Cyraneczka (zwyczajna): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m MalarzBOT: regeneracja szablonu {{Zwierzę infobox}} + WP:SK |
m Bot archiwizuje liki do https://natura2000.gdos.gov.pl/files/ |
||
| (Nie pokazano 64 wersji utworzonych przez 34 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{
{{Zwierzę infobox
|nazwa zwyczajowa = Cyraneczka zwyczajna
|nazwa łacińska = ''Anas crecca''
|TSN = 175081
|zoolog = [[
|okres istnienia =
|grafika =
|opis grafiki =
|alt grafiki =
|2. grafika = Common Teal (Anas crecca) near Hodal, Haryana W IMG 6509.jpg
|opis 2. grafiki =
|alt 2. grafiki =
|typ = [[strunowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
|gromada = [[ptaki]]
|podgromada = [[Neornithes]]
|
|rząd = [[blaszkodziobe]]
|rodzina = [[kaczkowate]]
|podrodzina = [[kaczki]]
|plemię = [[
|rodzaj = ''[[Anas]]''
|gatunek = cyraneczka zwyczajna
|synonimy = * ''Nettion crecca'' <small>(Linnaeus, 1758)</small>{{odn|Carboneras|1992|s=602}}
|ranga podtaksonu = [[Podgatunek|Podgatunki]]
|podtaksony = * ''A. c. crecca'' <small>Linnaeus, 1758</small>
* ''A. c. carolinensis'' <small>J.F. Gmelin, 1789</small>
|status IUCN = LC
|IUCN id =
|mapa występowania = Anas carolinensis & Anas crecca
|opis mapy występowania = {{legenda|#
|wikispecies = Anas crecca
|commons = Category:Anas crecca
}}
'''Cyraneczka zwyczajna'''{{r|Mielczarek&Kuziemko}}, '''cyraneczka'''{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=79}} (''Anas crecca'') – [[Gatunek (biologia)|gatunek]] wędrownego [[Ptaki|ptaka]] wodnego z [[Rodzina (biologia)|rodziny]] [[kaczkowate|kaczkowatych]] (Anatidae). Przeloty w marcu–kwietniu oraz sierpniu–październiku.
== Systematyka ==
Wyróżniono dwa podgatunki ''A. crecca''{{r|hbwalive|Mielczarek&Kuziemko}}:
* '''cyraneczka zwyczajna''' (''A. crecca crecca'') – cała [[Europa]] aż po [[Ural]] oraz pas [[Klimat umiarkowany|klimatu umiarkowanego]] i [[Klimat subpolarny|subpolarnego]] w [[Azja|Azji]], ponadto [[Aleuty]]. Zimuje w południowo-zachodniej Europie i wybrzeżach [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]], [[Afryka|Afryce]] i [[Azja Południowa|Azji Południowej]].
* '''[[cyraneczka karolińska]]''' (''A. crecca carolinensis'') – północna [[kraina nearktyczna|Nearktyka]]. Część systematyków traktuje ją jako odrębny gatunek{{r|ioc|iucn2}}.
Podgatunek ''nimia'', do którego proponowano zaliczyć populację z Aleutów{{r|ibc}}, został [[Synonim (taksonomia)|zsynonimizowany]] z [[podgatunek nominatywny|podgatunkiem nominatywnym]]{{r|ioc}}.
== Morfologia ==
[[Plik:Anas querquedula Anas crecca Anas falcata.jpg|thumb|left|Dla porównania cyraneczka (z lewej), [[Cyranka zwyczajna|cyranka]] (w środku z góry) i [[czuprynka]] (z prawej)]]
; '''Cechy gatunku''': Najmniejsza kaczka pływająca Europy. Samiec w [[Szata godowa|szacie godowej]] ma kasztanowatą głowę i górną część szyi. Bok głowy z zielono-czarnym pasem z połyskiem, od koloru kasztanowego oddziela tę plamę żółto-biała otoczka, które następnie łączy się u nasady dzioba. Pierś kremowa z ciemnymi cętkami. Grzbiet i boki sinoszare z drobnym poprzecznym prążkowaniem. Tył grzbietu szarobrązowy. Na skrzydle [[lusterko]] w kolorze zielonkawej plamy na głowie, u obu płci. Samica z wierzchu brązowa z ciemnym cętkowanym deseniem. Spód biały. Podobnie wyglądają młodociane i samiec w [[szata spoczynkowa|szacie spoczynkowej]].
: Spotkać ją można w stadach mieszanych z innymi kaczkami, ale trzyma się wtedy w osobnych grupkach. Wyróżnia się tym, że rzadko wyciąga szyję i jest mniejsza od reszty. Kaczor odzywa się wysokim „krek”, a kaczka szybko powtarzającym się „ke ke ke”.
; '''Wymiary średnie'''{{odn|Carboneras|1992|s=602}}{{odn|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990|s=79}}{{odn |Sterry|Cleave|Clements|Goodfellow|2002|s=70}}:
*
* Długość skrzydła 16–20 cm
* Rozpiętość skrzydeł 58–65 cm
* Masa ciała 200–450 g
== Ekologia ==
; '''Biotop''': Różnorodne śródlądowe porośnięte roślinnością zbiorniki wodne, preferuje jednak niewielkie, gęsto zarośnięte oczka, stawy, rzeki o powolnym nurcie, bagna.
; '''Toki''': Pojawia się na wiosnę po stopieniu lodów. Dobierają się w pary wśród zimujących stad, więc przylatują parami. Toki są bardzo hałaśliwe, do tego stopnia, że słychać cały dźwięczny chór nawoływań. Odbywają się grupowo już na jesieni, a w odróżnieniu od [[Krzyżówka (ptak)|krzyżówki]] każdy samiec aktywnie poszukuje samicy<ref>Miroslav Bouchner, ''Cyraneczka'' [w:] ''Zwierzęta łowne'', wyd. Delta, Warszawa 1992.</ref>.
; '''Gniazdo''': Na lądzie, w pewnym oddaleniu od wody, ukryte w gęstej roślinności, trawie, [[turzyca]]ch, trzcinach i pałkach oraz pod krzakami. Budowane przez samicę. Stanowi je płytka jamka wysłana częściami roślin, które zbierze w pobliżu. Stopniowo w czasie wysiadywania wyścieła je ciemnym puchem i jasnymi piórami z dwoma ciemnymi plamkami.
[[Plik:Anas crecca MHNT.ZOO.2010.11.18.3.jpg|thumb|lewo|Jaja]]
[[Plik:Eurasian Teal (Anas crecca) (W1CDR0001378 BD3).ogg|mały|240px|Głos cyraneczki nagrany na wyspie [[Brownsea]] w hrabstwie [[Dorset]], Anglia]]
; '''Jaja''': W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 5–16 jaj (zwykle 8–11){{odn|Carboneras|1992|s=602}} w kolorze żółtobiałym z zielonkawym odcieniem.
; '''Okres lęgowy''': Jaja wysiadywane „twardo” przez okres 21–23 dni przez samicę{{odn|Carboneras|1992|s=602}}. Odlatuje z niego w razie niebezpieczeństwa lub zakłócenia spokoju dopiero w ostatniej chwili. Samiec w tym czasie znajduje się na wodzie w pobliżu gniazda. Pisklęta są [[zagniazdowniki|zagniazdownikami]]. Potomstwem opiekuje się wyłącznie samica, która prowadzi kaczęta od razu po obeschnięciu nad wodę. W pierwszych dniach po wykluciu wraca z nimi do gniazda dla odpoczynku. Pisklęta w puchu są bardzo podobne do młodych kaczki krzyżówki, choć są mniejsze i mają ciemny pasek pod okiem. Z końcem lata i na jesieni cyraneczki zbierają się w stada, które liczą tysiące osobników. Na zimowiska odlatują we wrześniu lub październiku. Dojrzałość płciową osiągają ok. 1 roku życia{{odn|Carboneras|1992|s=602}}.
; '''Pożywienie''': Wiosną i latem to głównie pokarm zwierzęcy, jesienią i zimą – roślinny. Pożywienia szukają w wodzie, w płytkim mule i szlamie, przegrzebując dno.
== Status i ochrona ==
W [[Czerwona księga gatunków zagrożonych|Czerwonej księdze gatunków zagrożonych]] [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN)]] został zaliczony do kategorii LC ([[Gatunek najmniejszej troski|najmniejszej troski]]){{r|iucn}}. IUCN od 2020 roku uznaje cyraneczkę karolińską za osobny gatunek i również zalicza go do kategorii najmniejszej troski{{r|iucn2}}. Liczebność światowej populacji cyraneczki (''A. crecca crecca'') szacuje się na około 2,8 miliona dorosłych osobników, a cyraneczki karolińskiej (''A. crecca carolinensis'') na około 3,9 miliona dorosłych osobników{{r|iucn2}}.
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 31 grudnia<ref>Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 24 czerwca 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne ({{Dziennik Ustaw|2021|1244}}).</ref>{{refn|grupa=uwaga|Do lipca 2021 r. obowiązywał termin od 15 sierpnia do 21 grudnia<ref>Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne ({{Dziennik Ustaw|2005|48|459}}).</ref>.}}. W latach 2013–2018 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 1300–1700{{r|biuletyn2019}}. Ze względu na niewielką liczebność polskiej populacji lęgowej cyraneczki oraz potwierdzony spadek liczebności populacji lęgowych w Finlandii i Rosji (zimujących m.in. w Polsce i stanowiących tu zapewne główny przedmiot polowań), Polski Komitet Krajowy [[Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody|Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody]] (IUCN) w maju 2019 r. przyjął uchwałę wzywającą do objęcia jej ścisłą ochroną gatunkową{{odn|Wylegała|Ławicki|2019|s=20}}.
