Wikipedia

Helena Rurykowiczówna: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Cojan (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
149 271 edycji
poprawa linków
→Życiorys: drobne redakcyjne
 
(Nie pokazano 51 wersji utworzonych przez 35 użytkowników)
Linia 1:
{{Władca infobox
[[Plik:Helena Moskiewska.JPG|thumb|right|Helena Moskiewska]]
|władca = Helena Rurykowiczówna
'''Helena Iwanowna''' - (ur. [[19 maja]] [[1476]] na [[Kreml]]u - zm. [[20 stycznia]] [[1513]] w [[Wilno|Wilnie]]) żona [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]], [[Wielkie Księstwo Litewskie|wielka księżna litewska]] i tytularna [[Polskie królowe|królowa Polski]].
|imiona =
|grafika = Helena Moskiewska.JPG
|opis grafiki =
|herb =
|opis herbu =
|faksymile =
|opis faksymile =
|dewiza =
|1. tytuł = [[Polskie królowe|Królowa Polski]]
|1. sukcesja =
|1. od = 12 grudnia 1501
|1. do = 19 sierpnia 1506
|1. jako = żona
|1. kogo = [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]]
|1. koronacja =
|1. poprzednik = [[Elżbieta Rakuszanka]]
|1. następca = [[Barbara Zápolya]]
|dynastia = [[Rurykowicze]]
|data urodzenia = 19 maja 1476
|miejsce urodzenia = [[Moskwa]]
|data śmierci = 20 stycznia 1513
|miejsce śmierci = [[Wilno]]
|przyczyna śmierci =
|data pogrzebu =
|miejsce spoczynku =
|ojciec = [[Iwan III Srogi]]
|matka = [[Zoe Paleolog|Zofia Paleolog]]
|rodzeństwo =
|1. związek = mąż
|1. związek z = [[Aleksander Jagiellończyk]]
|1. związek od =
|1. związek do =
|1. dzieci =
|moneta =
|opis monety =
|odznaczenia =
|commons = Category:Helena of Moscow, Queen of Poland
|wikiźródła =
|wikicytaty = Helena Rurykowiczówna
}}
'''Helena Rurykowiczówna'''{{odn|Duczmal|1996|s=245-261}}{{odn|Bogucka|2018|s=776}}, '''Helena Iwanowna'''{{odn|Łowmiański|1999|s=645}} (ur. [[19 maja]] [[1476]] w [[Moskwa|Moskwie]], zm. [[20 stycznia]] [[1513]] w [[Wilno|Wilnie]]) – żona [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]], [[Wielkie Księstwo Litewskie|wielka księżna litewska]] i niekoronowana [[Polskie królowe|królowa Polski]], córka [[Władcy Rosji|wielkiego księcia moskiewskiego]] [[Iwan III Srogi|Iwana III]] i [[Zoe Paleolog|Zofii (Zoe) Paleolog]] – bratanicy ostatniego cesarza bizantyńskiego, [[Konstantyn XI Paleolog|Konstantyna Dragazesa]].
 
