Paryż: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
tak lepiej, ort., int., aktualizacja, infobox Znaczniki: Zastąpiono Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
ilustracja |
||
| (Nie pokazano 25 wersji utworzonych przez 17 użytkowników) | |||
Linia 4:
|nazwa oryginalna = {{K|fr|Paris}}
|zdjęcie = Paris montage.jpg
|opis zdjęcia = Kolaż zdjęć Paryża<br>[[Piramida Luwru]], [[Wieża Eiffla]], [[Łuk Triumfalny w Paryżu|Łuk Triumfalny]], [[Pałac wersalski]], widok na [[Pont des Arts]] oraz [[Île de la Cité]]
|alt zdjęcia =
|herb = Grandes Armes de Paris.svg
Linia 22:
|kod pocztowy = 75001–75020 (w zależności od numeru dzielnicy)
|tablice rejestracyjne = 75
|podział miasta = [[Dzielnice Paryża|20 dzielnic]]
|kod mapy = Francja#Europa
|wariant mapy = fizyczna
|współrzędne = 48°52′N 2°21′E
|commons = Category:Paris
|wikicytaty = Paryż
|wikisłownik = Paryż
|www = http://paris.fr
}}
'''Paryż''' ({{fr.|Paris}}, {{wymowa|LL-Q150 (fra)-WikiLucas00-Paris.wav}}) – [[stolica]] i najludniejsze miasto [[Francja|Francji]], a także [[departament (Francja)|departament]] (nr 75), w regionie [[Île-de-France]]. Położone jest w północnej części kraju, w centrum [[Basen Paryski|Basenu Paryskiego]], nad [[Sekwana|Sekwaną]]. Stanowi centrum polityczne, ekonomiczne i kulturalne kraju.
Według danych na 1 stycznia 2020 r. w granicach administracyjnych gminy Paryż na obszarze 105,4 km² zamieszkiwało 2 187 271 osób<ref name="population">{{Cytuj |data dostępu = 2020-11-13 |url = https://www.insee.fr/fr/statistiques/1893198 |tytuł = Estimation de la population au 1ᵉʳ janvier 2021}}</ref>, na obszarze {{link-interwiki|Wielki Paryż|tekst=Wielkiego Paryża|Q=Q16665915}} ({{k|fr|Grand Paris}}){{u|wielki-paryż}} mieszkało 7 086 619 osób na obszarze 814,2 km²<ref name="GrandParis">{{cytuj |url = https://www.insee.fr/fr/statistiques/1405599?geo=EPCI-200054807+COM-13055+COM-13001+EPCI-200054781 |tytuł = Comparateur de territoires |autor = INSEE |język = fr}}</ref>, w paryskiej jednostce miejskiej {{link-interwiki|Unité urbaine de Paris|Q=Q1082222}} mieszkało 10 856 407 osób na obszarze 2846 km²<ref name="autonazwa1">{{Cytuj |url = https://www.insee.fr/fr/statistiques/2011101?geo=AU2010-001 |data dostępu = 2020-11-13 |tytuł = Dossier complet – Aire urbaine de Paris (001)}}</ref>, natomiast na obszarze regionu paryskiego Île-de-France mieszkało 12 271 794 osób na obszarze 12 012 km²<ref name="region-paryski">{{Cytuj |url = https://www.insee.fr/fr/statistiques/6683011?sommaire=6683037 |tytuł = Populations légales des régions en 2020 / Populations légales des régions en vigueur au 1er janvier 2023 |opublikowany = INSEE}}</ref>. Po opuszczeniu [[Unia Europejska|Unii Europejskiej]] przez [[Wielka Brytania|Wielką Brytanię]], Paryż stał się największą metropolią w Unii Europejskiej.
Miasto ma układ koncentryczny z rozchodzącymi się gwiaździście [[bulwar]]ami. Jego oś stanowi wcięta dolina Sekwany, która dzieli Paryż na dwie części: prawobrzeżną (północną) ''{{link-interwiki|Rive Droite|tekst=Rive Droite|Q=Q603022}}'' oraz lewobrzeżną (południową) ''[[Rive gauche|Rive Gauche]]''.
W 2018 r. Paryż odwiedziło 17,95 mln turystów z całego świata – był trzecim najczęściej odwiedzanym miastem świata po [[Bangkok]]u i [[Londyn]]ie<ref>{{Cytuj |tytuł = Top 20 miast najchętniej odwiedzanych przez turystów w 2018 roku |data = 2018-10-13 |data dostępu = 2019-06-23 |opublikowany = Business Insider |url = https://businessinsider.com.pl/lifestyle/podroze/miasta-swiata-najczesciej-odwiedzane-przez-turystolw-2018-r/fdm16q6 |język = pl}}</ref>. Według danych ICCA w Paryżu zorganizowano w 2018 r. największą liczbę kongresów międzynarodowych (1192)<ref>{{Cytuj |tytuł = ICCA publishes 2018 city and country rankings by estimated total number of participants |data = 2019-06-18 |data dostępu = 2019-07-28 |opublikowany = iccaworld.org |url = https://www.iccaworld.org/npps/story.cfm?nppage=1100291 |język = en}}</ref>.
