Mościska: Różnice pomiędzy wersjami

{{ISGInne znaczenia|miasta na Ukrainie|[[Mościska (ujednoznacznienie)|inne znaczenia słowa Mościska]]}}

|nazwa oryginalna = {{k|uk|Мостиська}}

|herb alt zdjęcia = POL Mościska XVw COA.svg

|państwo = UKRUA-46

|zarządzający = SerhijMirosława StorożukPelc

|rok = 20192022

|liczba ludności = 94119103<ref>[http://db.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2022/zb_Сhuselnist.pdf Чисельність наявного населення України на 1 січня 20192022 року. Державна служба статистики України. Київ, 20192022. стор.5033.]</ref>

|kod mapy = UA-46Rejon jaworowski

[[Miasto królewskie]] lokowane w 1404 roku<ref>{{cytuj |autor = Zenon Guldon, Jacek Wijaczka |tytuł = Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku |czasopismo = Czasy Nowożytne |numer = 21 |data = 2008 |s = 169}}</ref>, należące do starostwa mościskiego, w 1627 roku leżało w [[ziemia przemyska|ziemi przemyskiej]] [[województwo ruskie|województwa ruskiego]]<ref>{{cytuj |autor = Ewa Danowska |tytuł = „Chleb dobrze zasłużonym”. Lustracja starostwa mościskiego z 1627 r. |czasopismo = Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie |wydanie = R. 62 |data = 2017 |s = 31}}</ref>.

W XI wieku tereny te prawdopodobnie należały do [[Lędzianie|Lędzian]]. W ''[[Geograf Bawarski|Geografie Bawarskim]]'' Lędzianie występują pod nazwą ''Lendizi''; posiadają 98 grodów.

W najstarszej kronice kronikarza ruskiego [[Nestor (kronikarz)|Nestora]] z roku 981 jest pierwsza wzmianka o terenach, na których położone są Mościska: „poszedł [[Włodzimierz I Wielki|Włodzimierz]] na [[Lędzianie|Lachów]] i zajął im grody ich [[Przemyśl]], [[Grody Czerwieńskie|Czerwień]] i inne grody mnogie, które i do dziś są pod Rusią”. Możliwe, że wcześniej tereny te należały do państwa [[Mieszko I|Mieszka I]]{{fakt|data=2020-07}}. W czasie wyprawy wojennej w 1018&nbsp; r. odbił te tereny [[Bolesław I Chrobry]]. Polska ponownie utraciła je w roku 1031. Z powrotem przyłączył je [[Bolesław II Szczodry]] w 1069&nbsp; r., a znów je utracił [[Władysław I Herman]], gdy zostały włączone do [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Kolejna wzmianka pochodzi z czasów, gdy ziemia ta należała do książąt ruskich. ''[[Kodeks Hipacki|Latopis Hipack]]'' z roku 1150 podaje, że król węgierski [[Gejza II]] „przeszedł góry i wziął gród [[Sanok]] i [[posadnik]]a jego i wiosek w [[Ziemia przemyska|Przemyskiem]] wiele zajął”. W 1340&nbsp; r. w drodze spadku nabył te ziemie [[Kazimierz III Wielki]], włączając do [[Zjednoczone Królestwo Polskie|Królestwa Polskiego]].

W [[latopis]]ie [[Księstwo halicko-wołyńskie|halicko-wołyńskim]] znajduje się pierwszy pisemny dokument z 1244&nbsp; r., który wspomina, że na rzece ''Siczyci'' (stara nazwa [[Siczna|Sicznej]]) w pobliżu ''Mostycz'' (stara nazwa Mościsk) doszło do bitwy między wojskami kniaziów [[Daniel Halicki|Daniela Halickiego]] i [[Rościsław Michajłowicz|Rościsława Michajłowicza]].

=== Okres I RzeczypospolitejRzeczpospolita ===

Po sukcesji ziem na Rusi Halickiej, w tym Mościsk, przez Kazimierza Wielkiego w XIV&nbsp; w., były one aż do rozbiorów niezmiennie w granicach [[I Rzeczpospolita|Rzeczypospolitej]], do roku 1772 [[ziemia przemyska]], [[województwo ruskie]]. W 1404&nbsp; r. król [[Władysław II Jagiełło]] nadał [[prawo magdeburskie|prawa magdeburskie]] (miejskie).

