Wikipedia

Język ogólnopolski: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
dr.
Zna194 (dyskusja | edycje)
16 edycji
mNie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 37 wersji utworzonych przez 7 użytkowników)
Linia 23:
|opis =
|wikisłownik =
}}
}}'''Język ogólnopolski'''{{Refn|grupa = uwaga|nazwa = nota1|W polskim piśmiennictwie językoznawczym pojawiają się również określenia: „'''polszczyzna standardowa'''”<ref name=bd>{{Cytuj |autor = [[Bogusław Dunaj]] |tytuł = De sermone polono Cracoviae exculto |data = 1989 |isbn = 9788301094102 |wydawca = Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=68NKAAAAYAAJ |s = 134}}</ref>, „'''polszczyzna ogólna'''”<ref name=rh>{{Cytuj |czasopismo = Roczniki humanistyczne |data = 1999 |url = https://books.google.com/books?id=x4ErAQAAIAAJ |s=65 |opis=t. 44, wyd. 6}}</ref>, „'''polszczyzna literacka'''”<ref name=rh />, „'''dialekt literacki'''”<ref name=bd />, „'''polszczyzna kulturalna'''”<ref name=mw />, „'''dialekt kulturalny'''”<ref name=ez>{{Cytuj |autor = Eugeniusz Zwierzchowski |tytuł = Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych |data = 2006 |isbn = 9788389620156 |wydawca = Temida 2 |url = https://books.google.com/books?id=-q8UAQAAIAAJ |s=49}}</ref>, przy czym termin „[[język literacki]]” pokrywa się z „[[język ogólny|językiem ogólnym]]” tylko przy szerszym rozumieniu tego pierwszego oznaczenia<ref name=wa>{{Cytuj |autor = Włodzimierz Appel |tytuł = Literatura i nauka o języku |data = 1995 |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |url = https://books.google.com/books?id=FKsZAQAAIAAJ |s=246}}</ref>. Również termin „[[język standardowy]]” bywał stosowany przez polskich językoznawców w innym znaczeniu<ref>{{cytuj|url=https://polonica.ijp.pan.pl/index.php/polonica/article/download/111/58/|autor=[[Ewa Siatkowska]]|tytuł=Standaryzacja po kurpiowsku|czasopismo=Polonica|data=2017|issn=0137-9712|wolumin=37|s=5|doi=10.17651/polon.37.12}}</ref>.}} – [[język standardowy|standardowa]], kanoniczna [[Język polski#Odmiany|odmiana języka polskiego]], nauczana i promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury<ref name=mw>{{Cytuj |autor = Marcin Wągiel |tytuł = Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego |data = 2016 |isbn = 9788024449302 |wydawca = Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu |url = https://books.google.com/books?id=O7FEDAAAQBAJ |s=32}}</ref>, zwłaszcza w kontaktach publicznych<ref name=ez />. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i kulturalno-oświatowego<ref name=wa />. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej [[kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]<ref name="hk">{{cytuj|autor=Halina Karaś|rozdział=[http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna-mwr Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna]|tytuł=Podstawy dialektologii|praca=Dialekty i gwary polskie|opublikowany=Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka|data dostępu=2019-09-07}}</ref>, zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej<ref>{{Cytuj |s=17–28 |autor=Joanna Ginter |tytuł=Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |miejsce=Gdańsk |data=2016 |isbn=978-83-7865-454-4}}</ref>. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do [[dialekty języka polskiego|dialektów terytorialnych]], jak i do [[socjolekt|odmian wyodrębnionych socjalnie]]<ref name=wa />, ciesząc się większym [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem społecznym]] niż [[gwara|gwary wiejskie]]<ref>{{Cytuj |czasopismo = Język polski |wolumin=t. 88 |data = 2008 |wydawca = Wydawnictwo Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=EvAoAQAAIAAJ |s=215}}</ref><ref name=":0">{{Cytuj |autor = Guus Extra, Durk Gorter |tytuł = Multilingual Europe: Facts and Policies |data = 2008 |isbn = 978-3-11-020835-1 |wydawca = Walter de Gruyter |s = 114–115 |url = https://books.google.com/books?id=CkIjF7lZwgsC |język = en}}</ref>. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako [[dialekt]]<ref name=wtad />. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych<ref name=wtad /> lub przeciwstawną wobec dialektów<ref>{{Cytuj |autor = Krystyna Kułak |redaktor = Stanley D. Brunn, Roland Kehrein |tytuł = Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish |data = 2020 |data dostępu = 2020-05-26 |isbn = 978-3-030-02438-3 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |s = 2291–2309 |doi = 10.1007/978-3-030-02438-3_120 |język = en}}</ref>.
