Wikipedia

Canberra

stolica Australii
Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Canberra (wym. [ˈkænbᵊrə] lub [ˈkænbɛrə]) – stolica Australii, miasto leżące w odległości 280 km od Sydney i 660 km od Melbourne w obrębie Australijskiego Terytorium Stołecznego. Jest największym miastem Australii położonym w środku lądu i 8. co do wielkości miastem kraju. Canberra ma 431 611 mieszkańców (2021)[3].

Canberra
Ilustracja
Widok na Canberrę z Mount Ainslie
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: (łac.) Pro rege, lege et grege
(ang.) For the king, the law and the people
(Za króla, prawo i lud)
Państwo

 Australia

Terytorium

 Australijskie Terytorium Stołeczne

Powierzchnia

814,2[1] km²

Wysokość

550–700 m n.p.m.

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


431 611[2]
530.1 os./km²

Nr kierunkowy

0251

Kod pocztowy

2600–2617

Położenie na mapie Australii
Mapa konturowa Australii, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Canberra”
Położenie na mapie Australijskiego Terytorium Stołecznego
Mapa konturowa Australijskiego Terytorium Stołecznego, u góry znajduje się punkt z opisem „Canberra”
Ziemia35°18′S 149°07′E/-35,300000 149,116667
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto nie ma własnych władz miejskich, natomiast wszystkie decyzje dotyczące miasta podejmuje Zgromadzenie Ustawodawcze Australijskiego Terytorium Stołecznego. Faktyczną władzę sprawuje Gubernator Australii.

Historia

edytuj

Przed europejskim osadnictwem teren dzisiejszej Canberry był sezonowo zamieszkany przez plemiona Ngunnawal i Walgalu. Plemię Ngarigo żyło na południowym wschodzie tego terenu, Gundungurra na północy, Yuin na wybrzeżu, a Wiradjuri na zachodzie. Odkrycia archeologiczne z obecnego regionu stołecznego wskazują obecność ludzi na tym terenie od 21 tys. lat[4]. Słowo „Canberra” pochodzi z dialektu rodziny Ngabri, jednej z rodzin plemienia Ngunnawal, od słowa Kanbarra, znaczącego miejsce spotkań. Nazwa ta była najwyraźniej używana jako odwołanie do corroboree odbywających się podczas sezonowych migracji ludzi z plemienia Ngunnawal w celu uczczenia ciem bogong (Agrotis infusa), przelatujących przez region każdej wiosny.

Europejska kolonizacja rozpoczęła się na początku XIX wieku[5]. W latach 1820–1824 zorganizowano cztery wyprawy na ten obszar. Za początek stałego europejskiego osadnictwa uważane jest założenie w 1823 na terenie dzisiejszego półwyspu Acton gospodarstwa wyspecjalizowanego w hodowli owiec. Dokonali tego pracownicy zatrudnieni przez Joshuę Johna Moore’a, który w 1826 wykupił teren, gdzie znajdowało się gospodarstwo, i nazwał go Canberry[6].

W miarę upływu czasu populacja europejska powoli rosła. Wśród ważnych rangą osadników była farmerska rodzina Campbellów, która sprowadzała inne osadnicze rodziny do pracy na swojej ziemi (dom Campbellów obecnie jest częścią Royal Military College w Duntroon, przedmieściu stolicy[7]). Innymi wpływowymi rodzinami w XIX-wiecznej społeczności dzisiejszego obszaru stołecznego byli Murrayowie i Gibbesowie. Ci ostatni w latach 1830–1881 byli właścicielami majątku Yarralumla (obecnie dzielnica Canberry, w której znajduje się oficjalna rezydencja gubernatora generalnego Australii[8]).

Pod koniec XIX stulecia coraz bardziej rozwijające się największe australijskie miasta, Melbourne i Sydney zaczęły ostro rywalizować o miano stolicy kraju. Pierwsze z nich było w tamtym czasie siedzibą parlamentu Australii, drugie zaś mieściło pozostałe instytucje rządowe[9]. Żeby nie dopuścić do utraty popularności jednego miasta kosztem drugiego, a zarazem zakończyć spór, parlament podjął kompromisową decyzję: nowa stolica zostanie zbudowana od podstaw, na obszarze między dwoma największymi miastami[10]. Chociaż politycy ze stanu Nowa Południowa Walia lobbowali za ustanowieniem stolicy w Sydney, w ramach porozumienia z przedstawicielami pozostałych jednostek administracyjnych, wyrażono zgodę na ustanowienie stolicy kraju w NPW, jednak musiała ona znajdować się w odległości co najmniej 100 mil od Sydney[11]. Ostateczna lokalizacja została wybrana przez władze państwa w 1908, po zakończeniu terenowych prac badawczych (prowadzonych przez rządowego geodetę Charlesa Scrivenera). Niedługo później ogłoszono międzynarodowy konkurs na projekt nowej stolicy Australii, który wygrała para architektów z Chicago: Walter Burley Griffin i Marion Mahony Griffin. Pierwsze prace budowlane ruszyły w 1913.

