Wikipedia

Operacja wiślańsko-odrzańska

operacja zaczepna Armii Czerwonej i Wojska Polskiego (12 stycznia – 2 lutego 1945)

Operacja wiślańsko-odrzańska znana również jako operacja styczniowa[4] – operacja zaczepna Armii Czerwonej w ramach ofensywy przeciwko wojskom hitlerowskich Niemiec, przeprowadzona od 12 stycznia 1945 roku z linii Wisły i zakończona w lutym na linii Odry.

Operacja wiślańsko-odrzańska
II wojna światowa, front wschodni
Ilustracja
Front wschodni od stycznia do maja 1945 roku
Czas

12 stycznia – 2 lutego 1945

Miejsce

pomiędzy Wisłą a Odrą

Terytorium

Polska, III Rzesza

Przyczyna

ofensywa polsko-radziecka

Wynik

decydujące zwycięstwo ZSRR i Polski

Strony konfliktu
 III Rzesza  ZSRR
 Rzeczpospolita Polska
Dowódcy
Georg-Hans Reinhardt
Lothar Rendulic
Walter Weiss
Josef Harpe
Ferdinand Schörner 		Iwan Koniew
Gieorgij Żukow
Wasilij Czujkow
Stanisław Popławski
Siły
400 000 żołnierzy,
4 000 dział i moździerzy,
1 000 czołgów i dział pancernych,
400 samolotów[1] 		2 200 000 żołnierzy,
36 000 dział i moździerzy,
6 460 czołgów i dział pancernych,
4 772 samoloty[1]
Straty
295–479 tys. zabitych i rannych,
150 000 pojmanych[2] 		43 476 zabitych lub zaginionych,
150 715 rannych i chorych[3]
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Szkic przedstawiający przebieg działań bojowych prowadzonych przez Armię Czerwoną od 12 stycznia do 3 lutego 1945 roku w ramach operacji wiślańsko-odrzańskiej.
Mieszkańcy Łodzi pozdrawiają artylerzystów Armii Czerwonej podczas wkraczania do miasta. Pojazd widoczny na zdjęciu to działo samobieżne ISU-122, zdjęcie wykonano 19 stycznia 1945 roku
Defilada 1 Armii Wojska Polskiego na ulicy Marszałkowskiej w wyzwolonej Warszawie, 19 stycznia 1945 roku
Kolumna radzieckich czołgów podczas operacji wiślańsko-odrzańskiej
Tablica upamiętniająca operację wiślańsko-odrzańską Armii Czerwonej, której główne uderzenie przeprowadzono z przyczółka baranowsko-sandomierskiego

Radzieckie plany ofensywy

edytuj

Radziecki Sztab Generalny zdecydował się wykonać uderzenie w kierunku Berlina siłami 1., 2., 3 Frontu Białoruskiego oraz siłami 1 Frontu Ukraińskiego. Plan kampanii na rok 1945, został zatwierdzony przez radziecki Sztab Generalny w listopadzie 1944 roku.

Plan kampanii 1945 roku składał się z dwóch etapów, bez pauzy operacyjnej. Pierwszy etap miał trwać 15 dni, wojska nacierające miały zająć miasta Bydgoszcz, Poznań i Wrocław. W czasie trwania drugiego etapu Armia Czerwona i oddziały Wojska Polskiego, miały sforsować Odrę i doprowadzić do zdobycia Berlina. Drugi etap miał trwać 30 dni. W ciągu 45 dni wojska głównego zgrupowania uderzeniowego Armii Czerwonej miały wykonać marsz bojowy na odległość 700 kilometrów.

Alianci zachodni, mając trudności z powstrzymaniem nacierających wojsk niemieckich w Ardenach, zwrócili się o pomoc do dowództwa radzieckiego z prośbą o przyśpieszenie swojej ofensywy na froncie wschodnim, by odciążyć walczące na zachodzie wojska. Termin ofensywy przesunięto z 20 na 12 stycznia 1945 roku[5].