W 1568 roku miasto uzyskało [[Privilegium de non tolerandis Judaeis|przywilej ''de non tolerandis Judaeis'']]<ref>{{cytuj |autor = Maurycy Horn |tytuł = Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej |czasopismo = Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego |data = 1974 |numer = 2 (90) |s = 11}}</ref>. Mościska wraz z okolicznymi wioskami do 80. lat XVI&nbsp; w. należały do starostwa przemyskiego, dopiero po reformie administracyjnej stały się siedzibą starostwa, do którego należało miasto z 11 wioskami. Pierwszym starostą mościskim został [[Jan Szczęsny Herburt]]. W 1787&nbsp; r. rząd austriacki oddał starostwo mościskie [[Ignacy Cetner|Ignacemu hr. Cetnarowi]] jako częściowy ekwiwalent za zabrane Nadwórne.

W XV i XVI wieku Mościska kilkakrotnie były niszczone przez najeźdźców: [[Wołosi|Wołochów]] w 1498&nbsp; r., [[Turcy|Turków]] i [[Tatarzy|Tatarów]] w 1524&nbsp; r. Najazdy spowodowały zubożenie miejscowej ludności. Aby ulżyć doli mieszkańców królowie zwalniali często mieszczan od podatków. Np. w XVI&nbsp; w. zostali oni zwolnieni z płacenia [[myto|myta]] na terenie całego Królestwa Polskiego, co znacznie poprawiło sytuację materialną miasta.

=== ZaboryOkres zaborów ===

Kiedy wojska sowieckie 17 września 1939 zajęły wschodnie tereny Polski rozpoczęły się czystki ludności polskiej, która była przymusowo wysiedlana na [[Syberia|Syberię]] lub skazywana na pobyt w [[gułag]]u. Po wkroczeniu wojsk niemieckich nastąpiła całkowita eksterminacja miejscowej społeczności żydowskiej, wywiezionej do obozów w [[Obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]] i [[Jaworów (miasto)|Jaworowie]]. Nieliczni przeżyli wyemigrowali.

Jesienią 1945 r. zaczęły się wysiedlenia ludności polskiej, które trwały do 1948&nbsp; r. W ich ramach większość Polaków wysiedlono w nowe granice Polski. Podobny los spotkał też ojców i braci zakonnych z Klasztoru Redemptorystów w Mościskach. Wyjechali oni w dwóch turach w lipcu-sierpniu 1946&nbsp; r., zabierając z sobą obraz [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|Matki Bożej Nieustającej Pomocy]], a także [[ornat]]y, figury, rzeźby i stacje [[Droga krzyżowa|drogi krzyżowej]]. Mimo nacisku ze strony władz sowieckich pozostało jednak pięciu ojców zakonnych i dwóch braci. 14 maja 1948 [[NKWD]] ich aresztowało, a o. K. Lendziona i o. M. Karasia wywieziono do łagrów w głąb Rosji. Kościół został zamknięty i zamieniony na magazyn, a w klasztorze urządzono szpital istniejący do dziś.

=== Okres UkraińskiejUkraińska SRR ===

W Mościskach wraz z okolicznymi wioskami: [[Zakościele (Mościska)|Zakościele]], [[Rzadkowice (Mościska)|Rzadkowice]], [[Sułkowszczyzna]], [[Rudniki (Mościska)|Rudniki]] (oprócz Zawady) do 1939&nbsp; r. przeważali zdecydowanie Polacy. Po przymusowych wysiedleniach społeczność polska Mościsk zmniejszyła się o połowę. W miejscowościach tych żyje mieszana społeczność polsko-ukraińska. {{fakt|data=2020-07|Przez okres rządów komunistycznych Polacy trwali w jedności, nie ulegali dyktaturze sowieckiej i stali na straży własnej wiary.}}

Wierni z okolicy zjeżdżali się do jedynego działającego kościoła w Mościskach, pw. św. [[Jan Chrzciciel|Jana Chrzciciela]]. Mimo nacisków ze strony miejscowych władz był on przez cały czas otwarty. Aby kościół mógł normalnie funkcjonować, trzeba było opłacać podatki w wysokości 6 tys. [[Rubel|rubli]] rocznie. Nieopłacenie w terminie mogło zakończyć się zamknięciem świątyni. Jednak postawa społeczności polskiej mościskiego [[dekanat]]u wspierała kościół parafialny i nie pozwoliła na zamknięcie świątyni. Dzięki ich wspólnej inicjatywie powstała tzw. „dwudziestka”, do której wchodzili parafianie z całego dekanatu. To nieformalne ciało zajmowało się sprawami organizacyjnymi kościoła{{fakt|data=2020-07}}.