== Życiorys ==
Była córką [[Iwan III Wielki|Iwana III]] [[Władcy Rosji|wielkiego księcia moskiewskiego]] i katoliczki [[Zofia Paleolog|Zofii (Zoe) Paleolog]] o [[cesarstwo Bizantyńskie|bizantyjskich]] korzeniach. Jej małżeństwo z [[Wielkie Księstwo Litewskie|wielkim księciem litewskim]] Aleksandrem Jagiellończykiem miało cementować rozejm litewsko-moskiewski. Poślubiona ''[[per procura]]'' przez poselstwo litewskie w [[1494]], została jego żoną [[18 lutego]] [[1495]] w [[Wilno|Wilnie]], w czasie ceremonii małżeńskiej zachowano dla niej [[prawosławie|ryt prawosławny]], przy którym to wyznaniu wytrwała aż do śmierci (było to jednym z warunków jakie postawił car). Hojnie uposażona przez ojca i męża, posiadała majątek 400 000 [[floren]]ów, podczas gdy roczne dochody króla wynosiły zaledwie 40 000 florenów. Szybko się polonizowała, otaczając się na swoim dworze humanistami polskimi. W czasie [[wojna litewsko-moskiewska 1500-1503|wojny z Moskwą]] wielokrotnie pomagała Aleksandrowi w negocjacjach ze swoim ojcem, odmawiając nawet szpiegostwa na rzecz Rosji. W mężu widziała największe wsparcie i zrozumienie. Po śmierci [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra]] w [[1506]] r. Helena nadal pomagała w polepszeniu napiętych stosunków z [[Moskwa|Moskwą]]. Nakazywała budowy [[cerkiew (budynek)|cerkwi]] i hojnie je obdarowywała. W [[1512]] nawiązała tajną korespondencje z bratem [[Wasyl III|Wasylem III]], rozpoczynając spisek przeciwko Litwie, podjęła nawet nieudaną próbę powrotu do Moskwy. Jej domniemane prześladowanie na litewskim dworze, zostało wytoczone przez Wasyla III jako ''[[casus belli]]'' i posłużyło do usprawiedliwienia rosyjskiej agresji, rozpoczynającej [[wojna polsko-rosyjska 1512-1522|wojnę polsko-rosyjską]] w [[1512]]. Zmarła w wieku 37 lat i została pochowana w [[Cerkiew Spaska w Wilnie|Soborze Przeczystej Bogurodzicy]] w [[Wilno|Wilnie]]. Mało prawdopodobna plotka głosiła, że została otruta z polecenia [[kanclerz wielki litewski|kanclerza wielkiego litewskiego]] [[Mikołaj Radziwiłł (kanclerz wielki litewski)|Mikołaja Radziwiłła]].
3 grudnia 1494 poselstwo polskie z [[kasztelan]]em wileńskim [[Aleksander Juriewicz Holszański|Aleksandrem Juriewiczem Holszańskim]] i kasztelanem [[Troki|trockim]] [[Jan Jurjewicz Zabrzeziński|Janem Jurjewiczem Zabrzezińskim]] na czele wyruszyło z Wilna po Helenę w celu wydania jej za mąż za [[Władcy Litwy|wielkiego księcia litewskiego]] [[Aleksander Jagiellończyk|Aleksandra Jagiellończyka]]. Małżeństwo to miało cementować rozejm litewsko-moskiewski{{odn|Wdowiszewski|2005|s=108}}. Po przybyciu Heleny na [[Litwa|Litwę]], odbył się ślub obojga 15 lutego 1495 w katedrze Świętego Stanisława w Wilnie. Nie zachowały się przekazy dotyczące [[posag]]u, prawdopodobnie takowego nie było, gdyż Helena w listach do ojca wspominała dobroć męża, który wziął żonę bez posagu{{odn|Wdowiszewski|2005|s=109}}. Małżonek okazał dużą hojność wobec Heleny. 28 sierpnia 1501 Aleksander nadał żonie prawem dziedzicznym dobra Kniażyce, Teteryn, Smolniany, Hradyszcze i Łosice. Dokumentem z 10 stycznia 1503 Helena otrzymała również zamek [[Mohylew]] z przynależnymi dobrami{{odn|Wdowiszewski|2005|s=109}}.
 
Mimo zawarcia związku małżeńskiego z Aleksandrem, księżna pozostała przy wyznaniu [[cerkiew prawosławna|prawosławnym]]. Prawdopodobnie w lecie 1497 księżna zaszła w ciążę, która jednak zakończyła się poronieniem. W maju 1500 księżna poważnie zachorowała, przypuszczalnie z powodu kolejnego poronienia{{odn|Spórna|Wierzbicki|2003|s=144–145}}. Po śmierci brata Aleksandra, [[Władcy Polski|króla polskiego]] [[Jan I Olbracht|Jana Olbrachta]], książę przyjechał do [[Kraków|Krakowa]] na koronację, zaś Helena przebywała w Wilnie. [[Kościół katolicki]] nie wyraził zgody na koronację Heleny, która była odmiennego wyznania. Przyjęła jednak oficjalnie tytuł królowej{{odn|Spórna|Wierzbicki|2003|s=145}}.
Helena Moskiewska dwukrotnie [[poronienie|poroniła]] ([[1497]] i [[1499]]). Po drugim poronieniu ciężko zachorowała, co pozbawiło ją szansy na potomstwo.
 
