Okręty podwodne typu Circé
Okręty podwodne typu Circé – francuskie okręty podwodne z okresu międzywojennego i II wojny światowej. W latach 1923–1930 w stoczni Schneider w Chalon-sur-Saône zbudowano cztery okręty tego typu. Jednostki weszły w skład Marine nationale w latach 1929–1930, służąc na Morzu Śródziemnym. Wszystkie wzięły udział w działaniach wojennych, między innymi w kampanii norweskiej, podczas której utracono „Doris”. Od zawarcia zawieszenia broni między Francją a Niemcami pozostałe okręty znalazły się pod kontrolą rządu Vichy. 27 listopada 1942 roku „Thétis” została samozatopiona w Tulonie, a w grudniu „Circé” i „Calypso” zostały przejęte przez Niemców w Bizercie i przekazane Włochom. Okręty nie zdążyły wejść do służby w Regia Marina, gdyż „Calypso” została zatopiona w Bizercie przez alianckie samoloty w styczniu 1943 roku, a „Circé” została samozatopiona w tym samym porcie w maju tego roku.
| |
| Kraj budowy | |
|---|---|
| Stocznia | |
| Zbudowane |
4 |
| Użytkownicy | |
| Typ poprzedzający | |
| Typ następny | |
| Służba w latach |
1929-1943 |
| Stracone |
4 |
| Uzbrojenie: | |
| 13 torped 1 działo kal. 75 mm 2 km kal. 8 mm | |
| Wyrzutnie torpedowe: • dziobowe • rufowe • zewnętrzne |
|
| Załoga |
41 oficerów i marynarzy |
| Wyporność: | |
| • na powierzchni |
615 ton |
| • w zanurzeniu |
776 ton |
| Zanurzenie testowe |
80 m |
| Długość |
62,48 m |
| Szerokość |
6,2 m |
| Zanurzenie |
3,99 m |
| Napęd: | |
| 2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 1250 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 1000 KM 2 śruby | |
| Prędkość: • na powierzchni • w zanurzeniu |
|
| Zasięg: | |
| • na powierzchni |
powierzchnia: 3500 Mm przy 9 w. |
Projekt i budowa
edytujOkręty podwodne typu Circé zamówione zostały na podstawie programu rozbudowy floty francuskiej z 1922 roku[1][2]. Okręty, zaprojektowane przez inż. Jeana Simonota, zbliżone były wielkością i parametrami do typu Sirène[1][3]. Jednostki charakteryzowały się wysoką manewrowością i silnym uzbrojeniem, lecz miały zbyt długi czas zanurzenia, a ciasnota wnętrza powodowała trudności w obsłudze mechanizmów okrętowych przez załogę[3].
Wszystkie okręty typu Circé zbudowane zostały w stoczni Schneider w Chalon-sur-Saône[1][4]. Stępki okrętów położono w 1923 roku[2], zostały zwodowane w latach 1925–1927[1][3], a do służby w Marine nationale przyjęto je w latach 1929–1930[2]. Jednostki otrzymały numery burtowe Q125–Q126 i Q134–Q135.