== Historia ==
{{osobny artykuł|Historia Paryża}}
Historyczne centrum Paryża stanowi wyspa [[Île de la Cité]] na [[Sekwana|Sekwanie]], na której położone są m.in. [[Pałac Sprawiedliwości w Paryżu|Palais de Justice]] oraz katedra [[Katedra Notre-Dame w Paryżu|Notre-Dame de Paris]]. Jest ona połączona z mniejszą wyspą [[Wyspa Świętego Ludwika|Île Saint-Louis]].
Paryż był pierwotnie osadą [[Celtowie|celtycką]], głównym ośrodkiem plemienia [[Paryzjowie|Paryzjów]] (łac. ''Parisii''), którzy zasiedlili [[Île de la Cité]] w [[III wiek p.n.e.|III wieku p.n.e.]]<ref name=":0">{{Cytuj stronę |url = http://www.history.com/this-day-in-history/paris-celebrates-2000th-birthday?cmpid=Social_FBPAGE_HISTORY_20150708_204746376&linkId=15366914 |tytuł = Paris celebrates 2,000th birthday |autor = |opublikowany = History.com |język = en |data dostępu = 2015-07-08}}</ref> W 52 r. p.n.e. przybyli tu Rzymianie. Miasto znane było wówczas pod nazwą [[Lutecja|Lutetia]] – co oznacza ''podmokłe miejsce''<ref name=":0" />. Niedługo później miasto zaczęło rozwijać się na lewym brzegu Sekwany (dzisiejsza [[Dzielnica Łacińska]]). Powoli coraz częściej używano jedynie nazwy ''Paris''. Przez cały okres starożytności Paryż był mało znaczącą osadą i pozostawał w cieniu takich miast jak [[Lyon]] czy [[Bordeaux]].
Rzymianie władali miastem aż do 508, kiedy [[Chlodwig I]], król [[Frankowie|Franków]], założyciel dynastii [[Merowingowie|Merowingów]], uczynił je swoją stolicą (przeniesioną z [[Tournai]]). Najazdy [[Wikingowie|wikingów]] w VIII wieku zmusiły mieszkańców do postawienia fortecy. Mimo to 28 marca 845 miasto zostało złupione. Czterdzieści lat później miasto wytrzymało kolejny [[Oblężenie Paryża przez wikingów|najazd wikingów]] (od 25 listopada 885 do października 886). Słabość [[Karolingowie|karolińskich]] królów Francji doprowadziła do wzrostu potęgi książąt Paryża. W 987 królem Francji obrany został [[Hugo Kapet]].
W XI wieku Paryż został znacząco rozbudowany na prawym brzegu. W XII i XIII wieku, a zwłaszcza za rządów [[Filip II August|Filipa II]], nastąpił szybki rozwój miasta. Powstały pierwsza forteca [[Luwr]]u oraz ważniejsze paryskie kościoły, w tym katedra Notre Dame. Paryż stał się też żywym ośrodkiem życia intelektualnego – powstał tu w XII w. [[Uniwersytet Paryski]] – jeden z pierwszych [[średniowieczny uniwersytet|średniowiecznych uniwersytetów]], nazywany później zwyczajowo [[Sorbona|Sorboną]]<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Medieval France. An Encyclopedia |inni = William W. Kibler; Grover A. Zinn; Lawrence Earp (eds.) |nazwisko r = Radding |imię r = Charles |rozdział = Universities |miejsce = New York – London |wydawca = Garland Publishing Inc. |rok = 1995 |strony = 1775–1777}}</ref>. Miasto przeżywało okres rozwoju jako ośrodek handlu oraz centrum naukowe, co zostało przerwane przez [[Epidemia|epidemię]] [[Czarna śmierć|czarnej śmierci]] oraz [[Wojna stuletnia|wojnę stuletnią]].
Po wyparciu Anglików, za panowania [[Walezjusze|Walezjuszów]], nastąpił bujny rozkwit kulturalny Paryża, choć władcy z tej dynastii często przebywali poza miastem, w zamkach [[Dolina Loary|w Dolinie Loary]]. [[Franciszek I Walezjusz|Franciszek I]] rozbudował Luwr, był też [[Mecenat|mecenasem sztuki]] i sprowadził do Paryża wielu artystów. W II połowie XVI wieku zaostrzył się konflikt między katolikami i [[Hugenoci|hugenotami]], co doprowadziło do rzezi zwanej [[Noc św. Bartłomieja|Nocą św. Bartłomieja]]. W rezultacie wojen religijnych tron objął [[Henryk IV Wielki|Henryk IV]], pierwszy z dynastii [[Burbonowie|Burbonów]]; przy tej okazji wygłosił słynne zdanie: „Paryż wart jest mszy”.
Burbonowie kontynuowali rozbudowę miasta, stawiając wiele znaczących budynków. Powstawały nowe dzielnice. Rozwój Paryża nie został zahamowany mimo przeniesienia przez [[Ludwik XIV|Ludwika XIV]] siedziby królewskiej do pobliskiego [[Wersal]]u. Rozwijał się przemysł. Wyburzono mury miejskie, na ich miejscu powstały tzw. Wielkie Bulwary. W połowie XVII wieku Paryż miał już około pół miliona mieszkańców. Za panowania Ludwika XV w Paryżu utworzono [[Straż pożarna|straż pożarną]] (1722) i pierwszy urząd pocztowy (1738). Miasto stało się wielkim ośrodkiem kulturalnym i intelektualnym.