== Zobacz też ==
== Uwagi ==
{{Uwagi}}
== Przypisy ==
<references>
# <ref name="biuletyn2019">{{Cytuj pismo | autor = Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. | tytuł = Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia | czasopismo = Biuletyn Monitoringu Przyrody | wolumin = 20 | strony = 1–80 | data = 2019 | url = https://otop.org.pl/wp-content/uploads/2020/03/Biuletyn20_2019.pdf}}</ref>
# <ref name="hbwalive">{{cytuj książkę| autor = J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.)| tytuł = Handbook of the Birds of the World Alive |url = http://www.hbw.com/|rok = 2017|autor r = C. Carboneras, D.A. Christie & G.M. Kirwan |rozdział = Common Teal (''Anas crecca'')| adres rozdziału = http://www.hbw.com/node/52868| wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|język = en |data dostępu = 2019-05-06}}</ref>
# <ref name="ibc">{{Cytuj stronę | url = http://ibc.lynxeds.com/species/common-teal-anas-crecca | tytuł = Common Teal (''Anas crecca'') | opublikowany = IBC: The Internet Bird Collection | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20160313142452/http://ibc.lynxeds.com/species/common-teal-anas-crecca | zarchiwizowano = 2016-03-13}}</ref>
# <ref name="ioc">{{Cytuj stronę | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/waterfowl/ | tytuł = Screamers, ducks, geese, swans | autor = F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.) | opublikowany = IOC World Bird List (v11.1) | język = en | data dostępu = 2021-04-20}}</ref>
# <ref name="iucn2">{{IUCN | id = 22729498 | nazwa = Anas carolinensis | data dostępu = 2021-04-20}}</ref>
# <ref name="Mielczarek&Kuziemko">Systematyka i nazwy polskie za: {{cytuj stronę|url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/nonpasserines1.html#Anatini |tytuł = Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05)|autor = P. Mielczarek & M. Kuziemko |opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata|data dostępu = 2021-04-20}}</ref>
</references>
== Bibliografia ==
* {{cytuj książkę |nazwisko=Stastny |imię=Karel
* {{cytuj książkę|autor = Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal| tytuł = Handbook of the Birds of the World |część = 1|tytuł części = Ostrich to Ducks |rozdział = Family Anatidae (Ducks, geese and Swans)|nazwisko r = Carboneras| imię r = Carles | rok = 1992|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|isbn = 84-87334-10-5|strony = |język = en| odn = tak}}
* {{cytuj książkę|autor = [[Przemysław Busse]] (red.), [[Zygmunt Czarnecki (ornitolog)|Zygmunt Czarnecki]], [[Andrzej Dyrcz]], Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech |tytuł = Ptaki |url = |tom = I|rok = 1990|wydawca = Wiedza Powszechna|miejsce = Warszawa|seria = Mały słownik zoologiczny|isbn = 83-214-0563-0 | odn={{odn/id|Busse|Czarnecki|Dyrcz|Gromadzki|1990}}}}
* {{cytuj książkę | nazwisko = Sterry| imię = Paul|nazwisko2 = Cleave|imię2 = Andrew|nazwisko3 = Clements|imię3 = Andy|nazwisko4 = Goodfellow|imię4 = Peter|tytuł = Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany|wydawca = Horyzont| miejsce = Warszawa| rok = 2002| isbn = 83-7311-341-X|odn = tak}}
* {{cytuj książkę|nazwisko = Wylegała |imię = Przemysław |nazwisko2 = Ławicki |imię2 = Łukasz |tytuł= Głowienka, czernica, cyraneczka, łyska – stan populacji w Polsce i wpływ gospodarki łowieckiej. Opinia na potrzeby Polskiego Komitetu Krajowego IUCN |url=https://www.iucn.org.pl/images/Publikacje/Eksprtyza-IUCN_wgladowka.pdf |wydawca=PTOP Salamandra| miejsce=Poznań| rok=2019| isbn= 978-83-935073-9-9 | odn={{odn/id|Wylegała|Ławicki|2019}}}}
== Linki zewnętrzne ==
* {{Cytuj stronę | url = https://ebird.org/species/gnwtea | tytuł = Zdjęcia i nagrania audiowizualne | praca = eBird | opublikowany = Cornell Lab of Ornithology | język = en}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Gromadzki (red.) |imię = M. |tytuł = Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny |wydawca = Ministerstwo Środowiska |miejsce = Warszawa |data = 2004 |strony = 136–139 |tom = 7 |tytuł tomu = Ptaki (część I) |rozdział = ''Anas crecca'' (Cyraneczka) |adres rozdziału = https://web.archive.org/web/20240705020458/http://natura2000.gdos.gov.pl/files/artykuly/52989/a052_Cyraneczka.pdf |isbn = 83-86564-43-1}}
* [http://ptaki.info/cyraneczka opis na stronie ptaki.info]
{{Zwierzęta łowne w Polsce}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Kaczkowate]]
[[Kategoria:Ptaki Afryki]]
[[Kategoria:Ptaki Europy]]
[[Kategoria:Ptaki Ameryki Północnej]]
[[Kategoria:Ptaki Azji]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]
| |||