Orchan: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
→Podboje: Rozwinięcie |
||
| (Nie pokazano 23 wersji utworzonych przez 8 użytkowników) | |||
Linia 3:
|władca = Orchan
|imiona =
|grafika = Orhan I.jpg
|opis grafiki =
|herb =
|opis herbu =
|faksymile = Tughra of Orhan.JPG
|opis faksymile = [[Tugra]] Orhana I
|dewiza =
|1. tytuł = [[Władcy Turcji|Bej osmański]]
|1.
|1.
|1. do = 1362
|1. koronacja =
|1. poprzednik = [[Osman I]]
|1. następca = [[Murad I]]
|dynastia = [[Osmanowie]]
|data urodzenia = [[1281
|miejsce urodzenia =
|data śmierci = [[1362]]
|miejsce śmierci =
|przyczyna śmierci =
▲ |miejsce spoczynku = Bursa
|ojciec = [[Osman I]]
|matka = {{link-interwiki|Mal hatun|Q=Q1057754|tekst=Malhun
|rodzeństwo = {{fakt|Alaaddin Bey|data=2024-09}}<br
|1. związek = żona
|1. związek z =
|1. związek od =
|1. związek do =
|1. dzieci =
|2. związek
▲ |2. związek z = Nilüfer Hatun
|2. związek od =
|2. związek do =
|2. dzieci = [[Murad I]]
|3. związek = żona
|3. związek z =
|3. związek od =
|3. związek do =
|3. dzieci =
|4. związek = żona
|4. związek z = {{fakt|Eftandise Hatun|data=2024-09}}
|4. związek od =
|4. związek do =
|4. dzieci =
|moneta =
|opis monety =
|odznaczenia =
|commons = Category:Orhan
Linia 57 ⟶ 54:
|wikicytaty =
}}
'''Orchan''', {{fakt|także '''Orhan''' lub '''Urchan'''|data=2024-07}} ({{fakt|ur. [[1281]]
W trakcie swojego panowania rozszerzył terytorium swojego państwa, w znacznej części korzystając z konfliktów o władzę w [[Cesarstwo Bizantyńskie|Cesarstwie Bizantyjskim]]. Na zachodzie zdobyte zostały tereny przy [[Dardanele|Dardanelach]] oraz [[Gallipoli (półwysep)|półwysep Galipolli]], będący pierwszą zdobyczą osmańską w [[Europa|Europie]]. Na północy terytoria graniczyły z [[Konstantynopol]]em a na wschodzie dosięgły [[Ankara|Ankary]].
[[Plik:Orhan I area map.png|240px|left|thumb|Władztwo osmańskie w latach panowania Orhana I (1326-1361)]]▼
== Życiorys ==
{{fakt|Orchan został urodzony w roku [[1281]]|data=2024-07}}. Jego ojcem był założyciel dynastii osmańskiej [[Osman I]] a matką według tradycji {{link-interwiki|Mal hatun|Q=Q1057754|tekst=Malhun}}. Imię Malhun może być zniekształconą wersją Malhatun córki Ömer Beja występującej jako świadek w dokumencie powierniczym Orchana{{odn|Imber|2023|s=25,121}}.
Około roku 1324{{odn|Imber|2023|s=25}}/1326{{odn|Reychman|1973|s=42}} przejął władzę w Imperium Osmańskim po swoim ojcu Osmanie I. Według tradycji wywodzącej się z XV nastąpiło to jeszcze w trakcie życia jego ojca. Według innego tradycyjnego źródła {{link-interwiki|Alaeddin Pasha|Q=Q720989|tekst=Ali Pasza}}, brat Orchana, zrzekł się władzy i poszedł w kierunku życia kontemplacyjnego (Jest to jednak uważane za legendę mającą dać model wzorowego przekazania władzy w obliczu późniejszych krwawych sytuacji).{{odn|Imber|2023|s=130}}. Po śmierci swojego ojca Osmana przyjął tytuł [[emir]]a{{odn|Reychman|1973|s=42}}.