=== OkresNiepodległa niepodległej UkrainyUkraina ===

Po uzyskaniu niepodległości [[Ukraina|Ukrainy]] w 1991 r. sytuacja Polaków nieco się zmieniła. W 1989&nbsp; r. powstało [[Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej]], oddział w Mościskach. Pierwszym prezesem została Wanda Pietraga. Później powstały także mniejsze oddziały w wioskach [[Strzelczyska]], [[Lipniki (rejon mościski)|Lipniki]], [[Pnikut]], [[Wolica (rejon mościski)|Lacka Wola]]. Przy Towarzystwie zaczął działalność chór „Mościskie Słowiki”.

W mościskim dekanacie otwarto kościoły, które przez kilkadziesiąt lat pełniły funkcję magazynów, klubów, składów chemikaliów itp. Zaczęła się na nowo odradzać wolność, która była ograniczona lub w ogóle zakazana w Związku Sowieckim. W 1991&nbsp; r. odzyskano kościół [[Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyny]] w Mościskach, a 21 grudnia nastąpiło otwarcie świątyni z udziałem biskupa [[Marcjan Trofimiak|Marcjana Trofimiaka]]. W tym czasie przybył też pierwszy redemptorysta o. Władysław Ziober, który w 1996&nbsp; r. przywiózł z [[Tuchów|Tuchowa]] (k. [[Tarnów|Tarnowa]]) do Mościsk ikonę [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|Matki Bożej Nieustającej Pomocy]]. 28 września obraz został uroczyście wprowadzony do kościoła przy udziale, abpa seniora [[Marian Jaworski|Mariana Jaworskiego]], metropolity [[Archidiecezja lwowska|archidiecezji lwowskiej]], bpa [[Bolesław Taborski (biskup)|Bolesława Taborskiego]] z [[Przemyśl]]a, bpa Kurta Krenna z [[Austria|Austrii]], wiceprowincjała oo. [[Redemptoryści|redemptorystów]] oraz wielu innych dostojnych gości i licznie zgromadzonej rzeszy wiernych.

W mieście znajduje się zbudowany z inicjatywy ukraińskich władz samorządowych pomnik [[Stepan Bandera|Stepana Bandery]]<ref>{{cytuj |czasopismo = Semper Fidelis|opis=Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich |data = styczeń-luty 2006 |s = 17}}</ref>.

Mościska są jednym z większych skupisk Polaków w obwodzie lwowskim. W 2007&nbsp; r. rejonie mościskim zamieszkiwało ok. 5–6 tys. Polaków. W samych Mościskach jest niespełna 9 tys. mieszkańców, z czego Polacy stanowią 3200, czyli ok. 36%<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Rąkowski |imię = Grzegorz| |tytuł = Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Część III Ziemia lwowska |miejsce = Pruszków |rok = 2007 |strony = 488–489}}</ref>. Mościska są siedzibą dekanatu i władz rejonowych.

Centrum miasta pod względem przestrzennym zachowało swój historyczny kształt. Miasto w 2004&nbsp; r. obchodziło jubileusze, a mianowicie: 760 lat od pierwszej wzmianki o miejscowości Mostycze (Mościska), w [[latopis]]ie halicko-wołyńskim, 600-lecie nadania [[Prawo magdeburskie|prawa magdeburskiego]], 600-lecie parafii i 400-lecie kościoła parafialnego, 400-lecie [[Cerkiew (budynek)|cerkwi]] Jura oraz 200-lecie cerkwi Pokrowy (Opieki Matki Boskiej).

W Mościskach działa oddział [[Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej|Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej]]<ref>[{{Cytuj stronę | url = http://tkpzl.lviv.ua/pl/pages/21/ | tytuł = Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej | opublikowany = tkpzl.lviv.ua | archiwum = https://web.archive.org/web/20131203002840/http://tkpzl.lviv.ua/pl/pages/21/ Towarzystwo| Kulturyzarchiwizowano Polskiej= Ziemi Lwowskiej]2013-12-03}}.</ref>. [[Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie” im. Jana Olszewskiego|Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie]] ufundowała z okazji dziesięciolecia tamtejszego oddziału TKPZL sztandar. Przy Towarzystwie działają zespoły: męski chór kameralny i dziecięcy chór „Więcej Słońca”. Przy kościele działają zrzeszenia młodzieżowe – grupa „Emanuel” (35 osób), oaza młodzieżowa (20 osób), schola (20 osób), grupa ministrantów licząca ok. 70 osób, dziecięco-młodzieżowa „Róża różańcowa” (20 osób), „Grupa powołaniowa” (około 115 osób, starsi i młodzież) oraz drużyna harcerska. Przy kościele działają także inne kółka i zrzeszenia, np. „Grupa Intronizacji Chrystusa Króla”, „Rodzina Franciszkańska”, „Rodzina Rodzin”. W Mościskach jest też zgromadzenie sióstr [[Honoratki|honoratek]], które prowadzą katechezę, a także ochronkę dla przedszkolaków. W sąsiedniej wsi Krysowice działa Zgromadzenie Sióstr Służebniczek NMP prowadzących ochronkę dla 32 dzieci{{fakt|data=2020-07}}.

