Liège

Liège
*nld.* Luik
*niem.* Lüttich
*wa.* Lîdje
*lb.* Léck
*ksh.* Lück
*la.* Leodium, Leodicum
	; Widok na Liège
Herb	Flaga
Państwo	Belgia
Region	Waloński
Prowincja	Liège
Dystrykt	Liège
Burmistrz	Willy Demeyer
Powierzchnia	68,65 km²
Wysokość	70 m n.p.m.
Populacja (1 stycznia 2024); • liczba ludności; • gęstość	; 195 778; 2852 os./km²
Nr kierunkowy	04
Kod pocztowy	4000, 4020, 4030-4032
	Położenie na mapie prowincji Liège Liège
	Położenie na mapie Belgii Liège
	50°38′N 5°34′E/50,633333 5,566667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Liège (nld. Luik; niem. Lüttich; wal. Lidje; lb. Léck; ksh. Lück; la. Leodium, Leodicum; do 1949 Liége) – miasto we wschodniej Belgii, w Regionie Walońskim, siedziba administracyjna prowincji Liège, oraz okręgu Liège. Leży nad Mozą, w pobliżu granicy z Niderlandami i Niemcami. Największy ośrodek francuskiego obszaru językowego w Belgii. Mieszkaniec miasta, prowincji lub okręgu to Leodyjczyk^[2]. Wytwarzane są tutaj tradycyjne gofry cukrowe.

Miasto jest głównym centrum ekonomicznym i kulturowym Walonii. Aglomeracja Liège liczy ok. 600 tysięcy mieszkańców i jest trzecią pod względem wielkości aglomeracją w Belgii (po Brukseli i Antwerpii). Samo miasto jest drugim co do wielkości miastem Walonii (po Charleroi).

Miasto jest jednym z centrów edukacyjnych w Belgii. W 24 szkołach wyższych studiuje ponad 42 tys. studentów. Sam uniwersytet, założony w 1817 roku, liczy 17 tys. studentów.

Historia

Widok Liège z 1650 roku

Prehistoria

W prehistorii osada ludzi o cechach neandertalskich, według jednych z pierwszych odkryć paleoantropologicznych na tym terenie. W starożytności rzymski obóz warowny Leodium, wokół którego rozwinęła się osada handlowa.

Wczesne średniowiecze

Choć osadnictwo istniało na terenie obecnego miasta już w starożytności, pierwsze wzmianki o Liège pochodzą z roku 558, razem z nazwą Vicus Leudicus. Około roku 705 św. Lambert z Maastricht dokonał nawrócenia pogan w tym regionie. Został on jednak zamordowany w Liège i z tego powodu był często uważany za męczennika. By ochronić jego relikwie, jego następca święty Hubert wybudował bazylikę (Notre-Dame-et-Saint-Lambert), która stała się prawdziwym centrum miasta. Kilka stuleci później miasto zostało stolicą biskupstwa Liège, które istniało w latach 985–1794. Pierwszy biskup, Notger, przekształcił miasto w duży ośrodek intelektualny i kościelny, który zachował swoje kulturalne znaczenie przez całe średniowiecze. Papież Klemens VI miał na swoim dworze kilku muzyków z Liège, którzy prezentowali swój kunszt na papieskim dworze w Awinionie. Miasto słynęło z licznych kościołów, z których najstarszy, pw. św. Marcina (Saint-Martin), pochodzi z roku 682. Choć nominalnie miasto było częścią Świętego Cesarstwa Rzymskiego, tak naprawdę dysponowało dużą autonomią.

Perron – centralny punkt miasta

Późne średniowiecze i renesans

Strategiczna pozycja Liège spowodowała, iż miasto było celem ataków różnych armii. Zostało ono wcześnie ufortyfikowane, na stromym wzgórzu umieszczono zamek, który bronił zachodniej strony miasta. W 1345 roku mieszkańcy Liège powstali przeciwko biskupowi Engelbertowi II, ówczesnemu władcy, i pokonali go w bitwie w pobliżu miasta. Po powstaniu przeciwko rządom Burgundii, król Ludwik XI i książę Karol Zuchwały z Burgundii zdobyli i w większości zniszczyli miasto w roku 1468. Formalnie Liège było nadal częścią Rzeszy. Po roku 1477 miasto dostało się pod panowanie Habsburgów, a po roku 1555 pod wpływy Hiszpanii, choć realna władza ciągle pozostała w rękach biskupa. Panowanie Eberharda von der Mark (1506–1538) zbiegło się w czasie z renesansu mozelskiego. Podczas kontrreformacji, diecezja Liège została podzielona i miasto powoli traciło swoje znaczenie. W XVII wieku biskup pochodził z bawarskiej rodziny Wittelsbachów. Rządzili oni Kolonią i innymi biskupstwami w północno-zachodniej części Cesarstwa Niemieckiego.