W czasie [[Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)|wojny z Moskwą]] wielokrotnie pomagała Aleksandrowi w negocjacjach ze swoim ojcem, prosząc go listownie o zaniechanie najazdów na Litwę{{odn|Spórna|Wierzbicki|2003|s=145}}. W mężu znalazła największe wsparcie i zrozumienie, opiekowała się nim, gdy zachorował. Po jego śmierci w 1506, Helena nadal pomagała w polepszeniu napiętych stosunków z Moskwą. W 1507 r. król Zygmunt I Stary nadał jej dożywotnio [[Suraż]], [[Bielsk Podlaski|Bielsk]] i [[Brańsk]] na jej osobiste uposażenie<ref>{{Cytuj |autor = Wiesław Wróbel |tytuł = Gród i zamek w Surażu do 1603 r. w świetle źródeł pisanych |s = 40 |url = https://rcin.org.pl/Content/152243/PDF/WA308_186914_Grod-i-zamek_I.pdf}}</ref>. W 1511 próbowała wyjechać do Moskwy, jednak nie zgodził się na to jej szwagier, [[Zygmunt I Stary]]. Potajemna próba opuszczenia Polski została udaremniona przez [[kanclerz wielki litewski|kanclerza wielkiego litewskiego]] [[Mikołaj Radziwiłł Amor|Mikołaja Radziwiłła]]{{odn|Spórna|Wierzbicki|2003|s=146}}. Pod koniec tego roku Helena udała się do [[Brasław]]ia.
{{Władca-Polskie królowe|urząd=królowa Polski|lata=[[1501]]-[[1506]]|poprzednik=[[Elżbieta Rakuszanka]]|następca=[[Barbara Zápolya]]}}
 
Była podejrzewana o spiskowanie na rzecz brata, wielkiego księcia moskiewskiego [[Wasyl III|Wasyla III]]. Zmarła bezpotomnie w wieku trzydziestu siedmiu lat i została pochowana w [[Sobór Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie|cerkwi Przeczystej Bogurodzicy]] w Wilnie. Wiele źródeł i współczesnych relacji podaje, jakoby została otruta, zaś sprawcami tej zbrodni mieli być [[Radziwiłłowie herbu Trąby|Radziwiłłowie]]. Pozostawiła po sobie {{formatnum:40000}} [[dukat]]ów, które w znacznej mierze zebrała podczas pobytu na Litwie{{odn|Wdowiszewski|2005|s=109–110}}.
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Bibliografia ==
* {{Cytuj|autor = Urszula Borkowska |tytuł = Dynastia Jagiellonów w Polsce |data = 2011 |isbn = 978-83-01-16692-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] |oclc = 803894516 }}
* {{Cytuj książkę | odn = tak|nazwisko = Duczmal | imię = Małgorzata | tytuł = Jagiellonowie. Leksykon biograficzny | wydawca = [[Wydawnictwo Literackie]] | miejsce = Kraków | data = 1996 | isbn = 83-08-02577-3}}
* {{Cytuj książkę | odn = tak|nazwisko = Maciorowski | imię = Mirosław | tytuł = Władcy Polski |autor link=Mirosław Maciorowski| wydawca = Agora | miejsce = Warszawa | data = 2018 | isbn = 978-83-268-2720-4 | nazwisko2 = Maciejewska | imię2 = Beata |autor link2=Beata Maciejewska (dziennikarka)| rozdział = Aleksander Jagiellończyk | imię r = Maria | nazwisko r = Bogucka}}
* {{Cytuj książkę | odn = tak| nazwisko = Łowmiański | imię = Henryk | tytuł = Polityka Jagiellonów | wydawca = [[Wydawnictwo Poznańskie]] | miejsce = Poznań | data = 1999| isbn = 83-7177-104-5}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=M. Spórna, P. Wierzbicki|tytuł=Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego|wydawca=[[Wydawnictwo Zielona Sowa|Zielona Sowa]]|miejsce=Kraków|data=2003|isbn=83-7389-189-7|s=144–147}}
* {{Cytuj|odn=tak|autor=[[Zygmunt Wdowiszewski]]|tytuł=Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce|wydawca=Avalon|miejsce=Kraków|data=2005|isbn=83-918497-2-4|s=108–110}}
 
{{Polskie królowe}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Polskie królowe]]
Linia 13 ⟶ 72:
[[Kategoria:Zmarli w 1513]]
[[Kategoria:Żony władców Polski]]
[[Kategoria:Ludzie urodzeni w Moskwie]]
 
[[bg:Елена Ивановна]]
[[de:Helena von Moskau]]
[[en:Helena of Moscow]]
[[hu:Rurik Ilona]]
[[nl:Helena van Moskou]]
[[ja:エレナ・イヴァノヴナ (ポーランド王妃)]]
[[ru:Елена Ивановна]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Rurykowiczówna”