Obwód zakaspijski
Obwód zakaspijski (ros. Закаспийская область) – jednostka administracyjna Imperium Rosyjskiego utworzona 6 maja?/18 maja 1881, wchodząca w skład generał-gubernatorstwa turkiestańskiego. Terytorium obwodu obejmowało współczesny Turkmenistan oraz nadkaspijskie rejony dzisiejszego Uzbekistanu (zachodnia część Karakałpacji) i Kazachstanu (obwód mangystauski)[1].
| obwód | |||
| 1881–1924 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Powierzchnia |
554 860 km² | ||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
0,7 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| |||
| Liczba ujezdów |
5 | ||
Obwód znajdował się na wschód od Morza Kaspijskiego i na zachód od Amu-darii, na południe od równoleżnikowej linii łączącej Morze Kaspijskie i Jezioro Aralskie. Graniczył z obwodem uralskim na północy, Chanatem Chiwy i Emiratem Buchary na wschodzie oraz Persją i Afganistanem na południu. Obejmował m.in. wyżynę Ustiurt, Nizinę Turańską (z pustynią Kara-kum) i półwysep Mangyszłak[1].
Pod względem administracyjnym obwód ten dzielił się na 5 ujezdów: aszchabadzki, krasnowodski, mangyszłacki, merwski i tedżeński. Miastem głównym obwodu był Aszchabad, oprócz niego ważniejsze miasta to Krasnowodsk, Fort Aleksandrowski na półwyspie Mangyszłak (od 1939 roku nazywane Fort-Szewczenko), Merw (od 1937 roku nazywane Mary), Tedżen[1].
Historia
edytujRegion ten podbity został przez Rosję w latach 1879–1885, proces ten rozpoczęło utworzenie miasta-portu Krasnowodsk w 1869 roku, dzięki któremu możliwe było dalsze rozszerzanie wpływów na wschód. Utworzony 6 maja?/18 maja 1881 obwód początkowo podporządkowany był Namiestnictwu Kaukaskiemu, następnie rosyjskiemu ministerstwu wojny a dopiero od 1897 roku generał-gubernatorstwu turkiestańskiemu[1][2].
Dzięki nowej rosyjskiej administracji do historii przeszły niewolnictwo oraz wojny plemienne, powstawały pierwsze szkoły i szpitale. W 1888 roku przeprowadzono pierwszą linię kolejową (Zakaspijską Kolej Żelazną), co zaindukowało rozwój upraw bawełny oraz wydobycia ropy naftowej i węgla. Przez cały okres istnienia obwodu mnożyły się konflikty społeczne i narodowe, które doprowadziły do powstania turkiestańskiego w 1916 roku. Po rewolucji lutowej w 1917 roku nastąpił czas dwuwładzy: równolegle działały przedstawicielstwa Rządu Tymczasowego oraz bolszewickie rady delegatów i komitet muzułmański w Aszchabadzie. Pod koniec roku władzę całkowicie zagarnęli bolszewicy, co doprowadziło w 1918 roku do powstania zbrojnego eserów i mienszewików wspartego przez Brytyjczyków, którzy jeszcze w tym samym roku się wycofali. Powstanie zostało całkowicie rozbite do 1920 roku, tereny obwodu zakaspijskiego zostały ostatecznie włączone do utworzonej w 1918 roku Turkiestańskiej ASRR[2].
Demografia
edytujWedług spisu ludności z 1897 roku na powierzchni 554 860 km² mieszkało w obwodzie zakaspijskim ponad 382 487 osób[3] (tylko około 40 tysięcy w miastach), głównie Turkmenów i Kirgizów, trudniących się chowem bydła i owiec, prowadzących przeważnie żywot koczowniczy. Rolnictwo uprawiane było jedynie w oazach i przy wybrzeżach rzek[1].
| Ujezd | Turkmeni | Kazachowie | Rosjanie | Persowie | Ukraińcy | Ormianie | Polacy | Tatarzy |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Obwód łącznie | 65,0% | 19,4% | 7,3% | 2,1% | 1,3% | 1,1% | … | … |
| Aszchabadzki | 73,1% | … | 12,8% | 3,5% | 2,5% | 2,5% | 1,9% | 1,3% |
| Krasnowodzki | 62,4% | 19,3% | 9,7% | 3,4% | 1,0% | 1,8% | … | … |
| Mangyszłacki | 4,0% | 93,1% | 2,6% | … | … | … | … | … |
| Merwski | 88,0% | … | 4,5% | … | 1,3% | … | … | 1,5% |
| Tedżeński | 82,0% | … | 7,9% | 4,1% | 1,6% | … | 1,1% | … |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, XIX i pocz. XX wieku (może wymagać uaktualnienia).
- ↑ a b Turkmenistan. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-04].
- ↑ a b Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. Демоскоп Weekly. [dostęp 2017-11-04]. (ros.).