Niemieckie plany obrony

edytuj

Już na początku 1944 szef sztabu Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych, gen. Heinz Guderian, zaczął kreślić niemieckie plany obrony na terenie między Wisłą i Odrą. Miał to być szereg ufortyfikowanych linii obronnych:

Ważnym elementem wszystkich tych linii miały być dawne umocnione miasta-twierdze rozbudowane o otaczające je nowe rejony umocnione. W doktrynie tej Guderian zakładał, że nawet odcięta twierdza angażuje więcej sił wroga, niż żołnierze stanowiący jej obsadę. Poznań, w związku ze swym położeniem w centrum „linii c” w prostej linii między Warszawą, pod którą stykały się dwa najpotężniejsze fronty radzieckie, a Berlinem, miał stanowić główny element tego pasa umocnień. Na komendanta twierdzy 25 września 1944 wyznaczony został gen. mjr Ernst Mattern(inne języki).

Przebieg

edytuj

W walkach brały udział jednostki 1 Frontu Białoruskiego oraz 1 Frontu Ukraińskiego, w skład tego pierwszego wchodziły polskie oddziały 1 Armii Wojska Polskiego oraz 2 Armii Wojska Polskiego z 1 Korpusem Pancernym. Niemcy bronili się siłami grup armii „A” oraz „Środek”.

Armia Czerwona przyjęła taktykę, którą umożliwiała im spora przewaga tak w sprzęcie, jak i w ludziach. Nie wdawali się w ciężkie boje i przewlekłe walki, silniejsze zgrupowania przeciwnika okrążano prąc dalej na zachód i licząc na ich poddanie się, wynikające z beznadziejnej sytuacji, bądź powolną likwidację w późniejszym terminie.

W wyniku przeprowadzonych działań bojowych przez Armię Czerwonej i Wojsko Polskie (ludowe) zmuszono wojska niemieckie do odwrotu, co było równoznaczne z zakończeniem okupacji niemieckiej na pozostałych ziemiach II Rzeczpospolitej. W wyniku bitew i walk zdobyte zostały m.in. miasta:

Wyzwolono także obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau 27 stycznia oraz przełamano Międzyrzecki Rejon Umocniony 30 stycznia.

Następnie wojska radzieckie przeszły do forsowania Odry i szturmu na Berlin.

Działania 1 Frontu Białoruskiego

edytuj

1 Front Białoruski marszałka Gieorgija Żukowa miał rozbić warszawsko-radomskie zgrupowanie nieprzyjaciela, przełamać obronę niemieckiej 9 Armii Polowej, zająć Warszawę i głównymi siłami osiągnąć rubież: Piotrówek, Żychlin, Łódź, nacierając w ogólnym kierunku na Poznań. Zgodnie z dyrektywą dowódcy frontu związki operacyjne miały wykonać trzy uderzenia: główne, z przyczółka magnuszewskiego w kierunku na Białobrzegi – Skierniewice – Kutno; drugie, z przyczółka puławskiego w kierunku Radomia i Łodzi; pomocnicze, z rejonu Jabłonny – Legionowa i spod Warszawy, które miało za zadanie likwidację niemieckiego przyczółka w widłach Wisły i Bugonarwi oraz oskrzydlenie Warszawy od północnego zachodu. Spośród związków operacyjnych, rozpoczynających natarcie z przyczółka puławskiego, główne zadanie otrzymała 69 Armia gen. Władimira Kołpakcziego. Jej celem było przełamanie obrony nad Wisłą i natarcie na kierunku: Zwoleń – Radom – Tomaszów Mazowiecki – Łódź. Na południe od 69 Armii nacierać miała 33 Armia gen. Wiaczesława Cwietajewa, wykonująca główne uderzenie w kierunku na Szydłowiec i Skarżysko-Kamienną.

14 stycznia z przyczółka warecko-magnuszewskiego uderzyła radziecka 61 Armia dowodzona przez gen. płka Pawła Biełowa. Nacierała w kierunku Warki, Grójca i Grodziska, zaś w kierunku Warszawy ruszyły wojska 1 Armii Wojska Polskiego. 15 stycznia 47 Armia przeprawiła się przez Wisłę w rejonie Modlina i nacierała w kierunku tego miasta i Błonia, z zamiarem połączenia się z 61 Armią. Pierwszego dnia ofensywy wojska radzieckie przełamały pozycje wroga na froncie o długości 500 kilometrów. 18 stycznia po zajęciu lewobrzeżnej Warszawy 1 Armia Wojska Polskiego ruszyła do natarcia w kierunku Pomorza.

