Kraków Główny

Budynek starego dworca PKP
Kraków Główny
	<img alt="Zabytek:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Distinctive_emblem_for_cultural_property.svg/13px-Distinctive_emblem_for_cultural_property.svg.png" decoding="async" width="13" height="20" class="mw-file-element" data-file-width="400" data-file-height="600"> nr rej. A-704 z 12 lipca 1986
	<img alt="Ilustracja" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Former_Krak%C3%B3w_G%C5%82%C3%B3wny_railway_station%2C_1844_design._Peter_Rosenbaum%2C_1-3_Jan_Nowak-Jeziora%C5%84ski_square%2C_Krak%C3%B3w%2C_Poland.jpg/240px-Former_Krak%C3%B3w_G%C5%82%C3%B3wny_railway_station%2C_1844_design._Peter_Rosenbaum%2C_1-3_Jan_Nowak-Jeziora%C5%84ski_square%2C_Krak%C3%B3w%2C_Poland.jpg" decoding="async" width="240" height="120" class="mw-file-element" data-file-width="5036" data-file-height="2508">
Państwo	<img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" data-file-width="640" data-file-height="400"> Polska
Miejscowość	Kraków
Adres	Plac im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego 3
Styl architektoniczny	eklektyczny
Architekt	Peter Rosenbaum
Inwestor	Senat Wolnego Miasta Krakowa
Powierzchnia użytkowa	9 tys. m kw. m²
Rozpoczęcie budowy	12 października 1844
Ukończenie budowy	12 października 1847 (otwarcie nastąpiło dzień później)
Ważniejsze przebudowy	1869-71, 1892-94, 1920
<img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" data-file-width="1024" data-file-height="1376">	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Kraków Główny
	nr rej. A-704 z 12 lipca 1986
	; Hala podziemnego Dworca Głównego w Krakowie (2019)
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Lokalizacja	Stare Miasto
Zarządca	PKP (dworzec); PKP PLK (stacja)
Data otwarcia	13 października 1847
Poprzednie nazwy	Kraków (1847-48, 1918-39, 1945-46), Krakau-Kraków (1848–1918), Krakau Hauptbahnhof (Kraków Główny) (1939-45), Kraków Główny (od 1946)
Rodzaj	stacja kolejowa
Liczba pasażerów (2023)	23 410 000
	Dane techniczne
Liczba peronów	5
Liczba krawędzi; peronowych	10
Kasy	– 28 kas czynnych całodobowo + biletomaty na terenie dworca oraz w Galerii Krakowskiej
	Linie kolejowe
	8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny; 91 Kraków Główny – Medyka; 118 Kraków Główny – Kraków Lotnisko; 133 Dąbrowa Górnicza Ząbkowice – Kraków Główny; 629 Kraków Główny – Kraków Bieżanów;
	Położenie na mapie Krakowa Kraków Główny
	Położenie na mapie Polski Kraków Główny
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Kraków Główny
	50°04′03,9″N 19°56′56,8″E/50,067750 19,949111
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Wiadomości w Wikinews
	Strona internetowa

Kraków Główny – stacja kolejowa w Krakowie, będąca jedną z najważniejszych w południowej Polsce, obsługująca połączenia lokalne i dalekobieżne w ruchu krajowym i międzynarodowym. Według kategoryzacji PKP ma najwyższą kategorię — premium.

Ruch na stacji kierowany jest z jednej nastawni dysponującej „KGB”^{[potrzebny przypis]}, wyposażonej w urządzenia komputerowe typu Ebilock 950. W związku z posadowieniem obiektu na filarach, kierowane są na niego tylko pociągi pasażerskie. Wszystkie pociągi towarowe omijają centrum miasta tzw. małą obwodnicą przez stację Kraków Olsza.

