Wikipedia

Wikipedysta:Gaj777/brudnopis/1

< Wikipedysta:Gaj777 | brudnopis
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Gaj777 (dyskusja | edycje) o 00:24, 6 wrz 2024. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Srečko Kosovel
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

18 marca 1904
Sežana

Data i miejsce śmierci

27 maja 1926
Tomaj

Narodowość

słoweńska

Język

słoweński

Dziedzina sztuki

poezja, eseistyka

Epoka

ekspresjonizm, konstruktywizm, futuryzm

Muzeum artysty

Spominska soba Srečka Kosovela w Sežanie

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Srečko Kosovel (ur. 18 marca 1904 w Sežanie, zm. 27 maja 1926 w Tomaju) – słoweński poeta, eseista i krytyk literacki, przedstawiciel awangardy.

Biografia

 
Srečko Kosovel z rodzicami (1924)

Urodził się w 1904 w Sežanie (wówczas część hrabstwa Gorycji i Gradyski współtworzącego Pobrzeże Austriackie) jako najmłodsze z pięciu dzieci Antona Kosovela (1860–1933), kierownika miejscowej szkoły podstawowej, oraz Katariny z domu Stres (1862–1938). Rok później rodzina przeniosła się do nieodległej wsi Pliskovica[a], a w 1908 do Tomaja, gdzie Anton Kosovel pracował dalej jako nauczyciel i kierownik tamtejszej szkoły aż do swojego przejścia na emeryturę w 1924[1][2] (lub według innego źródła w 1925[3]).

W 1909 zaczął uczęszczać do szkoły podstawowej w Tomaju[2]. Od 1916 kontynuował naukę w szkole realnej z niemieckim językiem wykładowym w Lublanie[4]. Nawiązał tam znajomość z Brankiem Jegličem (1903–1920), który założył koło literackie „Kres” i wydawał biuletyn pod tym samym tytułem. Z tego okresu pochodzą najwcześniejsze dzieła Kosovela, publikowane pod pseudonimami S. Sinočka, Vid czy Svetovid[2]. Później rozwijał swoją twórczość związany z kołem „Preporod”. Założył „organizację uczniów z terenów okupowanych”, wyrażając swój sprzeciw wobec faktu, że po I wojnie światowej część ziem zamieszkiwanych przez Słoweńców, w tym jego rodzinne strony, przyznano Królestwu Włoch[4]. Od lutego do jesieni 1922 wydał sześć numerów własnego biuletynu literackiego „Lepa Vida”[2]. W październiku tego samego roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Lublańskim. Uczęszczał na wykłady z zakresu filologii romańskiej i słowiańskiej, a także filozofii i historii sztuki[2][4].

W latach studenckich aktywnie uczestniczył w słoweńskim życiu artystycznym, organizował odczyty i wieczorki literackie, publikował swoje teksty w szeregu periodyków: „Zvonček”, „Novi rod”, „Trije labodi”, „Vidovdan”, „Ljubljanski zvon”, „Dom in svet”, „Ženski svet”, „Gruda”, „Mladika”, „Edinost”. Jesienią 1924 założył wraz z Cirilem Debevcem (1903–1973) koło literackie „Ivan Cankar”, które wkrótce przejęło wydawanie lewicowego czasopisma „Mladina”. Nie zdążył jednak za życia wydać żadnego zbioru swojej twórczości w formie książkowej[2][4].

 
Posiadłość rodziny Kosovel we wsi Tomaj, w której poeta spędził ostatnie miesiące i zmarł
 
Grób rodzinny Kosovelów, Srečko wymieniony trzeci od dołu

Zmarł w wieku 22 lat na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które było powikłaniem niedoleczonego przeziębienia. Ostatnie miesiąca życia spędził z rodziną w Tomaju, w domu wybudowanym przez swojego ojca rok wcześniej (1924/1925), znanym jako Kosovelova domačija (Posiadłość Kosovelów). Został pochowany w rodzinnym grobowcu na miejscowym cmentarzu[1].

Twórczość

 
Rękopis konstruktywistycznego utworu Sferično zrcalo (Sferyczne zwierciadło)

Na twórczość Kosovela składały się głównie wiersze, ale także eseje, poematy prozą, koncepcje dramatów i powieści. Integralną część jego spuścizny literackiej stanowią również niedatowane rękopiśmienne notatki, dzienniki, korespondencja, artykuły i teksty referatów. Jeśli chodzi o poezję, można wyróżnić w niej kilka faz twórczości, które jednak nie następowały po sobie chronologicznie, lecz równolegle przeplatały się nawzajem[5]. W utworach Kosovela krytycy odnajdują elementy takich nurtów jak: impresjonizm, futuryzm, ekspresjonizm i konstruktywizm[6].