▲[[Plik:Orhan I area map.png|
== Podboje ==
=== Zdobycze na Imperium Bizantyjskim w Zachodniej Anatolii ===
Orchan kontynuował rozpoczęty przez Osmana I podbój ziem [[Anatolia|Azji Mniejszej]] kierując się na zachód. W zdobytej głodem w 1326 roku [[Bursa (miasto)|Bursie]], niegdyś [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyńskim]] mieście, ustanowił stolicę państwa osmańskiego{{odn|Imber|2023|s=25}}{{odn|Reychman|1973|s=42}}{{odn|Baczkowsk|2005|s=114}}. W 1327 zdobyte zostało bizantyjskie miasto {{link-interwiki|Uluabat|Q=Q4474843|tekst=Lopadion}} (obecnie Uluabat) którego fortyfikacje zniszczyło [[trzęsienie ziemi]]. Po tych wydarzeniach cesarz [[Andronik III Paleolog|Andronik III]] poprowadził armię do [[Bitynia|Bitynii]], ale zawrócił po 2 dniach drogi od [[Konstantynopol]]a gdy w {{link-interwiki|Battle of Pelekanon|Q=Q964226|tekst=bitwie pod Pelekanon}} jego pochód zatrzymał Orchan. Bizancjum utraciło w ten sposób połączenie lądowe Bitynią co wpłynie na upadek pozostałych tam miast bizantyjskich{{odn|Imber|2023|s=25–26}}. W 1331 roku Orchan zdobył [[İznik|Niceę]], a w 1337 roku [[Nikomedia|Nikomedię]]{{odn|Reychman|1973|s=42}}{{odn|Baczkowsk|2005|s=114}}. W wyniku tych podbojów tereny Bizancjum w Azji na wschód od Konstantynopola zostały ograniczone do 10 kilometrów kwadratowych{{odn|Imber|2023|s=26}}. W roku 1338 Osman zdobył [[Üsküdar]] znajdujący się naprzeciwko Konstantynopola po drugiej stronie cieśniny Bosfor. Bizancjum zachowało jednak pas wybrzeża biegnący od [[Şile]] do Üsküdaru{{odn|Shaw|1977|s=39}}.
=== Emirat Karesi ===
W latach 1345-1346 Orchan przyłączył do swojego terytorium [[emirat]] {{link-interwiki|Karasid dynasty|Q=Q941887|tekst=Karesi}}{{odn|Imber|2023|s=26}}, dokonał tego wykorzystując tamtejsze spory o władzę i poprzez wchodzenie w przymierza z kolejnymi frakcjami, w zamian za wsparcie egzekwował lenna jako wynagrodzenie}{{odn|Shaw|1977|s=39}}. Uzyskane terytoria znajdując się przy [[Dardanele|Dardanelach]] dawały możliwość przeprawy morskiej z Azji do Europy{{odn|Imber|2023|s=26}}.
=== Zdobycze na Półwyspie Bałkańskim ===
W 1346 syn Orchana [[Sulejman Pasza (syn Orchana)|Sulejman Pasza]] w trakcie udzielania pomocy cesarzowi bizantyjskiemu [[Jan VI Kantakuzen|Janowi VI Kantakuzenowi]] w rywalizacji z [[Jan V Paleolog|Janem V Paleologiem]] po raz pierwszy udał się na tereny europejskie{{odn|Reychman|1973|s=47}}{{odn|Imber|2023|s=26}}. Dowodząc 5500 wojownikami zajął tereny [[Anna Sabaudzka|Anny Sabaudzkiej]] (matki Jana V) w Tracji znajdujące się na północ od Konstantynopola, u wybrzeży Morza Czarnego{{odn|Shaw|1977|s=40}}. W 1347 roku Kantakuzen wkroczył do Konstantynopola i ogłosił się cesarzem, z Janem V jako współrządzącym{{odn|Reychman|1973|s=47}}{{odn|Imber|2023|s=26}}.
W 1352 w trakcie wojny Jana V z [[Mateusz Kantakuzen|Mateuszem Kantakuzenem]] (synem Jana VI), Orchan wezwany na pomoc przez Jana VI wsparł wojskowo Kantakuzena. Sulejman wylądował na przylądku Gallipoli i otrzymał od Orchana pierwszą twierdzę na półwyspie Galipoli, {{link-interwiki|Çimpe Castle|Q=Q4188870|tekst=Tzympe}}{{odn|Imber|2023|s=26}}. Już rok później, w 1353 Tzympe zaczęła być wykorzystywana jako baza wypadowa do grabieży wsi na terenie Tracji{{odn|Shaw|1977|s=40}}. W marcu 1354 nastąpiło trzęsienie ziemi które zniszczyło mury miast nad Dardanelami w tym [[Gallipoli (miasto w Turcji)|Gallipoli]], wykorzystał to Sulejman [[Zdobycie Gallipoli (1354)|zajmując Galipoli]], do którego sprowadzono tureckich osadników z Anatolii{{odn|Imber|2023|s=26}}.
