Klaudiusz Duż-Duszewski

Klaudiusz Duż-Duszewski (biał. Клаудзiй Дуж-Душэускi) (ur. 27 marca lub 26 kwietnia 1891 w Głębokiem, zm. 25 lutego 1959 w Kownie) – białoruski działacz polityczny, publicysta, wydawca, tłumacz, architekt. Autor wzoru biało-czerwono-białej flagi Białorusi w wersji z 1918 r.

Klaudiusz Duż-Duszewski

Data i miejsce urodzenia	27 marca lub 26 kwietnia 1891 Głębokie, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	25 lutego 1959 Kowno, Litewska SRR
Miejsce spoczynku	Kowno, Litwa
Zawód, zajęcie	działacz polityczny, wydawca
Miejsce zamieszkania	Wilno, Kowno
Narodowość	białoruska
Tytuł naukowy	docent
Alma Mater	Państwowy Uniwersytet Politechniczny w Sankt Petersburgu
Uczelnia	Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie
Stanowisko	wykładowca
Partia	Białoruska Partia Socjalistów-Rewolucjonistów
Odznaczenia

Życiorys

Klaudiusz Duż-Duszewski i Kanstancin Jezawitau. Ryga, 25.12.1919 r.

Grób Klaudiusza Duż-Duszewskiego w Kownie

Flaga Białorusi w latach 1991-1995

Urodził się w rodzinie zubożałej szlachty. Był szóstym dzieckiem Szczepana i Ewy, ich jedynym synem. Ojciec i dziadek byli zawodowymi budowniczymi. Rodzice Duż-Duszewskiego uważali się za “Białorusinów polskiej kultury”. W domu rozmawiali po polsku.

Duż-Duszewski zdobył wykształcenie podstawowe w domu, a po osiągnięciu odpowiedniego wieku przeniósł się do Wilna i wstąpił do Wileńskiej Szkoły Realnej, gdzie dogłębnie studiował nauki ścisłe - przyrodnicze, fizyczne i matematyczne. Po jej ukończeniu w 1912 r. Duż-Duszewski kontynuował studia w Petersburskim Instytucie Górniczym. To właśnie podczas studiów w stolicy Imperium Rosyjskiego dał się poznać jako wybitna osobowość publiczna i kulturalna: był członkiem Białoruskiego Koła Naukowo-Literackiego, rozwijał temat badań i ochrony zabytków, wspólnie z członkami koła wydał magazyn «Утро» [Utro] (ros. ranek). W 1913 roku wraz z Bronisławem Taraszkiewiczem wziął udział w tajnej litewsko-polsko-ukraińskiej konferencji.

Po rewolucji lutowej 1917 Klaudiusz Duż-Duszewski zaczął aktywniej angażować się w politykę - wstąpił do Białoruskiej Socjalistycznej Hromady (BSH), w czerwcu 1917 został członkiem Komitetu Centralnego organizacji i jego prezydium. W 1918 r. pracował jako szef wydziału ds. uchodźców Białoruskiego Komitetu Narodowego. W kwietniu 1919 przeniósł się do Wilna i został członkiem Białoruskiego Komitetu Narodowego. W maju 1919 r. Duż-Duszewski został wybrany przewodniczącym Centralnej Rady Białoruskiej obwodu wileńskiego i grodzieńskiego.

Jesienią 1919 został przedstawicielem dyplomatycznym Białoruskiej Republiki Ludowej w krajach bałtyckich. Po posiedzeniu Rady BRL w Mińsku (grudzień 1919) został mianowany jej sekretarzem stanu w rządzie Wacława Łastouskiego. Na początku 1921 został aresztowany przez władze polskie. Zwolniony po kilkumiesięcznym więzieniu, a w 1921 wraz z rodziną przeniósł się do Kowna, kontynuował swoją działalność literacką.

W czerwcu 1923 r. wraz z Wacławem Łastouskim zaczął wydawać czasopismo „Krywicz”, w którym napisał artykuły Białoruś i wódka oraz Przedwojenny budżet Białorusi. W sumie wydano 12 numerów magazynu. Pracował także w miesięcznikach „Sztandar Białoruski” [Biełaruski ściah] oraz „Białoruski ośrodek” [Biełaruski asiarodak].

Dzięki znajomości języków (ukraiński, polski, litewski, niemiecki, francuski, angielski i portugalski) tłumaczył również z rosyjskiego na białoruski podręczniki do szkół średnich: botaniki, fizjologii i anatomii, historii najnowszej. Wspólnie z Łastouskim opracował Słownik terminów geometrycznych i trygonometrycznych.

Został aresztowany przez władze radzieckie 8 sierpnia 1940 roku, wypuszczony na wolność w czerwcu 1941 roku, dzień po ataku Niemiec na ZSRR. Naziści, dowiedziawszy się o jego bogatym doświadczeniu politycznym, zaproponowali mu współpracę, ale odmówił. Wkrótce trafił do obozu koncentracyjnego za udzielanie pomocy i ukrywanie miejscowych żydów. 13 kwietnia 2004 r. Duż-Duszewski za ratowanie żydów został pośmiertnie odznaczony przez Prezydenta Litwy Krzyżem Ratowania Ginących. Stało się to na prośbę gminy żydowskiej Litwy.