Fronty 1. i 2 Białoruski działały rozbieżnie. Dla obrony, jednostki polskie zostały skierowane i działały na prawym skrzydle 1 Frontu Białoruskiego. Generał Stanisław Popławski podzielił siły polskie na dwa ugrupowania. Zgrupowanie ubezpieczające tworzyły 3. i 6 Dywizja Piechoty, 2 Brygada Artylerii Haubic i 1 Pułk Moździerzy, reszta sił tworzyła trzon uderzeniowy. 1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte została włączona w skład 50 Brygady Pancernej(inne języki) pułkownika Iosifa Czeriapkina.

19 stycznia jednostki polskie poruszały się w kierunku Bydgoszczy, wzdłuż lewego brzegu Wisły, drogą na Sochaczew, Gostynin i Brześć Kujawski. 1 Armia Wojska Polskiego, współdziałała z oddziałami 47 Armii i 2 Gwardyjskiej Armii Pancernej. 20 stycznia odbyła się próba zdobycia Poznania z marszu, oddziały armii radzieckiej zaczęły przekraczać dawną granicę niemiecko-polską. Dowództwo wojsk niemieckich dostrzegło zbliżającą się klęskę, przygotowując obronę na głównych węzłach drogowych oraz w miastach. W dniach od 24 stycznia do 23 lutego rozegrała się bitwa o Poznań. 25 stycznia na rozkaz Józefa Stalina została przeprowadzona próba zdobycia przyczółku na zachodnim brzegu rzeki Odry na kierunku berlińskim. Żukow powierzył dokonanie 150 km rajdu za linie wroga 1. i 2 Gwardyjskiej Armii Pancernej. Głównym celem wypadu było zdezorganizowanie obrony niemieckiej i przecięcie dróg odwrotu rozbitym jednostkom Wehrmachtu w stronę Berlina. 27 stycznia z armii wydzielono po jednym korpusie piechoty, w celu wzmocnienia jednostek pancernych nacierających w kierunku Kostrzyna. 28 stycznia 2 Gwardyjska Armia Pancerna przełamała pozycje umocnione Wału Pomorskiego na odcinku Stare Osieczno – Drawiny i kontynuowała marsz w kierunku Odry. Na szpicy posuwał się 1 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany. 31 stycznia w rejonie Kienitza przeprawiły się przez Odrę jednostki 1 Gwardyjskiej Armii Pancernej. Napotkały one opór ze strony wojsk niemieckich na rubieży Pozycji Trzcielskiej i Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego.

2 lutego opór niemiecki został złamany; 11 Korpus Zmechanizowany przeprawił się po lodzie na drugi brzeg rzeki. Rozpoczęły się walki o utrzymanie przyczółku na Odrze. Od 3 lutego do 30 marca toczyły się walki o zdobycie Kostrzyna nad Odrą; miasto uległo zniszczeniu w ponad 90%[6]. Od 15 do 18 lutego rozgrywały się walki o Stargard związane z niemiecką operacją „Sonnenwende”.

Działania 1 Frontu Ukraińskiego

edytuj
Osobny artykuł: Operacja sandomiersko-śląska.
Osobny artykuł: Przyczółek baranowsko-sandomierski.

1 Frontem Ukraińskim dowodził marszałek Iwan Koniew, który ściśle współpracował ze skrzydłami sąsiednich frontów, a były to: lewe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego i prawe skrzydło 4 Frontu Ukraińskiego.

Marszałek Koniew zaatakował dowodzonymi oddziałami 1 Frontu Ukraińskiego w dwóch kierunkach. Na pierwszym kierunku uderzył w stronę Kielc – Radomska – Częstochowy – Wrocławia. Na drugim kierunku w stronę Krakowa i Zagłębia Śląsko–Dąbrowskiego.

W rejonie Kielc i Chęcin radziecka 4 Armia Pancerna gen. Dmitrija Leluszenki rozgromiła jednostki Grupy Armii „A”.

15 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wyparła Niemców z Kielc. 17 stycznia oddziały 5 Gwardyjskiej Armii i 52 Armii zdobyły Radomsko i Częstochowę. Za stoczone tam walki major Siemion Chochriakow został wyróżniony drugim tytułem Bohatera Związku Radzieckiego. 18 stycznia jednostki 5 Gwardyjskiej Armii i 4 Armii Pancernej zdobyły Piotrków Trybunalski, 19 stycznia Armia Czerwona zajęła Kraków, Łódź i około 600 innych miejscowości.