W 1354 Jan VI Kantakuzen abdykował, Jan V został cesarzem, Orchan nie był związany z nim więzami rodzinnymi (mimo starań Jana V) i w wyniku tych wydarzeń nie był już zmuszony do oddania zdobyczy europejskich cesarzowi. Przez jakiś czas jeszcze popierał Mateusza Kantakuzena a jego ludzie podbili większą część wschodniej [[Tracja|Tracji]]{{odn|Imber|2023|s=26-27}}. Sulejman pozajmował szereg miejscowości w tym w 1357 [[Tekirdağ]] (Rodosto) i [[Çorlu]]{{odn|Reychman|1973|s=47}}. W działaniach tych Osmanów wspierała [[Genua]] z którą w roku 1354 zawarte zostało przymierze, Genua miała na celu przełamanie dominacji Wenecji w handlu z Bizancjum{{odn|Shaw|1977|s=40}}. W 1359 (lub 1361, data jest niepewna) Orchan zajął [[Didimoticho|Dimetokę]] otwierając perspektywy podboju [[Saloniki|Salonik]]{{odn|Imber|2023|s=27}}. Od tych wydarzeń rozpoczęła się ekspansja turecka na [[Półwysep Bałkański|Bałkany]] skutecznie kontynuowana przez [[Murad I|Murada I]]{{odn|Reychman|1973|s=47}}.
=== Pozostałe zdobycze ===
W 1356 Sulejman Pasza zajął [[Ankara|Ankarę]]{{odn|Imber|2023|s=131}}.
== Reformy ==
Część źródeł (w tym te najbardziej tradyjne) przypisuje mu utworzenie jednostki [[janczarzy|janczarów]] około roku 1330{{odn|Nicolle|2017|s=9}}{{odn|Kamler|2001|s=120}}(inne źródła sugerują drugą połowę XIV wieku prawdopodobnie w czasie rządów [[Murad I|Murada I]]{{odn|Veinstein|2013|s=115}}), według [[David Nicolle|Davida Nicolle]] od 1338 roku Orchan posiadał korpus zawodowych gwardzistów którzy nie byli jeszcze janczarami{{odn|Nicolle|2017|s=9}}.
Około 1330 roku Orchan dokonał licznych reform wojskowych – m.in. przekształcił jazdę [[akindżi]] w jazdę lekką{{odn|Baczkowsk|2005|s=114}}.
Kroniki wskazują że podatek od jeńców wojennych wynoszący 20% został wprowadzony za Murada I jednak uznaje się za rzecz możliwą że już w trakcie panowania Orchana albo Osmana I był on w działaniu{{odn|Imber|2023|s=171}}.
Do czasów rządów Orchana w obiegu były monety seldżuckie i bizantyjskie. W trakcie jego rządów zaczęto bić własną drobną srebrną monetę [[akcze]] (asper){{odn|Reychman|1973|s=130}}. Orchan budował [[meczet]]y oraz instytucje religijne co przesądziło o [[islam]]skim charakterze państwa{{odn|Imber|2023|s=27}}. Zapisy [[Muhammad Ibn Battuta|Ibn Battuty]] z 1333 wskazują na aktywny tryb życia Orchana który "posiadał niemal 100 twierdz i stale je odwiedzał"{{odn|Imber|2023|s=184}}.
== Śmierć ==
Zmarł w 1362 roku{{odn|Imber|2023|s=25}} {{fakt|i został pochowany w Bursie gdzie znajdują się też groby jego ojca Osmana I i syna Murada I|data=2024-07}}. Prawdopodobnie po jego śmierci doszło do wojny domowej. Władzę ostatecznie przejął po nim jego syn Murad, który doprowadził do śmierci wszystkich swoich braci{{odn|Imber|2023|s=131}}.
== Rodzina ==
=== Związki ===
W 1346 Orchan pojął za żonę [[Teodora Kantakuzena (żona Orchana)|Teodorę Kantakuzen]], córkę cesarza bizantyjskiego [[Jan VI Kantakuzen|Jana VI Kantakuzena]]. Według kroniki bizantyjskiej obiecał w zamian że "będzie dla niego jak syn" oraz odda swoją armię pod rozkazy Kantakuzena. Orchan pomógł cesarzowi w walce o tron{{odn|Imber|2023|s=125}} oraz w walkach przeciwko [[Serbowie|Serbom]]{{odn|Reychman|1973|s=44}}.
