Zamek Ogrodzieniec: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Wersja z 13:44, 17 mar 2020 edytuj Konarski (dyskusja \| edycje) 11 506 edycji →Historia: drobne merytoryczne Znacznik: VisualEditor ← poprzednia edycja		Aktualna wersja na dzień 21:49, 16 lis 2024 edytuj anuluj edycję Mathieu Mars (dyskusja \| edycje) Operatorzy filtru nadużyć, Redaktorzy, Rewizorzy, Administratorzy 134 247 edycji WP:SK+mSK+mSI.v2.1+Bn, szablon
(Nie pokazano 48 wersji utworzonych przez 33 użytkowników)
Linia 2: \|nazwa = Zamek Ogrodzieniec \|nazwa oryginalna = \|zabytek = 771/67 z 17.06.1967<ref name="zabytek">{{zabytek\|śląskie\|data dostępu=~~19.12.~~2012-12-19}}</ref> \|zdjęcie = 20140619 Zamek Ogrodzieniec 3673.jpg \|opis zdjęcia = Ogrodzieniecki zamek \|~~państwo~~ alt zdjęcia = ~~Polska~~ \|państwo = PL-SL \|miejscowość = [[Podzamcze (województwo śląskie)\|Podzamcze]] \|adres = \|typ budynku = Zamek \|styl architektoniczny = [[Gotyk]] \|architekt = \|inwestor = Linia 17 ⟶ 18: \|powierzchnia użytkowa = \|rozpoczęcie budowy = \|ukończenie budowy = XIV–XV w. \|przebudowy = \|zniszczono = Linia 24 ⟶ 25: \|kolejni właściciele = \|właściciel = \|plan budynku = Ogrodzieniec.png \|kod mapy = Ogrodzieniec (gmina) \|współrzędne = 50°27′11.69″N 19°33′12.16″E Linia 31 ⟶ 32: \|www = http://www.zamek-ogrodzieniec.pl/ }} '''Zamek Ogrodzieniec''' – [[ruiny]] [[Zamek\|zamku]] leżącego na [[Wyżyna Krakowsko-Częstochowska\|Jurze Krakowsko-Częstochowskiej]], wybudowanego w systemie tzw. [[Orle Gniazda\|Orlich Gniazd]], we wsi [[Podzamcze (województwo śląskie)\|Podzamcze]] w [[Województwo śląskie\|województwie śląskim]], w [[Powiat zawierciański\|powiecie zawierciańskim]], około 2 km na wschód od [[Ogrodzieniec\|Ogrodzieńca]]. Zamek został wybudowany w ~~XIV – XV~~XIV–XV w. przez ród Włodków Sulimczyków. Zamek leży na najwyższym wzniesieniu [[Wyżyna Krakowsko-Częstochowska\|Jury Krakowsko-Częstochowskiej]] – [[Góra ~~Janowskiego~~Zamkowa (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska)\|Górze Zamkowej]] wznoszącej się na 515,5 m n.p.m. Ruiny leżą na turystycznym [[Szlak Orlich Gniazd\|Szlaku Orlich Gniazd]]; są udostępnione do zwiedzania. ~~[[Plik:Ogrodzieniec castle.jpg\|thumb\|240px\|Zamek Ogrodzieniec, [[Napoleon Orda]]]]~~ == Historia == Pierwsze umocnienia w miejscu późniejszego zamku stanęły za panowania [[Bolesław III Krzywousty\|Bolesława Krzywoustego]]. Zostały przypuszczalnie zniszczone podczas [[I najazd mongolski na Polskę\|najazdu tatarskiego]] w 1241 r. W miejscu drewnianego grodu murowany zamek zbudował król Kazimierz Wielki, który następnie przekazał go w dzierżawę ( jako dożywotnią [[tenuta\|tenutę]]) marszałkowi Królestwa Polskiego [[Przedbor z Brzezia\|Przedborowi z Brzezia]]. Z dokumentów wynika, że Przedbór przeznaczył na wzmocnienie fortyfikacji znaczną sumę pieniędzy. W 1387 roku [[Władysław II Jagiełło\|Władysław Jagiełło]] nadał zamek Włodkowi z Charbinowic, cześnikowi krakowskiemu, ale jednocześnie zapisał Przedborowi kwotę 300 grzywien [[Systemy monetarne w Polsce\|groszy polskich]] na zamku i mieście [[Dobczyce~~\|Dobczycach~~]] z przynależnościami, jako rekompensatę wydatków poniesionych wcześniej podczas dzierżawienia zamku. Wtedy to obiekt, wraz z [[Włodowice ~~(województwo śląskie)~~\|Włodowicami]], Koczurowem i fortalicją w [[Wiesiółka (województwo śląskie)\|Wiesiółce]] stał się własnością rodu Włodków [[Sulima (herb szlachecki)\|herbu Sulima]] (Sulimczyków), którzy władali nim prawie 100 lat.