Po zdobyciu Częstochowy, działająca na tym odcinku frontu 3 Gwardyjska Armia Pancerna gen. Pawła Rybałki zmieniła kierunek natarcia z zachodniego na południowo-zachodni, w kierunku Opola i Olesna, w celu oskrzydlenia 17 Armii gen. Friedricha Schulzego na terenie okręgu przemysłowego.

18 stycznia walki trwały w rejonach miejscowości: Cykarzew, Kamyk Stary, Kroczyce, Poraj, Szarlejka, Żarki, Kłobuck, Krzepice, Ogrodzieniec, Ostrowy, Rększowice, Truskolasy, Włodowice i Wieluń.

Oddziały 52 Armii gen. Konstantina Korotiejewa, pomiędzy Kluczborkiem a Olesnem, przekroczyły dawną granicę polsko-niemiecką. 20 stycznia Armia Czerwona zajęła Lubliniec, a 21 stycznia zdobyła: Byczynę, Dobrodzień, Gorzów Śląski, Kluczbork, Zawiercie, Olesno, Komorzno, Jakubowice, Krzywiznę, Bąków, Gronowice, Chudobę, Rodawie, Myślinę, Kostów, Biskupice, Żędowice, Kolonowskie, Zawadzkie i jeszcze około 250 innych miejscowości. 22 stycznia zdobyto Głuszyce, Kowalowice, Bukową Śląską, Chwalęcice, Domaszowice, Karłowice, Ładzę, Brynicę, Łubniany, Jełową, Świercze, Grzodziec, Wierzbicę Górną, Smardy, Wołczyn, Laskowice, Strzelce Opolskie i Tarnowskie Góry. 23 stycznia zdobyto Ujazd Śląski, Toszek, Chechło, Grodzisko, Olszową, Czarnowąsy, Popielów Stary, Biadacz, Chróścice i 200 innych miejscowości. 24 stycznia Armia Czerwona zdobyła Opole, Gliwice i Chrzanów. 28 stycznia zajęto Katowice, Siemianowice Śląskie, Chorzów, Bytom i Mikołów. 30 stycznia zdobyto 100 miejscowości, m.in. Bierawę, Sośnicowice, Stanice, Kędzierzyn, Dziergowice, Kuźnię Raciborską i Wielopole.

4 i 8 lutego ruszyły kolejne natarcia w kierunku zachodnim spod Oławy i Opola. Zdobyto 60 miejscowości (Grodków, Lewin Brzeski, Oława) i oskrzydlono Wrocław od południa i południowego zachodu (zajęto wtedy wiele miejscowości w pobliżu Oławy i Strzelina). Mimo zaciętych walk i reorganizacji wojsk niemieckich (obronę wschodniej części miasta pozostawiono załodze twierdzy, kierując inne oddziały w kierunku miejsc, gdzie toczyły się potyczki) oddziały radzieckie parły wzdłuż szosy Nysa – Grodków, dochodząc na 14 km na północ od Nysy. 8 lutego ruszyły do natarcia jednostki z przyczółka ścinawskiego wojsk radzieckich w kierunku Nysy Łużyckiej. 4., 13. i 52 Armia parły szybko na zachód, a 3 Armia Pancerna zmieniła swój odcinek działań i skierowała się na południe, w kierunku Legnicy i Prochowic; tam wspomogła ją w bojach 6 Armia gen. Głuzdowskiego. 9 lutego zdobyto Legnicę i mimo sprowadzenia przez Niemców posiłków z zachodu, natarcie Armii Czerwonej rozwinęło się na głębokość 60 km w pozycjach obronnych wojsk niemieckich.

11 lutego szturm oddziałów Armii Czerwonej spod Oławy na zachód od miasta ruszył w okolicach Sobociska, Swojkowa i Węgier. Po dniu zaciekłych walk i zepchnięciu niemieckiej 269 Dywizji Piechoty w kierunku Sobótki nastąpiło zamknięcie pierścienia wokół „Festung Breslau”. Pozostała tylko linia kolejowa Wrocław – Ziębice i to ona była w swoim 8 km pasie szerokości jedyną drogą łączącą garnizon twierdzy z resztą wojsk niemieckich. Ten wąski odcinek był miejscem zaciętych walk z niemiecką 19 Dywizją Pancerną, której ów pas udało się poszerzyć, ale jedynie na krótko, bowiem skomplikowana sytuacja Niemców, a dokładnie 17 Dywizji Piechoty generała Sachsenheimera w rejonie Środy Śląskiej zmusiła 19 DPanc na pośpieszenie jej z pomocą.

