Jan Nowicki

polski aktor, pedagog

Jan Nowicki (ur. 5 listopada 1939 w Kowalu[1], zm. 7 grudnia 2022 w Krzewencie[2][3]) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny, reżyser teatralny, pedagog, pisarz i poeta.

Jan Nowicki
Ilustracja
Nagrania wierszy Cypriana Kamila Norwida (2017)
Data i miejsce urodzenia

5 listopada 1939
Kowal

Data i miejsce śmierci

7 grudnia 2022
Krzewent

Zawód

aktor, pedagog

Współmałżonek

Małgorzata Potocka
(2009–2015, rozwód)
Anna Kondratowicz
(2016–2022, jego śmierć)

Lata aktywności

1956–2022

Zespół artystyczny
Stary Teatr w Krakowie
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Krzyż Oficerski Orderu Węgierskiego Zasługi (cywilny)
Faksymile
Jan Nowicki czyta „Fortepian Szopena” (2017)

Zagrał niemal 200 ról w teatrze telewizji i filmowych, m.in. w Niepochowanym, Wielkim Szu, Magnacie, Spirali i Sanatorium pod Klepsydrą. Przez ponad 30 lat był aktorem Starego Teatru w Krakowie, gdzie zagrał dziesiątki ról, a kreacje Stawrogina w Biesach, Rogożyna w Nastazji Filipownej, Artura w Tangu czy księcia Konstantego w Nocy listopadowej przeszły do historii polskiego teatru[4]. Otrzymał Złoty Laur za mistrzostwo w sztuce aktorskiej, a także nagrodę za wkład w rozwój europejskiej kinematografii[5]. Był również autorem wierszy, tekstów piosenek, kolęd oraz felietonów[6].

Życiorys

edytuj

Uczęszczał do siedmiu różnych szkół średnich[7], m.in. do Technikum Przemysłowo-Pedagogicznego Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego w Radziejowie[7] i liceum kulturalno-oświatowego w Bydgoszczy[7]. Maturę ostatecznie zdał w jednym z łódzkich liceów[7]. W latach 1958–1960 studiował na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, gdzie jednym z jego nauczycieli był Henryk Modrzewski. Po skreśleniu z listy studentów zatrudnił się w kopalni Bytom VIII – Miechowice[8], gdzie pracował przez rok jako górnik[7]. Następnie podjął studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Krakowie, które ukończył w 1964. Pozostał związany z PWST w Krakowie jako wykładowca, a w latach 1973–1974 był prodziekanem wydziału aktorskiego[9][4].

7 października 1964 zadebiutował w Wariatce z Chaillot J Giradoux w reżyserii Zygmunta Hubnera w roli Piotra na deskach Starego Teatru w Krakowie. Na ekranie debiutował w 1963. Związany z kręgiem twórców kabaretu Piwnica pod Baranami[10].

W 1998 podczas III Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd[11].

Reżyser Jerzy Jarocki nazwał go jedną z najbardziej wyrazistych osobowości aktorskich na polskiej scenie[12].

W latach 1998–1999 był felietonistą „Przekroju”, felietony dedykował przyjacielowi, Piotrowi Skrzyneckiemu[13]. W latach 2015–2019 był felietonistą w Kieleckim Magazynie Kulturalnym „Projektor”[14].

Był autorem kilku książek, tekstów piosenek i kolęd. W 2000 wydał książkę „Między niebem a ziemią” – zbiór felietonów/listów publikowanych w latach 1998–2000 na łamach „Przekroju”. Później powstały jeszcze: „Piosenki” (2002), „Droga do domu” (2009), „Mężczyzna i one” (2012), „Białe walce” (2014), „Dwaj Panowie” (2015), „Piosenki czasem wiersze” (2018), „Moje psie myśli" (2019). Głównym tematem swojego pisarstwa Jan Nowicki uczynił przemijanie. Był członkiem krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[15].

W wyborach parlamentarnych w 2005 roku kandydował do Senatu w okręgu krakowskim z ramienia Partii Demokratycznej – demokraci.pl[16].

W 2006 został członkiem rady programowej Fundacji Centrum Twórczości Narodowej[17]. 1 czerwca 2007 był narratorem w premierowym wykonaniu kantaty Zakochani w Krakowie. Przedstawienie miało miejsce na Rynku Głównym w Krakowie i skomponowane zostało z okazji obchodów 750-lecia lokacji miasta[18]. W czerwcu 2011 wziął udział w kampanii reklamowej sieci T-Mobile, występując w pierwszych spotach tej sieci tuż po jej wejściu na polski rynek[19]. W 2013 wziął udział w benefisie teatrała Dariusza Domańskiego w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie.

Był druhem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kowalu[20], a w 1999 został pierwszym po II wojnie światowej honorowym obywatelem tego miasta[21].