Od 14 lutego 2014 główna hala dworca znajduje się bezpośrednio pod peronami kolejowymi, a jednocześnie bezpośrednio ponad Tunelem Krakowskiego Szybkiego Tramwaju. Całość wchodzi w skład Krakowskiego Centrum Komunikacyjnego.

Budynek starego dworca, znajdujący się na południe od peronów, stanowi jeden z obiektów na trasie Krakowskiego Szlaku Techniki utworzonego 6 kwietnia 2006 roku.

Ruch pasażerski

Rok	Wymiana roczna	Wymiana pasażerska na dobę	miejsce w Polsce
2017^[1]	16 600 000	45 500	4
2018^[2]	15 100 000	41 100	6
2019^[1]	15 400 000	42 300	7
2020^[1]	8 300 000	22 600	7
2021^[1]	11 800 000	32 300	3
2022^[3]	20 100 000	55 100	3
2023^[4]^[5]	23 410 000	64 100	3

Historia

Początkowo planowano wybudowanie dworca w okolicach Łobzowa lub w rejonie wylotu ul. Długiej, ostatecznie wybór padł jednak na obszerną realność Józefa Brodowicza, leżącą w dzielnicy Wesoła między Ogrodem Strzeleckim, ul. Lubicz i ul. Pawią. Tereny te nabyto za 200 tys. złp. w połowie roku 1844, zakupując też usytuowany tam nowy pałacyk, w którym umieszczono biura kolejowe przeniesione z położonej na Rynku Głównym kamienicy Treutlera.

12 października 1844 roku o godz. 12:00 poświęcono kamień węgielny pod budynek dworca, mającego powstać jako stacja końcowa Kolei Krakowsko-Górnośląskiej. W uroczystości wzięli udział rezydenci Imperium Rosyjskiego i Królestwa Prus, przedstawiciele władz Wolnego Miasta Kraków, delegaci władz ze Śląska, goście z Królestwa Prus i Królestwa Polskiego, członkowie Towarzystwa Kolei Krakowsko-Górnośląskiej oraz licznie zgromadzeni krakowianie. Uroczyste otwarcie dworca i uruchomienie linii kolejowej z Krakowa do Mysłowic nastąpiło 13 października 1847 roku.

Budynek nowego dworca wzniesiono w poł. XIX w. w stylu neorenesansowym, znamiennym dla pruskiego budownictwa kolejowego (budowniczy był inżynierem kolei górnośląskich z Wrocławia). Powstał on według projektu wrocławskiego architekta Petera Rosenbauma. Fasada zachodnia posiadała trzy ryzality, z których środkowy był bardziej wysunięty, wyższy i szerszy od pozostałych, usytuowanych na skrzydłach gmachu. W ryzalitach tych umieszczono wejścia do poczekalni, kas i biur kolejowych. Fasady południowa i północna miały wyższe części środkowe, ozdobione po bokach wielkimi oknami, między którymi znajdowały się cztery wysokie kolumny zakończone sklepionymi łukami. Pod każdym z trzech łuków biegły tory kolejowe umożliwiające wjazd pociągów do krytej hali, gdzie umieszczono perony. Hala peronowa nakryta była szklanym dachem, który umocowano na żelaznych wiązaniach podtrzymywanych przez żelazne filary. Rozplanowanie gmachu dworca dostosowane zostało do planowanego w przyszłości przelotowego ruchu kolejowego z zachodu na wschód. Tory przebiegały przez całą długość hali dworcowej, kończąc się na skraju ul. Lubicz, gdzie znajdowała się tarcza obrotowa służąca do kierowania parowozów na inne tory lub do ich zawracania. Pierwotny dworzec krakowski oddalony był od ul. Lubicz o ok. 50 metrów. Przed budynkiem od strony zachodniej umieszczono podjazd dla powozów i fiakrów oraz zieleniec. Od strony północnej wznosiły się magazyny, warsztaty i inne zabudowania kolejowe^[7].