Osobny artykuł: Oblężenie Wrocławia (1945).

W tych dniach także mimo ciągłych niemieckich kontrataków Armia Czerwona opanowała Środę Śląską, Kąty Wrocławskie, Ścinawę, Jaczów, Przemków, Chocianów i wiele innych miast. 16 lutego Wrocław został definitywnie okrążony bez braku możliwości połączenia się z oddziałami zarówno na południu, jak i na zachodzie.

Następne dni to kolejne zdobyte miasta: Zielona Góra, Żary, Świdnica, zaś 18 lutego oddziały 3 Gwardyjskiej Armii stanęły nad brzegiem Nysy Łużyckiej[7].

W międzyczasie północne skrzydło 1 Frontu Ukraińskiego prowadziło uderzenie na Wrocław z kierunku północnego, gdzie z marszu 25 stycznia po zaciekłych walkach w okolicach Sycowa zajęta została Oleśnica. 26 stycznia wojska radzieckie zdobyły Trzebnicę i jeszcze tego samego dnia pierwsze oddziały Armii Czerwonej sforsowały Odrę i okrążyły Ścinawę oraz zaczęły rozbudowywać silny przyczółek, jednocześnie rozpoczynając likwidację załogi Ścinawy. 27 stycznia 13 Armia zdobyła Wołów, Oborniki Śląskie i Brzeg Dolny[8] z filią obozu koncentracyjnego Groß-Rosen.

10 lutego po przegrupowaniu, 1 Front Ukraiński przeszedł do pościgu za wojskami niemieckimi, mając za zadanie sforsowanie rzek Bóbr i Kwisa, aby uniemożliwić dowództwu niemieckiemu zorganizowanie kolejnej rubieży obrony. 11 lutego 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany, pod dowództwem płk. Wasyla Orłowa (4 Armia Pancerna), osiągnął Bóbr w rejonie Gorzupii Dolnej, sforsował rzekę oraz zdobył przyczółek na zachodnim brzegu Bobru[9]. 12 lutego 10 Korpus Pancerny płk. Niła Czuprowa rozpoczął forsowanie Bobru (nieco na północ od Żagania)[9]. Radziecka 13 Armia ruszyła w kierunku Żagania, Gwardyjski Korpus Zmechanizowany powiększył swój przyczółek w rejonie Gorzupia do 8 km szerokości i 4 km głębokości. Wykorzystując to powodzenie, nad rzekę wyszła 13 Armia. 13 lutego 4 Gwardyjska Armia Pancerna ze zdobytych przyczółków ruszyła na Lubsko i Żary i gdy zajęła Bieniów, 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany przedarł się przez Jasień i około 19:00 rozpoczął walki o Lubsko. Radziecki 10 Korpus Pancerny zdobył w godzinach popołudniowych Żary i pozostawiając w mieście 62 BPanc, ruszył w kierunku Nysy Łużyckiej.

14 lutego oddziały 4 Armii Pancernej zdobyły Lubsko[10], a 6 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany dotarł do Nysy Łużyckiej, w rejonie Gubina. Do Nysy Łużyckiej dotarły również wojska 10 Korpusu Pancernego. Próba sforsowania rzeki nie powiodła się; wojska przeszły do obrony, co stwarzało groźbę odcięcia walczących nad Nysą Łużycką oddziałów pancernych od głównych sił frontu. 18 lutego oddziały 13 Armii zajęły Żagań.

Wehrmacht dostrzegł tę sytuację i postanowił ją wykorzystać, realizując pod Stargardem operację „Sonnenwende”. Wojska niemieckie zamierzały koncentrycznymi uderzeniami wykonanymi przez XXXX Korpus Pancerny, z północy (spod Krzystkowic) oraz Korpus Pancerny Großdeutschland, z południa (rejon pomiędzy Żarami a Żaganiem), zamknąć wyłom na zachodnim brzegu Bobru, wyprzeć stamtąd wojska radzieckie i odtworzyć na tyłach odciętych oddziałów radzieckich ciągły front obrony.