 
Otwarcie budynku Old Parliament House w 1927

Zainaugurowanie działalności Canberry jako stolicy Australii miało miejsce 9 maja 1927, kiedy otwarta została siedziba przeniesionego z Melbourne parlamentu, obecnie znana jako Old Parliament House. Rozwój nowo powstałego miasta poważnie zahamował wielki kryzys z lat 30. i II wojna światowa. Różne zaplanowane w tamtym czasie inwestycje, między innymi katolicka oraz anglikańska katedra, nigdy nie zostały ukończone. Po wojnie miasto wróciło na właściwą ścieżkę rozwoju gospodarczego, zaczęło się coraz bardziej rozbudowywać i zyskiwać na znaczeniu. Przeniesiono do niego siedziby różnych instytucji publicznych, w tym Sądu Najwyższego Australii, Australijskiego Uniwersytetu Narodowego i Biblioteki Narodowej Australii.

 
Widok na dwa gmachy australijskiego parlamentu: dawny i obecny

W 1960 w centrum miasta zaczęto budować na rzece Molonglo zbiornik wodny, będący częścią oryginalnych, konkursowych planów Canberry i którego wcześniejsza budowa była niemożliwa ze względów ekonomicznych. W 1963 budowa zbiornika dobiegła końca. Od tamtej pory Jezioro Burleya Griffina (nazwa nadana na cześć jednego z architektów projektujących stolicę) jest głównym akwenem miasta dzielącym go na dwie części[12]. Z kolei w latach 1981–1988 zrealizowano inną wielką inwestycję – wybudowano nowy gmach parlamentu. Jego uroczyste otwarcie z udziałem królowej Elżbiety II nastąpiło 9 maja 1988[13].

18 stycznia 2003 miał miejsce pożar buszu w Canberze. Wyrządził on poważne szkody na obrzeżach stolicy. W jego wyniku zginęły 4 osoby, a ponad 500 domów zostało zniszczonych lub poważnie uszkodzonych. Zniszczeniu uległo również leżące na zachód od miasta obserwatorium Mount Stromlo[14].

Podczas całego 2013 roku w Canberze odbywały się liczne uroczystości upamiętniające 100. rocznicę rozpoczęcia budowy miasta[15][16]. 11 marca 2014 w parku City Hill odsłonięto nawiązujący do tej rocznicy obelisk Canberra Centenary Column.

Geografia

edytuj

Canberra zajmuje powierzchnię 814,2 km²[17] i znajduje się w pobliżu masywu Brindabella Ranges. Jest położona około 150 km od wschodniego australijskiego wybrzeża. Miasto leży na wysokości 550–700 m n.p.m. Najwyższy punkt w mieście znajduje się na górze Mount Majura i wynosi 888 m n.p.m.[18] Inne znaczące góry na obszarze Canberry to Mount Taylor (855 m n.p.m.)[19], Mount Ainslie (843 m n.p.m.)[20], Mount Mugga Mugga (812 m n.p.m.)[21] i Black Mountain (812 m n.p.m.)[22]. Wokół miasta znajdują się rozległe sawanny eukaliptusowe, a także bagna i lasy. W stosunku do pierwotnego stanu powierzchnia lasów znacznie zmalała ze względów na wycinkę drzew, z powodu pozysku drewna jako m.in. paliwa. Przez miasto przepływa rzeka Molonglo.

Dzielnice mieszkalne

edytuj
  • Canberra Central
  • Woden Valley
  • Belconnen
  • Weston Creek
  • Tuggeranong
  • Gungahlin

Klimat

edytuj
Średnia temperatura i opady dla Canberry
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C] 28,7 27,7 24,8 20,5 16,3 12,5 11,8 13,5 16,6 19,9 23,3 26,3 20,2
Średnie dobowe temperatury [°C] 21,2 20,7 17,9 13,8 10,0 6,9 6,0 7,4 10,2 13,2 16,4 19,1 13,6
Średnie temperatury w nocy [°C] 13,7 13,6 10,9 7,1 3,7 1,3 0,2 1,3 3,8 6,4 9,5 11,9 7,0
Opady [mm] 54,7 52,7 45,2 41,0 38,1 44,7 47,6 45,9 51,9 51,0 68,9 54,8 596
Średnia liczba dni z opadami 6,5 6,1 6,2 6,6 7,1 9,1 10,0 9,4 9,7 8,9 10,0 7,7 97,3
Średnie usłonecznienie [h] 295 254 251 219 186 156 180 217 231 267 267 291 2814
Źródło: Bureau of Meteorology[23] (liczba dni z opadami dla wartości 0,1 mm, wysokość 578 m n.p.m., 110 km od oceanu, 1981-2010)

Demografia

edytuj

Gospodarka

edytuj

Canberra jest istotnym ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym (Galeria Narodowa Australii, Biblioteka Narodowa Australii) i naukowym (Australijski Uniwersytet Narodowy, założony w 1946) kraju. Ma rozwinięty przemysł poligraficzny, elektroniczny, precyzyjny i spożywczy. Pełni również ważną rolę w australijskiej turystyce (odwiedza ją rocznie ponad 600 tys. turystów).

