dni z opadami 22 18 16 12 12 13 15 15 14 17 21 22 197
Źródło: Fiński Instytut Meteorologiczny[5] 21 stycznia 2018

Historia

edytuj
 
Katedra w Tampere
 
Kaskada między jeziorami w Tampere

Ważny ośrodek handlowy w XIX–XX wieku. Prawa miejskie Tampere otrzymało w 1779 roku od króla Gustawa III[6]. Od tego momentu zaczął rozwijać się tu przemysł, a miasto zaczęło się rozrastać. Szybko pojawiły się pierwsze zakłady przemysłowe i parki. Rozwój przyspieszył po 1821 roku, kiedy car Aleksander I nadał miastu przywilej handlowy – bezcłowego importu surowców i urządzeń[4]. Przywilej ten pozostawał w mocy do 1905 roku i znacznie przyczynił się do rozwoju miasta[4].

Do połowy XIX miasto było prężnie rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym a także ośrodkiem ruchu robotniczego, przez co nazywane było „czerwonym Tampere”[6]. W 1905 roku w Tampere doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji[7].

W 1918 roku miasto było ważnym punktem oporu rewolucjonistów fińskich podczas przegranej przez nich wojny domowej – w stoczonej tu bitwie „Czerwoni” zostali pokonani przez „Białych”[4], a miasto zostało zdobyte przez wojska dowodzone przez Mannerheima[6]. W okresie międzywojennym nie doszło do większych zmian w mieście.

Po II wojnie światowej rozwinął się nowoczesny przemysł i powstało mnóstwo nowoczesnych budynków. W sąsiedniej miejscowości Nokia powstała firma o tej samej nazwie. W latach 60. XX w. miasto opisał John Sykes – amerykański pisarz.

W 1999 roku podpisano tu tzw. Agendę z Tampere. Miasto jest obecnie bardzo znane na świecie, m.in. z festiwali filmowych.

9 sierpnia 2021, po czterech latach budowy, została uruchomiona 14-kilometrowa sieć tramwajowa. Linie 1 i 3 obsługują dwukierunkowe wagony ForCity Smart Artic Tampere produkcji «Škoda Transtech». Planowane jest dostarczenie 20 składów i dalsza rozbudowa systemu[8].

Kultura

edytuj

W Tampere znajduje się wiele parków i starych fabryk. Z Tampere pochodzą zespoły rockowe Bloodpit, Uniklubi, Negative oraz Lovex.

