Stefan Kirtiklis
Stefan Kirtiklis[1] ps. Sewer (ur. 8 stycznia 1890 w Kolnie, zm. 24 czerwca 1951 w Magdalence) – uczestnik walk o niepodległość, major żandarmerii Wojska Polskiego, działacz państwowy II Rzeczypospolitej, polityk związany z obozem piłsudczyków, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
8 stycznia 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 czerwca 1951 |
| Wojewoda wileński | |
| Okres |
od 20 grudnia 1930 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| wicewojewoda łódzki | |
| Okres |
od 21 lipca 1931 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wojewoda pomorski | |
| Okres |
od 21 listopada 1931 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wojewoda białostocki | |
| Okres |
od 17 lipca 1936 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
 major
| |
| Data i miejsce urodzenia |
8 stycznia 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
24 czerwca 1951 |
| Siły zbrojne | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Andrzeja (nauczyciela) i Agnieszki z Prusińskich[2]. W latach 1904–1905 jako uczeń szkoły realnej brał czynny udział w życiu politycznym. Od 1905 związany z niepodległościowym ruchem socjalistycznym (PPS i jej Organizacją Bojową oraz PPS-Frakcją Rewolucyjną). Za czynny udział w strajkach szkolnych został aresztowany przez władze carskie i osadzony w więzieniu śledczym. Po zwolnieniu z więzienia (ze względu na młody wiek) i ukończeniu szkoły realnej zmuszony był wyjechać jako emigrant polityczny za granicę do Brukseli, gdzie w latach 1909–1913 studiował na wydziale nauk ekonomicznych uniwersytetu brukselskiego[2]. W latach 1914–1917 pracował w Polskiej Organizacji Wojskowej początkowo w Warszawie, następnie w okręgach Łomża, Zagłębie Górnicze, Piotrków oraz w Okręgu VI tej organizacji w Kielcach (od 1 maja do 19 października 1916), od 1918 w Wojsku Polskim. W grudniu 1918 obejmuje stanowisko inspektora Milicji Ludowej, następnie pełni funkcję oficera łącznikowego przy Zarządzie Cywilnym Ziem Wschodnich w Wilnie. W początkach 1919 brał czynny udział w marszu na Wilno i w walkach pod Wilnem, a po zajęciu Wilna organizował i dowodził batalionem milicji w tym mieście. Następnie zajmował szereg stanowisk kierowniczych w żandarmerii polowej w Wilnie, Mińsku oraz w innych miastach wschodniej Polski. Po zajęciu Wilna przez wojska gen. Lucjana Żeligowskiego w 1920 otrzymuje nominację na szefa służby bezpieczeństwa Litwy Środkowej, a w kwietniu 1921 nominację na dowódcę 1 dyonu żandarmerii polowej. Po ukończeniu wyższego kursu oficerskiego w Grudziądzu, w 1924 został powołany na stanowisko dowódcy 3 dyonu żandarmerii w Grodnie, które pełni do stycznia 1927. Następnie pełnił służbę w Korpusie Ochrony Pogranicza oraz był naczelnikiem Wydziału Bezpieczeństwa Urzędu Wojewódzkiego w Wilnie. Pełniąc służbę na tym stanowisku pozostawał w dyspozycji ministra spraw wewnętrznych oraz na ewidencji Kadry Oficerów Żandarmerii.
15 listopada 1928 awansował w Urzędzie Wojewódzkim w Wilnie z prowizorycznego naczelnika wydziału w VI stopniu służbowym na naczelnika wydziału w V stopniu służbowym z powierzeniem funkcji wicewojewody wileńskiego[3]. Od 20 grudnia 1930 do 20 czerwca 1931 był wojewodą wileńskim, następnie od lipca do listopada 1931 wicewojewodą łódzkim[4], od 21 listopada 1931 do 14 lipca 1936 wojewodą pomorskim[5], wreszcie od 17 lipca 1936 do 9 września 1937 wojewodą białostockim. 11 września 1937 przeszedł w stan nieczynny, w połowie 1938 na emeryturę, zamieszkał w Wilnie. Związał się z grupą Walerego Sławka. Na terenie wileńskim był ponadto przewodniczącym Federacji Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, prezesem Związku Legionistów Polskich i Związku Peowiaków[5].
