Jerzy Turek

polski aktor

Jerzy Turek (ur. 17 stycznia 1934 w Tchórzowej, zm. 14 lutego 2010 w Warszawie[1]) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.

Jerzy Turek
Ilustracja
Jerzy Turek (2003)
Data i miejsce urodzenia

17 stycznia 1934
Tchórzowa

Data i miejsce śmierci

14 lutego 2010
Warszawa

Zawód

aktor

Współmałżonek

Bolesława Turek (1962–2010; jego śmierć)

Lata aktywności

1958–2010

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Faksymile

Życiorys

edytuj

Wczesne lata

edytuj

Urodził się w we wsi Tchórzowa niedaleko Węgrowa. Miał siostrę Mariannę oraz dwóch braci – jeden z nich miał na imię Konstanty. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 przeniósł się wraz z rodzicami do Kobyłki pod Warszawą. Po ukończeniu szkoły podstawowej naukę kontynuował w warszawskim Technikum Budowy Samochodów na Pradze, przy ulicy Targowej. Tam poznał późniejszego aktora Wojciecha Pokorę, z którym się zaprzyjaźnił. Planowali ukończyć szkołę oficerską. Po ukończeniu technikum obaj dostali pracę w Fabryce Samochodów Osobowych na Żeraniu, gdzie występowali też amatorsko na scenie zakładowego zespołu artystycznego[2], co sprawiło, że postanowili spróbować swoich sił w aktorstwie. Po maturze w Liceum Technik Teatralnych w Warszawie[2], rozpoczął studia na PWST w Warszawie, które ukończył w 1958[3] z Janem Kobuszewskim i Wojciechem Pokorą.

Kariera teatralna

edytuj

Po dyplomie zaangażował się do Teatru Ziemi Opolskiej, gdzie w 1958 zadebiutował w roli Teodora Rousseau w sztuce Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant w reżyserii Mariana Godlewskiego. Po jednym sezonie powrócił do Warszawy i w latach 1959–1961 związany był z Teatrem Syrena. Następnie grał w teatrach warszawskich: Polskim (1961–1969), Narodowym (1969–1974, 1982–1985), Rozmaitości (1974–1982). Od 1986 do śmierci był aktorem Teatru Kwadrat. Występował także w kabarecie „Owca” u Jerzego Dobrowolskiego.

Kariera ekranowa

edytuj

Po raz pierwszy trafił na ekran jako powstaniec w czarno-białym komediodramacie wojennym Andrzeja Munka Eroice (1957)[4]. Pierwszą większą rolę jednego z głównych bohaterów – Franka Sochę „Wyskrobka”, żołnierza I Armii Wojska Polskiego zagrał w dramacie wojennym Kazimierza Kutza Krzyżu Walecznych (1958). Potem wystąpił w roli Jaśka, adiutanta Hyrnego (Piotr Pawłowski) w wojennym dramacie psychologicznym Witolda Lesiewicza Kwietniu (1961). Przełomową rolą okazała się postać szeregowego Wacława Orzeszko w komedii wojennej Tadeusza Chmielewskiego Gdzie jest generał... (1963) u boku Elżbiety Czyżewskiej.

Był odtwórcą charakterystycznych drugoplanowych ról lub epizodycznych w kultowych realizacjach Stanisława Barei[5]: laboranta Czerskiego w Kapitanie Sowie na tropie (1965), kierowcy ciężarówki w Niespotykanie spokojnym człowieku (1975) i trenera II klasy Wacława Jarząbka w klubie sportowym „Tęcza” podśpiewującego do szafy „łubu dubu, łubu dubu, niech żyje nam prezes naszego klubu!” w Misiu (1980) oraz księgowego Tadeusza Kubiaka, żyjącego pod pantoflem żony śpiewaczki (Halina Kowalska) w serialu Alternatywy 4 (1983).

Grał w Teatrze Telewizji, w spektaklach Adama Hanuszkiewicza, Gustawa Holoubka, Zygmunta Huebnera i Jerzego Antczaka. W serialu Czterej pancerni i pies (1969) wystąpił jako Józek Szawełło, bratanek Konstantego (Mieczysław Czechowicz), a w komedii wojennej Hieronima Przybyła Rzeczpospolita babska (1969) był hydraulikiem. Tadeusz Chmielewski zaangażował go do roli zaopatrzeniowca Zygmunta Bączyka z Sulęcic w Nie lubię poniedziałku (1971), a Sylwester Chęciński powierzył mu rolę milicjanta Frania, bratanka Kazimierza w Nie ma mocnych (1974). Wcielił się w postać wybuchowego i rygorystycznego Zenona Solskiego, ojca głównej bohaterki Kasi (Grażyna Błęcka-Kolska) w komedii Romana ZałuskiegoKogel-mogel (1988) i jej kontynuacji Galimatias, czyli kogel-mogel II (1989). Od 1997 grał rolę dobrodusznego i sympatycznego listonosza Józefa Garlińskiego w serialu Złotopolscy[6].