'''Język ogólnopolski'''{{u|nota1}} – [[język standardowy|standardowa]], kanoniczna [[Język polski#Odmiany|odmiana języka polskiego]], nauczana i&nbsp;promowana w szkołach oraz pełniąca funkcję języka administracji, mediów i literatury<ref name=mw />. Używana jest na terenie całej Polski w szerokim spektrum domen życia publicznego i&nbsp;kulturalno-oświatowego<ref name=wa />. Od dialektów i gwar lokalnych odróżnia ją szeroki zasięg geograficzny i wypracowanie funkcjonalne, a także istnienie formalnie prowadzonej [[kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]<ref name="hk" />, zarówno w postaci normy użytkowej (potocznej), jak i wzorcowej<ref name="ginter" />. Język ogólnopolski stoi w opozycji tak do [[dialekty języka polskiego|dialektów terytorialnych]], jak i do [[socjolekt|odmian środowiskowych]] (społecznych)<ref name=wa /><ref name=jpl />, ciesząc się większym [[prestiż (socjolingwistyka)|prestiżem społecznym]] niż [[gwara|gwary wiejskie]]<ref name=jms /><ref name="Multilingual" />. Popularnie bywa określany mianem „poprawnej” polszczyzny, nie jest natomiast postrzegany jako [[dialekt]]<ref name=wtad />. W potocznym rozumieniu uchodzi za „czystą” formę języka polskiego, pozbawioną naleciałości gwarowych<ref name=wtad /> lub przeciwstawną wobec dialektów<ref name="lp" />.
 
Polszczyzna standardowa nie jest bytem w pełni jednolitym, gdyż może przybierać różne formy ukształtowania stylistycznego, odpowiadające spełnianym przez nią funkcjom<ref name=hk />. Ponadto w kodyfikacji języka ogólnopolskiego wyróżnia się dwa warianty fonetyczne polszczyzny, jakimi są [[wymowa warszawska]] oraz [[wymowa krakowsko-poznańska]]<ref name=mw />. Standard ogólnopolski uformował się w wyniku długotrwałych procesów rozwojowych i  świadomych działań, początkowo czerpiąc z zasobów gwarowych (najpierw wielkopolskiego i  małopolskiego, później mazowieckiego i  kresowego), ale ostatecznie wytwarzając również elementy niespotykane w dialektach lokalnych<ref name=hk />.
 
Współcześnie językJęzyk ogólnopolski zdecydowanie dominuje wzdominował polskiejpolską praktycepraktykę komunikacyjnejkomunikacyjną, będąc stosowanym we wszystkich kontekstach językowych na terenie Polski<ref name=pz />{{Cytuj |czasopismo = Przegląd zachodni |s=16 |opis=t. 58,O wyd.ile 3–4|datagwary =tradycyjne 2002zachowały |wydawcasię =w Instytutśrodowiskach Zachodni.wiejskich |urli małomiasteczkowych<ref name=pz https://books.google.com/books?id=OcBmAAAAMAAJ}}</ref>., to Wśródwśród pokolenia młodego i  średniego upowszechniłyrozpowszechniły się formy polszczyzny zbliżone do języka standardowego, gwary tradycyjne zaś zachowały się w społeczeństwach wiejskich<ref name=wtad />{{Cytuj. |redaktor=WitoldCechy Tulasiewicz;regionalne Anthonywśród Adamsużytkowników |s=166polszczyzny |tytuł=Teachingw thedużej Mothermierze Tongueograniczają insię ado Multilingualróżnic Europe |data=2005 |wydawca=A&C Black |język=en |isbn=9780826470270}}</ref> i małomiasteczkowychleksykalnych<ref name=pz wtad/>. Na ten szczególny stan języka polskiego wpłynęły masowe migracje ludności<ref name=:1>{{cytujGrammar książkę |nazwisko = Swan | autor link=Oscar E. Swan |imię=Oscar E. |tytuł = A grammar of contemporary Polish |data= 2002 |isbn = 0893572969 |miejsce = Bloomington, Ind. |wydawca = Slavica |oclc = 50064627 |język=en |strony=5}}</ref> i  powojenne dążności do [[niwelacja dialektów|rugowania różnic dialektalnych]], a także wprowadzenie polszczyzny standardowej jako języka nauczania, które przyczyniło się do jej ekspansji<ref name=pz />. Postępującej redukcji cech lokalnych sprzyja też zintensyfikowane oddziaływanie środków masowego przekazu<ref name=pz />. Ponadto, w związkurównolegle z przekonaniem o zachodzącej degradacji języka, w Polsce panują zadomowione postawy [[puryzm (językoznawstwo)|purystyczne]] i &nbsp;[[preskryptywizm (językoznawstwo)|normatywne]], nastawione na homogenizację polszczyzny i przyznawanie przypisywanie większego znaczeniapierwszeństwa językowi standardowemu<ref>{{Cytuj |autor name="func" Ernst Håkon Jahr |tytuł = Sociolinguistics in Norway |data = 1995 |wydawca = Mouton de Gruyter |url = https://books.google.com/books?hl=pl&id=NadhAAAAMAAJ |s=141 |język = en}}</ref><ref>{{cytuj |czasopismo = Multilingua |redaktor = [[Miklós Kontra]] |wolumin = 19 |numer=1–2 |tytuł=Special issue book reviews |opis = Language contact in East-Central Europe |data = 2000 |s = 193 |wydawca = Mouton Publishers |url name="trudgill" https://www>.degruyter.com/view/j/mult.2000.19.issue-1-2/mult.2000.19.1-2.169/mult.2000.19.1-2.169.xml |issn=1613-3684Na |językpocz. =XXI en}}</ref>w. [[Stanisław Dubisz]] sugerujestwierdzono, że zachowane różnice regionalne prawdopodobnie będą ulegały zanikowi, a  triada „język standardowy – kody mieszane – gwary ludowe” zostanie ostatecznie zastąpiona przez podział „język standardowy – kody mieszane”<ref name=":0Multilingual" />.
 
== Zobacz też ==
Linia 35 ⟶ 36:
 
== Uwagi ==
{{Uwagi}}|
{{Refn|grupa = uwaga|nazwa = nota1|W piśmiennictwie spotykane są również synonimiczne terminy: „'''polszczyzna standardowa'''”<ref name=bd />, „'''polszczyzna ogólna'''”<ref name=rh />, „'''polszczyzna literacka'''”<ref name=rh />, „'''dialekt literacki'''”<ref name=bd />, „'''polszczyzna kulturalna'''”<ref name=mw />, „'''dialekt kulturalny'''”<ref name=ez /><ref name=typl/>. Wąsko rozumiany [[język literacki]] (sensu stricto) to jedynie ''pisana'' odmiana [[język ogólny|języka ogólnego]]<ref name="wa" /><ref name=ejp /><ref name="geneza" />. Podobnie terminowi „[[język standardowy]]” przypisywano w polskim językoznawstwie inne (niepowiązane) znaczenie, odnoszące się do potoczności<ref name=es />.}}
}}
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}|
<ref name=mw>{{Cytuj |autor = Marcin Wągiel |tytuł = Fonematyka języka polskiego w ujęciu funkcjonalizmu aksjomatycznego |data = 2016 |isbn = 9788024449302 |oclc = 995625885 |miejsce = Ołomuniec |wydawca = Uniwersytet Palackiego w Ołomuńcu |url = https://books.google.pl/books?id=O7FEDAAAQBAJ&pg=PA32 |s=32}}</ref>
<ref name=es>{{cytuj|url=https://polonica.ijp.pan.pl/index.php/polonica/article/download/111/58/ | autor=[[Ewa Siatkowska]] | tytuł=Standaryzacja po kurpiowsku | czasopismo=Polonica | data=2017 |issn=0137-9712 | wolumin=37 | s=5–12 | doi=10.17651/polon.37.12 }}</ref>
<ref name=ejp>{{Cytuj |redaktor = [[Stanisław Urbańczyk]] |tytuł = Encyklopedia języka polskiego |miejsce = Wrocław etc. |wydanie = 2 popr., uzup. |wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich |data = 1991 |isbn = 83-04-029-94-4 |s = 134–135 }}</ref>
