Wikipedia

Nawłoć

Rodzaj z rodziny astrowatych

Nawłoć (Solidago L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Należy do niego ponad 130 gatunków[4]. Większość z nich występuje w Ameryce Północnej, pojedyncze gatunki rosną naturalnie w Europie, Azji i Ameryce Południowej[5][6]. W Polsce rodzimym gatunkiem jest tylko nawłoć pospolita S. virgaurea, w niektórych ujęciach systematycznych wyodrębniana jest z niej także nawłoć alpejska S. alpestris. W Eurazji inwazyjnie rozprzestrzeniają się introdukowane z Ameryki północnej gatunki – zwłaszcza nawłoć kanadyjska S. canadensis i nawłoć późna S. gigantea[4].

Nawłoć
Ilustracja
Nawłoć pospolita
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

nawłoć

Nazwa systematyczna
Solidago L.
Sp. Pl. 878. 1753
Typ nomenklatoryczny

Solidago virgaurea L.[3]

Synonimy
  • Actipsis Raf.
  • Brachychaeta Torr.
  • Dasiorima Raf.
  • Dectis Raf.
  • Doria Fabr.
  • Leioligo Raf.
  • Lepiactis Raf.
  • Oligoneuron Small
  • Unamia Greene[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Nawłoć kanadyjska
Nawłoć późna

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[6]. Mieszańce ogrodowe określane bywają zbiorczo nazwą nawłoć ogrodowa S. hybrida[7]. Niektóre gatunki wykorzystywane są też lokalnie jako rośliny lecznicze[6].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj
 
Nawłoć najwyższa
 
Nawłoć pospolita

Większość gatunków z rodzaju występuje w Ameryce Północnej na północ od Meksyku. W Meksyku rośnie 8 gatunków, w Ameryce Południowej – 4[8] (w niektórych ujęciach uznawane są one za pojedynczy, polimorficzny gatunek[6]). Pojedyncze gatunki rosną naturalnie w Eurazji[8][9]. W Europie w zależności od ujęcia wymieniany jest jeden gatunek – nawłoć pospolita Solidago virgaurea[6], ewentualnie wyodrębnianych jest kilka gatunków (S. alpestris[10], S. litoralis, S. macrorhiza)[11]. Introdukowane do Eurazji niektóre gatunki północnoamerykańskie stały się tu uciążliwymi roślinami inwazyjnymi, dotyczy to zwłaszcza: nawłoci kanadyjskiej S. canadensis i nawłoci późnej S. gigantea[6][12]. Wymieniana w tym samym kontekście nawłoć najwyższa S. altissima[6][13], okazała się być błędnie identyfikowana i w istocie rośnie w Europie sporadycznie[14].

Gatunki flory Polski[10]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Ponadto w Polsce występuje gatunek mieszańcowy nawłoć Niederedera Solidago ×niederederi Khek, którego gatunkami rodzicielskimi są nawłoć pospolita i kanadyjska[16] oraz przejściowo dziczejąca nawłoć Snarskisa Solidago ×snarskisii Gudž. & Žaln.[10]