Życie prywatne

edytuj

Przed maturą poznał Bolesławę „Lesię”, z którą 6 października 1962 wziął ślub cywilny, a dwa tygodnie później ślub kościelny. Mieli bliźnięta - Piotra i Pawła (ur. 20 marca 1964). W 1977, jeden z jego synów, Paweł, w wieku trzynastu lat upadł na zdrowiu i zmarł[7]. Turek nikomu się z tego nie zwierzał. Dopiero pod koniec życia swoją tajemnicę wyznał w rozmowie Krzysztofowi Lubczyńskiemu do jego książki Mieszanka filmowa. Rozmowy i szkice literackie[8].

W 1973 zdarł gardło, na strunach głosowych pojawiły się polipy i musiał poddać się operacji wycięcia migdałków. W lipcu 2009 przeszedł udar mózgu. Przez wiele miesięcy leżał w szpitalu. Aktor cierpiał też na choroby układu krążenia[9].

Zmarł 14 lutego 2010 w wieku 76 lat na białaczkę[10]. Został pochowany 22 lutego 2010 w Kobyłce koło Warszawy[11].

Upamiętnienie

edytuj
  • 22 czerwca 2015 w Kobyłce jedna z ulic została nazwana imieniem Jerzego Turka[12].
  • Jerzy Turek czas wolny spędzał na majsterkowaniu i łowieniu ryb. W 2008 został członkiem Koła Polskiego Związku Wędkarskiego nr 29 w Kobyłce. Po jego śmierci, w 2010 zrzeszeni wędkarze zorganizowali na jego cześć pierwszą edycję Memoriału Wędkarskiego Jerzego Turka, w którym wzięło udział 58 wędkarzy, w tym przyjaciele i koledzy aktorzy: Andrzej Grabarczyk, Andrzej Kopiczyński, Grzegorz Wons, Paweł Wawrzecki i wielokrotny Mistrz Polski w wędkarstwie spławikowym Edmund Gutkiewicz[13].

Filmografia

edytuj

Kariera teatralna

edytuj

W wywiadzie dla „Rzeczpospolitej” (nr 11/2005) przyznał, że wyżej ceni teatr niż film: ˌˌFilm to lipa, tam nawet amator może zagrać, jak jest dobry reżyser. Zagrać 200 przedstawień na scenie tak samo – to jest profesjonalizmˈˈ.

W swojej długoletniej karierze był aktorem teatrów:

Dubbing

edytuj

Odznaczenia i nagrody

edytuj
  • 1967 – Odznaczenie (Odznaka 1000-lecia)
  • 2001 – Nagroda (indywidualna nagroda specjalna w kategorii: najlepszy aktor na II Festiwalu Dobrego Humoru w Trójmieście)
  • 2001 – Nagroda („Kryształowy Granat” na Festiwalu Filmów Komediowych w Lubomierzu)
  • 2010 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, za „wybitne zasługi dla kultury polskiej i za osiągnięcia w pracy artystycznej”)[14].

Przypisy

edytuj
  1. awe, PAP (2010-02-14): Zmarł wybitny aktor Jerzy Turek. Gazeta.pl. [dostęp 2017-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-18)]. (pol.).
  2. a b Odszedł wielki Polak: Zmarł aktor Jerzy Turek. Wirtualna Polska. [dostęp 2016-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-15)]. (pol.).
  3. Paweł Piotrowicz (2020-02-13): Aktor z rozpędu. 10 lat temu zmarł Jerzy Turek. Onet.pl. [dostęp 2020-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-14)]. (pol.).
  4. Karolina Chibowska: Rodzinna tragedia zmieniła go na zawsze. Niemal do końca skrywał tajemnicę. Plejada.pl, 4 sie 2020. [dostęp 2020-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-14)]. (pol.).
  5. Jerzy Turek. Onet.pl. [dostęp 2016-11-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-18)]. (pol.).
  6. PAP (2010-02-14): Zmarł aktor Jerzy Turek, niezapomniany Jarząbek z „Misia”. Wirtualna Polska. [dostęp 2017-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-15)]. (pol.).
  7. Jerzy Turek. Po tragedii stał się innym człowiekiem. Fakt.pl, 14 lutego 2016. [dostęp 2021-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-15)]. (pol.).
  8. Lubczyński Lubczyński: Mieszanka firmowa. Rozmowy i szkice literackie. Wydawnictwo Adam Marszałek, 2011. ISBN 978-83-7611-951-9.
  9. Zmarł aktor Jerzy Turek. Wirtualna Polska. [dostęp 2020-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-15)]. (pol.).
  10. Jerzy Turek (1934-†2010) przegrał walkę z rakiem. „Super Express”. [dostęp 2010-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-15)]. (pol.).
  11. Ostatnia droga Jerzego Turka. TVP Info. [dostęp 2020-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-22)]. (pol.).
  12. Zbyszek Grabiński, Paweł Choim: Ulica w Kobyłce nazwana imieniem Jerzego Turka. „Życie Powiatu na Mazowszu”, 2015-06-26. [dostęp 2021-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-18)]. (pol.).
  13. I Memoriał Jerzego Turka. Koło PZW nr 29 w Kobyłce. [dostęp 2021-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-18)]. (pol.).
  14. M.P. z 2010 r. nr 31, poz. 442

Linki zewnętrzne

edytuj