Znajduje się w niej duży węzeł drogowy oraz międzynarodowy port lotniczy.

Miasta partnerskie

edytuj

Miasta partnerskie Canberry[24]:

Miasta zaprzyjaźnione:

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Australian Capital Territory Planning and Land Authority, Planning Data Statistics [online] [zarchiwizowane z adresu 2008-08-02].
  2. ↑ Regional population Statistics about the population and components of change (births, deaths, migration) for Australia’s capital cities and regions [online], Australian Bureau of Statistics [dostęp 2022-06-15].
  3. ↑ Regional population, 2020-21 financial year | Australian Bureau of Statistics [online], www.abs.gov.au, 29 kwietnia 2022 [dostęp 2022-05-15] (ang.).
  4. ↑ Flood, JM., David, B., Magee, J. and English, B. 1987. Birrigai: a Pleistocene site in the south eastern highlands, Archaeology in Oceania 22:9-22.
  5. ↑ Canberra – Australia’s capital city, Australian Government, 4 lutego 2010 [zarchiwizowane z adresu 2012-07-23] (ang.).
  6. ↑ Letters. The name Canberra. National Library of Australia, 31 stycznia 1934. [zarchiwizowane z tego adresu (28 lipca 2013)]. (ang.).
  7. ↑ The Royal Military College, Duntroon. Defence Housing Australia. [zarchiwizowane z tego adresu (18 marca 2012)]. (ang.).
  8. ↑ Government House. Governor General of Australia. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2008)]. (ang.).
  9. ↑ Anna Sanders: Canberra: nieznana stolica. [w:] podroze.onet.pl [on-line]. onet.pl, 2009-09-23. [dostęp 2016-08-10].
  10. ↑ Monika Milewska: Canberra. [w:] Miasta & Turystyka [on-line]. australiana.pl, 2011-08-31. [dostęp 2016-08-10].
  11. ↑ Redakcja, Jak Canberra stała się stolicą Australii?, „AustralianLiving.pl”, 22 grudnia 2017 [dostęp 2017-12-28] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-28].
  12. ↑ Lake Burley Griffin and Surrounding Parklands. National Capital Authority. (ang.).
  13. ↑ Australian Parliament House – 10 Years On. Australian Broadcasting Corporation, 5 maja 1998. [zarchiwizowane z tego adresu (18 kwietnia 2010)]. (ang.).
  14. ↑ Maria Doogan: The Canberra Firestorm: Inquests and inquiry into four deaths and four fires between 8 and 18 stycznia 2003. T. 1. Canberra: ACT Coroners Court, 12 2006. (ang.).
  15. ↑ Aleksandra Płazińska: Rok 2013 – stulecie Canberry. [w:] Kronika Polonii [on-line]. plcouncilact.org.au, 2013-12. [dostęp 2016-08-10]. (pol.).
  16. ↑ About the Centenary of Canberra. Centenary of Canberra unit – ACT Government. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-18)]. (ang.).
  17. ↑ Planning Data Statistics. ACT Planning & Land Authority, 21 lipca 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2 sierpnia 2008)]. (ang.).
  18. ↑ Canberra Nature Park: Mt Majura Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (26 marca 2012)]. (ang.).
  19. ↑ Canberra Nature Park: Mt Taylor Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (1 maja 2013)]. (ang.).
  20. ↑ Canberra Nature Park: Mt Ainslie Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (1 maja 2013)]. (ang.).
  21. ↑ Canberra Nature Park: Mt Mugga Mugga Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (1 maja 2013)]. (ang.).
  22. ↑ Canberra Nature Park: Black Mountain Nature Reserve. ACT Government Territory and Municipal Services, 2004. [zarchiwizowane z tego adresu (1 maja 2013)]. (ang.).
  23. ↑ Bureau of Meteorology: Climate statistics for Australian locations. Canberra Airport Comparison (1981-2010).
  24. ↑ Canberra’s international relationships [online], Chief Minister, Treasury and Economic Development Directorate, 22 listopada 2018 [dostęp 2021-09-26] (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Canberra&oldid=75072509”