14 lipca 1789 wybuchła [[rewolucja francuska]], którą zapoczątkowało zdobycie paryskiego więzienia [[Bastylia|Bastylii]]. W jej następstwie stracono króla [[Ludwik XVI|Ludwika XVI]] i powołano [[I Republika Francuska|republikę]]. Paryż był sceną kolejnych przewrotów. Pozostał stolicą Francji w okresie rządów [[Napoleon Bonaparte|Napoleona Bonaparte]] i [[Restauracja Burbonów|restauracji Burbonów]]. Za panowania [[Ludwik Filip I|Ludwika Filipa]] nastąpił gwałtowny rozwój miasta, jak i całej Francji, przeżywającej [[Rewolucja przemysłowa|rewolucję przemysłową]]. Okres [[Monarchia lipcowa|monarchii lipcowej]] był też czasem wielkiego rozkwitu kulturalnego – w Paryżu żyli i tworzyli wielcy poeci, pisarze i artyści okresu [[romantyzm]]u, nie tylko francuscy.
Paryskie demonstracje w 1848 roku rozpoczęły [[Wiosna Ludów|Wiosnę Ludów]], a we Francji spowodowały powstanie [[II Republika Francuska|II Republiki]]. Po dojściu do władzy [[Napoleon III Bonaparte|Napoleona III]] i ogłoszeniu [[II Cesarstwo Francuskie|II Cesarstwa]] rozpoczęto [[Wielka przebudowa Paryża w latach 1852–1870|wielką przebudowę Paryża]], nadzorowaną przez [[Georges-Eugène Haussmann|Georgesa-Eugène’a Haussmanna]]. Obecny wygląd centrum miasta jest w dużej mierze efektem tych działań. Monumentalne budynki miały świadczyć o znaczeniu Paryża, aspirującego do miana „stolicy świata”.
W 1870 roku wybuchła [[wojna francusko-pruska]]; po [[Bitwa pod Sedanem|klęsce pod Sedanem]] proklamowano [[III Republika Francuska|III Republikę]]. Podczas długotrwałego [[Oblężenie Paryża (1870–1871)|oblężenia Paryża]] przez wojska pruskie miasto doznało największych zniszczeń w swojej nowożytnej historii. Stolica Francji skapitulowała 28 stycznia 1871 roku. Niedługo potem, 18 marca, wybuchła [[Komuna Paryska]].
Mimo wojny i zawirowań politycznych pod koniec XIX wieku Paryż zaczął przeżywać okres rozkwitu, zwany ''[[belle époque]]''. Podczas jednej z [[Wystawa światowa|wystaw światowych]], które w Paryżu gościły kilkukrotnie, powstał jeden z symboli miasta – [[wieża Eiffla]] (1889). W 1900 roku ruszyła pierwsza linia [[Metro w Paryżu|metra]]. Na przełomie XIX i XX wieku Paryż był uważany za artystyczną stolicę świata; tu powstawały nowe prądy w sztuce, jak [[Impresjonizm w sztuce|impresjonizm]], [[kubizm]] i [[fowizm]], a później [[dadaizm]] i [[surrealizm]]. Duży wpływ na architekturę miasta wywarła [[Secesja (sztuka)|secesja]]. W roku 1900 w Paryżu zorganizowano [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1900|igrzyska olimpijskie]], które [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1924|ponownie zagościły]] w mieście w 1924 oraz [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 2024|2024]] roku.
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] wojska [[Cesarstwo Niemieckie|niemieckie]] zostały odparte, zanim podeszły pod Paryż. Okres międzywojenny to dalszy rozwój miasta – w 1931 roku liczba mieszkańców Paryża sięgnęła blisko 2,9 miliona. Aby złagodzić problemy z brakiem mieszkań, jeszcze w latach dwudziestych zrealizowano projekt budownictwa socjalnego.
Podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]] w 1940 roku [[Wehrmacht]]owi udało się praktycznie bez walki zająć miasto, które znalazło się w strefie okupowanej przez [[III Rzesza|III Rzeszę]]. Okupacja zakończyła się wyzwoleniem Paryża przez Amerykanów w 1944 roku<ref>{{Cytuj |url = https://www.thedailybeast.com/who-liberated-paris-in-august-1944 |tytuł = Who Liberated Paris in August 1944? |opublikowany = thedailybeast.com |język = en |data dostępu = 2019-05-31}}</ref>.
17 października 1961 roku, w następstwie zamieszek i demonstracji związanych z wyzwoleniem się [[Algieria Francuska|Algierii]], policja paryska dokonała [[Masakra paryska|masakry Algierczyków]]. Prawdopodobnie zginęło od 50 do 200 osób, wielu było rannych. W [[Maj 1968|maju 1968]] roku doszło w Paryżu do protestów i strajków studenckich.
Po II wojnie światowej Paryż utracił swoją pozycję kulturalnej stolicy świata, pozostał jednak ważnym ośrodkiem życia intelektualnego i artystycznego. Duży wpływ na rozwój miasta miały inwestycje poczynione za rządów prezydentów [[Georges Pompidou|Georges’a Pompidou]] i [[François Mitterrand]]a.