Specyficzną formą poetycką Kosovela były wiersze nazywane kons (ten stworzony przez niego neologizm nawiązuje do słów „konstruktor”, „konstrukcja”, „konstruktywność” itp., a zarazem do skracania słów popularnego wśród radzieckiej awangardy). Konsy stanowią rodzaj montażu tekstowego. Składają się z fragmentów nagłówków gazet, równań matematycznych, wzorów chemicznych, skrótów, haseł politycznych itp., znaczącą rolę odgrywają z nich zatem liczby, symbole matematyczne, znaki interpunkcyjne i poszczególne litery alfabetu. Niektóre utwory są bliskie poezji konkretnej, chociaż konwencjonalne czytanie tekstu od lewej do prawej i od góry do dołu zostaje zachowane[7].

 
Pierwsze wydanie poezji Kosovela – Pesmi z roku 1927

Kosovel na krótko przed śmiercią przygotował do druku swój debiutancki tomik pt. Zlati čoln (Złota łódź). Nigdy on się jednak nie ukazał – w czasie porządkowania spuścizny poety rozsypały się złożone w całość kartki i nikt później nie był w stanie zrekonstruować zamierzonej przez autora kompozycji. W listach do przyjaciółki Kosovel pisał również o – nigdy niedokończonych – pracach nad drugim tomikiem pt. Integrali (Całki). W praktyce pierwszy zbiór jego poezji (Pesmi) ukazał się pośmiertnie w 1927 pod redakcją Alfonsa Gzpana, kolejny (Izbrane pesmi) natomiast w 1931 pod redakcją Antona Ocvirka. Ocvirk odegrał z czasem kluczową rolę w popularyzacji twórczości Kosovela, doprowadzając do wydania całości jego zachowanej spuścizny w okresie od 1946 do 1977. Szerokim echem odbił się przede wszystkim tomik Integrali '26 zawierający wiersze konstruktywistyczne z ostatniego pół roku życia poety (niebędący jednak rekonstrukcją tego przygotowywanego przez niego), który został opublikowany w 1967 i wpłynął na rozwój słoweńskiej neoawangardy. W latach 70. i 80. XX wieku do dalszej popularyzacji dzieł Kosovela przyczyniły się grupy artystyczne Laibach Kunst i Novi Kolektivizem[8][9].

W języku polskim pierwsze wiersze Kosovela ukazały się w ogólnych antologiach poezji słoweńskiej Mariana Piechala z 1967 i 1973, a później w antologii Katarzyny Šalamun-Biedrzyckiej Srebro i mech z 1995. W 2012 wydano poświęcony wyłącznie jego twórczości zbiór Kalejdoskop. Wiersze wybrane zawierający 112 utworów wraz z przedmową Bożeny Tokarz i Iztoka Osojnika[10].

Upamiętnienie

 
Budynek szkolny w Sežanie – miejsce narodzin Kosovela z poświęconą mu izbą pamięci

W budynku tzw. starej szkoły w Sežanie – zajmowanym współcześnie przez Uniwersytet Ludowy (Ljudska univerza) – który był miejscem narodzin Kosovela (jego ojciec jako kierownik szkoły zajmował tam mieszkanie służbowe) mieści się izba pamięci (Kosovelova spominska soba)[11]. Od 2000 budynek ten łączy z oddaloną o siedem kilometrów posiadłością rodzinną w Tomaju, czyli miejscem śmierci, szlak turystyczny[12], po którym co roku w niedzielę najbliższą rocznicy urodzin Kosovela (17 marca) organizowany jest marsz upamiętniający poetę[13][14].

Imię Kosovela noszą szkoła podstawowa (Osnovna šola Srečka Kosovela)[15] oraz zespół szkół średnich (Šolski center Srečka Kosovela)[16] w Sežanie, biblioteka publiczna (Kosovelova knjižnica Sežana)[17] i centrum kultury (Kosovelov dom Sežana)[18] w tymże mieście, a także szkoła typu gimnazjalnego ze słoweńskim językiem wykładowym w przygranicznej włoskiej miejscowości Opicina/Opčine (Scuola secondaria di primo grado “Srečko Kosovel”)[19] oraz słoweńskie centrum edukacyjne (Slovenski dijaški dom Srečko Kosovel) w Trieście[20].

