Bela I
Bela I (węg. I. Béla, ur. ok. 1015[1], zm. 11 września 1063) – król Węgier 1061–1063 z dynastii Arpadów.
| |
| Król Węgier | |
| Okres |
od 1060 lub 1061 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
ok. 1015 |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Żona | |
| Dzieci |
Gejza I |
Stryjeczny bratanek Stefana I, w latach 30. XI wieku musiał opuścić Węgry. Przez dłuższy czas przebywał w Polsce, gdzie poślubił córkę króla Mieszka II. Powrócił na Węgry w 1048 i otrzymał od swojego brata Andrzeja I trzecią część królestwa. Uznany za następcę tronu, zbuntował się w 1057, kiedy koronowano jego bratanka Salomona. Z polską pomocą w 1060 pokonał Andrzeja I i objął tron.
Ojciec węgierskich królów Gejzy I i Władysława I Świętego.
Życiorys
edytujSyn Vazula, stryjecznego brata Stefana I Świętego. Brat Leventego i Andrzeja I.
Nosił imię Bela, będące węgierskim odpowiednikiem imienia Adalbert. W niektórych opracowania pojawia się jako Bela I Wojciech. Spowodowane jest faktem, że imię Adalbert w krajach niesłowiańskich uchodziło za odpowiednik słowiańskiego imienia Wojciech[2].
Gdy Vazul za próbę zamachu stanu został oślepiony na rozkaz swojego stryjecznego brata króla Stefana I, synowie buntownika zbiegli z Węgier. Stało się to po 1031, a przed sierpniem 1038, według przypuszczenia Bálinta Hómana około 1035.
Bela z braćmi najpierw przebywał w Czechach, później w Polsce. Tam w zamian za zasługi położone w walce z Pomorzanami otrzymał rękę córki Mieszka II Lamberta, króla Polski. Małżeństwo to zwykle datuje się na około 1043[3].
W 1048 powrócił do ojczyzny. Od swojego brata Andrzeja I otrzymał trzecią część królestwa oraz zapewnienie, że po jego śmierci obejmie tron. W 1051 i 1052 wspierał brata w walkach z Niemcami. Współpraca między braćmi załamała się po narodzinach Salomona, syna Andrzeja I. Jego koronacja w 1057 doprowadziła do otwartego wystąpienia Beli przeciwko bratu. Andrzej I zapewnił sobie pomoc niemiecką, zaręczając Salomona z Judytą, siostrą króla Henryka IV. W takiej sytuacji Bela udał się do Polski, gdzie panował Bolesław II Szczodry, bratanek jego żony.
Bela, wspierany przez Polaków, jesienią 1060 wkroczył na Węgry i w bitwie pod Mosony pokonał Andrzeja I, który zmarł w wyniku ran odniesionych w walce.
Bela I jako król Węgier stłumił drugie powstanie Vaty. Musiał też walczyć ze swoim bratankiem Salomonem, zgłaszającym pretensje do tronu.
Został pochowany w opactwie benedyktyńskim w Szekszárdzie.
Małżeństwo i potomstwo
edytujMałżeństwo
edytujBela I był żonaty z nieznaną z imienia córką Mieszka II, króla Polski. Data ślubu nie jest pewna. Większość badaczy datuje go na około 1043[3], inni przesuwają go na około 1036[4]. Według późnych źródeł węgierskich ręka polskiej królewny była nagrodą za udział Beli I w zwycięskiej dla Polaków bitwie z Pomorzanami.
W tym czasie sytuacja na Węgrzech była niestabilna, a Bela był tylko jednym z pretendentów do tronu. Przypuszcza się, że ten ślub był elementem szerszej polityki Kazimierza I Odnowiciela i jego szwagra, ruskiego księcia Jarosława Mądrego, mającej na celu wspieranie węgierskiej opozycji przeciwnej tamtejszemu królowi Piotrowi. Mniej więcej w tym samym czasie Andrzej, starszy brat Beli, ożenił się z córką Jarosława.
Imię żony Beli nie jest znane. Ryksa jest propozycją starszej literatury, opierającą się jedynie na tym, że tak samo nazywała się jej matka. Polscy historycy Jerzy Dowiat i Tadeusz Wasilewski wysunęli hipotezę, że nosiła imię Adelajda. Hipoteza ta wyjaśniłaby, dlaczego w Kronice polsko-węgierskiej przypisywano Mieszkowi I córkę o tym imieniu, królową Węgier (autor pomylił Mieszka I z Mieszkiem II). Imię Adelajda córka Mieszka II mogłaby otrzymać po siostrze swojej matki, ksieni w Nivelles.
Pojawił się pogląd, że po śmierci swojej polskiej żony Bela I ożenił się powtórnie z Tutą, występującą w kilku dokumentach jako królowa. W literaturze bierze się pod uwagę możliwość, że Tuta była żoną Piotra Orseolo[5].
Potomstwo
edytujBela I i jego polska żona doczekali się trzech synów – byli nimi:
- Gejza I, ur. 1044/1045, zm. 25 kwietnia 1077, król Węgier,
- Władysław I Święty, ur. ok. 1048, zm. 20 czerwca 1095, król Węgier,
- Lambert, zm. ok. 1096.
W literaturze istnieją pewne rozbieżności co do liczby córek Beli I. Literatura zgodnie uznaje, że były nimi:
- Zofia, zm. 18 czerwca 1095, od 1062 lub 1063 żona Ulryka I, margrabiego Karyntii, a po 6 marca 1070 Magnusa, księcia saskiego,
- Helena, zm. przed 1095, żona Dymitra Zwonimira, króla Chorwacji,
- nieznanego imienia żona hrabiego Lamberta (zm. 1132).
W części opracowań jako córki Beli I są wymienione także:
- Maria, od 1068 żona Andronika Dukasa, cesarza bizantyjskiego,
- Ilona (Helena), żona Rościsława Włodzimierzowica, księcia tmutorokańskiego.
Dawniej przypisywano Beli I jeszcze jedną córkę Eufemię, żonę księcia morawskiego Ottona I; nowsze badania wskazują na to, że była jednak córką Andrzeja I[6].
Przypisy
edytuj- ↑ S. A. Sroka, Historia Węgier do 1526, s. 26.
- ↑ Wynikało to z tego, że święty Wojciech na bierzmowaniu przyjął imię Adalbert; por. H. Fros, F. Sowa, Księga imion i świętych, t. 1, Kraków 1997, szp. 26.
- ↑ a b K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław - Warszawa 1992.
- ↑ Propozycja Jerzego Dowiata.
- ↑ Foundation for Medieval Genealogy, [1] (ostatni dostęp 23.12.2007).
- ↑ Ustalenia Barbary Krzemieńskiej, zob. K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław-Warszawa 1992.
Bibliografia
edytuj- Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
- Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959, tablica 84.
- Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Wrocław-Warszawa (1992).
- Sroka S. A., Historia Węgier do 1526, Bydgoszcz 2000.