Wiek XVIII – do I wojny światowej

Liège w 1649 roku

John Churchill, książę Marlborough zdobył miasto od bawarskiego biskupa i jego francuskich sprzymierzeńców w roku 1704 podczas wojny o sukcesję hiszpańską. W połowie XVIII wieku idee francuskich encyklopedystów stały się popularne w Liège; biskup Franz Karl von Velbrück (1772–1784) zachęcał do ich propagowania i w ten sposób przygotował grunt dla rewolucji leodyjskiej, która wybuchła 18 sierpnia 1789 roku. Podczas wojen połączonych z Wielką Rewolucją Francuską, francuska armia przejęła miasto i wprowadziła antyklerykalny reżim, niszcząc wielką katedrę pw. św. Lamberta. Obalenie iskupstwa zostało potwierdzone w roku 1801 przez konkordat podpisany przez Napoleona i papieża Piusa VII. Francja straciła miasto w roku 1815, kiedy to kongres wiedeński przyznał je Królestwu Zjednoczonych Niderlandów. Niderlandzkie rządy trwały tylko do roku 1830, kiedy rewolucja belgijska doprowadziła do ustanowienia niepodległej, katolickiej i neutralnej Belgii, która inkorporowała Liège. Liège rozwinęło się gwałtownie, stając się głównym miastem przemysłowym, które było jednym z pierwszych europejskich centrów produkcji stali.

Fortyfikacje Liège zostały przeprojektowane przez Henriego Alexisa Brialmonta w latach 80. XIX wieku; skonstruowano wtedy łańcuch dwunastu fortów. Było to główną przeszkodą dla armii niemieckiej w 1914 roku, której plan Schlieffena polegał na szybkim przejściu doliny Mozy i Ardenów w drodze do Francji. Niemiecka inwazja 5 sierpnia 1914 roku szybko dotarła do bronionego fortami miasta, które było bronione przez 30 tysięcy żołnierzy pod dowództwem generała Gérarda Lemana. Forty początkowo powstrzymywały ataki 100-tysięcznej armii, ale zostały zupełnie zniszczone podczas pięciodniowego bombardowania przez niemieckie 42-centymetrowe „Grube Berty”. Z powodu wadliwego systemu wentylacji podziemnych tuneli obronnych pod główną cytadelą, jeden celny strzał artylerii spowodował ogromną eksplozję, która ostatecznie doprowadziła do poddania się sił belgijskich. Opór Belgów nie był długi, ale dwanaście dni opóźnienia spowodowanego oblężeniem miasta i twierdzy przyczyniło się do klęski niemieckiej inwazji na Francję. Miasto było później okupowane przez Niemców aż do końca wojny. Liège otrzymało Legię Honorową za opór w 1914 roku.

II wojna światowa – obecnie

Niemcy powrócili w roku 1940, ale tym razem zdobycie fortów zajęło im tylko trzy dni. Większość Żydów została uratowana przez sympatyzującą z nimi ludność, wiele żydowskich dzieci i uchodźców zostało ukrytych w licznych klasztorach. Okupanci zostali wygnani przez armię Stanów Zjednoczonych we wrześniu 1944 roku, ale Liège było później celem intensywnego bombardowania naziemnego – ponad 1500 pocisków V1 i V2 spadło na miasto pomiędzy jego wyzwoleniem a końcem wojny.

Po wojnie Liège cierpiało z powodu upadku hutnictwa stali, co przyczyniło się do znacznego wzrostu bezrobocia i spowodowało napięcia społeczne. W styczniu 1961 roku rozczarowani robotnicy zdemolowali główną stację kolejową Liège-Guillemins. Liège jest znane także ze swojego tradycyjnego socjalizmu. W 1991 roku wpływowy socjalista André Cools, były wicepremier, został zastrzelony przed mieszkaniem swojej dziewczyny. Wielu podejrzewało, że zabójstwo było powiązane ze skandalem korupcyjnym.

Liège przejawia znaki odrodzenia gospodarczego w ostatnich latach, co ma związek z otwierającymi się granicami w Unii Europejskiej, wzrastającymi cenami stali i usprawnioną administracją. W ostatnim czasie otwarto kilka nowych centrów handlowych.

Podział administracyjny

W skład miasta wchodzi osiem dzielnic (section):

Osady (quartier / wijk / Stadtviertel) w mieście: Amercœur, Avroy, Burenville, Cointe, Coronmeuse, Droixhe, Fétinne, Guillemins, Hors-Château, Laveu, Le Carré, Longdoz, Naimette-Xhovémont, Outremeuse, Pierreuse, Saint-Gilles, Saint-Laurent, Saint-Léonard, Sainte-Marguerite, Sainte-Walburge, Sclessin, Thier-à-Liège i Vennes.