▼ ~~[[Plik:Ogrodzieniec.png\|thumb\|Plan zamku Ogrodzieniec]]~~ ▲Pierwsze umocnienia w miejscu późniejszego zamku stanęły za panowania [[Bolesław III Krzywousty\|Bolesława Krzywoustego]]. Zostały przypuszczalnie zniszczone podczas [[I najazd mongolski na Polskę\|najazdu tatarskiego]] w 1241 r. W miejscu drewnianego grodu murowany zamek zbudował król Kazimierz Wielki, który następnie przekazał go w dzierżawę ( jako dożywotnią tenutę) marszałkowi Królestwa Polskiego [[Przedbor z Brzezia\|Przedborowi z Brzezia]]. Z dokumentów wynika, że Przedbór przeznaczył na wzmocnienie fortyfikacji znaczną sumę pieniędzy. W 1387 roku [[Władysław II Jagiełło\|Władysław Jagiełło]] nadał zamek Włodkowi z Charbinowic, cześnikowi krakowskiemu, ale jednocześnie zapisał Przedborowi kwotę 300 grzywien [[Systemy monetarne w Polsce\|groszy polskich]] na zamku i mieście [[Dobczyce\|Dobczycach]] z przynależnościami, jako rekompensatę wydatków poniesionych wcześniej podczas dzierżawienia zamku. Wtedy to obiekt, wraz z [[Włodowice (województwo śląskie)\|Włodowicami]], Koczurowem i fortalicją w [[Wiesiółka\|Wiesiółce]] stał się własnością rodu Włodków [[Sulima (herb szlachecki)\|herbu Sulima]] (Sulimczyków), którzy władali nim prawie 100 lat. Warownia była doskonale wkomponowana w teren: z trzech stron osłaniały ją wysokie skały~~, a obwód zamykał kamienny mur~~, wjazd prowadził wąską szczeliną między skałami a obwód zamykał kamienny mur. W 1437 roku Mikołaj z Charbinowic odstąpił zamek Janowi i Janowi-Bartoszowi synom Bartosza z Ogrodzieńca, podkomorzego sandomierskiego<ref>{{Cytuj \|tytuł = Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu \|data dostępu = 2023-08-04 \|opublikowany = slownik.ihpan.edu.pl \|url = http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=5894&q=ogrodzieniec&d=0&t=0#m1}}</ref>. W 1470 r. zamek oraz przyległe dobra ziemskie kupili od ~~Sulimów~~Jana-Bartosza ~~majętni~~z ~~mieszczanie~~Ogrodzieńca krakowscy bankierzy, ~~Ibram~~bracia Imram (Imbram) Salomonowic (zm. 1504) i Piotr ~~Salomonowie~~Salomonowic (zm. ~~Następnie~~1515)<ref>{{Cytuj od\|tytuł = Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu \|data dostępu = 2023-08-04 \|opublikowany = slownik.ihpan.edu.pl \|url = http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=5964&q=ogrodzieniec&d=0&t=0}}</ref>. Od ~~Salomonowiczów~~nich dobra ogrodzienieckie przeszły na własność [[Jan Feliks Rzeszowski\|Jana Feliksa Rzeszowskiego]], proboszcza przemyskiego i kanonika krakowskiego ~~z [[Przybyszówka\|Przybyszówki]]~~. Właścicielami zamku byli w owym czasie również bracia Jana – Andrzej i Stanisław Rzeszowscy. W 1492 r. Jan Feliks Rzeszowski w imieniu swoim i braci odstąpił zamek Janowi II Pileckiemu w zamian za niespłacony dług. Po śmierci [[Jan Pilecki (wojewoda ruski)\|Jana Pileckiego]] zamek w 1496 r. odziedziczył jego syn Mikołaj Pilecki. W 1521 r. z powodu długów Mikołaj Pilecki zastawił zamek Ogrodzieniec i okoliczne dobra Mikołajowi Chełmskiemu, który swój zastaw przekazał w 1523 roku [[Jan Boner\|Janowi Bonerowi]], burgrabiemu krakowskiemu. Długi Pileckiego tak się zwiększyły, że 22 stycznia 1527 przekazał na własność zamek wraz z okolicznymi dobrami Mikołajowi Chełmskiemu, a ten przekazał go [[Seweryn Boner ~~(zm. 1549)~~\|Sewerynowi Bonerowi]], który w latach 1530–1545 przebudował i rozbudował zamek o nowe skrzydło, przekształcając średniowieczną gotycką warownię ~~w stylu gotyckim~~ na renesansowy zamek. W 1562 r. zamek przeszedł w posiadanie [[Jan Firlej (marszałek wielki koronny)\|Jana Firleja]], marszałka wielkiego koronnego, jako męża Zofii, córki Seweryna Bonera. W 1587 r. zamek zdobyły wojska [[Maksymilian III Habsburg\|arcyksięcia Maksymiliana]], pretendenta do tronu polskiego,. ~~a w~~W 1655 r. podczas potopu szwedzkiego zamek został częściowo spalony przez [[Potop szwedzki\|wojska szwedzkie]], które stacjonowały w nim prawie dwa lata, rujnując znaczną część zabudowań. Kolejnym właścicielem został w 1669 r. [[Stanisław Warszycki (1599–1681)\|Stanisław Warszycki]], kasztelan krakowski. Zamek ogrodzieniecki za jego panowania został częściowo odbudowany po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów. Około 1695 r. zamek przeszedł w ręce Męcińskich. Następnie w 1702 r. znacznie ucierpiał wskutek pożaru wznieconego przez wojska szwedzkie [[Karol XII\|Karola XII]], który strawił ponad połowę zamku. Praktycznie nie podjęto już jego odbudowy. Zamek około 1784 r. od rodziny Męcińskich odkupił Tomasz Jakliński, lecz nie dbając o jego stan techniczny, doprowadził do całkowitej ruiny. Ostatni mieszkańcy opuścili zrujnowaną warownię około 1810 r. Kolejnym właścicielem Ogrodzieńca był Ludwik Kozłowski. Ten zupełnie nie liczył się z zabytkową wartością budowli, niszcząc mury w celu pozyskania budulca i sprzedając zamkowe wyposażenie Żydom.▼ ▲Około 1695 r. zamek przeszedł w ręce Męcińskich. ~~Następnie w~~W 1702 r. ~~znacznie~~połowa zamku ~~ucierpiał~~spłonęła wskutek pożaru wznieconego przez wojska szwedzkie [[Karol XII\|Karola XII]]~~, który strawił ponad połowę zamku~~. Praktycznie nie podjęto już jego odbudowy. Zamek około 1784 r. od rodziny Męcińskich odkupił [[Tomasz Sariusz Jakliński]], lecz nie dbając o jego stan techniczny, doprowadził do całkowitej ruiny. Ostatni mieszkańcy opuścili zrujnowaną warownię około 1810 r. Kolejnym właścicielem Ogrodzieńca był Ludwik Kozłowski. Ten zupełnie nie liczył się z zabytkową wartością budowli, niszcząc mury w celu pozyskania budulca i sprzedając zamkowe wyposażenie Żydom. Ostatnim właścicielem warowni została pochodząca z pobliskiego zaścianka rodzina Wołczyńskich. Po 1944 roku obiekt znacjonalizowano. Prace konserwatorskie, zmierzające do zachowania zamczyska w formie trwałej ruiny i udostępnienia go zwiedzającym rozpoczęto w 1949 r., a ukończono w 1973 r. W najniższej kondygnacji ~~kurzej~~Kurzej ~~stopy~~Stopy zachowały się fragmenty renesansowych fresków przedstawiających lilie. Obiekt wpisano do rejestru zabytków w 1934, a także ponownie w 1967 (wznowienie decyzji)<ref name="wiadomosci">[[Michał Bulsa]], ''Rejestr zabytków województwa śląskiego sprzed 1939 roku. Stan badań'', „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2021, t. 13, s. 280.