| Okręt | Stocznia | Początek budowy | Wodowanie | Wejście do służby |
|---|---|---|---|---|
| „Circé” (Q125) | Schneider | luty 1923 | 29 października 1925 | czerwiec 1929 |
| „Calypso” (Q126) | 15 stycznia 1926 | |||
| „Thétis” (Q134) | lipiec 1923 | 30 czerwca 1927 | ||
| „Doris” (Q135) | 25 listopada 1927 | 1930 |
Dane taktyczno–techniczne
edytujOkręty podwodne typu Circé były średniej wielkości okrętami podwodnymi o konstrukcji dwukadłubowej[1][3]. Długość całkowita wynosiła 62,48 metra, szerokość 6,2 metra i zanurzenie 3,99 metra[1][5]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 615 ton, a w zanurzeniu 776 ton[1][3][a]. Okręty napędzane były na powierzchni przez dwa dwusuwowe silniki wysokoprężne Schneider-Carels o łącznej mocy 1250 koni mechanicznych (KM)[1][3]. Napęd podwodny zapewniały dwa silniki elektryczne o łącznej mocy 1000 KM[1][7]. Dwuśrubowy układ napędowy pozwalał osiągnąć prędkość 14 węzłów na powierzchni i 7,5 węzła w zanurzeniu[1][3]. Zasięg wynosił 3500 Mm przy prędkości 9 węzłów w położeniu nawodnym oraz 75 Mm przy prędkości 5 węzłów pod wodą[3][5][b]. Zbiorniki paliwa mieściły 60 ton oleju napędowego[1][2], a energia elektryczna magazynowana była w bateriach akumulatorów typu D liczących 140 – 144 ogniwa[7][8]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 80 metrów, zaś autonomiczność 20 dób[2][8].
Okręty wyposażone były w siedem wyrzutni torped kalibru 550 mm: dwie wewnętrzne i dwie zewnętrzne na dziobie, jedną wewnętrzną na rufie oraz jeden podwójny obrotowy zewnętrzny aparat torpedowy za kioskiem, z łącznym zapasem 13 torped[1][3][c]. Uzbrojenie artyleryjskie stanowiło działo pokładowe kal. 75 mm L/35 M1925 oraz dwa karabiny maszynowe kal. 8 mm (2 x I)[2][3].
Załoga pojedynczego okrętu składała się z 3 oficerów oraz 38 podoficerów i marynarzy[1][4].
Służba
edytujW momencie wybuchu II wojny światowej okręty pełniły służbę na Morzu Śródziemnym, wchodząc w skład 13. dywizjonu 5. eskadry 1. Flotylli okrętów podwodnych stacjonującej w Tulonie[9]. 28 marca 1940 roku wszystkie jednostki typu Circé wyszły z Oranu w konwoju 17.R, udając się przez Cieśninę Gibraltarską do Brestu[10]. Następnie okręty udały się do Harwich, by wspomóc Brytyjczyków w kampanii norweskiej[11][12]. 9 maja 1940 roku o godzinie 0:14 płynąca na powierzchni „Doris” została trafiona torpedą G7a wystrzeloną z dowodzonego przez por. mar. Wolfganga Lütha okrętu podwodnego U-9[13][14][d]. Jednostka zatonęła w ciągu minuty na pozycji 52°48′N 3°49′E/52,800000 3,816667, pociągając za sobą śmierć 45 członków załogi (w tym trzech marynarzy Royal Navy)[14]. 17 maja „Circé” zderzyła się z francuskim okrętem podwodnym „La Sybille”, doznając uszkodzeń prawoburtowego silnika[15]. 25 maja „Circé” wraz z „Thétis” i okrętem-bazą okrętów podwodnych „Jules Verne” wyszły z Rosyth do Dundee, które osiągnęły bezpiecznie wieczorem (w morzu do mini-konwoju dołączyła jeszcze „Calypso”)[15]. 4 czerwca trzy pozostałe jednostki typu Circé (wraz z innymi francuskimi okrętami) udały się w rejs powrotny do Francji[16]. Po przybyciu do Brestu okręty były remontowane w tamtejszej stoczni[17]. 18 czerwca jednostki opuściły Brest, udając się do Casablanki[18]. Po zawarciu zawieszenia broni między Francją a Niemcami okręty znalazły się pod kontrolą rządu Vichy[19]. Następnie „Circé” i „Calypso” zostały rozbrojone w Bizercie i na przełomie 1941 i 1942 roku wycofano je z czynnej służby[5][19]. 27 listopada 1942 roku, podczas ataku Niemców na Tulon, „Thétis” została samozatopiona[3][5]. Po rozpoczęciu przez Niemcy okupacji terenów podległych rządowi Vichy, 8 grudnia 1942 roku „Circé” i „Calypso” zostały przejęte przez Niemców w Bizercie i przekazane Włochom[1][20]. Jednostki nigdy nie weszły do służby w Regia Marina[3][20]. „Calypso” została zatopiona w Bizercie 30 stycznia 1943 roku w wyniku nalotu amerykańskiego i brytyjskiego lotnictwa[1][4][e]. „Circé” natomiast została samozatopiona w Bizercie 6 maja 1943 roku, kilka dni przed kapitulacją wojsk Osi w Tunezji[21][22].