=== Merowie Paryża ===
[[Plik:Hidalgo2020crop.jpg|mały|100px|Anne Hidalgo]]
Poniżej znajduje się lista [[Mer (urzędnik)|merów]] Paryża po 1977 r.:
{{osobny artykuł|Merowie Paryża}}
* [[Jacques Chirac]] – 20 marca 1977 – 16 maja 1995
* [[Jean Tiberi]] – 22 maja 1995 – 24 marca 2001
* [[Bertrand Delanoë]] – od 25 marca 2001 – 5 kwietnia 2014
* [[Anne Hidalgo]] – od 5 kwietnia 2014
== Geografia ==
[[Plik:Paris SPOT 1017.jpg|mały|340px|Obszar metropolitalny Paryża (fot. satelitarna 2003)]]
Współrzędne geograficzne Paryża to:
* 48 stopni i 50 min. szerokości geograficznej północnej,
* 2 stopnie i 20 min. długości geograficznej wschodniej.
Na północy kończy się wielka równina północno-europejska i zaczyna [[Basen Paryski]]. Otacza on dolinę [[Sekwana|Sekwany]] i zajmuje większą część Francji Północnej. Basen Paryski jest największym basenem osadowym Europy. Z punktu widzenia geografii skupia on większość krain położonych wokół Sekwany i środkowej [[Loara|Loary]], będącej rzeką boczną od końca ery [[trzeciorzęd]]owej. Grunty paryskie są wapniowe, marglowe, gliniaste i piaskowe. Powierzchnia miasta wynosi 10 540 ha.
=== Klimat ===
Panuje tu klimat umiarkowany ciepły morski, na który duży wpływ ma [[Prąd Północnoatlantycki]]. Można go opisać jako łagodny i umiarkowanie wilgotny.
'''Lato''' jest zazwyczaj ciepłe i przyjemne ze średnimi najwyższymi temperaturami pomiędzy 15 a 25 °C z umiarkowanym nasłonecznieniem. Mimo wszystko każdego roku występują temperatury powyżej 30 °C. Jednak czasami zdarzają się długie okresy trudnych warunków pogodowych, jak [[Upały w Europie (2003)|fala upałów w 2003]] roku, kiedy to temperatury wynosiły powyżej 30 °C, a przez kilka dni temperatura przekraczała 35 °C. Jeżeli chodzi o ostatnie czasy, to średnia temperatura w lipcu wynosiła 20 °C, najniższa średnia 16 °C, a najwyższa 27 °C<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.meteorologic.net/ |tytuł = Météo gratuite, prévisions météo de Météorologic |autor = Meteorologic.net |język = fr}}</ref>.
'''Wiosną i jesienią''' występują zazwyczaj łagodne dni i noce, choć warunki często się zmieniają. W obu porach roku często jest nieoczekiwanie zimno i chłodno.
W '''zimie''' nasłonecznienie jest małe; dni są chłodne, ale temperatura wynosi ok. 7 °C. Kilka dni w roku temperatura spada poniżej 0 °C. Rzadko pada tu śnieg, choć czasami występują opady śniegu bez akumulacji. W ostatnim czasie, a zwłaszcza w 2009 i 2010 roku, fala chłodu spowodowała obfite opady śniegu (15 cm w 2010 roku), a temperatura gwałtownie spadła pomiędzy –10 °C a –20 °C na przedmieściach miasta.
Deszcz pada przez cały rok i, choć Paryż nie jest deszczowym miastem, to jest on znany z nagłych, obfitych deszczy. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 652 mm przy niewielkich opadach rozmieszczonych równomiernie przez cały rok. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 44 °C w dniu 11 sierpnia 2003 roku, a najniższa –23,9 °C w dniu 10 grudnia 1879 r.<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=4946&document_type_id=5&document_id=3076&portlet_id=10579 |tytuł = Géographie de la capitale – Le climat |autor = Institut National de la Statistique et des Études Économiques |język = fr |archiwum = https://web.archive.org/web/20061003225432/http://www.paris.fr/portail/accueil/Portal.lut?page_id=4946&document_type_id=5&document_id=3076&portlet_id=10579 |zarchiwizowano = 2006-10-03 |data dostępu = 2011-04-30}}</ref>
{{Średnia temperatura i opady
|location = Paryża
|Jan_Hi_°C = 7,6
|Feb_Hi_°C = 8,8
|Mar_Hi_°C = 12,8
|Apr_Hi_°C = 16,6
|May_Hi_°C = 20,2
|Jun_Hi_°C = 23,4
|Jul_Hi_°C = 25,7
|Aug_Hi_°C = 25,6
|Sep_Hi_°C = 21,5
|Oct_Hi_°C = 16,5
|Nov_Hi_°C = 11,1
|Dec_Hi_°C = 8,0
|Year_Hi_°C = 16,5
