Golasowice

wieś w województwie śląskim

Golasowice (niem. Gollasowitz) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie pszczyńskim, w gminie Pawłowice. Powierzchnia sołectwa wynosi 8,06 km²[4], a liczba ludności 1401, co daje gęstość zaludnienia równą 164,09 os./km².

Golasowice
wieś
Ilustracja
Kościół ewangelicko-augsburski
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

pszczyński

Gmina

Pawłowice

Liczba ludności (2022)

1518[2]

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

43-252[3]

Tablice rejestracyjne

SPS

SIMC

0218489

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Golasowice”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Golasowice”
Położenie na mapie powiatu pszczyńskiego
Mapa konturowa powiatu pszczyńskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Golasowice”
Położenie na mapie gminy Pawłowice
Mapa konturowa gminy Pawłowice, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Golasowice”
Ziemia49°55′25″N 18°41′36″E/49,923611 18,693333[1]
Nieoficjalny herb wsi Golasowice
Figurka Jana Nepomucena - Golasowice
Grota Maryjna - przy kościele p.w. Narodzenia NMP
Krzyż - ul. Łąkowa
Zameczek (posiadłość Stonawskich) - Golasowice
Parafia Narodzenia NMP w Golasowicach

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "goły"[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako starszą od niemieckiej wymienia nazwę w obecnym polskim brzmieniu - Golasowice podając jej znaczenie "Kahlau (kalau)" czyli po polsku "Łyse, wyłysiałe"[5]. Nazwa pochodzi prawdopodobnie od gołego terenu pozbawionego drzew, na którym przeprowadzono deforestację. Adamy zalicza nazwę wsi do grupy miejscowości, których nazwa wywodzi się od wycinki drzew "von gola = vom Walde freigemachter, kahler ort"[5]. Nawiązanie do tego znaczenia znajduje się w herbie. Niemcy zgermanizowali nazwę na Gollasowitz[5] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w szeregu wsi położonych w okolicy Żor i Wodzisławia (ville circa Zary et Wladislaviam) w zlatynizownej formie Golos[6][7].

Części wsi

edytuj
Integralne części wsi Golasowice[8][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0218495 Kolonia Golasowicka część wsi
0218503 Kolonia Pawłowicka część wsi
0218510 Mała Strona część wsi
0218526 Podbór część wsi
0218532 Randówka część wsi
0218549 Węgry część wsi

Historia

edytuj

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowano w 1293[potrzebny przypis], następnie również w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (ok. 1305) jako Golos. Pod koniec XV wieku właścicielem Golasowic i Jarząbkowic był Mikołaj Brodecki. Pod koniec XVI wieku miejscowość kupił Walenty Pawłowski, który urządził tutaj swoją siedzibę i przyjmował w niej najbardziej znanego członka rodu Pawłowskich - biskupa ołomunieckiego Stanisława. W posiadaniu Pawłowskich wieś była jeszcze na początku XVII wieku. Po I wojnie śląskiej miejscowość znalazła się w granicach Królestwa Prus. W 1749 miejscowość z przyległymi dobrami zlicytowano i zostały przejęte przez rodzinę Marklowskich, która władała tym terenem do końca XVIII wieku.

W 1765 została założona miejscowa parafia luterańska z własnym, stojącym do dziś, kościołem. W XIX wieku właścicielami dóbr rycerskich w Golasowicach byli: Feliks von Wallhofen, Benon Lange, Reinhold Pinder, Georg Karl Stonawski. W połowie XIX wieku zdecydowaną przewagę w społeczeństwie golasowickim stanowili protestanci. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje, że mieszkający we wsi duchowny protestancki głosi kazania w języku polskim i tylko od święta daje również niemieckie kazania - "Der evangelische Geistliche, welcher am Orte wohnt, predigt in der Regel polnisch und nur an hohen Festagen deutsch"[10]. W 1903 Georg Karl Stonawski sprzedał pruskiemu Landsbankowi golasowickie dobra rycerskie. W 1911 powstał miejscowy oddział OSP[11].

W marcu 1921 odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku. W Golasowicach (łącznie z koloniami i obszarem dworskim) brało w nim udział 501 osób, z których 385 opowiedziało się za Niemcami, a 114 za Polską[12]. W okresie międzywojennym była to najbardziej ewangelicka gmina w górnośląskiej (dawnej pruskiej) części województwa śląskiego (w 1933 stanowili oni 75,3% mieszkańców)[13].

W lutym i marcu 1945 w wyniku walk pomiędzy wojskami radzieckimi i niemieckimi wioska została poważnie zniszczona i ograbiona. W latach 1945–54 wieś była siedzibą gminy Golasowice. Następnie należała i była siedzibą gromady Golasowice. W 1972 Golasowice weszły w skład utworzonej gminy Pawłowice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego.

Zabytki

edytuj

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajduje się jeden obiekt zabytkowy[14]:

Pozostałe:

  • figura św. Jana Nepomucena znajdująca się na cmentarzu przy ul. Reja - fundatorami figury byli Ludwicus i Carolina Moczygemba - 1897 rok,
  •  
    Kapliczka ul. Kraszewskiego
    krzyż przydrożny (ul. Kraszewskiego) - fundatorka Franciszka Holeksa - 1877 rok,
  • kapliczka ul. Kraszewskiego,
     
    Krzyż ul. Reja
    Krzyż (ul. Reja),
  • krzyż (ul. Łąkowa),
  • krzyż ul. Reja (przy wejściu do Kościoła).

Turystyka

edytuj

Przez miejscowość przebiegają następujące trasy rowerowe:

  •   czerwona trasa rowerowa nr 190, istniejąca pod nazwą Trakt Reitzensteinów
  •   niebieska trasa rowerowa nr 279 – Jastrzębie-ZdrójStrumień
  • Przez miejscowość przebiega międzynarodowa trasa rowerowa EuroVelo 4 (Szlak Europy Centralnej) - w Polsce wyznakowana jako R-4  , obecnie od granicy polsko-czeskiej do Krakowa.

Religia

edytuj

Na terenie sołectwa działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:

Edukacja

edytuj

W miejscowości znajduje się Zespół Szkolno-Przedszkolny im. Kornela Makuszyńskiego (ul. Zofii Nałkowskiej 2).

 
Krzyż przydrożny - ul. Kraszewskiego

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34371
  2. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-07].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 317 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. Gmina Pawłowice: statut sołectwa Golasowice. [w:] pawlowice.biuletyn.net [on-line]. 2011, 2011. [dostęp 2011-04-08].
  5. a b c d Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 37, OCLC 456751858 (niem.).
  6. Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
  7. H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
  8. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  9. TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  10. Triest 1865 ↓, s. 631.
  11. Historia OSP Golasowice. [dostęp 2011-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-04)].
  12. Kreis Pless. [dostęp 2016-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-26)].
  13. Henryk Czembor: Ewangelicki Kościół Unijny na polskim Górnym Śląsku. Katowice: Dom Wydawniczy i Księgarski "Didache", 1993, s. 45. ISBN 83-85572-05-X.
  14. https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
  15. Karolina Ornat: Gmina Pawłowice. Informator turystyczny, wyd. Gmina Pawłowice 2012 ISBN 978-83-63075-51-4

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj