Artysta narodowy
Artysta narodowy (słow. národný umelec, czes. národní umělec) – honorowy tytuł Republiki Czechosłowackiej, przyznawany artystom narodowości czeskiej lub słowackiej. Przyjęty został ustawą Zgromadzenia Narodowego Republiki Czechosłowackiej 20 kwietnia 1948 roku. Prawo weszło w życie z dniem 6 maja 1948 roku ustawą nr 130/1948[1]. Na jej mocy prezydent mógł przyznać tytuł artyście narodowości czeskiej lub słowackiej, którego działalność artystyczna prezentuje szczególnie wysoki poziom i wyjątkowe znaczenie dla wzbogacania kultury narodowej[1]. Nagroda mogła zostać też przyznana pośmiertnie[2].
Ustawa nr 79/1953 z dnia z 16 września 1953 roku wprowadzała zmianę do ustawy i zmieniła określenie narodowości artysty z czeskiej i słowackiej na obywatela czechosłowackiego[1]. Tytuł został przyznany nie tylko za prawdziwe walory artystyczne, ale także za polityczną zgodność z panującym w tym czasie reżimem. Artysta narodowy otrzymywał dożywotnią emeryturę honorową równą profesorowi uniwersyteckiemu. Zostało to zmienione przez zmianę ustawy, na mocy której emerytura przyznawana była uznaniowo przez rząd[1]. Dzięki temu przyznanie tytułu i emerytury stało się jednym z narzędzi władzy politycznej do kierowania życiem artystycznym w Republice Czeskiej[3].
Jeszcze zanim ustawa weszła w życie, rząd powołał w sumie 33 artystów narodowych. Na posiedzeniu rządu w dniu 9 listopada 1945 roku, w związku z przyznaniem honorowego tytułu malarzowi Ludvíkowi Kubie, Maxowi Švabinskiemu, Václavowi Špálowi i Václavowi Rabasowi, opracowano wymóg odpowiedniej podstawy prawnej do przyznania tego tytułu. Tytuł został przyznany przez Prezydenta Republiki. Artysta narodowy miał prawo nosić odznakę honorową.
Obecnie tytuł nie jest przyznawany. Został zniesiony w 1990 roku na mocy ustawy nr 404/1990[4].
Lista nagrodzonych
edytujLp. Laureat Aktywność Rok przyznania Narodowość Uwagi 1. Josef Hora pisarz 1945 czeska pośmiertnie 2. Petr Bezruč poeta 1945 czeska 3. Ludvík Kuba malarz 1945 czeska 4. Václav Rabas malarz 1945 czeska 5. Václav Špála malarz 1945 czeska 6. Max Švabinský malarz 1945 czeska 7. Josef Bohuslav Foerster kompozytor 1945 czeska 8. Janko Jesenský poeta 1945 słowacka 9. Stanislav Kostka Neumann poeta 1945 czeska 10. Vítězslav Novák kompozytor 1945 czeska 11. Dušan Jurkovič architekt 1945 słowacka 12. Fráňa Šrámek poeta 1946 czeska 13. Karel Toman poeta 1946 czeska pośmiertnie 14. Jaroslav Kvapil poeta 1946 czeska 15. Antonín Procházka malarz 1946 czeska pośmiertnie 16. Václav Vydra aktor 1946 czeska 17. Ladislav Šaloun rzeźbiarz 1946 czeska 18. Vladislav Vančura pisarz 1946 czeska pośmiertnie 19. Jan Heřman pianista 1946 czeska 20. Ferdiš Kostka twórca ludowy 1946 słowacka 21. Ivan Krasko poeta 1946 słowacka 22. Vilém Zítek śpiewak operowy 1946 czeska 23. Ľudmila Podjavorinská pisarka 1947 słowacka 24. Leopolda Dostalová aktorka 1947 czeska 25. Marie Majerová pisarka 1947 czeska 26. Růžena Nasková aktorka 1947 czeska 27. Božena Slančíková-Timrava pisarka 1947 słowacka 28. Josef Lada malarz 1947 czeska 29. František Langer pisarz 1947 czeska 30. Ivan Olbracht pisarz 1947 czeska 31. Anna Maria Tilschová pisarka 1947 czeska 32. Ladislav Zelenka wiolonczelista 1947 czeska 33. Josef Skupa lalkarz 1948 czeska 34. Jiří Kroha architekt 1948 czeska 35. Peter Jilemnický pisarz 1949 słowacka pośmiertnie 36. Otakar Jeremiáš kompozytor 1950 czeska 37. Otýlie Beníšková aktorka 1952 czeska 38. Fraňo Kráľ pisarz 1953 słowacka 39. Vítězslav Nezval pisarz 1953 czeska 40. Marie Pujmanová pisarka 1953 czeska 41. Martin Benka malarz 1953 słowacka 42. Jaroslav Průcha aktor 1953 czeska 43. František Smolík aktor 1953 czeska 44. Zdeněk Štěpánek aktor 1953 czeska 45. Emil František Burian reżyser i kompozytor 1954 czeska 46. Jan Škoda reżyser 1954 czeska 47. Zdeňka Baldová aktorka 1955 czeska 48. Andrej Bagar aktor 1955 słowacka 49. Ján Borodáč aktor 1955 słowacka 50. Karel Pokorný rzeźbiarz 1956 czeska 51. Mikuláš Schneider-Trnavský kompozytor 1956 słowacka 52. Václav Talich dyrygent 1957 czeska 53. Jindřich Jindřich kompozytor 1957 czeska 54. Eugen Suchoň kompozytor 1958 słowacka 55. Zdeněk Chalabala dyrygent 1958 czeska 56. Marta Krásová śpiewaczka operowa 1958 czeska 57. Jan Lauda rzeźbiarz 1958 czeska 58. Vincenc Makovský rzeźbiarz 1958 czeska 59. Zdeněk Otava śpiewak operowy 1958 czeska 60. Ladislav Pešek aktor 1958 czeska 61. Vlastimil Rada malarz 1958 czeska 62. Jaroslav Vojta aktor 1958 czeska 63. Jarmila Glazarová pisarka 1959 czeska 64. Vojtěch Sedláček malarz 1959 czeska 65. Marie Podvalová śpiewaczka operowa 1960 czeska 66. Maria Tauberová śpiewaczka operowa 1960 czeska 67. Karel Nový pisarz 1960 czeska 68. Karel Svolinský malarz 1961 czeska 69. Oľga Borodáčová aktorka 1961 słowacka 70. Hana Meličková aktorka 1961 słowacka 71. Jarmila Urbánková aktorka 1962 czeska 72. Vincenc Beneš malarz 1963 czeska 73. Jiří Trnka malarz 1963 czeska 74. Jan Werich aktor i pisarz 1963 czeska 75. Antonín Pelc malarz 1963 czeska 76. Ľudovít Fulla malarz 1963 słowacka 77. Václav Bednář śpiewak operowy 1963 czeska 78. Beno Blachut śpiewak operowy 1963 czeska 79. Jan Pivec aktor 1963 czeska 80. Miloš Alexander Bazovský malarz 1964 słowacka 81. Janko Alexy malarz 1964 słowacka 82. Eduard Haken śpiewak operowy 1964 czeska 83. Karel Höger aktor 1964 czeska 84. Josef Štefan Kubín pisarz 1964 czeska 85. Ladislav Novomeský poeta 1964 słowacka 86. Jaroslav Fragner architekt 1965 czeska 87. Martin Frič reżyser 1965 czeska 88. Jiřina Šejbalová aktorka 1965 czeska 89. Emil Belluš architekt 1965 słowacka 90. Stanislav Neumann aktor 1965 czeska 91. Vladimír Šmeral aktor 1965 czeska 92. Ján Cikker kompozytor 1966 słowacka 93. Jan Zrzavý malarz 1966 czeska 94. František Hrubín poeta 1966 czeska 95. Jaroslav Seifert poeta 1966 czeska 96. Vilém Závada poeta 1966 czeska 97. Jozef Budský reżyser 1966 czeska 98. Ján Blaho śpiewak operowy 1966 słowacka 99. Karel Ančerl dyrygent 1966 czeska 100. Jaroslav Krombholc dyrygent 1966 czeska 101. Bohuš Záhorský aktor 1966 czeska 102. Jozef Kostka rzeźbiarz 1966 słowacka 103. Alexander Moyzes kompozytor 1966 słowacka 104. Ján Smrek poeta 1966 słowacka 105. Vilém Nowak malarz 1967 czeska Willi Nowak 106. Ladislav Vycpálek kompozytor 1967 czeska 107. Adolf Hoffmeister malarz i pisarz 1967 czeska 108. Jan Slavíček malarz 1967 czeska 109. Josef Brož malarz 1967 czeska 110. Ivan Stodola pisarz 1967 słowacka 111. Antonín Strnadel malarz 1967 czeska 112. Vladimír Holan poeta 1968 czeska 113. Mária Hubová śpiewaczka operowa 1968 słowacka 114. Miroslav Kůra tancerz i choreograf 1968 czeska 115. Karol Plicka aktor i reżyser 1968 czeska 116. Olga Scheinpflugová aktorka i pisarka 1968 czeska 117. Josef Svoboda scenograf 1968 czeska 118. Eduard Kohout aktor 1968 czeska 119. Alfréd Radok reżyser 1968 czeska tytuł odebrany po emigracji 120. Olga Skálová tancerka i choreografka 1968 czeska 121. František Tröster scenograf 1968 czeska 122. Rudolf Deyl aktor 1968 czeska 123. František Stupka skrzypek i dyrygent 1968 czeska pośmiertnie 124. Vincent Hložník malarz 1968 słowacka 125. Ján Mudroch malarz 1968 słowacka pośmiertnie 126. Fraňo Štefunko rzeźbiarz 1968 słowacka 127. Jiří Steimar aktor 1968 czeska zmarł w dzień nadania tytułu 128. Paľo Bielik reżyser filmowy i aktor 1968 słowacka 129. Ján Kadár reżyser filmowy 1968 słowacka tytuł odebrany po emigracji 130. Elmar Klos reżyser filmowy 1968 czeska 131. Otakar Vávra reżyser filmowy 1968 czeska 132. Bohuslav Fuchs architekt 1968 czeska 133. Karel Lidický rzeźbiarz 1968 czeska 134. Margita Česányiová śpiewaczka operowa 1968 słowacka 135. Ján Kostra poeta 1969 słowacka 136. Alexander Matuška krytyk literacki 1969 słowacka 137. Ján Želibský malarz 1969 słowacka 138. Helena Bartošová-Schützová śpiewaczka operowa 1970 słowacka 139. Ján Jamnický aktor 1970 słowacka 140. Karel Zeman reżyser filmowy 1970 czeska 141. Jaroslav Grus malarz 1970 czeska 142. Adolf Zábranský malarz 1970 czeska 143. Jiří Dohnal aktor 1971 czeska 144. Jarmila Kurandová aktorka 1971 czeska 145. Jaroslav Marvan aktor 1971 czeska 146. Dezider Milly malarz 1971 słowacka 147. Andrej Plávka pisarz 1971 słowacka 148. Ján Poničan pisarz 1971 słowacka 149. Rudolf Pribiš rzeźbiarz 1971 słowacka 150. Hermína Týrlová reżyserka filmów animowanych 1971 czeska 151. Richard Wiesner malarz 1971 czeska 152. Ladislav Černý wiolonczelista 1971 czeska 153. Bohumír Dvorský malarz 1971 czeska 154. František Foltýn malarz 1972 czeska 155. Jozef Kollár malarz 1972 słowacka 156. Vítězslav Vejražka aktor 1972 czeska 157. Pavol Horov poeta 1972 słowacka 158. Július Nemčík malarz 1972 słowacka 159. Břetislav Benda rzeźbiarz 1973 czeska 160. Josef Rybák pisarz 1973 czeska 161. Mikuláš Huba aktor 1973 słowacka 162. Viliam Záborský aktor 1973 słowacka 163. Karel Steklý reżyser filmowy 1973 czeska 164. Mária Medvecká malarka 1974 słowacka 165. Štefan Králik dramaturg 1974 słowacka 166. Margita Figuli-Šusterová pisarka 1974 słowacka 167. Libuše Domanínská-Vyčichlová śpiewaczka operowa 1974 czeska 168. Miloš Václav Kratochvíl pisarz 1974 czeska 169. Josef Malejovský rzeźbiarz 1974 czeska 170. Karel Souček malarz 1974 czeska 171. Josef Toman pisarz 1974 czeska 172. Marta Drottnerová baletnica i choreografka 1975 czeska najmłodszy z artystów narodowych 173. Otto Eckert rzeźbiarz 1975 czeska 174. František Lýsek chórmistrz 1975 czeska 175. Bohumil Říha pisarz 1975 czeska 176. Karel Štěch malarz 1975 czeska 177. Milada Šubrtová śpiewaczka operowa 1975 czeska 178. Jiří Taufer poeta 1975 czeska 179. Ladislav Čemický malarz 1975 słowacka 180. Dezider Kardoš kompozytor 1975 słowacka 181. Vladimír Mináč pisarz 1975 słowacka 182. Ladislav Vychodil scenograf 1975 słowacka 183. Vladimír Bahna reżyser i scenarzysta 1976 słowacka 184. Elena Holéczyová pisarka i scenarzystka 1976 słowacka 185. Cyril Bouda malarz 1976 czeska 186. Václav Dobiáš kompozytor 1976 czeska 187. František Jiroudek malarz 1976 czeska 188. Jan Seidel kompozytor 1976 czeska 189. Václav Smetáček dyrygent 1976 czeska 190. Ivo Žídek śpiewak operowy 1976 czeska 191. František Kovářík aktor 1976 czeska 192. Jan Bauch malarz i rzeźbiarz 1977 czeska 193. Orest Dubay malarz 1977 słowacka 194. Václav Neumann dyrygent 1977 czeska 195. Vilém Přibyl śpiewak operowy 1977 czeska 196. Ladislav Slovák dyrygent 1977 słowacka 197. Josef Suk skrzypek 1977 czeska 198. Miroslav Válek poeta 1977 słowacka 199. František Jílek dyrygent 1978 czeska 200. Václav Kaplický pisarz 1978 czeska 201. Jozef Kroner aktor 1978 słowacka 202. Vladimír Menšík aktor 1978 czeska 203. Vojtech Mihálik poeta 1978 słowacka 204. Andrej Očenáš kompozytor 1978 słowacka 205. Jiřina Petrovická aktorka 1978 czeska 206. Martin Růžek aktor 1978 czeska 207. Ludvika Smrčková artystka 1978 czeska 208. František Studený malarz 1978 słowacka 209. Lev Šimák malarz 1978 czeska 210. Karol L. Zachar aktor i reżyser 1978 słowacka 211. Ladislav Fialka aktor 1979 czeska 212. Alois Fišárek malarz 1979 czeska 213. Přemysl Kočí śpiewak operowy 1979 czeska 214. Vilma Vrbová-Kotrbová malarka 1979 czeska 215. Oldřich Lipský reżyser filmowy 1979 czeska 216. Vladimír Neff pisarz 1979 czeska 217. Josef Páleníček pianista i kompozytor 1979 czeska 218. Jiří Pauer kompozytor 1979 czeska 219. Jiří Sequens reżyser filmowy 1979 czeska 220. Ivan Skála pisarz 1979 czeska 221. Jozef Fabini malarz 1979 słowacka 222. Ján Kulich rzeźbiarz 1979 słowacka 223. Karol Machata aktor 1979 słowacka 224. Július Pántik aktor 1979 słowacka 225. Mária Procházková-Kráľovičová aktorka 1979 słowacka 226. Jan Kozák pisarz 1980 czeska 227. Július Lörincz malarz 1980 słowacka 228. Miroslava Pešíková tancerka 1980 czeska 229. František Rauch pianista 1980 czeska 230. Jozef Šturdík malarz 1980 słowacka 231. Drahomíra Tikalová śpiewaczka operowa 1980 czeska 232. Josef Veselka chórmistrz 1980 czeska 233. Miloš Axman rzeźbiarz 1981 czeska 234. Václav Hilský architekt 1981 czeska 235. Emil Hlobil kompozytor 1981 czeska 