<ref name=ez>{{Cytuj |autor = Marta Andruszkiewicz |rozdział = Język jako kategoria prawoznawstwa |redaktor = [[Adam Jamróz]], [[Stanisław Bożyk]] |tytuł = Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych |data = 2006 |isbn = 9788389620156 |wydawca = Temida 2 |oclc = 71830039 |miejsce = Białystok <!--|url = https://books.google.com/books?id=-q8UAQAAIAAJ--> |s=43–62 |kropka=patrz s. 49 }}</ref>
<ref name=bd>{{Cytuj |autor = [[Bogusław Dunaj]] |tytuł = Język mieszkańców Krakowa: Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja |data = 1989 |isbn = 9788301094102 |oclc = 21562910 |miejsce = Kraków |wydawca = Nakł. Uniwersytetu Jagiellońskiego |url = https://books.google.com/books?id=68NKAAAAYAAJ |s = 134}}</ref>
<ref name=rh>{{Cytuj |tytuł = Criteria to define the standard language: a survey among Polish students | czasopismo = Roczniki Humanistyczne |autor = Dick Smakman |wolumin=47 | numer=6 |data = 1999 |url = https://ojs.tnkul.pl/index.php/rh/article/view/4327 |data dostępu = 2023-10-02 |s=63–85 | kropka = patrz s. 65 |język = en}}</ref>
<ref name="trudgill">{{cytuj |autor = [[Peter Trudgill]] |tytuł = Jeffrey Harling and Csaba Pléh (eds) When East met West: Sociolinguistics in the former Socialist Bloc (recenzja) |czasopismo = Multilingua |wolumin = 19 |numer = 1–2 |opis = Language contact in East-Central Europe |doi = 10.1515/mult.2000.19.1-2.169 |data = 2000 |s = 190–195 |kropka = patrz s. 193–194 |url = https://www.degruyter.com/view/j/mult.2000.19.issue-1-2/mult.2000.19.1-2.169/mult.2000.19.1-2.169.xml |issn = 1613-3684 |język = en}}</ref>
<ref name="func">{{Cytuj |autor = [[Ernst Håkon Jahr]]; [[Karol Janicki]] |tytuł = The function of the standard variety: a contrastive study of Norwegian and Polish |czasopismo = International Journal of the Sociology of Language |data = 1995 |data dostępu = 2023-10-02 |issn = 1613-3668 |wolumin = 115 |s = 25–46 |doi = 10.1515/ijsl.1995.115.25 |url = https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/ijsl.1995.115.25/html |język = en |kropka = patrz s. 41}}</ref>
<ref name=pz>{{Cytuj |autor = [[Tomasz Kamusella]] |tytuł = Na marginesie pierwszego tomu „Słownika gwar śląskich” |data = 2002 |czasopismo = Przegląd Zachodni |wolumin = nr 3 |kropka = patrz s. 160 |s = 159–172 |url = http://archiwumpz.iz.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=8499&from=publication | data dostępu = 2023-10-02 }}</ref>
<ref name="lp">{{Cytuj |autor r = Krystyna Kułak |rozdział = Linguistic Prescriptivism in Present-Day Poland: The Normative Attitudes of the Speakers of Polish |tytuł = Handbook of the Changing World Language Map |redaktor = Stanley D. Brunn, Roland Kehrein |data = 2020 |data dostępu = 2020-05-26 |s = 2291–2309 |kropka = patrz s. 2302 |doi = 10.1007/978-3-030-02438-3_120 |isbn = 978-3-030-02438-3 |miejsce = Cham |wydawca = Springer International Publishing |język = en}}</ref>
<ref name="Multilingual">{{Cytuj |autor r = Justyna Leśniewska; Zygmunt Mazur |rozdział = [https://books.google.com/books?id=CkIjF7lZwgsC&pg=PA114 Polish in Poland and abroad] |redaktor = Guus Extra, Durk Gorter |tytuł = Multilingual Europe: Facts and Policies |data = 2008 |s = 111–134 |miejsce = Berlin–New York |wydawca = Walter de Gruyter |oclc = 232002185 |doi = 10.1515/9783110208351.2.111 |isbn = 978-3-11-020835-1 |kropka = patrz s. 114–115 |język = en}}</ref>