Życie prywatne

edytuj
 
Nowicki i Małgorzata Potocka na FPFF w Gdyni (2008)

Był synem Marianny i Antoniego[22]. Ze związku z Barbarą Sobottą miał syna, Łukasza Nowickiego[23], który również został aktorem[24]. Z Ireną Paszyn miał córkę Sajanę[25]. Przez blisko 30 lat związany był z reżyserką Mártą Mészáros. 16 maja 2009 zawarł związek małżeński z Małgorzatą Potocką, z którą rozwiódł się 6 lipca 2015[26]. W 2017 poślubił Annę Kondratowicz, z którą związany był do śmierci. Był ojcem chrzestnym Macieja Stuhra[27].

Był katolikiem[28]. Mieszkał w Krakowie, Krzewencie i Kielcach, na Baranówku nieopodal Hali Legionów, gdzie często bywał na meczach piłki ręcznej Vive Kielce, których był wielkim fanem.[29]

 
Jan Nowicki (2015)

Interesował się sportem, a w szczególności piłką nożną[30]. Podczas swojego pobytu w Bydgoszczy uczęszczał na mecze żużlowców Polonii[31]. Był kibicem Wisły Kraków, aktywnie działającym w społeczności klubu[32]. W 2003 roku przed meczem Pucharu UEFA pomiędzy Wisłą a Lazio, pomógł przy odśnieżaniu murawy stadionu przy Reymonta[33][34].

Śmierć i pogrzeb

edytuj
 
Grób Jana Nowickiego w Kowalu w 2022 r.

Zmarł nagle 7 grudnia 2022 roku w swoim domu w Krzewencie, wskutek zawału serca, w wieku 83 lat[2][3]. Zgodnie z wolą artysty, po śmierci został on ubrany w mundur strażacki oraz skremowany[35][36], a następnie 14 grudnia pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu w Kowalu[37][38].

Filmografia

edytuj

Występy gościnne

edytuj

Reżyseria przedstawień teatralnych

edytuj

Książki

edytuj
 
Jan Nowicki otrzymuje od Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1999)

Odznaczenia i nagrody

edytuj
 
Odcisk dłoni w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach

Książki o Janie Nowickim

edytuj
  • Zofia Szczygielska, Jan Nowicki (Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1984; seria: „Sylwetki Współczesnych Artystów Polskich”);
  • Jan Nowicki (oprac. Dariusz Domański; Wydawnictwo Baran i Suszczyński 1995, ISBN 978-83-8584-525-6);
  • Jan Nowicki – „Sztuka życia, życie w sztuce” (autor tekstu: Andrzej Wajda; Nowohuckie Centrum Kultury – DKF Dyskusyjny Klub Filmowy „Zgaga” 1999, ISBN 83-9116-771-2);
  • Rafał Wojasiński, Jan Nowicki – droga do domu (Wydawnictwo Nowy Świat 2008, 2009, ISBN 978-83-7386-37-50);
  • Jan Nowicki (tekst: Jacek Szczerba; Agora – Studio Filmowe „Kadr” 2011, ISBN 978-83-268-0460-1; książka z filmem Wielki Szu na DVD; seria: „Mistrzowie polskiego kina”);
  • Jan Nowicki czyta „Znachora” Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (tekst: Dorota Wyżyńska; Bellona – Agora 2012, ISBN 978-83-111-2463-9; książka z płytą MP3; seria: „Mistrzowie słowa”).