 
Ulica Kosovela (Via Srečko Kosovel) w Basovizzy

Kosovel jest patronem wielu ulic i placów w całej Słowenii, m.in. w Lublanie, Mariborze, Celju, Koprze, Piranie, Izoli, Postojnej, Velenju, Domžalach, Radovljicy czy Nowej Gorycji. Również w rodzinnej Sežanie jego imię nosi jedna z ulic w centrum miasta. Ulice nazwane na cześć poety znajdują się ponadto w miejscowościach Basovizza/Bazovica na przedmieściach Triestu, Ronchi dei Legionari, Doberdò del Lago/Doberdob i Savogna d’Isonzo/Sovodnje ob Soči po włoskiej stronie granicy, park z kolei w mieście Monfalcone.

Upamiętnienia poety w formie pomnikowej znajdują się w Trieście (w parku Muzio Tommasiniego[21] oraz przy słoweńskim centrum edukacyjnym[22]), Sežanie (przy starej szkole[23]) i Lublanie (w zaadaptowanym na cele kulturalne kompleksie poklasztornym Križanke[24]).

Uwagi

  1. ↑ Według wspomnień siostry poety, Tončki, ich ojciec miał zostać przeniesiony z miasteczka na wieś za karę, ponieważ władzom nie podobały się ponoć jego socjalistyczne sympatie i wspieranie miejscowych robotników[1].

Przypisy

Bibliografia

Špela Sevšek Šramel, Jana Šnytová. Srečko Kosovel: básník slovinského Krasu a avantgardy v české a slovenské překladatelské recepci. „Slovenská lieratura”. 70 (3), s. 244–259, 2023. DOI: 10.31577/slovlit.2023.70.3.2. (cz.). </ref>

  1. ↑ a b c Božidar Rustja: Ob 120-letnici rojstva Srečka Kosovela. Ognjišče, 2024. [dostęp 2024-09-02]. (słoweń.).
  2. ↑ a b c d e f Martha Sotelo Bunjevac: KOSOVEL, Srečko (1904–1926). Obrazi slovenskih pokrajin, 2020. [dostęp 2024-09-02]. (słoweń.).
  3. ↑ Martin Jevnikar: Kosovel, Anton (1860–1933). [w:] Slovenska biografija [on-line]. Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Znanstvenoraziskovalni center SAZU, 2013. [dostęp 2024-09-02]. (słoweń.).
  4. ↑ a b c d France Koblar, Jan Zoltan: Kosovel, Srečko (1904–1926). [w:] Slovenska biografija [on-line]. Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Znanstvenoraziskovalni center SAZU, 2013. [dostęp 2024-09-02]. (słoweń.).
  5. ↑ Sevšek Šramel i Šnytová 2023 ↓, s. 246.
  6. ↑ Kosovel 2012 ↓, s. 13.
  7. ↑ Sevšek Šramel i Šnytová 2023 ↓, s. 256.
  8. ↑ Kosovel 2012 ↓, s. 11.
  9. ↑ Sevšek Šramel i Šnytová 2023 ↓, s. 248.
  10. ↑ Kosovel 2012 ↓, s. 7, 9.
  11. ↑ O sobi. Kosovelova spominska soba. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  12. ↑ Pot Srečka Kosovela. visitkras.info. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  13. ↑ Milan Jerman, Šurca Fani: Vandrovke po Kosovelovi poti. mojaobcina.si. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  14. ↑ Pohod po Kosovelovi poti. visitkras.info. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  15. ↑ Šolski center Srečka Kosovela Sežana. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  16. ↑ Osnovna šola Srečka Kosovela Sežana. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  17. ↑ Kosovelova knjižnica Sežana. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  18. ↑ Kosovelov dom Sežana. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  19. ↑ Scuola secondaria di primo grado “Srečko Kosovel”. Večstopenjska šola Istituto comprensivo Opicina – Opčine. [dostęp 2024-09-05]. (wł.).
  20. ↑ Slovenski dijaški dom Srečko Kosovel. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  21. ↑ Bust of Srečko Kosovel Unveiled in Trieste. english.sta.si, 1996-11-06. [dostęp 2024-09-05].
  22. ↑ Zob. w Openstreetmap
  23. ↑ Sežana, rojstni kraj slovenskega pesnika Srečka Kosovela. Foto zgodbe – Izleti po Sloveniji in okolici. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
  24. ↑ Spomenik Srečko Kosovel, Križanke (Ljubljana). Digitalna knjižnica Ljubljana. [dostęp 2024-09-05]. (słoweń.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:Gaj777/brudnopis/1&oldid=74691777”