</ref>. ; Kaplica w Podzamczu Na sąsiadującym z zamkiem rynku w Podzamczu znajduje się kaplica, która została wybudowana z elementów zamkowych (portal, ślimacznice, gzyms). W jej wnętrzu znajdują się oryginalne elementy z kaplicy zamkowej wznad ~~baszcie~~zamkowej ~~bramnej~~bramy – zwornik sklepienia, kula armatnia, która miała wpaść do zamku w czasie potopu szwedzkiego oraz renesansowa figura Matki Boskiej. ~~{{Grafika rozwinięta~~ <gallery mode="packed" heights="165"> ~~\| położenie = center~~ Plik:Ogrodzieniec gothic castle ruins.jpg\|alt= ~~\| tytuł = Zamek Ogrodzieniec~~ ~~\| grafika1 =~~ Plik:Ogrodzieniec ~~zamek~~Zamek 201.jpg\|alt= Plik:Ogrodzieniec (5).jpg\|alt= ~~\| szerokość1 = {{#expr: (118 * 5500 / 2800) round 0}}~~ Plik:Ogrodzieniec (1).jpg\|alt= ~~\| opis1 = Widok na zamek z przedzamcza~~ ~~\| grafika2 =~~ Plik:Ogrodzieniec ~~sala~~(js) ~~tortur 1~~2.~~JPG~~jpg\|alt= Plik:Ogrodzieniec(js)1.jpg\|alt= ~~\| szerokość2 = {{#expr: (118 * 3800 / 4800) round 0}}~~ Plik:Ogrodzieniec-Zamek-Tamerlan.jpg\|alt= ~~\| opis2 = Sala tortur: widok z wieży~~ \|Plik:Podzamcze, ~~grafika3~~Ruiny =zamku Ogrodzieniec ~~sala~~2021-06-30093149 ~~tortur 2~~005931.~~JPG~~jpg\|alt= ~~\| grafika6 =~~Plik:Zamek Ogrodzieniec ~~zamek 5~~01.JPG\|alt=▼ ~~\| szerokość3 = {{#expr: (118 * 3800 / 4800) round 0}}~~ Plik:Ogrodzieniec Zamek Kazimierza Wielkiego.jpg\|alt= ~~\| opis3 = Sala tortur: tzw. fotel teściowej~~ \|Plik:20140619 ~~grafika4 =~~Zamek Ogrodzieniec ~~zamek MG 1~~3703.~~JPG~~jpg\|alt= </gallery> ~~\| szerokość4 = {{#expr: (118 * 3800 / 4800) round 0}}~~ ~~\| opis4 = Wieża z flagą~~ ~~\| grafika5 = Ogrodzieniec zamek MG 2.JPG~~ ~~\| szerokość5 = {{#expr: (118 * 3900 / 2800) round 0}}~~ ~~\| opis5 = Zamkowe okna~~ ▲\| grafika6 = Ogrodzieniec zamek 5.JPG ~~\| szerokość6 = {{#expr: (118 * 3900 / 2800) round 0}}~~ ~~\| opis6 = Zamkowe mury~~ ~~\| grafika7 = Ogrodzieniec - ściana południowa (2012-08-26).jpg~~ ~~\| szerokość7 = {{#expr: (118 * 3900 / 2800) round 0}}~~ ~~\| opis7 = Południowa ściana zamku~~ }} == Odniesienia w kulturze == * Lata 80. XIX w.: Ruiny zamku zachwyciły pisarza i publicystę [[Adolf Dygasiński\|Adolfa Dygasińskiego]], który prawdopodobnie jako pierwszy nazwał je „orlim gniazdem”. Legło to u podstaw nazwania w następnym wieku głównej osi Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, bogatej w ruiny średniowiecznych zamków, „Krainą Orlich Gniazd”<ref name=JZ">Julian Zinkow: Szlak Orlich Gniazd. Przewodnik, Sport i Turystyka, Warszawa 1971, s. 132.</ref>. * 1906: Po wizycie [[Aleksander Janowski\|Aleksandra Janowskiego]] w Ogrodzieńcu założone zostało [[Polskie Towarzystwo Krajoznawcze]], a zarys ruin zamku znalazł się w jego odznace organizacyjnej<ref name=JZ" />. * 1973: zamek posłużył jako część plenerów zdjęciowych do serialu ''[[Janosik (serial telewizyjny)\|Janosik]]''. * 1980: realizowano na zamku film ''[[Rycerz (film)\|Rycerz]]'' w reżyserii [[Lech Majewski (reżyser)\|Lecha Majewskiego]]. Linia 86 ⟶ 77: * 2001: w ruinach realizowano zdjęcia do ''[[Zemsta (film 2002)\|Zemsty]]'' w reżyserii [[Andrzej Wajda\|Andrzeja Wajdy]]. Do zamku dobudowano duże fragmenty dekoracji, które nie zostały usunięte po zakończeniu zdjęć. * 2009: discopolowy zespół Systematic wykorzystał zamek Ogrodzieniec jako plener w swoim