Gospodarka

W przeszłości Liège było jednym z najważniejszych centrów produkcji stali w Europie. Od roku 1817 John Cockerill rozwinął hutnictwo żelaza i stali. Kompleks przemysłowy w mieście Seraing był jednym z największych na świecie. Szczycił się on licznymi wielkimi piecami i młynami. Chociaż do dziś przetrwały tylko resztki dawnej świetności, produkcja stali ciągle jest ważną częścią gospodarki miasta.

Liège było od średniowiecza także ważnym ośrodkiem rusznikarstwa, a przemysł zbrojeniowy jest nadal bardzo ważny w głównej siedzibie Fabrique Nationale de Herstal w mieście Herstal. Gospodarka regionu jest obecnie zdywersyfikowana, a najważniejszymi przemysłami miasta są przemysł mechaniczny, technologie kosmiczne, technologie informacyjne, biotechnologia, a także produkcja wody, piwa i czekolady. Park naukowy położony na południowy wschód od miasta, w pobliżu kampusu uniwersyteckiego, to miejsce rozwoju zaawansowanych technologii.

Transport

Liège jest również bardzo ważnym centrum logistycznym. Miasto leży nad rzeką Mozą, która wraz z Kanałem Alberta łączy je z Antwerpią, Rotterdamem i miastami niemieckimi.

Drogowy

Sieć autostrad w pobliżu Liège ma 7 rozgałęzień i jest bardzo znacząca dla ruchu krajowego oraz międzynarodowego.

Kolejowy

Liège ma bezpośrednie połączenie kolejowe z Brukselą, Antwerpią, Namur i Charleroi, Luksemburgiem, Maastricht w Niderlandach i Akwizgranem w Niemczech. Miasto jest także podłączone do sieci kolei dużych prędkości. Podróż pociągiem do Brukseli trwa 40 minut, 2 h 13 min. do Paryża pociągiem Thalys. Niemiecki ICE łączy Liège z Akwizgranem, Kolonią i Frankfurtem. Zbudowano dwie nowe linie szybkiej kolei HSL 2 i HSL 3, które łączą Liège z siecią kolei dużych prędkości. Głównym dworcem miasta jest Liège-Guillemins.

Lotniczy

W roku 2006 tutejszy port lotniczy był ósmy w Europie pod względem ilości przechodzących przez port towarów. Nowy terminal pasażerski został otwarty w roku 2005.

Zabytki i atrakcje turystyczne

Muzeum Grand Curtius

Opera

Dworzec Liège-Guillemins

XVI-wieczny pałac biskupi przy placu Place Saint-Lambert (przy placu przed rewolucją francuską stała katedra pw. św. Lamberta (Notre-Dame-et-Saint-Lambert))
kolumna Perron na pobliskim rynku Place du Marché, która była symbolem sprawiedliwości biskupa, a obecnie jest symbolem miasta
katedra pw. św. Pawła (Saint-Paul), w której znajduje się skarbiec i grób św. Lamberta. Jest to jedna z siedmiu oryginalnych kolegiat miejskich
kościół pw. św. Bartłomieja (Saint-Barthélemy)
bazylika św. Marcina (Saint-Martin)
kościół św. Antoniego (Saint-Antoine)
kościół pw. św. Krzyża (Sainte-Croix)
muzeum Grand Curtius – muzeum archeologiczne poświęcone Janowi Curtiusowi, znajdujące się w XVII-wiecznym domu na brzegu Mozy
ratusz z 1714 r.
cytadela
budynek opery Opéra Royal de Wallonie
stacja kolejowa Liège-Guillemins zaprojektowana przez hiszpańskiego architekta Santiago Calatrava
historyczne centrum miasta Le Carré, ścieżki wzdłuż Mozy

Współpraca

Miejscowości partnerskie:
Abidżan, Wybrzeże Kości Słoniowej	Port Vila, Vanuatu
Akwizgran, Niemcy	Porto, Portugalia
Esch-sur-Alzette, Luksemburg	Quebec, Kanada
Gandawa, Flandria Wschodnia	Ramallah, Palestyna
Hasselt, Limburgia	Rotterdam, Niderlandy
Heerlen, Niderlandy	Saint Louis, Senegal
Kolonia, Niemcy	Samarkanda, Uzbekistan
Kraków, Polska	Segedyn, Węgry
Lille, Francja	Taiyuan, Chiny
Lubumbashi, Kongo	Tanger, Maroko
Maastricht, Niderlandy	Turyn, Włochy
Nancy, Francja	Wołgograd, Rosja (do 2022)
Pilzno, Czechy