236. Miloš Kirschner scenarzysta filmowy 1981 czeska 237. Elena Kittnarová śpiewaczka operowa 1981 słowacka 238. Miloš Nedbal aktor 1981 czeska 239. Jiří Němeček choreograf i tancerz 1981 czeska 240. Arnošt Paderlík malarz 1981 czeska 241. Karel Vacek kompozytor 1981 czeska 242. Tibor Bártfay rzeźbiarz 1981 słowacka 243. Karel Berman śpiewak operowy 1982 czeska 244. Ignác Bizmayer rzeźbiarz 1982 słowacka 245. Miroslav Florian pisarz 1982 czeska 246. Ladislav Chudík aktor 1982 słowacka 247. Zdeněk Kovář rzeźbiarz 1982 czeska 248. Zdeněk Pluhař pisarz 1982 czeska 249. Jan Simota rzeźbiarz 1982 czeska 250. Karel Stehlík malarz 1982 czeska 251. Václav Trojan kompozytor 1982 czeska 252. Oto Ferenczy kompozytor 1983 słowacka 253. Maša Haľamová poetka 1983 słowacka 254. Naděžda Kniplová-Pokorná śpiewaczka operowa 1983 czeska 255. Alois Sopr rzeźbiarz 1983 czeska 256. Josef Větrovec aktor 1983 czeska 257. Bohdan Warchal dyrygent 1983 słowacka 258. Vilém Wünsche malarz 1983 czeska 259. Jaroslav Balík reżyser filmowy 1984 czeska 260. Peter Dvorský śpiewak operowy 1984 słowacka 261. František Filipovský aktor 1984 czeska 262. Jan Hána rzeźbiarz 1984 czeska 263. Zdeněk Košler dyrygent 1984 czeska 264. Rudolf Moric pisarz 1984 słowacka 265. Jiřina Švorcová aktorka 1984 czeska 266. Gabriela Beňačková-Čápová śpiewaczka operowa 1985 słowacka 267. Albín Brunovský malarz 1985 słowacka 268. Oldřich Flosman kompozytor 1985 czeska 269. Tibor Frešo kompozytor i dyrygent 1985 słowacka 270. Karel Gott piosenkarz 1985 czeska 271. Jan Habarta rzeźbiarz 1985 czeska 272. Karel Hofman malarz 1985 czeska 273. Jana Jonášová śpiewaczka operowa 1985 czeska 274. Radomír Kolář malarz 1985 czeska 275. Miloš Kopecký aktor 1985 czeska 276. Július Lenko poeta 1985 słowacka 277. Jan Pilař poeta 1985 czeska 278. Ladislav Snopek rzeźbiarz 1985 słowacka 279. Věra Soukupová śpiewaczka 1985 czeska 280. Antonín Švorc śpiewak operowy 1985 czeska 281. Václav Zítek śpiewak operowy 1985 czeska 282. Vlastimil Brodský aktor 1988 czeska 283. Věra Drnková-Zářecká artystka tekstylna 1988 czeska 284. Gejza Dusík kompozytor 1988 słowacka 285. Jan Hanuš kompozytor 1988 czeska 286. Jana Hlaváčová aktorka 1988 czeska 287. Miloslav Holub aktor 1988 czeska 288. Rudolf Hrušínský aktor 1988 czeska 289. Cyril Chramosta malarz 1988 czeska 290. Václav Kašlík kompozytor i dyrygent 1988 czeska 291. František Kožík pisarz 1988 czeska 292. Andrej Lettrich reżyser filmowy 1988 słowacka 293. Ondrej Malachovský śpiewak operowy 1988 słowacka 294. Lubomír Malý altowiolista 1988 czeska 295. Milan Novák kompozytor 1988 słowacka 296. Klára Patakiová rzeźbiarka 1988 słowacka 297. Arpád Račko rzeźbiarz 1988 słowacka 298. Ludvík Ráža reżyser filmowy 1988 czeska 299. Ota Sklenčka aktor 1988 czeska 300. Rudolf Svoboda rzeźbiarz 1988 czeska 301. Jaromír Tomeček pisarz 1988 czeska 302. Martin Ťapák reżyser filmowy 1988 słowacka 303. František Vláčil reżyser filmowy 1988 czeska 304. Vlastimil Harapes tancerz i