Przypisy

edytuj
  1. Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 30. ISBN 83-7337-452-3.
  2. a b Jan Nowicki w bazie filmpolski.pl
  3. a b Nie żyje znany aktor Jan Nowicki. tvp.info, 2022-12-07. [dostęp 2022-12-07]. (pol.).
  4. a b Jan Nowicki, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-21].
  5. Jan Nowicki uhonorowany za wkład w europejskie kino [online], Culture.pl [dostęp 2022-12-10] (pol.).
  6. Nie żyje Jan Nowicki – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2022-12-08] (pol.).
  7. a b c d e Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 22. ISBN 83-7337-452-3.
  8. Zmarł Jan Nowicki. Wybitny aktor zagrał w ważnym śląskim filmie i pracował w kopalni w Bytomiu [online], Ślązag.pl [dostęp 2022-12-08] (pol.).
  9. Dariusz Domański, Jan Nowicki, Kraków: Baran i Suszczyński, 1995, s. 46, OCLC 652268935 (pol.).
  10. Jan Nowicki o przyjaźni z Piotrem Skrzyneckim. dzieje.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-30)].
  11. Wakacje gwiazd: Jan Nowicki nigdy niczego nie planuje. rmfclassic.pl, 2014-07-11. [dostęp 2020-06-30].
  12. Jan Nowicki | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2022-12-08] (pol.).
  13. Jan Nowicki – Archiwum, [w:] Przekrój [online], przekroj.pl [dostęp 2020-07-06] (pol.).
  14. Wspieram.to: Magazyn kulturalny Projektor [online], wspieram.to [dostęp 2023-07-30].
  15. Jan NOWICKI – Stowarzyszenie Pisarzy Polskich [online], www.sppkrakow.pl [dostęp 2023-07-30].
  16. Instytut Teatralny, Kowal. Jan Nowicki kandydatem demokratów.pl | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce – polski wortal teatralny [dostęp 2022-12-10] (pol.).
  17. Jesienny pan – Jan Nowicki. rmfclassic.pl. [dostęp 2020-06-30].
  18. Piotr Rubik – „Zakochani w Krakowie”. muzyka.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-02)]. muzyka.onet.pl [dostęp 2020-06-30].
  19. a b Jan Nowicki twarzą T-Mobile. pb.pl, 5 czerwca 2011. [dostęp 2013-01-05].
  20. Alicja Nowosielska, Tak chciał być pochowany Jan Nowicki. Chrześniak zdradził szczegóły [online], film.wp.pl, 8 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08] (pol.).
  21. Instytut Teatralny, Kowal. Burmistrz: Odszedł nagle bliski memu sercu, Honorowy Obywatel Miasta Kowala, nasz wybitny rodak | e-teatr.pl [online], Teatr w Polsce – polski wortal teatralny [dostęp 2022-12-08] (pol.).
  22. Jan Nowicki przed śmiercią ekshumował swoją rodzinę. Powód był ważny [online], MSN [dostęp 2022-12-10] (pol.).
  23. Agata Malczewska, Jan Nowicki nie żyje. Wybitny aktor zmarł w wieku 83 lat w swoim domu na Kujawach [online], styl.fm, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-07] (pol.).
  24. Nina Terentiew: Zwierzenia kontrolowane. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2004, s. 23–24. ISBN 83-7337-452-3.
  25. Tygodnik Życie na gorąco nr 41, 9 października 2014, s. 10–11.
  26. Jan Nowicki i Małgorzata Potocka na rozwód przyszli, trzymając się za ręce. rozrywka.dziennik.pl. [dostęp 2016-07-19].
  27. Maciej Stuhr, Beata Nowicka: Stuhrmówka, czyli gen wewnętrznej wolności. Kraków: Znak, 2015, s. 283. ISBN 978-83-240-4051-3.
  28. Jan Nowicki. Oswajam śmierć własną [online], zlotowskie.pl, 11 maja 2012 [dostęp 2023-04-16] (pol.).
  29. Marcelina Różycka, Zmarł Jan Nowicki. Znany aktor od trzech lat mieszkał w Kielcach. Miał 83 lata, „Telemagazyn”, 2022.
  30. LoveKraków, Nie żyje Jan Nowicki. 30 lat grał na deskach Starego Teatru, kibicował Wiśle [online], LoveKraków [dostęp 2022-12-07].
  31. Wyborcza.pl [online], bydgoszcz.wyborcza.pl [dostęp 2022-12-10].
  32. Zmarł Jan Nowicki [online], Wisła Kraków [dostęp 2022-12-10] (pol.).
  33. a (red.), Nie jestem kretynem, żeby kochać klub. Kochać mogę Pana Boga [online], weszlo.com, 31 marca 2019 [dostęp 2024-07-10] (pol.).
  34. Jan Nowicki: Z piłką nożną jest jak z teatrem [online], www.sfp.org.pl [dostęp 2024-07-10] (pol.).
  35. Adriana Słowik: Jan Nowicki pogrzeb. Aktor zostanie pochowany w mundurze? Poznaliśmy zaskakujące szczegóły. TeleMagazyn, 2022-12-08. [dostęp 2022-12-12]. (pol.).
  36. Monika Tumińska: Włożyli TO do trumny Jana Nowickiego. Za życia się z tym nie rozstawał. SuperExpres, 2022-12-09. [dostęp 2022-12-12]. (pol.).
  37. Jan Nowicki nie spocznie w Warszawie. Miejsce pochówku wybrał na długo przed śmiercią [online], plejada.pl [dostęp 2022-12-07].
  38. Pogrzeb Jana Nowickiego. Aktor spoczął w rodzinnej miejscowości [online], wirtualnemedia.pl [dostęp 2022-12-18] (pol.).
  39. Przygoda noworoczna w bazie filmpolski.pl
  40. Jan Nowicki i Andrzej Grabowski w Akademii Sztuk Przepięknych. wosp.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. wosp.org.pl [dostęp = 2013-01-05].
  41. Rozmowy z Piotrem, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (sztuki) [dostęp 2022-12-07].
  42. M.P. z 2000 r. nr 5, poz. 102
  43. Medal Gloria Artis dla twórców i działaczy kultury. wiadomosci.wp.pl, 5 października 2005. [dostęp 2013-01-05].
  44. Jan Nowicki [online], Filmweb [dostęp 2022-12-11] (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Jan Nowicki, Między niebem a ziemią. Gdańsk: Wydawnictwo Tower Press, 2000.
  • Tadeusz Lubelski: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty. Chorzów: Videograf II, 2009. ISBN 978-83-7183-666-4.

Linki zewnętrzne

edytuj