W XIX wieku dworzec przeszedł jeszcze dwie przebudowy – w latach 1869–1871 oraz 1892–1894 – które ostatecznie nadały mu styl eklektyczny, który zachował po dzień dzisiejszy. Ostatnia przebudowa dworca miała miejsce w 1920 roku.

Przedłużenie linii w kierunku wschodnim w 1856 roku i dalsza rozbudowa węzła kolejowego spowodowała konieczność znacznej rozbudowy dworca, której dokonano w latach 1869–1871, przy zachowaniu nowoczesnego jak na tę epokę układu funkcjonalnego. Po likwidacji ogrodów przydworcowych budynek dworca został powiększony niemal dwukrotnie, do obszaru zajmowanego obecnie, nadano mu też nieco nowocześniejszą formę architektoniczną. Kolejne modernizacje miały miejsce w latach 1892–1893 (budowa żelbetowego tunelu pod peronami) i 1920 (rozbudowa). Równocześnie powstawały elementy infrastruktury przydworcowej, jak m.in. hala peronowa (ok. 1870, zastąpiona przez nową halę ok. 1895), parowozownia z warsztatami, osiedle dla pracowników kolei (realizowane etapami 1869–1925), wiadukt nad ul. Lubicz (1898, autorstwa Teodora Talowskiego), wieża wodna (najnowsza ok. 1925) czy drukarnia kolejowa (1927). W latach 30., w związku m.in. z budową linii kolejowej do Kielc i Warszawy, całkowicie przebudowano układ torowy dworca, burząc halę dworcową i zwiększając liczbę peronów. W tej postaci dworzec przetrwał przez kolejne kilkadziesiąt lat.

W minionym stuleciu kilkakrotnie rozważano likwidację dworca w dotychczasowej lokalizacji. Plan rozbudowy Krakowa z 1934 zakładał realizację nowego budynku w odległości ok. 300 metrów na północ od dotychczasowego, który zamierzano rozebrać. W okresie Generalnego Gubernatorstwa niemieccy okupanci rozważali likwidację średnicowej linii kolejowej (w jej miejscu miała powstać aleja miejska) i budowę nowej po zachodniej stronie miasta, wraz z nowym dworcem kolejowym w planowanej monumentalnej dzielnicy rządowej w Dębnikach. Podobne zamierzenia sformułowały władze PRL w związku z budową w latach 50. Nowej Huty, z tym że nowa linia średnicowa miała przebiegać na wschód od dotychczasowej, a nowy dworzec powstałby w okolicach Ronda Mogilskiego. Wszystkie te plany nie wyszły poza fazę wstępnych projektów.

Modernizacja

Na początku XXI w. wybudowano nowe perony, a także zlokalizowano stanowiska taksówek. W czerwcu 2013^[8] planowane było ukończenie budowy podziemnej hali^[9]. Ze względu na nieporozumienie między spółkami kolejowymi miała ona zostać udostępniona pasażerom dopiero na przełomie sierpnia i września^[10], lecz następnie, ze względu na nieujętą w pierwotnych planach gruntowną modernizację jednego z dworcowych tuneli, termin otwarcia został po raz kolejny przesunięty – na 2013 rok^[11]. W związku z odstąpieniem przez PKP SA od umowy zawartej z wykonawcą, który ogłosił upadłość we wrześniu 2012, termin został wstępnie ustalony na IV kwartał 2013 roku^[12]. 13 lutego 2013 PKP SA ogłosiły, że komisja inwentaryzacyjna oceniająca zaawansowanie inwestycji stwierdziła, że nowemu wykonawcy potrzebne będzie co najmniej osiem miesięcy, aby ją zakończyć. Ponieważ ogłoszenie przetargu miało nastąpić najwcześniej w marcu, termin otwarcia miał nie być wcześniejszy niż w 2014 roku^[13]. 12 lipca 2013 ogłoszono ponadto, że zakończenie remontu przewidziane jest na grudzień tegoż roku^[14]. Ostatecznie nowy, podziemny dworzec oddano do użytku 14 lutego 2014 roku.

