Australia: Różnice pomiędzy wersjami

|nazwa_polskanazwa = Związek Australijski

|nazwa_oryginalnanazwa oryginalna = {{K|en|Commonwealth of Australia}}

|nazwa_dopełniaczdopełniacz nazwy = Australii

|flaga_obraz lata istnienia = Flag of Australia.svg

|herb_obrazherb = Coat of Arms of Australia.svg

|dewizagodło = brak (dawniej "Advance Australia")

|dewiza_językflaga = Flag of Australia.svg

|głowa_państwapkb rok = [[Karol III (król Wielkiej Brytanii)|Karol III]]= 2023

|szef_rządu pkb psn na osobę = 65 365<ref name="IMF" /> [[AnthonyDolar międzynarodowy|dolarów Albanesemiędzynar.]]

|szef_rządu_opismapa = [[premierzyAustralia Australii|premier]]mapa.png

|powierzchniaalt mapy = 7 686 850 =

|powierzchnia_wódopis mapy = 1%

|ludność_rok nazwa lokalizacji = 2021

|gęstość opis lokalizacji = 3,3

|utworzenie_sposóbkod mapy = Związek Australijski =

|utworzenie_datawspółrzędne = 1 stycznia 1901=

|waluta_nazwaopis miejsca = [[dolar australijski]]

|waluta_symbolcommons = AUDCategory:Australia

|kod_ISO wikisłownik = AUAustralia

Jest [[Lista państw świata według powierzchni|szóstym]] pod względem powierzchni państwem świata i jedynym państwem na świecie obejmującym cały kontynent. Jest zamieszkiwane przez 2526 mln osób, z czego 2/3 populacji mieszka w [[#Miasta Australii|pięciu największych australijskich metropoliach]]<ref name="ABSGCCSA">{{cytuj |url = https://www.abs.gov.au/statistics/people/population/regional-population/latest-release |tytuł = 3218.0 – Regional Population Growth, Australia, 2021-22 |autor = [[Australian Bureau of Statistics]] |opublikowany = Australian Bureau of Statistics}}</ref>.

Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 19 tys. km napotkać można jedynie dwie duże zatoki: [[Zatoka Karpentaria|Zatokę Karpentaria]] i [[Wielka Zatoka Australijska|Wielką Zatokę Australijską]]. Najwyższy szczyt, [[Góra Kościuszki]]<ref>Naprawdę Strzelecki tak nazwał sąsiadującą górę, gdyż myślał, że góra, którą nazwał, jest najwyższa w Australii.</ref> odkryty, zdobyty i nazwany przez [[Paweł Edmund Strzelecki|Pawła Edmunda Strzeleckiego]] wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m. PodJednak najwyższym szczytem państwa Australia jest [[Mawson Peak]] (2745 m n.p.m.), znajdujący się na [[Wyspa Heard|wyspie Heard]] w [[Australijskie terytoria zależne|australijskim terytorium zależnym]] [[Wyspy Heard i McDonalda]]<ref>Mapa McDonald Isl. na stronach Australian Antarctic Data Centre [https://transfer.data.aad.gov.au/aadc-maps/public/heard/A4Heard_and_McD.pdf]</ref>. Sieć rzeczna kontynentu jest uboga, znaczną jego część zajmują pustynie, półpustynie i suche stepy<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Meljon (red.) | imię = Alina | tytuł = Geograficzny atlas świata t. 2 | wydanie = I | wydawca = Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera | miejsce = Warszawa | strony = 182-183 | isbn = 83-7000-068-1}}</ref>, natomiast pod powierzchnią 22% kontynentu znajduje się [[Wielki Basen Artezyjski]], zawierający w przybliżeniu 64 900 kilometrów sześciennych (km³) wody gruntowej<ref name="fs">{{cytuj |url = http://www.derm.qld.gov.au/factsheets/pdf/water/w68.pdf |archiwum = https://web.archive.org/web/20100923113138/http://www.derm.qld.gov.au/factsheets/pdf/water/w68.pdf |tytuł = Underground water factsheets: Great Artesian Basin |autor = Department of Environment and Resource Management}}</ref>.

