Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (De morte prologus, Dialogus inter Mortem et Magistrum Polikarpum) – średniowieczny wierszowany dialog moralistyczno-dydaktyczny, powstały najprawdopodobniej na początku XV wieku (przypuszcza się, że autorem mógł być Mikołaj z Mierzyńca). Oryginał nie zachował się. Około roku 1463 nieznany bliżej kopista przepisał większą część utworu, poza zakończeniem. Znane dziś zakończenie jest rekonstrukcją na podstawie rosyjskich przekładów utworu z XVI wieku.
W dniu 1 lipca 2018 r. Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu poinformował, że prof. Wiesław Wydra odnalazł nieznane drukowane wydanie utworu pochodzące z 1542 roku, które w odróżnieniu od znanej dotąd wersji zachowało się w całości[1].
Znaczenie
Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest uznawana za najcenniejszy zabytek średniowiecznej poezji świeckiej w języku polskim. Wpływ na to ma:
- obszerność dzieła (498 wersów),
- motyw danse macabre ukazany w utworze,
- moralistyczno-dydaktyczny cel dzieła: przygotowanie człowieka do śmierci,
- forma dialogu,
- sceny obyczajowe z życia przedstawicieli różnych stanów.
Wzory
Nieznany polski autor, pisząc Rozmowę... wzorował się na XII-wiecznym wierszu Dialogus mortis cum homine i innych łacińskich redakcjach utworu krążących w odpisach. Mimo tego polska wersja jest dość oryginalna.
Uczestnicy dialogu
- Polikarp – osoba uczona, której mądrość jest często podkreślana w tekście.
- Śmierć – chudy, blady, łysy, pożółkły, bez nosa i warg, odsłaniający żebra, nagi, przepasany chustą gnijący trup kobiety. W ręku trzyma kosę. Jej wygląd przypomina o tym, jak znikome i krótkie jest życie, a także ukazuje bardzo realistyczny wygląd ludzkiego ciała po śmierci.
Portret Śmierci Średniowiecznej
- została poczęta wraz z zerwaniem przez Ewę owocu z drzewa poznania dobra i zła, a narodziła się w momencie skosztowania wcześniej wspomnianego owocu przez pierwszego mężczyznę – Adama,
- wykonuje zadanie otrzymane od Boga i niczym nie można jej przekupić,
- ma niewyobrażalną władzę, pod którą uginają się najwięksi,
- wie, że dosięgnie ostatecznie każdego człowieka,
- podczas Sądu Ostatecznego będzie prowadziła grzeszników do piekła, po czym zniknie,
- jest tylko siłą roboczą, bo decyzje o śmierci podejmuje Bóg,
- jest postacią odrażającą, a mimo to niektórzy chcą, a wręcz pragną się z nią spotkać,
- jedyną osobą, która oparła się jej kosie był Chrystus, posiadający boską moc.
Humor w utworze
Cechą, która wyróżnia tekst polski spośród innych, jest humor. Utwór satyrycznie ukazuje: mnichów i plebanów, karczmarzy oszukujących ludzi przy nalewaniu piwa, tłuste kobiety, nieuczciwych lekarzy, przekupnych i niesprawiedliwych sędziów.
Przypisy
Bibliografia
- Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław - Warszawa - Kraków 1997, BN I, 60.