Skomunikowanie

W tunelu pod dworcem przebiega linia Krakowskiego Szybkiego Tramwaju, po zachodniej i wschodniej stronie dworca znajdują się przystanki linii tramwajowych i autobusowych krakowskiej komunikacji miejskiej. Po stronie wschodniej znajduje się także dworzec autobusowy komunikacji międzymiastowej.

Połączenia kolejowe

Ten artykuł od 2023-06 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.

Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Zagraniczne

Lwów: IC (na odcinku międzynarodowym jako międzynarodowy pospieszny (MP))
Praga: ekspres^[15]^[16] (Ex), IC (w tym połączenie nocne pod marką EuroNight (EN))
Budapeszt: IC (w tym połączenie nocne pod marką EN)
Wiedeń: IC (w tym połączenie nocne pod marką EN)
Graz: IC (obsługiwane w kooperacji z ÖBB^[17])
Berlin: IC (w tym nocne połączenie pod marką NightJet)
Grodno: TLK^[18]

Stary dworzec

Dworzec Kolei Krakowsko-Górnośląskiej w połowie XIX w.
Rozkład jazdy z 1862 r.
Stary dworzec
Peron 1 starego dworca
Wieża wodna, ul. Bosacka
Kamienice urzędników i kolejarzy, ul. Lubicz 10a-10d
Oznaczenie dworca na Krakowskim Szlaku Techniki

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Urząd TransportuU.T. Kolejowego Urząd TransportuU.T., Przewozy pasażerskie [online], Portal statystyczny UTK [dostęp 2023-02-20] (pol.).
↑ Wymiana pasażerska na stacjach w Polsce w 2018 r. [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2020-01-30] .
↑ Urząd Transportu Kolejowego: Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2022. [dostęp 2023-09-17].
↑ Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2023 [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2024-07-23] (pol.).
↑ Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2023 [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2024-07-23] (pol.).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2022-01-11] .
↑ Marek Żukow-Karczewski, Nieistniejące budowle Krakowa. Pierwszy dworzec kolejowy, „Echo Krakowa”, 22 V 1991 r., nr 98 (13410).
↑ Rośnie podziemny Kraków | krakownowyglowny.pl.
↑ Historia | krakownowyglowny.pl.
↑ Dworzec – prace trwają, ale będzie poślizg.
↑ Co nowego w podziemnym Krakowie? | krakownowyglowny.pl.
↑ Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej.
↑ Nie skończą dworca w 2013 r. | Dziennik Polski [online], www.dziennikpolski24.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).
↑ PORR Poland – porr.pl [online], www.porr.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).
↑ Leo Express rusza z Pragi do Krakowa 20 lipca, bilety od 19 zł już w sprzedaży – Gazetakrakowska.pl [online], gazetakrakowska.pl [dostęp 2018-11-15] .
↑ Kraków – Praga – Leo Express [online], www.leoexpress.com [dostęp 2018-11-15] .
↑ NorbertN. Ziętal NorbertN., Bezpośredni pociąg z Przemyśla do Wiednia i Grazu. Znamy ceny biletów i rozkład wagonów [online], Nowiny, 16 listopada 2019 [dostęp 2020-02-19] (pol.).
↑ P.K.P.P.K.P. Intercity P.K.P.P.K.P., PKP Intercity uruchamia połączenie do Grodna! [online], www.intercity.pl [dostęp 2020-02-19] .

Bibliografia

Komorowski, W.: Stacja kolejowa Kraków Główny Osobowy, [w:] „Rocznik Krakowski” t. LXIII, 1997
Kronika Krakowa, Wydawnictwo Kronika Warszawa 1996, 527 s.