Siły stron

edytuj

Siły radzieckie[a]

edytuj

Siły polskie

edytuj

Siły niemieckie[b]

edytuj

Upamiętnienie

edytuj
 
Pomnik w miejscowości Mokre upamiętniający operację wiślańsko-odrzańską Armii Czerwonej
 
Rosyjski znaczek pocztowy z 2020 roku upamiętniający operację wiślańsko-odrzańską

Główne uderzenie operacji wiślańsko-odrzańskiej przeprowadzono z przyczółka baranowsko-sandomierskiego, co upamiętniono w miejscowości Mokre w okresie Polski Ludowej pomnikiem z napisem, cyt:

Z tego miejsca dnia 12.I.1945 roku o godzinie 4-tej wojska 1-go Frontu Ukraińskiego Armii Radzieckiej pod dowództwem marszałka Koniewa huraganowym ogniem rozpoczęły ofensywę zimową, w wyniku której wyzwolona została Polska. Rozgromiony hitleryzm. Chwała niezwyciężonej Armii Radzieckiej.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Skład w czasie walk w latach 1944–1945.
  2. ↑ Stan na 10 stycznia 1945 roku.
  3. ↑ Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Północ”.
  4. ↑ Od 25 stycznia 1945 roku Grupa Armii „Środek”.
  5. ↑ Grupa ta zajmowała pozycje obronne na terenie Słowacji.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b U kresu okupacji hitlerowskiej – styczeń 1945 r. [online], opoczno.republika.pl [dostęp 2017-11-25].
  2. ↑ Висло-Одерская операция 1945 (ros.).
  3. ↑ Glantz (1995), s. 300.
  4. ↑ 70 lat temu rozpoczęła się ofensywa styczniowa Armii Czerwonej [online] [dostęp 2020-12-12].
  5. ↑ Kienzler 2016 ↓, s. 6.
  6. ↑ Andrzej Toczewski, Bitwa o Festung Küstrin w 1945 roku [online], Konflikty.pl, 5 marca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2010-03-15].
  7. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 306.
  8. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 358,444,512.
  9. ↑ a b Dolata i Jurga 1977 ↓, s. 329.
  10. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 422.
  11. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 595.
  12. ↑ Dolata 1971 ↓, s. 587,595.

Bibliografia

edytuj
  • Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
  • David M. Glantz, Jonathan House: When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence: University Press of Kansas, 1995. ISBN 0-7006-0899-0.
  • Iwona Kienzler: Radziecka ofensywa zimowa 1945. Operacja berlińska. Warszawa: 2016. ISBN 978-83-11-13821-6.
  • Tadeusz Sawicki: Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim czerwiec 1944-maj 1945 (struktura). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-06556-7.
  • Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.
  • (ros.) А.Г. Мерников, А.А. Спектор: Всемирная история войн. Минск: 2005.
  • (ros.) Г.К. Жуков: Воспоминания и размышления. T. 2. Moskwa: Олма-Пресс, 2002.
  • (ros.) И.С. Конев: Сорок пятый. Moskwa: Воениздат, 1970.
  • (ang.) Laurence Rees: Auschwitz. Londyn: BBC books.
  • (ros.) Max Hastings: Armageddon. The Battle for Germany 1944-45. London: Publ. Macmillan.
  • (ang.) Christopher Duffy: Red storm on the Reich: The Soviet March on Germany, 1945. Publ. Routledge, 1991. ISBN 0-415-22829-8.
  • (ang.) Earl F. Ziemke: Battle for Berliend of the n Third Reich.
  • Wiślańsko-odrzańska operacja. Encyklopedia Interia.pl. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
  • Wiślańsko-odrzańska operacja. WIEM. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
  • Marek Ziębicki: U kresu okupacji hitlerowskiej – styczeń 1945 r. (cz. I). Opoczno.republika.pl. [dostęp 2010-05-22]. (pol.).
  • Edward Pawłowski: Wał Pomorski 1945. Warszawa: 1995.
  • Ryszard Majewski: Waffen – SS. Wrocław: 1983.
  • Janusz Miniewicz: Wał Pomorski. Warszawa: 1997.
  • Zdzisław Stąpor: Berlin 1945. Warszawa: 1980.
  • Andrzej Toczewski: Kostrzyn 1945. Warszawa: 1988.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Operacja_wiślańsko-odrzańska&oldid=75547458”