Wyzwolenie Litwy spod okupacji niemieckiej przyniosło Duż-Duszewskiemu wolność. Wówczas, w 1944 roku, został starszym wykładowcą na Wydziale Budownictwa Kowieńskiego Państwowego Uniwersytetu Witolda Wielkiego. Chociaż nie posiadał tytułu naukowego, został kierownikiem katedry historii architektury i sztuki ze stopniem docenta. Rozpoczął pisanie pracy doktorskiej pt. „Odbudowa fabryk obróbki metalu”, lecz nie dokończył jej, ponieważ w grudniu 1946 r. został aresztowany przez władze sowieckie, a podczas rewizji maszynopis dysertacji zaginął. Po wyjściu z więzienia w 1947 roku związał się zawodowo z biurem projektów przemysłowych.

W lutym 1952 roku Duż-Duszewski został ponownie aresztowany. Po trwającym miesiąc śledztwie, w którym został skarżony o nacjonalizm, skazano go na 25 lat więzienia z konfiskacją majątku. Po kasacji Sąd Najwyższy Związku Radzieckiego, zmniejszono karę do 10 lat, a w 1955 roku na podstawie amnestii został zwolniony.

Zmarł 25 lutego 1959 r. w Kownie i został tam pochowany na cmentarzu Pietraszuńskim.

Utworzenie biało-czerwono-białej flagi

Na początku 1917 roku Klaudiusz Duż-Duszewski stworzył jej projekt, łącząc kolory białoruskich strojów ludowych i ornamentów z głębokim chrześcijańskim podtekstem. Połączenie to wykorzystują od wieków cerkiewni hierarchowie. Według mitu legendy, na początku 1917 roku Klaudiusz miał przeglądać stare księgi w poszukiwaniu optymalnego wariantu flagi narodowej. Kolory były oczywiste ze względu na nawiązanie do strojów i ornamentów. W podjęciu decyzji miała przeszkodzić głośna dyskusja, którą w sąsiednim pokoju prowadzili koledzy z ruchu narodowego. Jeden z jej uczestników miał wyjść z pokoju i krzyknąć “Gdzie dwaj Białorusini, tam trzy partie”. I tak miał zrodzić się pomysł dwóch kolorów w trzech pasach.

Duż-Duszewski jest autorem słów zawartych w deklaracji, którą złożył w życiorysie napisanym w 1934 roku, dzięki którym można było ustalić autorstwo białoruskiej flagi:

To ciekawe, że Białorusini uważali za swoją flagę państwową taką sama flagę, jak Litwini – białego jeźdźca na czerwonym tle [Pogoń]. Ale flagi narodowej wtedy jeszcze nie było i przyszło mi zrobić jej kilka projektów, z których jeden został przyjęty, a mianowicie biały, czerwony i biały pasy. Od tego czasu są one białoruską flagą narodową.

W marcu 1917 roku, po rewolucji lutowej symbol ten był szeroko wykorzystywany przez Białorusinów: najpierw w Piotrogrodzie, a potem także w Mińsku i innych miastach. Podczas obchodów narodowego święta 25 marca (12 marca) 1917 roku, równo rok przed ogłoszeniem niepodległości przez Białoruską Republikę Ludową, biało-czerwono-białe flagi i wstążki były powszechne na ulicach Mińska. Flagi uszyte na podstawie szkiców Duż-Duszewskiego zostały rozesłane do lokalnych białoruskich organizacji.

Flaga była powszechnie używana podczas Pierwszego Kongresu Wszechbiałoruskiego w grudniu 1917 roku, Białoruskiej Konferencji Narodowej w styczniu 1918 roku. 25 marca 1918 roku, gdy Białoruska Republika Ludowa ogłosiła swoją niepodległość, flaga ta stała się oficjalnym symbolem państwowym.

Działalności w zakresie architektury

W 1927 roku ukończył studia na Wydziale Technicznym litewskiego uniwersytetu, uzyskując tytuł inżyniera budownictwa. Podczas obrony był obecny dziekan Wydziału, Michał Römer. Wraz z innymi architektami, którzy pracowali na Litwie w latach 30. XX wieku, stał się twórcą nowego stylu architektonicznego zwanego „modernizmem kowieńskim”. W latach 30. Duż-Duszewski pracował w litewskim Ministerstwie Transportu i Komunikacji, gdzie opracowywał projekty wielu budynków związanych z działalnością tegoż ministerstwa (poczta, radio, telegraf itp.). Jednym z pierwszych jest poczta w Rosieni, wzniesiona w 1934 r. W 1935 r. opracował projekt budynku poczty w Kownie (zachowany i użytkowany do dziś). W późniejszym okresie zaprojektował budynki urzędów pocztowych w Nidzie, Jeziorusach i Szawlach, fabryki płytek ceramicznych w Taurogach, zakładu mięsnego w Kłajpedzie i ponad 20 budynków mieszkalnych w Kownie i innych miastach Litwy.