Zabytki, parki i muzea

edytuj
  • Katedra budowana w latach 1902-1907 w stylu secesji przez architekta Larsa Soncka, słynne freski i malowidła ścienne Hugo Simberga
  • Särkänniemi – ośrodek rekreacyjny wraz z lunaparkiem, Muzeum Sztuki im. Sary Hildén oraz wieżą panoramiczną Näsinneula
  • Muzeum Sztuki im. Sary Hildén z 1893 roku – muzeum sztuki współczesnej
  • Näsinneula, wieża panoramiczna (1971) z obracającą się restauracją, wysokość 168 m.
  • Dawne Fabryki Finlaysona w centrum miasta, przy kaskadzie Hämeenkoski, obecnie ośrodek rozrywkowy z muzeami, restauracjami, kinami itp.
  • Most Hämeensilta (1928) nad kaskadą Tammerkoski, z rzeźbami Väinö Aaltonena
  • Muzeum domków robotniczych Amuri (Amurin työläismuseokortteli) z 1880 roku przedstawiające warunki, w jakich mieszkali robotnicy fabryki Finlaysona aż do lat 70. XX wieku, w dzielnicy Amuri
  • Vanha kirkko (Stary Kościół), drewniany kościół luterański z 1825 r. w centrum miasta, przy Keskustori (Rynek Centralny)
  • neorenesansowy Ratusz miejski z 1890 roku przy Keskustori (Rynek Centralny)
  • Teatr Miejski (Kaupunginteatteri) z 1912 roku
  • Biblioteka miejska Metso (Głuszec) z 1986. Widziana z góry kształtem przypomina ptaka. Jedna z największych bibliotek publicznych w Finlandii, wybudowana przez architektów Raili i Reimę Pietilä
  • Muzeum Lenina – utworzone w 1946 roku, było pierwszą tego typu placówką otwartą poza granicami ZSRR, a po upadku ZSRR w 1991 roku i zamknięciu Muzeum Lenina w Moskwie, jedyną tego typu placówką na świecie; mieści się w Domu Robotniczym (Tampereen Työväentalo), gdzie w 1905 roku doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji[7].
  • Muzeum Muminków – muzeum sztuki poświęcone twórczości Tove Jansson (1914–2001), autorki książek o Muminkach[9].
  • Park Pyynikki. Założony w drugiej połowy XIX wieku z wieżą widokową, teatrem letnim i cmentarzem.
  • Pispala – stara robotnicza dzielnica domków drewnianych na wysokim ozie, na północ od centrum miasta. W Pispali mieszkali i tworzyli m.in. poeci Lauri Viita i Aaro Hellaakoski, piosenkarz Olavi Virta, reżyser Aki Kaurismäki oraz pisarz Hannu Salama. Pispalę opisali w swoich utworach m.in. pisarz F.E. Sillanpää i pisarz Lauri Viita (powieść Moreeni, po polsku Moreny, Wydawnictwo Poznańskie, 1970, przeł. Krzysztof Radziwiłł).
  • Fińskie Muzeum Hokeja na Lodzie, w tym Galeria Sławy fińskiego hokeja na lodzie
  • Hala Targowa (Kauppahalli) przy głównej ulicy Hämeenkatu
  • funkcjonalistyczny dworzec kolejowy (Tampereen rautatieasema) z 1936 r., zaprojektowany przez architektów Eero Seppälä ja Otto Flodina
  • Park Hämeenpuisto z 1830 roku
  • Park Koskipuisto z 1900 roku
  • Park Vilhelm von Nottbeckin puisto z 1770 roku. Najstarszy park w Tampere
  • Park Näsinpuisto z 1900 roku
  • Park Eteläpuisto z 1915 roku
  • Park Sorsapuisto z 1920 roku
  • Lasten liikennpuisto z 1956 roku. Jeden w późniejszych parków
  • Pyynikin kirkkopuisto z 1785 roku
  • Tampere Stadion z połowy XX wieku
  • Fabryka Finlaysona z 1907 troku. Zbudowana przez szkockiego przemysłowca.
  • Zakład włókienniczy z 1783 roku.
  • Zakład tekstylny z ok. 1820 roku
  • Prawosławna cerkiew św. Aleksandra Newskiego z 1895 r.
  • Kościół Aleksanterin kirkko z 1881 r. w Parku Hämeenpuisto, neogotycki kościół poświęcony carowi Aleksandrowi II, który w Finlandii był bardzo lubiany
  • Kościół Kalevan kirkko z 1966 roku w dzielnicy Kaleva, modernistyczny kościół zaprojektowany przez Raili i Reimę Pietilä
  • Kościół Viinikan kirkko z pierwszej połowy XIX wieku
  • Kościół Harmalan kirkko z początku XX wieku
  • Kościół Messukylän kirkko z 1879 roku. kościół neogotycki
  • Kościół Hervannan kirkko z początku XX wieku
  • Kościół Finlaysonin kirkko z końca XIX wieku
  • Kaplica Vasala z ok. 1880 roku
  • Cmentarz Vasala z ok. 1850 roku
  • Kościół Aitolahden kirkko z ok. 1700 roku. Stary kościół położony w dzielnicy Aito
  • Kościół Teiskon kirkko z ok. 1890 roku
  • Kościół w Tesomie z 1978 roku
  • Kościół w Pispali z 1968 roku

Przypisy

edytuj
  1. Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
  2. Tampere Economy. tampere.chamber.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)]., Tampere International Business Office
  3. Przewodnik po mieście na oficjalnej stronie Tampere
  4. a b c d Tampere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-21] (ang.).
  5. Pentti Pirinen i inni: TILASTOJA SUOMEN ILMASTOSTA 1981-2010. Ilmatiteen Laitos. [dostęp 2018-01-21]. (ang.).
  6. a b c Tampere, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-21].
  7. a b Lenin-museo: Why is there a Lenin Museum in Tampere?. [dostęp 2018-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]. (ang.).
  8. Wiktor Urbanowicz: Ruszyła nowa sieć tramwajowa w Tampere. transport-publiczny.pl, 2021-08-09. [dostęp 2021-08-10]. (pol.).
  9. Moomin Museum: About the collection. [dostęp 2018-01-20]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj