|
=== Grody Czerwieńskie ===
W najstarszej kronice kronikarza ruskiego [[Nestor (kronikarz)|Nestora]] z roku 981 jest pierwsza wzmianka o terenach, na których położone są Mościska: „poszedł [[Włodzimierz I Wielki|Włodzimierz]] na [[Lędzianie|Lachów]] i zajął im grody ich [[Przemyśl]], [[Grody Czerwieńskie|Czerwień]] i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią”. Możliwe, że wcześniej tereny te należały do państwa [[Mieszko I|Mieszka I]]{{fakt}}. W czasie wyprawy wojennej w 1018 r. odbił te tereny [[Bolesław I Chrobry]]. Polska ponownie utraciła je w roku 1031. Z powrotem przyłączył je [[Bolesław II Szczodry]] w 1069 r., a znów je utracił [[Władysław I Herman]], gdy zostały włączone do [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Kolejna wzmianka pochodzi z czasów, gdy ziemia ta należała do książąt ruskich. ''[[Kodeks Hipacki|Latopis Hipack]]'' z roku 1150 podaje, że król węgierski [[Gejza II]] „przeszedł góry i wziął gród [[Sanok]] i [[posadnik]]a jego i wiosek w [[Ziemia przemyska|Przemyskiem]] wiele zajął”. W 1340 r. w drodze spadku nabył te ziemie [[Kazimierz III Wielki]], włączając do [[Zjednoczone Królestwo Polskie|Królestwa Polskiego]].
{{Zobacz też|Grody Czerwieńskie}}
=== Ruś halicka ===
W [[latopis]]ie [[Księstwo halicko-wołyńskie|halicko-wołyńskim]]-wołyńskim znajduje się pierwszy pisemny dokument z 1244 r., który wspomina, że na rzece ''Siczyci'' (stara nazwa [[Siczna|Sicznej]]) w pobliżu ''Mostycz'' (stara nazwa Mościsk) doszło do bitwy między wojskami kniaziów [[Daniel Halicki|Daniela Halickiego]] i [[Rościsław Michajłowicz|Rościsława Michajłowicza]].
=== Okres I Rzeczypospolitej ===
Po sukcesji ziem na Rusi Halickiej, w tym Mościsk, przez Kazimierza Wielkiego w XIV w., były one aż do rozbiorów niezmiennie w granicach [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], do roku 1772 [[ziemia przemyska]], [[województwo ruskie]]. W 1404 r. król [[Władysław II Jagiełło]] nadał [[prawo magdeburskie|prawa magdeburskie]] (miejskie).
W 1568 roku miasto uzyskało [[Privilegium de non tolerandis Judaeis|przywilej ''de non tolerandis Judaeis'']]<ref>{{cytuj|autor=Maurycy Horn|tytuł=Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej|czasopismo=Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego|data=1974|numer=2 (90)|s=11}}</ref>. Mościska wraz z okolicznymi wioskami do 80. lat XVI w. należały do starostwa przemyskiego, dopiero po reformie administracyjnej stały się siedzibą starostwa, do którego należało miasto z 11 wioskami. Pierwszym starostą mościskim został [[Jan Szczęsny Herburt]]. W 1787 r. rząd austriacki oddał starostwo mościskie [[Ignacy Cetner|Ignacemu hr. Cetnarowi]] jako częściowy ekwiwalent za zabrane Nadwórne.
[[Plik:POL Mościska 1799 COA.svg|thumb|upright|Historyczny herb Mościsk]]
W XV i XVI wieku Mościska kilkakrotnie były niszczone przez najeźdźców: [[Wołosi|Wołochów]] w 1498 r., [[Turcy|Turków]] i [[Tatarzy|Tatarów]] w 1524 r. Najazdy spowodowały zubożenie miejscowej ludności. Aby ulżyć doli mieszkańców królowie zwalniali często mieszczan od podatków. Np. w XVI w. zostali oni zwolnieni z płacenia [[myto|myta]] na terenie całego Królestwa Polskiego, co znacznie poprawiło sytuację materialną miasta.
=== Zabory ===
Pod koniec XVIII w. społeczność Mościsk liczyła 2240 mieszkańców, w tym 1300 łacinników, 240 grekokatolików i 700 żydów. Na początku XX w. liczba ludności wzrosła o połowę do 4590 osób: 2100 izraelitów, 2000 rzymskich katolików i 490 grekokatolików. Później liczba mieszkańców miasta nie rosła już tak szybko.
=== II Rzeczpospolita ===
=== Powojenne wysiedlenia Polaków ===
Jesienią 1945 r. zaczęła się wysiedlenia ludności polskiej, które trwały do 1948 r. W ich ramach większa część ludności polskiej wysiedlono w nowe granice Polski. Podobny los spotkał też ojców i braci zakonnych z Klasztoru Redemptorystów w Mościskach. Wyjechali oni w dwóch turach w lipcu-sierpniu 1946 r. zabierając z sobą przede wszystkim obraz [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|Matki Bożej Nieustającej Pomocy]], a także: [[ornat]]y, figury, rzeźby, stacje [[Droga krzyżowa|drogi krzyżowej]]. Mimo nacisku ze strony władz sowieckich pozostało jednak pięciu ojców zakonnych i dwóch braci. 14 maja 1948 [[NKWD]] aresztowało ojców z klasztoru w Mościskach, a o. K. Lendziona i o. M. Karasia wywieziono do łagrów w głąb Rosji. Kościół został zamknięty i zamieniony na magazyn, a w klasztorze urządzono szpital istniejący do dziś.
=== Okres Ukraińskiej SRR ===
W Mościskach wraz z okolicznymi wioskami: Zakościele, Rzadkowice, Sułkowszczyzna, Rudniki (oprócz Zawady) do 1939 r. przeważali zdecydowanie Polacy. Przymusowych wysiedleniach społeczność polska Mościsk przerzedziła się o połowę. W miejscowościach tych żyje mieszana społeczność polsko-ukraińska. {{fakt|Przez okres rządów komunistycznych Polacy trwali w jedności, nie ulegali dyktaturze sowieckiej i stali na straży własnej wiary.}}
Wszystkie kościoły w Mościskach i okolicznych wsiach zostały zamknięte, oprócz kościoła pw. św. Mikołaja w [[Pnikut|Pnikucie]], gdzie wierni nie pozwolili na zamknięcie świątyni. Mimo braku księdza, ludzie sami zbierali się w niedzielę i święta na wspólną modlitwę.
=== Okres niepodległej Ukrainy ===
Po uzyskaniu niepodległości [[Ukraina|Ukrainy]] w 1991 r. sytuacja Polaków nieco się zmieniła. W 1989 r. powstało [[Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej]], oddział w Mościskach. Pierwszym prezesem została Wanda Pietraga. Później powstały także mniejsze oddziały w wioskach [[Strzelczyska]], [[Lipniki (rejon mościski)|Lipniki]], [[Pnikut]], [[Wolica (rejon mościski)|Lacka Wola]]. Przy Towarzystwie zaczął działalność chór „Mościskie Słowiki”.
Z inicjatywy Towarzystwa w 1989 r. przy ukraińskiej szkole średniej powstały klasy z [[Język polski|polskim językiem]] nauczania. Zaczęły odbywać się pierwsze lekcje religii w kościele parafialnym, powstały grupy młodzieżowe: schola i drużyna harcerska.
W mościskim dekanacie otwarto kościoły, które przez kilkadziesiąt lat pełniły funkcję magazynów, klubów, składów chemikaliów itp. Zaczęła się na nowo odradzać wolność, która była ograniczona lub w ogóle zakazana w Związku Sowieckim. W 1991 r. odzyskano kościół [[Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyny]] w Mościskach, a 21 grudnia nastąpiło otwarcie świątyni z udziałem biskupa [[Marcjan Trofimiak|Marcjana Trofimiaka]]. W tym czasie przybył też pierwszy redemptorysta o. Władysław Ziober, który w 1996 r. przywiózł z [[Tuchów|Tuchowa]] (k. [[Tarnów|Tarnowa]]) do Mościsk ikonę [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|Matki Bożej Nieustającej Pomocy]]. 28 września obraz został uroczyście wprowadzony do kościoła przy udziale, abpa Seniora [[Marian Jaworski|Mariana Jaworskiego]], metropolity [[Archidiecezja lwowska|archidiecezji lwowskiej]], bpa [[Bolesław Taborski (biskup)|Bolesława Taborskiego]] z [[Przemyśl]]a, bpa Kurta Krenna z [[Austria|Austrii]], wiceprowincjała oo. [[Redemptoryści|redemptorystów]] oraz wielu innych dostojnych gości i licznie zgromadzonej rzeszy wiernych.
26 czerwca 2001 we Lwowie [[Jan Paweł II]] pobłogosławił korony mościskiego obrazu MBNP, a 8 września tegoż roku odbyła się koronacja obrazu, której dokonał ks. kardynał Marian Jaworski. 27 czerwca 2002 świątynia klasztorna została wyniesiona do godności [[sanktuarium]] przez metropolitę lwowskiego ks. kardynała Mariana Jaworskiego.
W mieście znajduje się zbudowany z inicjatywy ukraińskich władz samorządowych pomnik [[Stepan Bandera|Stepana Bandery]]<ref>{{cytuj |czasopismo=Semper Fidelis |opis=Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich |data=styczeń-luty 2006 |s=17}}</ref>.
== Aktualna sytuacja ludności polskiej ==
Mościska są jednym z większych skupisk Polaków w obwodzie lwowskim. W 2007 r. rejonie mościskim zamieszkiwało ok. 5–6 tys. Polaków. W samych Mościskach jest niespełna 9 tys. mieszkańców, z czego Polacy stanowią 3200, czyli ok. 36%<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Rąkowski |imię = Grzegorz| tytuł = Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III Ziemia lwowska |miejsce = Pruszków |rok = 2007|strony = 488–489}}</ref>. Mościska są siedzibą dekanatu i władz rejonowych.
Centrum miasta pod względem przestrzennym zachowało swój historyczny kształt. Miasto w 2004 r. obchodziło jubileusze, a mianowicie: 760 lat od pierwszej wzmianki o miejscowości Mostycze (Mościska), w [[latopis]]ie halicko-wołyńskim, 600-lecie nadania [[Prawo magdeburskie|prawa magdeburskiego]], 600-lecie parafii i 400-lecie kościoła parafialnego, 400-lecie [[Cerkiew (budynek)|cerkwi]] Jura oraz 200-lecie cerkwi Pokrowy (Opieki Matki Boskiej).
W Mościskach działa oddział [[Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej|Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej]]<ref>[http://web.archive.org/web/20131203002840/http://tkpzl.lviv.ua/pl/pages/21/ Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej].</ref>. [[Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”|Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie]] ufundowała z okazji dziesięciolecia tamtejszego oddziału TKPZL sztandar. Przy Towarzystwie działają zespoły: męski chór kameralny i dziecięcy chór „Więcej Słońca”. Przy kościele działają zrzeszenia młodzieżowe – grupa „Emanuel” (35 osób), oaza młodzieżowa (20 osób), schola (20 osób), grupa ministrantów licząca ok. 70 osób, dziecięco-młodzieżowa „Róża różańcowa” (20 osób), „Grupa powołaniowa” (około 115 osób, starsi i młodzież) oraz drużyna harcerska. Przy kościele działają także inne kółka i zrzeszenia, np. „Grupa Intronizacji Chrystusa Króla”, „Rodzina Franciszkańska”, „Rodzina Rodzin”. W Mościskach jest też zgrupowanie Sióstr [[Honoratki|Honoratek]], które prowadzą katechezę, a także ochronkę dla przedszkolaków. W sąsiedniej wsi Krysowice działa Zgromadzenie Sióstr Służebniczek NMP prowadzących ochronkę dla 32 dzieci{{fakt}}.
== Zabytki ==
W XIV wieku ufundowano pierwszy drewniany kościół, wkrótce spalony przez [[Tatarzy|Tatarów]] i Wołochów w 1498 r. Następna świątynia murowana pw. św. Jana Chrzciciela, wzniesiona z inicjatywy proboszcza Bartłomieja z Rohatyna, została konsekrowana 8 stycznia 1604 przez biskupa przemyskiego [[Maciej Pstrokoński (zm. 1609)|Macieja Pstrokońskiego]].
Starosta mościski [[Jan Szczęsny Herburt]] w 1604 r. nadał przywilej na budowę cerkwi greckokatolickiej św. Jura w Mościskach, która powstała w 1604 r. i stoi do dziś w północno-wschodniej części miasta. W mieście znajdował się też kościół pw. [[Maria z Nazaretu|Maryi Panny]], który został zamknięty w 1788 r. przez cesarza [[Józef II Habsburg|Józefa II]], a w 1804 r. został nabyty przez [[Rusini|Rusinów]] (Ukraińców) za 300 złotych i zamieniony na prawosławną cerkiew Pokrowy Przenajświętszej Bogurodzicy.
Na Zakościelu, będącym dawniej odrębną miejscowością, a dziś południową dzielnicą Mościsk, stoi modrzewiowy kościół niegdyś parafialny pw. [[Archanioł Michał|Michała Archanioła]]. Pierwsza wzmianka o nim pochodząca z 1397 r. stwierdza, że był już wtedy „od dawna”. Do parafii mościskiej wcielono go na przełomie XVI i XVII w. W 1648 r. [[Kozacy]] spalili kościół wraz z wiernymi, którzy szukali w nim schronienia. Kościół; został odbudowany i stoi do dziś.
W Mościskach jest też klasztor i kościół dawniej oo. [[Dominikanie|dominikanów]] ufundowany przez Mikołaja Tarnowskiego [[kasztelan]]a [[Halicz (miasto)|halickiego]], za czasów [[Władysław III Warneńczyk|Władysława Warneńczyka]]. Za panowania Józefa II w 1788 r. świątynia została zamknięta i zamieniona na magazyn, a w 1858 r. miasto nabyło ją od rządu za protekcją Agenona [[Głuchowski|hr. Gołuchowskiego]]. Świątynia została odrestaurowana i przekazana w 1883 r. oo. [[Redemptoryści|redemptorystom]], którzy w tym samym czasie założyli w Mościskach dom zakonny. Tegoż roku z błogosławieństwem [[Leon XIII|papieża Leona XIII]] został przewieziony do tego kościoła przez o. [[Bernard Alojzy Łubieński|Bernarda Łubieńskiego]] [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy]]. W święto [[Narodzenie Najświętszej Maryi Panny|Narodzenia Maryi Panny]] 8 września odbyła się uroczysta instalacja obrazu. Tam też była siedziba [[nowicjat]]u zakonnego, a przez pewien czas także studentatu.
W sąsiedztwie miasta znajdował się otoczony wałami zamek, w którym rezydowali starostowie mościscy. Miasto miało też ratusz, rynek mury i wały obronne, w których znajdowały się bramy: Przemyska, Lwowska i Tkacka oraz Baszta [[Sambor (miasto)|Samborska]]. Szczątki tych zabudowań można zauważyć w północno-wschodniej części miasta. Fortyfikacja ta miała na wyposażeniu 40 dział wałowych i kilkadziesiąt [[falkonet|śmigownic]] żelaznych, z których ostatnie zostały zabrane do arsenału lwowskiego w 1849 r.
== Związani z Mościskami ==
{{kategoria główna|Ludzie związani z Mościskami}}
* [[Marian Cichosz]] (ur. 17 czerwca 1954 w Mościskach) – [[Polska|polski]] polityk, [[senator]] IV kadencji, w l. 2007-20092007–2009 wiceminister sprawiedliwości, od 2011 wiceprezes [[Najwyższa Izba Kontroli|NIK]]
* [[Józef Kisielewski (pisarz)|Józef Kisielewski]] (ur. 26 lutego 1905 w Mościskach, zm. 20 lipca 1966 w [[Bandon (Irlandia)|Bandon]] w [[Irlandia|Irlandii]]) – polski pisarz, dziennikarz, członek [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwa Narodowego]].
* [[Jan Legowicz]] (ur. 9 sierpnia 1909 w Mościskach, zm. 27 października 1992 w [[Warszawa|Warszawie]]) – polski filozof i historyk filozofii, profesor
| 