Według źródeł pierwsi ludzie pojawili się na terenie Australii pomiędzy 40, a 60 tys. lat temu. Dopiero w XVII wieku w pobliżu Australii i Nowej Zelandii pojawili się holenderscy żeglarze. Pierwszym Europejczykiem który przybił do wybrzeży Australii był Holender [[Willem Janszoon]] (1606). W latach 1642-16441642–1644 [[Abel Tasman]] odkrył Tasmanię oraz Nową Zelandię. Wyprawa ta dowiodła, że Australia stanowi odrębny masyw lądu, który można opłynąć od południa. Dodatkowo Holendrzy nadali pierwszą europejską nazwę dla nowo odkrytych ziem określając je jako Nowa Holandia. Pierwsze spostrzeżenia po przybiciu do zachodnich brzegów kontynentu sprawiły, że nowy ląd określono jako ziemię "przeklętą i jałową". Uwaga Holendrów skupiła się więc na rozbudowie bogatych kolonii w [[Holenderskie Indie Wschodnie|Holenderskich Indiach Wschodnich]]<ref name=":55" />.

Dalsze badania nad kontynentem kontynuowane były podczas trzech wypraw [[James Cook|Jamesa Cooka]] (1768-1771, 1772-1774, 1776-1778). Cook po zbadaniu południowo-wschodniego wybrzeża jako pierwszy sporządził pozytywny opis nowego kontynentu, a zbadany teren nazwał [[Nowa Południowa Walia]]. W 1776 roku Stany Zjednoczone ogłosiły niepodległość, a to sprawiło, że zainteresowanie Brytyjczyków Australią wzrosło, choć początkowo głównie w kontekście terenu na który można było [[kolonia karna|zsyłać przestępców]]. Pierwszy transport ze skazańcami przybył do nowego kontynentu w 1788 roku i wylądował w okolicach dzisiejszego [[Sydney]]. Na początku XIX wieku żołnierze brytyjscy stali się pierwszymi posiadaczami ziemskimi, a niedługo później zaczęli do nich dołączać warunkowo zwalniani z odbywania kary pierwsi skazańcy. Rozwój kolonii sprawił, że w 1825 roku od Nowej Południowej Walii odłączyła się [[Tasmania]], w 1829 roku [[Australia Zachodnia]], w 1836 roku [[Australia Południowa]], a w 1851 roku [[Wiktoria (stan)|Wiktoria]]. W 1863 roku jako odrębną jednostkę wydzielono [[Terytorium Północne]]. W pierwszej połowie XIX wieku do przeludnionych Wysp Brytyjskich zaczęły docierać pogłoski o szybkim bogaceniu się obywateli nowej kolonii. SprawiłoSpowodowało to większe zainteresowanie emigracją do Australii wśród wolnych obywateli. Pierwsza wolna osada została założona w 1829 w okolicach dzisiejszego [[Perth]]. Od 1839 roku do Australii zaczęli przybywać pierwsi imigranci z Polski. W latach 1831-18401831–1840 w Australii osiedliło się około 65 tys. wolnych ludzi i ich liczba przekroczyła liczbę obywateli wywodzących się od przymusowo deportowanych skazańców. Kolejnym impulsem który przyspieszył rozwój kolonii było [[Gorączka złota|odkrycie złota]] w 1851 roku na terenie Nowej Południowej Walii<ref name=":55" />.

W ostatnich latach XIX wieku podział Australii na niezależne prowincje zaczął być postrzegany jako problem dla dalszego rozwoju osadnictwa i wzrostu gospodarczego. Dochodziło wówczas do absurdalnych decyzji, jak choćby budowa sieci kolejowej o różnych [[Rozstaw szyn|rozstawach szyn]] w zależności od prowincji, czy też wysokie cła pomiędzy sąsiadującymi koloniami. Tendencje integracyjne były popierane zarówno przez Australijczyków jak i Brytyjczyków, w latach 1898-18991898–1899 opracowano konstytucję, którą następnie przyjęto w dwóch powszechnych [[Referendum|referendach]]. Konstytucja została podpisana przez Królową [[Wiktoria (królowa Wielkiej Brytanii)|Wiktorię]] i 1 stycznia 1901 roku powstał Związek Australijski. Stolicę nowo powstałego Związku postanowiono zbudować pomiędzy Sydney i [[Melbourne]], ponieważ właśnie te dwa miasta najsilniej konkurowały o miano stolicy. Na potrzeby tego z Nowej Południowej Walii wydzielono [[Australijskie Terytorium Stołeczne|Australiskie Terytorium Stołeczne]] i na jego terenie zbudowano dzisiejszą stolicę [[Canberra|Canberrę]]<ref name=":55">{{Cytuj |autor = [[Wiesław Maik]] |tytuł = Australia, Oceania, Antarktyda |data = 1998 |data dostępu = 2022-08-01 |isbn = 83-87621-02-1 |wydanie = Wyd. 1 |miejsce = Poznań |wydawca = Wydawn. Kurpisz |s = 36-42 |oclc = 42656234}}</ref>.

Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Australia walczyła u boku Wielkiej Brytanii. Korpus australijski brał m.in. udział w walkach w [[Operacje morskie w Cieśninie Dardanelskiej|zachodniej Turcji]] i Flandrii. Po wojnie w latach 30. podczas [[Wielki kryzys|Wielkiego Kryzysu]] spadające ceny pszenicy i wełny spowodowały załamanie gospodarcze państwa.

Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] Brytyjskie Imperium na Dalekim Wschodzie przestało istnieć, a Wielka Brytania straciła możliwość obrony swoich australijskich kolonii przed japońską inwazją. Australijczycy zwrócili się więc o pomoc do Stanów Zjednoczonych, które zgodziły się bronić suwerenności Związku Australijskiego.

Po wojnie, w 1951 roku, w obliczu nowej sytuacji geopolitycznej Australia zawarła porozumienie obronne z USA oraz Nową Zelandią zwane jako [[Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku]]. Od tego czasu Australia pomagała swemu nowemu sojusznikowi podczas konfliktów w [[Wojna koreańska|Korei]] oraz [[Wojna wietnamska|Wietnamie]]. Od 1989 roku Australia została członkiem [[APEC|Forum Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku]]<ref name=":55" />.

[[Plik:Skyline of Perth-skyline seen from Perth Stadium, March 2021 02.jpg|mały|[[Perth]]]]

31 marca 2016 populacja Australii wynosiła 24 051 400 osób, natomiast 1 stycznia 2024 26 551 000.

Stolicą Australii jest Canberra. Największym miastem jest Sydney. W Australii jest pięć metropolii z liczbą ludności powyżej jednego miliona, w których mieszka łącznie ok.17 16,6120 mln325 osób (prawie 2/3 populacji Australii)<ref name="ABSGCCSA" />.

! Ludność<ref name="ABSGCCSA" /> <small>(202206.2023)</small>

| 5 297450 089496

| 5 031207 195145

| 2 628706 083966

| 2 224309 475338

| 1 418446 455380

* [[Niereligijność|brak religii]] – 30,1% (18,7% w 2006 roku<ref>{{Cytuj |url = http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/[email protected]/7d12b0f6763c78caca257061001cc588/6ef598989db79931ca257306000d52b4!OpenDocument |tytuł = 2914.0.55.002 – 2006 Census of Population and Housing: Media Releases and Fact Sheets, 2006<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> |opublikowany = www.abs.gov.au |data dostępu = 2017-11-25}}</ref>, wzrost o 11,4% [[Punkt procentowy|punktów procentowych]])

Australia jest członkiem [[Wspólnota Narodów|Wspólnoty Narodów]], zachowującym w aktach prawnych nazwę [[Dominium brytyjskie|dominium]]. Jest to federacyjna [[monarchia konstytucyjna]] z dwuizbowym parlamentem ustanowiona konstytucją z 1900 roku<ref name=":0" /> (z późniejszymi zmianami); [[głowa państwa|głową państwa]] jest [[Monarcha Australii|król Australii]] (obecnie [[Karol III (król Wielkiej Brytanii)|Karol III]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Australians can expect 'shock to system' from new King |data dostępu = 2022-09-08 |opublikowany = www.9news.com.au |url = https://www.9news.com.au/world/queen-elizabeth-ii-death-prince-charles-to-become-king-shock-to-system-australians/6cd1458a-f1a0-4868-9895-9f6a4a03d5e1}}</ref>), reprezentowany przez [[Gubernator generalny|gubernatora generalnego]] (obecnie [[DavidSamantha HurleyMostyn]])<ref name=":0" />. Tytuł królowej Australii został nadany panującemu monarsze brytyjskiemu w 1971 przez parlament australijski.

* {{link-interwiki|Five Eyes|Q=Q15978258}}, sojusz [[WywiadSłużba (instytucja)wywiadowcza|wywiadów]] Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii. Zobacz też: [[Sojusz Pięciorga Oczu]] i [[Echelon]]

* [[Lista państw Australii i Oceanii|Państwa Australii i Oceanii]]