Linki zewnętrzne

Dawny krakowski dworzec w archiwach Muzeum Kolejnictwa
Zdjęcia dworca z l. 30. i 40. XX wieku w zbiorach NAC
Zdjęcie lotnicze ze zbiorów Muzeum Lotnictwa
Budynek dawnej hali stacji kolejowej w Krakowie w 1934 roku (przed jej przebudową)
Kraków Główny w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl
Kraków Główny w Atlasie Kolejowym Polski, Czech i Słowacji – atlaskolejowy.net
Kraków Główny w internetowym rozkładzie jazdy PKP – rozklad-pkp.pl (odjazdy)

Kraków Główny
Linia 8 Warszawa Zachodnia – Kraków Główny (319,745 km)
Kraków Batowice odległość: 2,319 km
Linia 91 Kraków Główny – Medyka (0,001 km)
		Kraków Grzegórzki
Linia 118 Kraków Główny – Kraków Lotnisko (1,190 km)
		Kraków Towarowy odległość: 1,431 km
Linia 133 Dąbrowa Górnicza Ząbkowice – Kraków Główny (70,779 km)
Kraków Towarowy odległość: 2,605 km
Linia 629 Kraków Główny – Kraków Bieżanów (-0,305 km)
		Kraków Grzegórzki
*Linia 948 Kraków Towarowy – Kraków Główny (linia zlikwidowana)* (1,584 km)
Kraków Towarowy odległość: 1,437 km
*Linia 949 Kraków Towarowy – Kraków Główny (linia zlikwidowana)* (0,606 km)
Kraków Towarowy odległość: 0,605 km
*Linia Kraków Główny – Czyżyny (linia zlikwidowana)* (0,0 km)
		Kraków Grzegórzki odległość: 1,9 km
*Linia Kraków Główny – Kraków Bonarka (linia zlikwidowana)*
		Kraków Zwierzyniec odległość: 5,233 km

[utk2-1] Urząd TransportuU.T. Kolejowego Urząd TransportuU.T., Przewozy pasażerskie [online], Portal statystyczny UTK [dostęp 2023-02-20] (pol.).

[utk1-2] Wymiana pasażerska na stacjach w Polsce w 2018 r. [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2020-01-30] .

[utk23-3] Urząd Transportu Kolejowego: Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2022. [dostęp 2023-09-17].

[4] Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2023 [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2024-07-23] (pol.).

[5] Wymiana pasażerska - Dane o stacjach 2023 [online], Urząd Transportu Kolejowego [dostęp 2024-07-23] (pol.).

[6] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2022-01-11] .

[7] Marek Żukow-Karczewski, Nieistniejące budowle Krakowa. Pierwszy dworzec kolejowy, „Echo Krakowa”, 22 V 1991 r., nr 98 (13410).

[8] Rośnie podziemny Kraków | krakownowyglowny.pl.

[9] Historia | krakownowyglowny.pl.

[10] Dworzec – prace trwają, ale będzie poślizg.

[11] Co nowego w podziemnym Krakowie? | krakownowyglowny.pl.

[12] Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej.

[13] Nie skończą dworca w 2013 r. | Dziennik Polski [online], www.dziennikpolski24.pl [dostęp 2020-07-09] (pol.).

[14] PORR Poland – porr.pl [online], www.porr.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).

[15] Leo Express rusza z Pragi do Krakowa 20 lipca, bilety od 19 zł już w sprzedaży – Gazetakrakowska.pl [online], gazetakrakowska.pl [dostęp 2018-11-15] .

[16] Kraków – Praga – Leo Express [online], www.leoexpress.com [dostęp 2018-11-15] .

[17] NorbertN. Ziętal NorbertN., Bezpośredni pociąg z Przemyśla do Wiednia i Grazu. Znamy ceny biletów i rozkład wagonów [online], Nowiny, 16 listopada 2019 [dostęp 2020-02-19] (pol.).

[18] P.K.P.P.K.P. Intercity P.K.P.P.K.P., PKP Intercity uruchamia połączenie do Grodna! [online], www.intercity.pl [dostęp 2020-02-19] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]