Morfologia

edytuj
Pokrój
Byliny z kłączem lub drewniejącą szyją korzeniową, z łodygą podnoszącą się lub prosto wzniesioną, nierozgałęzioną lub rozgałęziającą się zwykle w górnej części, nagą lub owłosioną, nierzadko szczeciniasto[8].
Liście
Skrętoległe, odziomkowe i łodygowe (te pierwsze nierzadko zamierają przed kwitnieniem), ogonkowe (zwykle tylko dolne) lub siedzące[8]. Blaszka równowąska do jajowato-lancetowatej, całobrzega lub ząbkowana, czasem gruczołowato punktowana[17], naga lub owłosiona, czasem szczeciniasto lub gruczołowato[8].
Kwiaty
Zebrane w koszyczki, a te z kolei zwykle w maczugowate lub piramidalne wiechowate, groniaste lub baldachogroniaste kwiatostany złożone, czasem z koszyczkami jednostronnie skupionymi wzdłuż osi kwiatostanów złożonych, często osie te łukowato przewisają. Liczba koszyczków w kwiatostanach złożonych u różnych gatunków wynosi od pojedynczych do ponad 1,5 tysiąca. Okrywy koszyczków są dzwonkowate do walcowatych, przy czym podczas owocowania często rozpościerają się. Osiągają od 2 do 10 mm średnicy i od 3 do 12 mm długości. Listki okryw wyrastają w 3–5 rzędach, mają kształt równowąsko-lancetowaty do jajowatego, są równej lub nierównej długości, na brzegach obłonione, nagie lub owłosione. Dno koszyczków jest lekko wypukłe, dołeczkowane, bez plewinek. Zewnętrzne w koszyczku kwiaty języczkowe są słupkowe (żeńskie) i płodne, jest ich od 2 do 15 (rzadko mniej lub więcej) i mają barwę żółtą, rzadko białawą[8]. Ich języczek (zrośnięte płatki) zwykle podwija się[17]. Wewnątrz koszyczka znajduje się od kilku do kilkudziesięciu kwiatów rurkowatych o żółtych koronach, z 5 łatkami trójkątnymi lub lancetowatymi, wzniesionymi lub rozpostartymi[8], często głęboko rozciętymi[17].
Owoce
Niełupki walcowate lub wąskostożkowate, czasem mniej lub bardziej ścieśnione, zwykle z 8–10 żebrami, nagie lub drobno, szczecinkowato owłosione. Puch kielichowy trwały, z dwoma rzędami 25–45 pierzastych włosków i (od zewnątrz) ze szczecinkowatymi łuskami[8].

Systematyka

edytuj
 
Solidago flexicaulis
 
Solidago caesia
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Astereae z podrodziny Asteroideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[18]. Gatunki z podrodzaju Euthamia Nutt.[11] wyodrębniane są w osobny rodzaj Euthamia (Nutt.) Cass.[4]

Wykaz gatunków[4][19][7]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d e f Solidago L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-02-25].
  5. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  6. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 868, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: officina botanica, 2008, s. 170. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b c d e f g h John C. Semple, Rachel E. Cook, Solidago Linnaeus, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-25].
  9. ↑ Yilin Chen & John C. Semple, Solidago Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-02-25].
  10. ↑ a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 169, ISBN 978-83-62975-45-7.
  11. ↑ a b Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 110. ISBN 0-521-08717-1.
  12. ↑ Szymura M., Szymura T.H., The dynamics of growth and flowering of invasive Solidago species, „Steciana”, 19 (3), 2015, s. 143-152 [dostęp 2023-02-25].
  13. ↑ Ewald Weber, Biological flora of Central Europe : Solidago altissima L., „Flora”, 195, 2000, s. 123-134, DOI: 10.1016/S0367-2530(17)30960-X [dostęp 2024-10-31].
  14. ↑ Filip Verloove, Ben J.M. Zonneveld, John C. Semple, First evidence for the presence of invasive Solidago altissima (Asteraceae) in Europe, [w:] 69-75, „Willdenowia”, 47 (1), 2017, DOI: 10.3372/wi.47.47107 [dostęp 2024-10-31].
  15. ↑ Piotr Kiełtyk, Zbigniew Mirek, Taxonomy of the Solidago virgaurea Group (Asteraceae) in Poland, with Special Reference to Variability along an Altitudinal Gradient, „Folia Geobotanica”, 49, 2014, s. 259–282 [dostęp 2024-10-29].
  16. ↑ Artur Pliszko i inni, An updated distribution of Solidago ×niederederi (Asteraceae) in Poland, „Acta Musei Silesiae, Scientiae Naturales”, 66, 2017, s. 253-258, DOI: 10.1515/cszma-2017-0026 (ang.).
  17. ↑ a b c J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 325, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
  18. ↑ Genus Solidago L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-02-25].
  19. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nawłoć&oldid=75114098”