|Jan_MEAN_°C = 5,4
|Feb_MEAN_°C = 6,0
|Mar_MEAN_°C = 9,2
|Apr_MEAN_°C = 12,2
|May_MEAN_°C = 15,6
|Jun_MEAN_°C = 18,8
|Jul_MEAN_°C = 20,9
|Aug_MEAN_°C = 20,8
|Sep_MEAN_°C = 17,2
|Oct_MEAN_°C = 13,2
|Nov_MEAN_°C = 8,7
|Dec_MEAN_°C = 5,9
|Year_MEAN_°C = 12,8
|Jan_Lo_°C = 3,2
|Feb_Lo_°C = 3,3
|Mar_Lo_°C = 5,6
|Apr_Lo_°C = 7,9
|May_Lo_°C = 11,1
|Jun_Lo_°C = 14,2
|Jul_Lo_°C = 16,2
|Aug_Lo_°C = 16,0
|Sep_Lo_°C = 13,0
|Oct_Lo_°C = 9,9
|Nov_Lo_°C = 6,2
|Dec_Lo_°C = 3,8
|Year_Lo_°C = 9,2
|Jan_Precip_mm = 47,6
|Feb_Precip_mm = 41,8
|Mar_Precip_mm = 45,2
|Apr_Precip_mm = 45,8
|May_Precip_mm = 69,0
|Jun_Precip_mm = 51,3
|Jul_Precip_mm = 59,4
|Aug_Precip_mm = 58,0
|Sep_Precip_mm = 44,7
|Oct_Precip_mm = 55,2
|Nov_Precip_mm = 54,3
|Dec_Precip_mm = 62,0
|Year_Precip_mm = 634
|Jan_Rain_days = 9,9
|Feb_Rain_days = 9,1
|Mar_Rain_days = 9,5
|Apr_Rain_days = 8,6
|May_Rain_days = 9,2
|Jun_Rain_days = 8,3
|Jul_Rain_days = 7,4
|Aug_Rain_days = 8,1
|Sep_Rain_days = 7,5
|Oct_Rain_days = 9,5
|Nov_Rain_days = 10,4
|Dec_Rain_days = 11,4
|Year_Rain_days = 109
|Jan_Sun = 59
|Feb_Sun = 84
|Mar_Sun = 135
|Apr_Sun = 177
|May_Sun = 201
|Jun_Sun = 204
|Jul_Sun = 222
|Aug_Sun = 215
|Sep_Sun = 175
|Oct_Sun = 119
|Nov_Sun = 70
|Dec_Sun = 57
|Year_Sun = 1717
|source = Météo-France<ref name="Météo-France">{{cytuj stronę |url = https://donneespubliques.meteofrance.fr/FichesClim/FICHECLIM_75114001.pdf |tytuł = Fiche climatologique. Statistiques 1991−2020 et records. Paris-Montsouris |język = fr}}</ref> <small>(liczba dni z opadami dla wartości 1 mm, 1991–2020, wysokość 75 m n.p.m., [[Park Montsouris]] w centrum)</small>
|accessdate = }}
== Podział administracyjny ==
[[Plik:Paris plan jms.png|mały|Mapa dzielnic Paryża]]
{{Osobny artykuł|Dzielnice Paryża}}
1 stycznia 1860 roku Paryż podzielony został na 20 dzielnic ([[Język francuski|fr.]] ''arrondissement''). Dzielnice są ponumerowane, a ich numeracja biegnie spiralnie od środka, zgodnie z ruchem wskazówek zegara (tworząc kształt muszli ślimaka). Najważniejsze pod względem turystycznym dzielnice mają numery 1-8. Leżące zewnętrznie [[Lasek Buloński]] i [[lasek Vincennes]] należą odpowiednio do [[16. dzielnica Paryża|16.]] i [[12. dzielnica Paryża|12. dzielnicy]]. Każda z dzielnic ma wybieraną radę (''conseil d’arrondissement''), która z kolei wybiera swojego przewodniczącego (mera). Delegacja członków każdej z dzielnic tworzy Radę Paryża (''conseil de Paris''), która wybiera [[Merowie Paryża|mera Paryża]] (stanowisko utworzone w 1977 r.).
== Demografia ==
Według danych z 2020 roku, w granicach administracyjnych gminy Paryż na obszarze 105,4 km² zamieszkiwało 2 187 271 osób<ref name="population" />, w {{link-interwiki|Grand Paris|Q=Q16665915}} obejmujące ścisłe centrum metropolii mieszkało 7 086 619 osób na obszarze 814,2 km²<ref name="GrandParis" /> przy gęstości zaludnienia 8704 os./km², w paryskiej jednostce miejskiej {{link-interwiki|Unité urbaine de Paris|Q=Q1082222}} mieszkało 10 856 407 na obszarze 2846 km²<ref name="autonazwa1" /> przy gęstości zaludnienia 3815 os./km², natomiast na obszarze regionu paryskiego [[Île-de-France]] mieszka 12 271 794 osób na obszarze 12 012 km²<ref name="region-paryski" /> przy gęstości zaludnienia 1022 os./km². Po opuszczeniu Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię ([[Brexit]]), Paryż stał się największą metropolią w Unii Europejskiej.
'''Zespół miejski Paryża'''
[[Plik:La masacre de San Bartolomé, por François Dubois.jpg|thumb|[[Noc św. Bartłomieja]] – rzeź hugenotów w sierpniu 1572]]
[[Plik:Crowds of French patriots line the Champs Elysees-edit2.jpg|thumb|Wojska gen. [[Philippe Leclerc de Hauteclocque|Leclerca]] w Paryżu – defilada na [[Avenue des Champs-Élysées|Alei Pól Elizejskich]] 26 sierpnia 1944 r.]]