teledysku pt. ''Marzenia i sny''. * 2019: realizacja scen (Bitwa pod Sodden) do serialu ~~„Wiedźmin”~~„[[Wiedźmin (serial telewizyjny 2019)\|Wiedźmin]]” produkowanego przez [[Netflix]]. ~~== Zjawiska paranormalne ==~~ Zdaniem niektórych badaczy zjawisk paranormalnych zamek Ogrodzieniec jest miejscem nawiedzonym, gnieżdżą się tu siły mroczne i potężne. Słynny ''Czarny Pies z Ogrodzieńca'' pojawia się niekiedy nocami, biegnąc po murach i wokoło ruin zamku. Wedle relacji osób, które miały okazję widzieć owo widmo, jest to czarny pies, wielkością znacznie przekraczający rozmiary psa, nawet bardzo dużego, jego oczy płoną, a biegnąc ciągnie za sobą ciężki łańcuch. Zjawa ma ponoć być duszą [[kasztelan]]a krakowskiego [[Stanisław Warszycki (1599–1681)\|Stanisława Warszyckiego]]. Co ciekawe – kasztelan straszy także niedaleko ruin zamku w [[Danków (województwo śląskie)\|Dankowie]] jako jeździec bez głowy<ref>{{cytuj\|autor=Bogna Wiernikowska; Maciej Kozłowski\|tytuł=Duchy polskie\|data=1985}}</ref>. == Filatelistyka == [[Poczta Polska]] wyemitowała 5 marca 1971 r. [[znaczek pocztowy]] przedstawiający ogrodzieniecki zamek o nominale 2 [[~~złoty~~monety obiegowe III Rzeczypospolitej\|zł2 złote]], w serii ''Zamki polskie''. Druk w [[Offset (poligrafia)\|technice offsetowej]] na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był [[Tadeusz Michaluk]]. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.<ref>{{Cytuj stronę \| url = https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1971-zn1911 \| tytuł = Zamki polskie \| autor = Marek Jedziniak \| opublikowany = kzp.pl \| data = \| język = pl \| data dostępu = 2018-08-10}}</ref>. == Ogrodzieniecka Twierdza Światła == Od jesieni 2021 roku na Zamku Ogrodzieniec istnieje Ogrodzieniecka Twierdza Światła. W miesiącach od listopada do lutego po zmroku następuje iluminacja twierdzy. W weekendy odbywają się również pokazy ognia. Na terenie zamkowym są instalacje świetlne postaci Czarnego Psa i Białej Damy<ref>{{Cytuj \|tytuł = Zamek Ogrodzieniec \|data = 2022-03-04 \|data dostępu = 2022-04-01 \|opublikowany = polskieszlaki.pl \|url = https://www.polskieszlaki.pl/zamek-ogrodzieniec.htm \|język = pl}}</ref>. == Przypisy == Linia 98 ⟶ 89: == Linki zewnętrzne == * [~~http~~https://~~static~~www.~~vtour~~ogrodzieniec.pl/~~VTincluder~~kategorie/~~include.php?objectID=2969&firstPan=292~~wirtualny-spacer Wirtualny spacer po zamku] * {{SgKP\|VII\|410\|O Ogrodzieńcu}} * [http://pojurze.pl/Przewodnik/Zamki--warownie-68/Zamek-Ogrodzieniec---Podzamcze-86 Zamek Ogrodzieniec – Podzamcze] * [https://web.archive.org/web/20120123044434/http://zamkijurajskie.pl/zamek-ogrodzieniec Zamek Ogrodzieniec – historia] * [https://polona.pl/search/?filters=keyword:%22Zamek_Ogrodzieniec_(Podzamcze)%22,public:1,hasTextContent:0 Archiwalne widoki i publikacje o zamku] w bibliotece [[Polona]] {{Zamki na Szlaku Orlich Gniazd}} {{Dwory, pałace, ~~wieże rycerskie~~strażnice i zamki województwa śląskiego}}▼ ~~{{Atrakcje turystyczne Ogrodzieńca}}~~ ▲{{Dwory, pałace, wieże rycerskie i zamki województwa śląskiego}} {{SORTUJ:Ogrodzieniec}} Linia 115 ⟶ 106: [[Kategoria:Zamki rycerskie w Polsce]] [[Kategoria:Architektura gotyku w województwie śląskim]] [[Kategoria:Historia Ogrodzieńca]]