Chalcedon (minerał)

odmiana skrytokrystalicznej krzemionki

Chalcedon – pospolity, szeroko rozpowszechniony minerał, odmiana skrytokrystalicznej krzemionki (SiO2) o włóknistej strukturze, zbudowanej z kwarcu i moganitu[1]. Nazwa pochodzi od miasta Chalkedon położonego nad Bosforem. Tworzy wiele barwnych odmian o zastosowaniu gemmologicznym.

Chalcedon
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

dwutlenek krzemu (SiO2)

Twardość w skali Mohsa

6,5-7

Przełam

nierówny, muszlowy

Łupliwość

brak

Pokrój kryształu

płytkowe, sferoidalne

Układ krystalograficzny

trygonalny

Gęstość minerału

2,6 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

bezbarwny lub różnokolorowe zabarwienia (szary, sinoniebieski, żółtawy, brunatny) – tworzy wiele różnobarwnych odmian, noszących inne nazwy gemmologiczne lub handlowe

Rysa

biała

Połysk

woskowy, tłusty

Współczynnik załamania

nω1,533 ... 1542 nε1,540 ... 1,551

Inne

Pleochroizm - brak

Chalcedon polerowany
Chalcedon - Maroko, Sidi Rahal

Właściwości

edytuj

Już niewielki wzrost temperatury lub dłużej działające promienie słoneczne mogą spowodować u niektórych odmian zmianę ich barwy z żółtej lub brązowej na czerwoną lub pomarańczową. Przeważnie występuje w formie nerkowatej, groniastej, skorupowej lub naciekowej (stalaktyty). Często tworzy żyły, geody, a niekiedy konkrecje. Jest przeświecający, czasami przezroczysty. Stanowi składnik wielu skał, np. chalcedonitów, jaspisów, lidytów, krzemieni. Niekiedy wykazuje iryzację o charakterze opalescencji. Często zawiera wrostki różnych minerałów, które zmieniają jego barwę, np. miki, chloryty, hematyt, goethyt, chryzokola, minerały ilaste.

Odmiany chalcedonu

edytuj

Znanych jest wiele odmian chalcedonu, np. mleczny, żółty lub niebieski, a także noszących własne nazwy, np. agat, agat mszysty, chryzopraz, praz, heliotrop, karneol, onyks, sard, sardonyks, plazma, damsonit.

Występowanie

edytuj

Występuje w skałach wulkanicznych – melafirach, bazaltach, ryolitach, andezytach, dacytach. Stanowi produkt wietrzenia serpentynitów, niekiedy powstaje w wyniku przekrystalizowania opalu.

Miejsca występowania: Urugwaj, BrazyliaRio Grande do Sul, Urugwaj. Indie – Wyżyna Dekan, Bombaj, Arabia Saudyjska, Jemen, Rosja – Kaukaz, Ural, Zabajkale, Sachalin, Kamczatka, Kazachstan, Mongolia, KanadaNowa Szkocja, Ontario, USA – Floryda, Oregon, Arizona, Kolorado, Idaho, RPA, Botswana, Słowacja, Islandia, Niemcy, Rumunia.

Polska – okolice Szklar (chryzopraz), Złotoryi i Lwówka (agat), Wałbrzycha (karneol), Inowłódz (chalcedonit spongiolitowy)[2].

Zastosowanie

edytuj

Na podstawie wykopalisk archeologicznych wiadomo, że już 8000 lat temu wyrabiano z niego narzędzia. W starożytności wykonywano z niego pieczęcie i portrety (kamee). Jest atrakcyjnym i cenionym kamieniem kolekcjonerskim i ozdobnym, wykorzystywanym do produkcji wyrobów jubilerskich. Znajduje także zastosowanie w mechanice precyzyjnej, jako kamień okładzinowy oraz surowiec do wyrobu moździerzy, kul do młynów kulowych i in.

Przypisy

edytuj
  1. Chalcedony. mindat.org. [dostęp 2011-11-07].
  2. Kopalnia chalcedonitów Inowłódz. geoturysta.pl. [dostęp 2017-01-07].

Bibliografia

edytuj
  • Walter Szumann: Kamienie szlachetne i ozdobne. Warszawa: Alma-Press, 2004. ISBN 83-7020-324-8.
  • Nikodem Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: "Alfa", 1986. ISBN 83-7001-030-X.
  • Rupert Hochleitner: Minerały i kryształy. Warszawa: Muza S.A., 1994. ISBN 83-7079-281-2.
  • Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck–Fornefeld: Minerały. Warszawa: Bertelsmann Media, 1996. ISBN 83-7129-194-9.
  • Minerały i kamienie szlachetne. Kraków: Horyzont, 2002, seria: Podręczny Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7311-317-7.
  • Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
  • Michał Sachanbiński: Vademecum zbieracza kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1984. ISBN 83-220-0199-1.
  • Cally Hall: Klejnoty : kamienie szlachetne i ozdobne. Warszawa: Wiedza i Życie, 1996. ISBN 83-86805-02-1.
  • Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.
  • Jaroslav Bauer: Skały i minerały : przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Multico, 1997. ISBN 83-7073-050-7.