<small>Uwaga: zasięg obszaru metropolitalnego Paryża, wyznaczany przez francuski urząd statystyczny [[Institut national de la statistique et des études économiques|INSEE]], zmienia się z roku na rok; dane historyczne są szacunkowe i oparte są na podstawie danych z różnych źródeł</small>
{| class="wikitable" align="center"
!Rok
!Liczba mieszkańców
!Komentarz
|-
|59 p.n.e.
| style="text-align:right" | 25 000
|
|-
|150 n.e.
| style="text-align:right" | 80 000
|najwięcej w okresie [[Cesarstwo Rzymskie|Cesarstwa rzymskiego]]
|-
|510
| style="text-align:right" | 30 000
|straty po najazdach w III i IV w.
|-
|1000
| style="text-align:right" | 20 000
|najniższy stan po najazdach wikingów
|-
|1200
| style="text-align:right" | 110 000
|rozwój w późnym Średniowieczu
|-
|1328
| style="text-align:right" | 250 000
|rozkwit w XIII i XIV w., złoty wiek za króla [[Ludwik IX Święty|Ludwika IX Świętego]]
|-
|1500
| style="text-align:right" | 200 000
|straty po epidemii dżumy i [[Wojna stuletnia|wojnie stuletniej]]
|-
|1550
| style="text-align:right" | 275 000
|rozwój w okresie Renesansu
|-
|1594
| style="text-align:right" | 210 000
|straty po wojnach religijnych i domowych
|-
|1634
| style="text-align:right" | 420 000
|bardzo szybki rozwój za [[Henryk IV Wielki|Henryka IV]]
|-
|1700
| style="text-align:right" | 515 000
|
|-
|1750
| style="text-align:right" | 565 000
|
|-
|1789
| style="text-align:right" | 630 000
|szczyt rozwoju w XVIII w.
|-
|1801
| style="text-align:right" | 548 000
|straty w czasie rewolucji francuskiej
|-
|1835
| style="text-align:right" | 1 000 000
|
|-
|1860
| style="text-align:right" | 2 000 000
|najszybszy w historii rozwój za cesarza [[Napoleon III Bonaparte|Napoleona III]] i [[Georges-Eugène Haussmann|Haussmanna]]
|-
|1885
| style="text-align:right" | 3 000 000
|
|-
|1905
| style="text-align:right" | 4 000 000
|
|-
|1911
| style="text-align:right" | 4 500 000
|
|-
|1921
| style="text-align:right" | 4 850 000
|stagnacja na skutek strat po I wojnie światowej
|-
|1931
| style="text-align:right" | 5 600 000
|
|-
|1936
| style="text-align:right" | 6 000 000
|
|-
|1946
| style="text-align:right" | 5 850 000
|straty po II wojnie światowej
|-
|1950
| style="text-align:right" | 6 460 000
|
|-
|1960
| style="text-align:right" | 7 600 000
|
|-
|1970
| style="text-align:right" | 8 750 000
|koniec powojennego boomu urodzeń, koniec dodatniego salda migracji
|-
|1982
| style="text-align:right" | 9 500 000
|saldo migracyjne ujemne, wzrost liczby ludności trochę wolniejszy
|-
|1990
| style="text-align:right" | 10 291 851
|
|-
|1999
| style="text-align:right" | 11 174 743
|
|-
|2017
| style="text-align:right" | 12 628 266<ref name="autonazwa1" />
|
|}
'''Ludność Paryża w latach 1801–2020''' wyrażona w tys. osób
<timeline>
ImageSize = width:800 height:300
PlotArea = left:50 right:20 top:25 bottom:30
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.2,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:3000
ScaleMajor = unit:year increment:250 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:125 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar align:left
bar:1801 from:0 till:548
bar:1831 from:0 till:714
bar:1851 from:0 till:1053
bar:1881 from:0 till:2240
bar:1901 from:0 till:2661
bar:1926 color:cobar2 from:0 till:2871
bar:1936 from:0 till:2830
bar:1946 from:0 till:2725
bar:1954 from:0 till:2850
bar:1962 from:0 till:2753
bar:1968 from:0 till:2591
bar:1975 from:0 till:2317
bar:1982 from:0 till:2189
bar:1990 from:0 till:2152
bar:1999 from:0 till:2125
bar:2008 from:0 till:2234
bar:2020 from:0 till:2148
PlotData=
textcolor:black fontsize:S
bar:1801 at:548 text:547,8 shift:(-14,5)
bar:1831 at:714 text:714 shift:(-14,5)
bar:1851 at:1053 text:1.053 shift:(-14,5)
bar:1881 at:2240 text:2.240 shift:(-14,5)
bar:1901 at:2661 text:2.661 shift:(-14,5)
