Wikipedia

Mapa radziwiłłowska

mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego z 1613

Magni Ducatus Lithuaniae caeterumque regionum illi adiaciencium exacta descriptio (pol. Dokładne opisanie Wielkiego Księstwa Litewskiego i krajów sąsiednich)[1], znana jako mapa radziwiłłowska – mapa ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w skali 1:1 300 000 powstała pod nadzorem Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki”, wykonana przez niderlandzkiego kartografa i grawera Hessela Gerritsza na podstawie rysunków Tomasza Makowskiego. Mapa została wydana w 1613 w Amsterdamie w drukarni Willema Janszoona Blaeu[2].

Mapa radzwiłłowska, wydanie z 1613 roku zawierające mapę Dniepru. Pod mapami znajdował się również opis geograficzny i etniczny
Mapa radziwiłłowska, wydanie z 1635 roku
Oddzielne wydanie mapy ze schematem dolnego Dniepru, wyd. 1640

Mapa radziwiłłowska uważana jest za arcydzieło sztuki kartograficznej. Pod względem precyzji i dokładności przewyższała późniejsze mapy XVII- i XVIII-wieczne. Była szeroko wykorzystywana w kartografii Europy Wschodniej[3].

Opis

edytuj
 
Fragment mapy przedstawiający Bramę Smoleńską
 
Fragment mapy przedstawiający rzekę Roś

Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, zwany „Sierotką”, od 1579 roku marszałek wielki litewski i później wojewoda wileński, zainteresował się wykonaniem dokładnej mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego zgodnie ze współczesnymi standardami sztuki kartograficznej. W tym celu zebrał zespół, w skład którego wchodził wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski, angielski matematyk i jezuita Jakub Bosgrave oraz rysownik Tomasz Makowski, dworzanin Radziwiłła[3].

Zespół Radziwiłła pracował nad mapą od 1595 do 1599 roku. Zbieraniem materiałów i dokonywaniem pomiarów zajął się Tomasz Makowski, który też najprawdopodobniej sporządził główny rysunek mapy[4]. Parametry geograficzne zostały częściowo zaczerpnięte z dokumentów pomiary włócznej, reformy rolnej zainicjowanej w 1547 roku przez królową Bonę Sforzę. Na mapie zaznaczono 1020 miejscowości, spośród których 357 było przedstawionych w kartografii po raz pierwszy[5].

Pierwotnie miedziorytowa karta była przewidziana jako mapa ścienna. Oprócz przedstawienia ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego w granicach z końca XVI wieku, mapa przedstawiała również terytoria sąsiednie (duża część Ukrainy, Prusy Książęce, Kurlandia, część Mazowsza i Małopolski). Dodatkowo zawierała dwuczęściowy schemat dolnego Dniepru aż do jego ujścia w Morzu Czarnym, wraz z dodatkowymi opisami np. porohów. Dniepr stanowił dla Wielkiego Księstwa Litewskiego ważny szlak komunikacyjny oraz transportowy. Podobną rolę odgrywała przedstawiona na mapie Dźwina. Pod mapami znajdował się obszerny opis geograficzny i etniczny Wielkiego Księstwa Litewskiego[2].

W późniejszych wydaniach szkice Dniepru i dolny opis usunięto, i wówczas mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego była drukowana samodzielnie jako kwadrat o wymiarach ok. 74 × 74 cm[6].

W 1631 roku Willem Blaeu umieścił mapę również w wydanym przez niego atlasie Appendix Theatri A.Ortelii et Atlantis G. Mercatoris. Aby poprawić czytelność mapy w atlasie, drukował ją z czterech miedzianych płyt i umieszczał na czterech osobnych stronach, zaś mapy Dniepru dołączył oddzielnie. W sumie do roku 1670 rodzina Blaeu opublikowała 17 razy mapę radziwiłłowską Litwy w swoich atlasach w niezmienionym formacie z datą 1613[5].

Mapa radziwiłłowska wyróżnia się niezwykłą jak na swoje czasy precyzją oraz bogactwem szczegółów geograficznych, któremu towarzyszą liczne opisy i scenki ikonograficzne. Analiza dokładności lokalizacji osad wskazuje, że jest ona równie lub dokładniejsza niż mapy Wielkiego Księstwa wykonane do 1770 roku[7]. Kolejną cechą są wyjątkowo szczegółowe i dokładne sieci hydrograficzne przedstawione na mapie. W rezultacie przez ponad sto lat mapa radziwiłłowska była uważana za najważniejsze źródło informacji o terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, a dziś stanowi cenne źródło historyczne[2].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Pełna nazwa: MAGNI DVCATVS LITHVANIAE, CAETERARVMQVE REGIONVM ILLI ADIACENTIVM EXACTA DESCRIPTIO. Ill[ustri]ss[i]mi ac Excell[enti]ss[i]mi Pri[n]cipis et D[omi]ni D[omini] Nicolai Christophori Radziwil, D[ei] G[ratia] Olycae ac in Nieswies Ducis, S[acri] Rom[ani] Imperii Principis in Szylowiec ac Mir Comitis et S[ancti] Sepulchri Hierosolimitani Militis etc. opera, cura et impensis facta ac in lucem edita. W tłumaczeniu: Dokładny opis Wielkiego Księstwa Litewskiego i pozostałych krajów przylegających do niego, dzieło wykonane i na świat wydane dzięki trudowi, staraniu i wydatkom Najsławniejszego i Najświetniejszego Księcia i Pana Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła z Bożej Łaski Księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, na Ołyce i Nieświeżu, hrabiego na Szydłowcu i Mirze i rycerza Świętego Grobu Jerozolimskiego.
  2. ↑ a b c Jarosław Łuczyński Przestrzeń Wielkiego Księstwa Litewskiego na mapie radziwiłłowskiej Tomasza Makowskiego z 1613 roku w świetle treści kartograficznej i opisowej, Zapiski historyczne, tom LXXVIII, rok 2013
  3. ↑ a b Algimantas Česnulevičius, M. K. Radvila map in Middle Europe mapping context of the XVII century, „Geografija”, 49 (2), 2013, s. 145–153, ISSN 1392-1096 [dostęp 2021-09-05].
  4. ↑ J. Jakubowski, Tomasz Makowski, sztycharz i kartograf nieświeski, Warszawa 1923
  5. ↑ a b Znane i nieznane dziedzictwo księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotki – Echa Polesia [online], polesie.org [dostęp 2021-09-06].
  6. ↑ Maps1601-22 [online], www.lithuanianmaps.com [dostęp 2021-09-05].
  7. ↑ Jarosław Łuczyński, Analiza dokładności mapy Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza Makowskiego z 1613 r., tzw. radziwiłłowskiej na podstawie siatki zniekształceń, Polski Przegląd Kartograficzny t. 33: 2001, nr 4, s. 365–371

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mapa_radziwiłłowska&oldid=67249117”