Uwagi
edytuj- ↑ Jane's Fighting Ships 1934 podaje wyporność 552/764 tony[6], J. Lipiński 552/765 ton[5], zaś Jane's Fighting Ships 1940 i Jane’s Fighting Ships of World War II – 552/785 ton[7][8].
- ↑ J. Labayle-Couhat i Navypedia podają, że zasięg 3500 Mm był osiągany przy prędkości 7,5 węzła[2][4].
- ↑ Według J. Labayle-Couhata okręty posiadały trzy wyrzutnie dziobowe, dwie rufowe i podwójną wyrzutnię zewnętrzną[4].
- ↑ P.E. Fontenoy podaje, że „Doris” została zatopiona 8 maja 1940 roku[3].
- ↑ P.E. Fontenoy podaje, że „Calypso” została zatopiona 20 stycznia 1943 roku[3], zaś J. Lipiński i A. Perepeczko twierdzą, że stało się to 31 stycznia 1943 roku[21][22].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Robert Gardiner, Roger Chesneau: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. London: 1980, s. 273.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara: 2007, s. 184.
- ↑ a b c d e Jean Labayle-Couhat: French warships of World War II. London: 1971, s. 79.
- ↑ a b c d e Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999, s. 540.
- ↑ Oscar Parkes (red.): Jane’s Fighting Ships 1934. London: 1934, s. 204.
- ↑ a b c Francis E. McMurtrie (red.): Jane’s Fighting Ships 1940. London: 1941, s. 194.
- ↑ a b c Antony Preston (red.): Jane’s Fighting Ships of World War II. London: Studio Editions, 1989, s. 131.
- ↑ Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789-1942. Oświęcim: 2014, s. 235.
- ↑ Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789-1942. Oświęcim: 2014, s. 247.
- ↑ a b Guðmundur Helgason: Doris (Q 135). uboat.net. [dostęp 2017-04-01]. (ang.).
- ↑ a b Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999, s. 656.
- ↑ a b Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789-1942. Oświęcim: 2014, s. 402.
Bibliografia
edytuj- Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
- Robert Gardiner, Roger Chesneau: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
- Ivan Gogin: CIRCÉ submarines (1929-1930). Navypedia. [dostęp 2017-04-01]. (ang.).
- Ivan Gogin: FR117 ex-French medium submarine. Navypedia. [dostęp 2017-04-01]. (ang.).
- Guðmundur Helgason: Doris (Q 135). uboat.net. [dostęp 2017-04-01]. (ang.).
- Don Kindell: BRITISH and OTHER NAVIES DAY-BY-DAY. Naval History Homepage. [dostęp 2017-04-01]. (ang.).
- Jean Labayle-Couhat: French warships of World War II. London: Ian Allan Ltd., 1971. ISBN 0-7110-0153-7. (ang.).
- Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
- Francis E. McMurtrie (red.): Jane’s Fighting Ships 1940. London: Sampson Low, Marston & Co., 1941. (ang.).
- Oscar Parkes (red.): Jane’s Fighting Ships 1934. London: Sampson Low, Marston & Co., 1934. (ang.).
- Andrzej Perepeczko: Od Napoleona do de Gaulle’a. Flota francuska w latach 1789-1942. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-372-1.
- Antony Preston (red.): Jane’s Fighting Ships of World War II. London: Studio Editions, 1989. ISBN 1-85170-194-X. (ang.).