bar:1926 at:2871 text:2.871 shift:(-14,5)
bar:1936 at:2830 text:2.829,7 shift:(-14,5)
bar:1946 at:2725 text:2.725,4 shift:(-14,5)
bar:1954 at:2850 text:2.850,2 shift:(-14,5)
bar:1962 at:2753 text:2.753 shift:(-14,5)
bar:1968 at:2591 text:2.590,8 shift:(-14,5)
bar:1975 at:2317 text:2.317,2 shift:(-14,5)
bar:1982 at:2189 text:2.188,9 shift:(-14,5)
bar:1990 at:2152 text:2.152,4 shift:(-14,5)
bar:1999 at:2125 text:2.125,2 shift:(-14,5)
bar:2008 at:2234 text:2.233,8 shift:(-14,5)
bar:2020 at:2148 text:2.148,3 shift:(-14,5)
</timeline>
{{Duża grafika|Panorama La Défense.jpg|800px|„Miasto Świateł” – Paryż nocą. Na pierwszym planie dzielnica biznesowa [[La Défense]].}}
== Atrakcje turystyczne Paryża ==
[[Plik:Paris, Eiffelturm -- 2014 -- 1249.jpg|mały|[[Wieża Eiffla]] (''La Tour Eiffel'') widok od dołu (2014)]]
[[Plik:Notre-Dame de Paris 2013-07-24.jpg|mały|[[Katedra Notre-Dame w Paryżu|Katedra Notre-Dame]] (''Cathédrale Notre-Dame'') w 2013 roku]]
[[Plik:Paris, Triumphbogen -- 2014 -- 1624.jpg|alt=|mały|[[Łuk triumfalny]] (''Arc De Triomphe'') na placu [[Charles de Gaulle|Charles’a de Gaulle’a]] w 2014 roku]]
[[Plik:Paris, Moulin Rouge -- 2014 -- 1220.jpg|alt=|mały|''[[Moulin Rouge]]'' (Czerwony młyn) w 2014 roku]]
W Paryżu znajduje się wiele zabytków z różnych epok, dzieł sztuki, budowli architektonicznych, muzeów, uczelni oraz instytucji o znaczeniu międzynarodowym. Paryż to również światowe centrum [[Moda (styl)|mody]] i sztuki. Znacznym udogodnieniem dla turystów jest wprowadzenie ''[[Paris Museum Pass]]'' – imiennej karty umożliwiającej wstęp do muzeów, pałaców i innych atrakcji znajdujących się w Paryżu i jego okolicach bez konieczności kupowania biletów.
=== Zabytki budowlane ===
{| class="wikitable sortable"
! Top !! Zabytek !! data powstania !! dzielnica
|-
| 1 || [[Wieża Eiffla]] (''La Tour Eiffel'') – Żelazna wieża o wysokości 324 metrów. Budowla ma 3 tarasy widokowe. Potocznie zwana "Żelazną damą". Uznawana za symbol Paryża a czasem i całej Francji. Została wybudowana na [[Wystawa światowa|Wystawę Światową]] || 1889 || [[7. dzielnica Paryża|7]]
|-
| 2 || [[Luwr|Muzeum w Luwrze]] (''Le'' ''Musée du Louvre'') – Jedno z najbardziej znanych i największych muzeów na świecie. W zbiorach placówki znajdują się między innymi '''najsłynniejszy obraz na świecie''' ''[[Mona Lisa]] oraz'' rzeźby ''[[Wenus z Milo|Wenus z Millo]]'' i ''[[Nike z Samotraki]].'' Zbiory liczą wiele dzieł sztuki z różnych epok. || 1793 (data utworzenia muzeum) || [[1. dzielnica Paryża|1]]
|-
| 3 || [[Katedra Notre-Dame w Paryżu|Katedra Notre-Dame]] (''La Cathédrale Notre-Dame) –'' Jedna z najbardziej rozpoznawalnych Katedr na świecie. Budowla wzniesiona w stylu gotyckim (częściowo również neogotyckim). Wznosi się na wyspie ''[[Île de la Cité]]''. Dosłownie „''Notre-Dame”'' oznacza „''Nasza Pani”'', czyli „''Najświętsza Maryja Panna”'' || 1163–1345
|[[4. dzielnica Paryża|4]]
|-
| 4 || [[Łuk Triumfalny w Paryżu]] (''L’Arc de Triomphe'') – Monumentalny klasycystyczny pomnik wybudowany na wzór rzymskich łuków triumfalnych. Paryski łuk upamiętnia walczących i poległych za Francję w czasie [[Rewolucja francuska|Rewolucji Francuskiej]] i [[Wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]] || 1836 || [[8. dzielnica Paryża|8]]
|-
|5
|[[Bazylika Sacré-Cœur]] ''(Bazylika Najświętszego Serca) –'' Budowla sakralna w stylu [[Eklektyzm (architektura)|eklektycznym]] inspirowana architekturą bizantyjską i romańską. Bazylika została wzniesiona na wzgórzu [[Montmartre]]. || 1914 || [[18. dzielnica Paryża|18]]
|-
| 6 || [[Panteon w Paryżu|Panteon]] – dawny kościół, wybudowany w stylu klasycystycznym, nawiązujący swą budową do antycznego [[Panteon w Rzymie|rzymskiego Panteonu]], obecnie jest mauzoleum sławnych Francuzów || 1790 || [[5. dzielnica Paryża|5]]
|-