Po okupacji Wilna przez Armię Czerwoną i aneksji Litwy przez ZSRR, został w październiku 1940 aresztowany przez NKWD i wywieziony do łagru nad Peczorą w Rep. Komi, gdzie przebywał do marca 1942. Uwolniony po układzie Sikorski-Majski, wraz z Armią Andersa latem 1942 opuścił ZSRR jako uchodźca cywilny. Osiadł w Palestynie. Od 1943 był członkiem zarządu Związku Patriotów Polskich w Palestynie na Bliskim Wschodzie (od marca do maja 1944 współredagował organ prasowy ZPP „Biuletyn Wolnej Polski”). Starał się o wyjazd do Moskwy, gdzie został wezwany pod koniec 1944, po czym 30 kwietnia 1945 przybył do Warszawy i objął stanowisko wicedyrektora departamentu w Ministerstwie Aprowizacji i Handlu, później pracował w Ministerstwie Ziem Odzyskanych jako dyrektor departamentu.
11 listopada 1934 Rada Miasta Kościerzyny nadała Stefanowi Kirtiklisowi tytuł Honorowego Obywatela Kościerzyny[6].
Po zwolnieniu z pracy w administracji zamieszkał w 1950 w Magdalence pod Warszawą, gdzie zmarł. Został pochowany na gdańskim Cmentarzu Srebrzysko (rejon X)[7].
Życie prywatne
edytujW 1918 wziął ślub z poznaną w czasach działalności w PPS Janiną z Szymańskich (1897–1987), późniejszą posłanką na Sejm II RP 3 kadencji z ramienia BBWR i członkinią władz Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet. Mieli dwie córki: Annę Barbarę i Marię Magdalenę[8].
Awanse służbowe
edytuj- kapitan – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 1 lokatą w korpusie oficerów zawodowych żandarmerii,
- major – 3 maja 1926 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 i 1 lokatą w korpusie oficerów zawodowych żandarmerii.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7560[2]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1933)[9]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[10]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie[2]: 1921[11])
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[12]
Przypisy
edytuj- ↑ W Rocznikach Oficerskich z 1924 i 1928 figuruje jako Sewer Stefan Kirtiklis.
- ↑ a b c d Polak (red.) 1993 ↓, s. 93.
- ↑ Ruch służbowy. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych”. 1, s. 98, 1929-01-31. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych..
- ↑ Dzikowska-Światowiak Aleksandra. Działalność Stefana Kirtiklisa jako wojewody pomorskiego w latach 1931-1936. „Zeszyty Chojnickie”. 32, s. 333, 2016.
- ↑ a b Nowy Wojewoda Pomorski p. Stefan Kirtiklis „Dzień Pomorski” R.III, Nr 270, Toruń 22 listopada 1931 r.
- ↑ Maciej Wajer, Wojewoda honorowym obywatelem [online], Dziennik Bałtycki, 28 maja 2015 [dostęp 2020-02-17] (pol.).
- ↑ Stefan Kirtiklis. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2019-01-22].
- ↑ Janina Kirtiklis. bs.sejm.gov.pl. [dostęp 2019-02-05].
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za zasługi na polu administracji państwowej”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 631 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej oraz administracji państwowej”.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2027 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 40, poz. 1854, s. 1533)
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wojskowych G.M.I.L. 1254 z 1926 r. (Dziennik Personalny z 1926 r. Nr 12, s. 70)
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1924, s. 961, 966.
- Rocznik Oficerski 1924, s. 672, 675.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.
- Kirtiklis Stefan Seweryn [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s. 169.
- Ludwik Hass, Masoneria polska XX wieku: losy, loże, ludzie, Wydawnictwo „Kopia”, Warszawa 1996, s. 196–197 (nota biograficzna z informacją o przynależności do loży).
- Kirtiklis Stefan [w:] Przybyszewski, Kazimierz, Toruński Słownik Biograficzny, t. 1. – Toruń 1998 Wyd. ToMiTo i UMK.
- Jacek Pietrzak. Działalność komunistów wśród polskiego wychodźstwa na Wschodzie w świetle materiałów kontrwywiadu Polskich Sił Zbrojnych (1944 r.). „Dzieje Najnowsze”. T. 38/3, s. 125–127, 133, 2006.