Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (De morte prologus, Dialogus inter Mortem et Magistrum Polikarpum) – średniowieczny wierszowany dialog moralistyczno-dydaktyczny, powstały najprawdopodobniej na początku XV wieku (przypuszcza się, że autorem mógł być Mikołaj z Mierzyńca). Oryginał nie zachował się. Około roku 1463 nieznany bliżej kopista przepisał większą część utworu, poza zakończeniem. Znane dziś zakończenie jest rekonstrukcją na podstawie rosyjskich przekładów utworu z XVI wieku.

Karta tytułowa dzieła Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania... (Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią), wydanego nakładem Macieja Scharffenberga

W dniu 1 lipca 2018 r. Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu zamieścił na swym profilu Fb następujący komunikat: "Profesor Wiesław Wydra z Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w jednej z europejskich bibliotek uniwersyteckich odnalazł nieznane drukowane wydanie "Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" z 1542 roku (Kraków, Maciej Szarfenberg). Przekaz - w odróżnieniu od znanej dotąd wersji dialogu z rękopisu płockiego - zachował się w całości i jest prawdziwą filologiczną rewelacją! Edycja krytyczna "Rozmowy..." z 1542 roku ukaże się nakładem Wydawnictwa Poznańskie Studia Polonistyczne już jesienią"[1]. Pełna treść utworu zawiera 916 wersów.

Znaczenie

Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest uznawana za najcenniejszy zabytek średniowiecznej poezji świeckiej w języku polskim. Wpływ na to ma:

• obszerność dzieła (498 wersów),
• motyw danse macabre ukazany w utworze,
• moralistyczno-dydaktyczny cel dzieła: przygotowanie człowieka do śmierci,
• forma dialogu,
• sceny obyczajowe z życia przedstawicieli różnych stanów.

Wzory

Nieznany polski autor, pisząc Rozmowę... wzorował się na XII-wiecznym wierszu Dialogus mortis cum homine i innych łacińskich redakcjach utworu krążących w odpisach. Mimo tego polska wersja jest dość oryginalna.

Uczestnicy dialogu

• Polikarp – osoba uczona, której mądrość jest często podkreślana w tekście.
• Śmierć – chudy, blady, łysy, pożółkły, bez nosa i warg, odsłaniający żebra, nagi, przepasany chustą gnijący trup kobiety. W ręku trzyma kosę. Jej wygląd przypomina o tym, jak znikome i krótkie jest życie, a także ukazuje bardzo realistyczny wygląd ludzkiego ciała po śmierci.

Portret Śmierci Średniowiecznej

• została poczęta wraz z zerwaniem przez Ewę owocu z drzewa poznania dobra i zła, a narodziła się w momencie skosztowania wcześniej wspomnianego owocu przez pierwszego mężczyznę – Adama,
• wykonuje zadanie otrzymane od Boga i niczym nie można jej przekupić,
• ma niewyobrażalną władzę, pod którą uginają się najwięksi,
• wie, że dosięgnie ostatecznie każdego człowieka,
• podczas Sądu Ostatecznego będzie prowadziła grzeszników do piekła, po czym zniknie,
• jest tylko siłą roboczą, bo decyzje o śmierci podejmuje Bóg,
• jest postacią odrażającą, a mimo to niektórzy chcą, a wręcz pragną się z nią spotkać,
• jedyną osobą, która oparła się jej kosie był Chrystus, posiadający boską moc.

Humor w utworze

Cechą, która wyróżnia tekst polski spośród innych, jest humor. Utwór satyrycznie ukazuje: mnichów i plebanów, karczmarzy oszukujących ludzi przy nalewaniu piwa, tłuste kobiety, nieuczciwych lekarzy, przekupnych i niesprawiedliwych sędziów.

Bibliografia

• Polska poezja świecka XV wieku, oprac. M. Włodarski, Wrocław - Warszawa - Kraków 1997, BN I, 60.