<ref name=jms>{{Cytuj |autor = Helena Grochola-Szczepanek |tytuł = Język mieszkańców Spisza: płeć jako czynnik różnicujący |data = 2012 |data dostępu = 2023-10-02 |isbn = 978-83-64007-00-2 |miejsce = Kraków |wydawca = Instytut Języka Polskiego PAN |seria = Prace Instytutu Języka Polskiego 139 |s = 63 |oclc = 842501187 |url = https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=49559}}</ref>
<ref name=wtad>{{Cytuj |autor r= Anna Berlińska |rozdział=Teaching Mother Tongue Polish |redaktor = Witold Tulasiewicz; Anthony Adams |tytuł = Teaching the Mother Tongue in a Multilingual Europe |data = 2005 |wydawca=Continuum |miejsce=London–New York |oclc = 232292774 |isbn = 9780826470270 |s = 163–173 |język = en |kropka = patrz s. 166}}</ref>
<ref name="hk">{{cytuj |autor=[[Halina Karaś]] |url = http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-i-gwary-a-polszczyzna-mwr |tytuł = Dialekty i gwary ludowe a polszczyzna ogólna |praca=Dialekty i gwary polskie |opublikowany=Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii UW, Towarzystwo Kultury Języka |data dostępu=2019-09-07}}</ref>
<ref name="ginter">{{Cytuj |autor=Joanna Ginter |tytuł=Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |oclc=1019474040 |miejsce=Gdańsk |data=2016 |isbn=978-83-7865-454-4 |s=17–28}}</ref>
<ref name=Grammar>{{cytuj książkę |nazwisko = Swan | autor link=Oscar E. Swan |imię=Oscar E. |tytuł = A Grammar of Contemporary Polish |data = 2002 |strony = 5 |isbn = 0893572969 |miejsce = Bloomington |wydawca = Slavica |oclc = 50064627 |język=en }}</ref>
<ref name=wa>{{Cytuj |redaktor = [[Andrzej Makowiecki (historyk literatury)|Andrzej Makowiecki]] |tytuł = Encyklopedia szkolna: Literatura i nauka o języku |miejsce = Warszawa |oclc = 442535097 |isbn = 8302052205 |data = 1995 |wydawca = Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne |url = https://books.google.com/books?id=FKsZAQAAIAAJ |s=246}}</ref>
<ref name="jpl">{{Cytuj |autor r = [[Irena Bajerowa]] |redaktor = [[Jerzy Bartmiński]] |rozdział = Język ogólnopolski XX wieku |tytuł = Encyklopedia kultury polskiej XX wieku |data = 1993 |wolumin = 2: Współczesny język polski |oclc = 32664893 |isbn = 83-7044-062-2 |wydawca = Wiedza o Kulturze |miejsce = Wrocław }}</ref>
<ref name="typl">{{Cytuj | autor = [[Aleksander Wilkoń]] | tytuł = Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny | wydanie = 2 | wydawca = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego | miejsce = Katowice | data = 2000 | isbn = 83-226-0975-2 | oclc = 1290988919 | seria = Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1875 | s = 7 }}</ref>
<ref name="geneza">{{Cytuj |autor = [[Bogdan Walczak]] |tytuł = Geneza polskiego języka literackiego |czasopismo =Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja |data=1994 |wolumin=3 |numer =27 |s=35–47 |kropka = patrz s. 35, przyp. 1 |url = https://rcin.org.pl/Content/68906/WA248_73468_P-I-2524_walczak-geneza_o.pdf |data dostępu = 2024-12-03 }}</ref>
}}
 
[[Kategoria:Język polski]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Język_ogólnopolski”