choreograf 1989 czeska 305. Ota Hofman pisarz 1989 czeska 306. Jiří Marek pisarz 1989 czeska 307. Otmar Mácha kompozytor 1989 czeska 308. Václav Rabas organista 1989 czeska 309. Zuzana Růžičková-Kalabisová pianistka i klawesynistka 1989 czeska 310. Jarmila Šuláková-Schmidtová śpiewaczka 1989 czeska 311. Jindřich Wielgus rzeźbiarz 1989 czeska 312. Alfonz Bednár pisarz 1989 słowacka 313. Štefan Nosáľ choreograf 1989 słowacka 314. Ľudovít Rajter kompozytor 1989 słowacka 315. Štefan Uher reżyser filmowy 1989 słowacka 316. Jindřich Praveček dyrygent i kompozytor 1989 czeska
Kontrowersje
edytujW 1990 roku przyznawanie tytułu zostało zniesione, ze względu na to, że zbyt duży wpływ na jej nadawanie miał dawny reżim. Kilku artystów otrzymało tytuł za polityczną zgodność z ówczesnym reżimem, a nie za prawdziwe walory artystyczne. W okresie cenzury, kiedy wielu artystów wyemigrowało lub odmówiło prowadzenia działalności, zasady promocji artystycznej były w większości podyktowane polityką[3].
Według Zuzany Bartošovej, badaczki z Institute of Art History of SAS, po 1968 roku tytuł ten otrzymali przede wszystkim artyści, którzy byli za ideologią i ideą, że sztuka powinna służyć celom politycznym i je promować. Wszystko, co stworzyli autorzy podczas normalizacji, można uznać za twórcze dzieło, a nie za dzieło sztuki. Przykładem tego jest nieistniejąca już statua przedstawiająca głowę Lenina, stworzona przez rzeźbiarza Jana Kulicha w Żylinie. Bartošová twierdzi, że w tym czasie rzeźbiarze akademiccy i malarze często otrzymywali kontrakty od państwa, które „odpowiadały przeciętnemu gustowi urzędników i urzędów”. Wyjątkowość i oryginalność dzieł krajowych artystów, takich jak architekt Dušan Jurkovič, Martin Benka, Miloš Alexander Bazovský, Ľudovít Fulla i Janko Alexy, były doceniane już przed 1968 rokiem, a posiadanie ich jest nadal uważane za prestiż[3].
Podobnie sytuacja wyglądała wśród pisarzy i publicystów. Według Dany Hučkovej, dyrektor Instytutu Literatury Słowackiej, w połowie lat sześćdziesiątych przyznanie tytułu było aktem rehabilitacji ludzi, którzy zostali przymusowo zdegradowani lub nawet prześladowani. W tym czasie Laco Novomeský i Ján Smrek zostali artystami narodowymi. Dopiero w okresie normalizacji związek artysty z reżimem politycznym ujawnił się w tytule. W tych latach tytuł otrzymali m.in. Vladimír Mináč, Miroslav Válek i Vojtech Mihálik[3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Čestný titul národní umělec. Archiwum Kancelarii Prezydenta Republiki Czeskiej. [dostęp 2019-04-18]. (słow.).
- ↑ 56/1963 Sb., Zákon o národních umělcích. Fulsoft.cz. [dostęp 2019-04-18]. (słow.).
- ↑ a b c d Hviezdy národa: Ako hodnotia titul národný umelec?. Život.sk. [dostęp 2019-04-18]. (słow.).
- ↑ Zákon č. 404/1990 Sb.. Zakony pro lidi. [dostęp 2019-04-18]. (słow.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Listy posiadaczy nagród państwowych – Archiwum Kancelarii Prezydenta Republiki Czeskiej
Kontrola autorytatywna (tytuł honorowy):