Golasowice
Golasowice (niem. Gollasowitz) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie pszczyńskim, w gminie Pawłowice. Powierzchnia sołectwa wynosi 8,06 km²[4], a liczba ludności 1401, co daje gęstość zaludnienia równą 164,09 os./km².
wieś | |
Kościół ewangelicko-augsburski | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2022) |
1518[2] |
Strefa numeracyjna |
32 |
Kod pocztowy |
43-252[3] |
Tablice rejestracyjne |
SPS |
SIMC |
0218489 |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
Położenie na mapie powiatu pszczyńskiego | |
Położenie na mapie gminy Pawłowice | |
49°55′25″N 18°41′36″E/49,923611 18,693333[1] |
Nazwa
edytujWedług niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "goły"[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia nazwę w obecnym polskim brzmieniu - Golasowice podając jej znaczenie "Kahlau (kalau)" czyli po polsku "Łyse, wyłysiałe"[5]. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od gołego terenu pozbawionego drzew, na którym przeprowadzono deforestację. Adamy zalicza nazwę wsi do grupy miejscowości, których nazwa wywodzi się od wycinki drzew "von gola = vom Walde freigemachter, kahler ort"[5]. Nawiązanie do tego znaczenia znajduje się w herbie. Niemcy zgermanizowali nazwę na Gollasowitz[5] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w szeregu wsi położonych w okolicy Żor i Wodzisławia (ville circa Zary et Wladislaviam) w zlatynizownej formie Golos[6][7].
Części wsi
edytujSIMC | Nazwa | Rodzaj |
---|---|---|
0218495 | Kolonia Golasowicka | część wsi |
0218503 | Kolonia Pawłowicka | część wsi |
0218510 | Mała Strona | część wsi |
0218526 | Podbór | część wsi |
0218532 | Randówka | część wsi |
0218549 | Węgry | część wsi |
Historia
edytujMiejscowość po raz pierwszy wzmiankowano w 1293[potrzebny przypis], następnie również w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (ok. 1305) jako Golos. Pod koniec XV wieku właścicielem Golasowic i Jarząbkowic był Mikołaj Brodecki. Pod koniec XVI wieku miejscowość kupił Walenty Pawłowski, który urządził tutaj swoją siedzibę i przyjmował w niej najbardziej znanego członka rodu Pawłowskich - biskupa ołomunieckiego Stanisława. W posiadaniu Pawłowskich wieś była jeszcze na początku XVII wieku. Po I wojnie śląskiej miejscowość znalazła się w granicach Królestwa Prus. W 1749 miejscowość z przyległymi dobrami zlicytowano i zostały przejęte przez rodzinę Marklowskich, która władała tym terenem do końca XVIII wieku.
W 1765 została założona miejscowa parafia luterańska z własnym, stojącym do dziś, kościołem. W XIX wieku właścicielami dóbr rycerskich w Golasowicach byli: Feliks von Wallhofen, Benon Lange, Reinhold Pinder, Georg Karl Stonawski. W połowie XIX wieku zdecydowaną przewagę w społeczeństwie golasowickim stanowili protestanci. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje, że mieszkający we wsi duchowny protestancki głosi kazania w języku polskim i tylko od święta daje również niemieckie kazania - "Der evangelische Geistliche, welcher am Orte wohnt, predigt in der Regel polnisch und nur an hohen Festagen deutsch"[10]. W 1903 Georg Karl Stonawski sprzedał pruskiemu Landsbankowi golasowickie dobra rycerskie. W 1911 powstał miejscowy oddział OSP[11].
W marcu 1921 odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. W Golasowicach (łącznie z koloniami i obszarem dworskim) brało w nim udział 501 osób, z których 385 opowiedziało się za Niemcami, a 114 za Polską[12]. W okresie międzywojennym była to najbardziej ewangelicka gmina w górnośląskiej (dawnej pruskiej) części województwa śląskiego (w 1933 stanowili oni 75,3% mieszkańców)[13].
W lutym i marcu 1945 w wyniku walk pomiędzy wojskami radzieckimi i niemieckimi wioska została poważnie zniszczona i ograbiona. W latach 1945–54 wieś była siedzibą gminy Golasowice. Następnie należała i była siedzibą gromady Golasowice. W 1972 Golasowice weszły w skład utworzonej gminy Pawłowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.
Zabytki
edytujWedług Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajduje się jeden obiekt zabytkowy[14]:
- kościół ewangelicko-augsburski z połowy XVIII wieku, klasycystyczny, wraz z wyposażeniem obejmującym ołtarz, ambonę, płytę kamienną z herbami, krzyż, naczynia liturgiczne i dzwon (nr rej.: A-434/60 z 18.03.1960). W kościele 34-głosowe organy, największe na terenie gminy[15].
Pozostałe:
- figura św. Jana Nepomucena znajdująca się na cmentarzu przy ul. Reja - fundatorami figury byli Ludwicus i Carolina Moczygemba - 1897 rok,
- krzyż przydrożny (ul. Kraszewskiego) - fundatorka Franciszka Holeksa - 1877 rok,
- kapliczka ul. Kraszewskiego, Krzyż (ul. Reja),
- krzyż (ul. Łąkowa),
- krzyż ul. Reja (przy wejściu do Kościoła).
Turystyka
edytujPrzez miejscowość przebiegają następujące trasy rowerowe:
- czerwona trasa rowerowa nr 190, istniejąca pod nazwą Trakt Reitzensteinów
- niebieska trasa rowerowa nr 279 – Jastrzębie-Zdrój – Strumień
- Przez miejscowość przebiega międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 4 (Szlak Europy Centralnej) - w Polsce wyznakowana jako R-4 , obecnie od granicy polsko-czeskiej do Krakowa.
Religia
edytujNa terenie sołectwa działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Edukacja
edytujW miejscowości znajduje się Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Kornela Makuszyńskiego (ul. Zofii Nałkowskiej 2).
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34371
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 317 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ Gmina Pawłowice: statut sołectwa Golasowice. [w:] pawlowice.biuletyn.net [on-line]. 2011, 2011. [dostęp 2011-04-08].
- ↑ a b c d Heinrich Adamy , Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 37, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 631.
- ↑ Historia OSP Golasowice. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-04)].
- ↑ Kreis Pless. [dostęp 2016-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-26)].
- ↑ Henryk Czembor: Ewangelicki Kościół Unijny na polskim Górnym Śląsku. Katowice: Dom Wydawniczy i Księgarski "Didache", 1993, s. 45. ISBN 83-85572-05-X.
- ↑ https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
- ↑ Karolina Ornat: Gmina Pawłowice. Informator turystyczny, wyd. Gmina Pawłowice 2012 ISBN 978-83-63075-51-4
Bibliografia
edytuj- Felix Triest , Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
Linki zewnętrzne
edytuj- Golasowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 652 .