W 2002 r. w Mościskach otwarto szkołę średnią z polskim językiem nauczania, do której uczęszcza 250 uczniów. Nieopodal we wsi Strzelczyska 1 września 2003 r. otwarto piątą na Ukrainie, a drugą w rejonie mościskim 9-letnią szkołę podstawową z polskim językiem nauczania, w której uczy się 135 uczniów. W obydwu szkołach są klasy komputerowe i biblioteka{{fakt|data=2020-07}}.

W XIV wieku ufundowano pierwszy drewniany kościół, wkrótce spalony przez [[Tatarzy|Tatarów]] i Wołochów w 1498&nbsp; r. Następna świątynia murowana pw. św. Jana Chrzciciela, wzniesiona z inicjatywy proboszcza Bartłomieja z Rohatyna, została konsekrowana 8 stycznia 1604 przez biskupa przemyskiego [[Maciej Pstrokoński (zm. 1609)|Macieja Pstrokońskiego]].

Starosta mościski [[Jan Szczęsny Herburt]] w 1604 r. nadał przywilej na budowę cerkwi greckokatolickiej św. Jura w Mościskach, która powstała w 1604&nbsp; r. i stoi do dziś w północno-wschodniej części miasta. W mieście znajdował się też kościół pw. [[Maria z Nazaretu|Maryi Panny]], który został zamknięty w 1788&nbsp; r. przez cesarza [[Józef II Habsburg|Józefa II]], a w 1804&nbsp; r. został nabyty przez [[Rusini|Rusinów]] (Ukraińców) za 300 złotych i zamieniony na prawosławnągreckokatolicką cerkiew Pokrowy Przenajświętszej Bogurodzicy.

Na Zakościelu, będącym dawniej odrębną miejscowością, a dziś południową dzielnicą Mościsk, stoi modrzewiowy kościół niegdyś parafialny pw. [[Archanioł Michał|Michała Archanioła]]. Pierwsza wzmianka o nim pochodząca z 1397&nbsp; r. stwierdzapodaje, że był już wtedy „od dawna”. Do parafii mościskiej wcielono go na przełomie XVI i XVII&nbsp; w. W 1648&nbsp; r. [[Kozacy]] spalili kościół wraz z wiernymi, którzy szukali w nim schronienia; został odbudowany i stoi do dziś.

W Mościskach jest też klasztor i kościół dawniej oo. [[Dominikanie|dominikanów]] ufundowany przez Mikołaja Tarnowskiego [[kasztelan]]a [[Halicz (miasto)|halickiego]], za czasów [[Władysław III Warneńczyk|Władysława Warneńczyka]]. Za panowania Józefa II w 1788&nbsp; r. świątynia została zamknięta i zamieniona na magazyn, a w 1858&nbsp; r. miasto nabyło ją od rządu za protekcją Agenona [[Głuchowski|hr. Gołuchowskiego]]. Świątynia została odrestaurowana i przekazana w 1883&nbsp; r. oo. [[Redemptoryści|redemptorystom]], którzy w tym samym czasie założyli w Mościskach dom zakonny. Tegoż roku z błogosławieństwem [[Leon XIII|papieża Leona XIII]] został przewieziony do tego kościoła przez o. [[Bernard Alojzy Łubieński|Bernarda Łubieńskiego]] [[Obraz Najświętszej Maryi Panny Nieustającej Pomocy|obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy]]. W święto [[Narodzenie Najświętszej Maryi Panny|Narodzenia Maryi Panny]] 8 września odbyła się uroczysta instalacja obrazu. Tam też była siedziba [[nowicjat]]u zakonnego, a przez pewien czas także studentatu[[studentat]]u.

W sąsiedztwie miasta znajdował się otoczony wałami zamek, w którym rezydowali starostowie mościscy. Miasto miało też ratusz, rynek mury i wały obronne, w których znajdowały się bramy: Przemyska, Lwowska i Tkacka oraz Baszta [[Sambor (miasto)|Samborska]]. Szczątki tych zabudowań można zauważyć w północno-wschodniej części miasta. Fortyfikacja ta miała na wyposażeniu 40 dział wałowych i kilkadziesiąt [[falkonet|śmigownic]] żelaznych, z których ostatnie zostały zabrane do arsenału lwowskiego w 1849&nbsp; r.