{{link-interwiki|Nilüfer Sultan|Q=Q468123|tekst=Nilüfer}} ("lilia wodna, nenufar") urodziła Orchanowi syna i następce [[Murad I|Murada]]. Według tradycji uznawana była raczej za żonę niż niewolnicę Orchana (mimo tego że jej imię sugeruje niewolnicę). Tradycja uznaje ją za córkę greckiego władcy miejscowości Yarhisar którą Osman pojmał i dał Orchanowi za narzeczoną{{odn|Imber|2023|s=121}}.
=== Dzieci ===
* [[Murad I]] - Syn Nilüfer i następca Orchana, trzeci władca z dynastii Osmanów. Władzę przejął po prawdopodobnej wojnie domowej, doprowadził do śmierci wszystkich swoich braci{{odn|Imber|2023|s=121,131}}. Zmarł w 1389 w trakcie [[Bitwa na Kosowym Polu (1389)|bitwy na Kosowym Polu]]{{odn|Imber|2023|s=30}}.
* [[Sulejman Pasza (syn Orchana)|Sulejman Pasza]] - Najstarszy syn, dowódca wojskowy. Zmarł w 1357, w trakcie życia swojego ojca{{odn|Imber|2023|s=131}}.
* {{link-interwiki|Halil Bey|Q=Q6404816|tekst=Halil}} - W 1357 był namiestnikiem ziemi nad [[İzmit|zatoką Izmit]]{{odn|Imber|2023|s=131}}.
=== Bracia ===
Dokument z 1324 wymienia 4 braci i siostrę{{odn|Imber|2023|s=167}}.
* {{link-interwiki|Alaeddin Pasha|Q=Q720989|tekst=Ali Pasza}} - Według tradycji dobrowolnie zrzekł się władzy na rzecz Orchana. Colin Imber twierdzi że Orchan jednak nigdy nie miał brata o imieniu Ali Pasza{{odn|Imber|2023|s=130-131}}.
* Pazarlu - Według kroniki Jana Kantakuzena dowodził w bitwie pod Pelekanon (1329){{odn|Imber|2023|s=131}}.
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Imber |imię = Colin |tytuł = Imperium Osmańskie, 1300-1650 |wydanie = II |wydawca = Wydawnictwo Astra |miejsce = Kraków |rok = 2023 |isbn = 978-83-66625-97-6 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Reychman |imię = Jan |autor link = Jan Reychman |tytuł = Historia Turcji |wydawca = [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]] |miejsce = Wrocław |rok = 1973 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |tytuł = Wielka Historia Świata – Późne średniowiecze |inni = Praca zbiorowa pod redakcją naukową Krzysztofa Baczkowskiego |tom = 5 |wydawca = Oficyna Wydawnicza FOGRA |miejsce = Kraków |rok = 2005 |isbn = 83-85719-89-X |odn = {{odn/id|Baczkowsk|2005}}}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Nicolle |imię = David |autor link = David Nicolle |tytuł = Janczarzy |wydawca = Wydawnictwo Napoleon V |rok = 2017 |isbn = 978-83-7889-495-7 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |tytuł = PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |inni=pod red. Marcina Kamlera |miejsce=Warszawa |rok=2001 |isbn=83-01-13506-9|odn = {{odn/id|Kamler|2001}}}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Zürcher |imię = Erik-Jan |autor link = Erik-Jan Zürcher |tytuł = Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour 1500-2000 |url = https://www.jstor.org/stable/j.ctt6wp6pg.7 |wydawca = Amsterdam University Press |rok = 2013 |strony = 115–134|rozdział = On the Ottoman janissaries (fourteenth-nineteenth centuries) |nazwisko r = Veinstein |imię r = Gilles |język = en |data dostępu = 2024-06-25 |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Shaw |imię = Stanford J. |tytuł = Historia Imperium Osmańskiego i Republiki Tureckiej |url = |inni = |wydanie = |wydawca = [[Cambridge University Press]] |miejsce = New York |rok = 1977 |tom = 1 |tytuł tomu = 1280-1808 |isbn = 978-83-8002-135-8 |język = pl |odn = tak}}
{{Władcy Imperium Osmańskiego}}
| |||