| 7 || budynki [[Sorbona|Sorbony]] – budynki jednego z najstarszych i najbardziej znanych [[uniwersytet]]ów w Europie || ok. 1650 || [[5. dzielnica Paryża|5]]
|-
| 8 || ''[[Les Invalides]]'' – muzeum i mauzoleum francuskich żołnierzy, także miejsce pochówku [[Napoleon Bonaparte|Napoleona]] || 1706 || [[7. dzielnica Paryża|7]]
|-
| 9 || ''[[Conciergerie]]'' – dawna twierdza i więzienie, w czasach [[Rewolucja francuska|Rewolucji Francuskiej]] przetrzymywano tu między innymi królową [[Maria Antonina Austriaczka|Marię Antoninę]] || XIV wiek || [[1. dzielnica Paryża|1]]
|-
| 10 || [[Sainte-Chapelle]] – XIII-wieczna dwukondygnacyjna gotycka kaplica pałacowa, wzniesiona z inicjatywy króla [[Ludwik IX Święty|Ludwika IX]] || XIII wiek || [[1. dzielnica Paryża|1]]
|-
| 11 || [[Opéra Garnier]] – okazały eklektyczny gmach opery w Paryżu, mogący pomieścić ponad 2000 osób || 1875 || [[9. dzielnica Paryża|9]]
|-
| 12 || [[Hôtel Lambert (budynek)|Hôtel Lambert]] – luksusowy pałac miejski, który w XIX w. stał się centrum Polonii paryskiej, skupionej wokół księcia [[Adam Jerzy Czartoryski|Adama Jerzego Czartoryskiego]] || ok. 1640 || [[4. dzielnica Paryża|4]]
|-
| 13 || [[Kościół de la Madeleine w Paryżu|Kościół de la Madeleine]] – klasycystyczny kościół, wybudowany na wzór antycznych świątyń rzymskich || 1842 || [[8. dzielnica Paryża|8]]
|-
| 14 || [[Grand Palais]] – duża, przeszklona hala wystawowa zbudowana na [[Wystawa światowa|Wystawę Światową]] || 1900 || [[8. dzielnica Paryża|8]]
|-
| 15 || ''[[Moulin Rouge]]'' – najsłynniejszy paryski [[kabaret]], a zarazem jeden z symboli Paryża || 1889 || [[18. dzielnica Paryża|18]]
|-
| 16 || [[Saint-Germain-des-Prés (opactwo)|Kościół Saint-Germain-des-Prés]] – kościół w Paryżu, jest jedyną pozostałością po olbrzymim opactwie benedyktynów, zniszczonym w czasie [[Rewolucja francuska|Rewolucji Francuskiej]] || XI wiek || [[6. dzielnica Paryża|6]]
|-
| 17 || [[Wielki Meczet w Paryżu]] – świątynia muzułmańska, wzniesiona w stylu iberyjsko-mauretańskim, stanowiąca centrum społeczności muzułmańskiej w Paryżu || 1926 || [[5. dzielnica Paryża|5]]
|-
| 18 || [[Kościół św. Sulpicjusza w Paryżu|Kościół Saint-Sulpice]] – okazały klasycystyczny kościół, drugi po Notre-Dame co do wielkości w Paryżu || 1732 || [[6. dzielnica Paryża|6]]
|-
| 19 || Willa La Roche-Jeanneret – [[modernizm (architektura)|modernistyczny]] dom bliźniaczy [[Le Corbusier]]a, aktualnie muzeum. Przykład skrajnego funkcjonalizmu z nurtu purystycznego. Dom unosi się w powietrzu na żelazobetonowych słupach (fr. ''[[pilotis]]'') nad zazielenionym ogrodem. Dom jest wyposażony także w ogród na dachu. Jest na liście [[UNESCO]] od 2016<ref>Charles Jencks „Le Corbusier” 1973.</ref>. || 1925 || [[16. dzielnica Paryża|16]]
|-
| 20 || Szklany Dom (''Maison de Verre'') – modernistyczny dom z dwupoziomowym salonem i tarasem na ostatnim piętrze z widokiem na ogród, architekta Pierre Chareau dla lekarza ginekologa. Dom odwiedzali [[Jean Cocteau]], [[Le Corbusier]] i [[Pablo Picasso]]. Jest w rejestrze zabytków od 1982. Dom prywatny, możliwe jest zwiedzanie z zewnątrz<ref name="Verre">Maison de Verre https://www.pop.culture.gouv.fr/notice/merimee/PA00088790.</ref>. || 1931 || [[7. dzielnica Paryża|7]]
|-
| 21 || Kamienica Molitor (''Immeuble Molitor'') – modernistyczna [[kamienica (architektura)|kamienica]] z własnym mieszkaniem (240 m²), pracownią i ogrodem na dachu architekta [[Le Corbusier]]a i jego żony. Pierwszy apartamentowiec na świecie, który został całkowicie przeszklony. Aktualnie muzeum tylko na ostatnim piętrze. Jest na liście UNESCO od 2016<ref>Fondation Le Corbusier 2019 https://lecorbusier-worldheritage.org/.</ref>. || 1934 || [[16. dzielnica Paryża|16]]
|-
| 22 || [[Ratusz w Paryżu]] – neorenesansowa budowla || 1882 || [[4. dzielnica Paryża|4]]
|-
| 23 || [[Palais-Royal]] – dawny pałac królewski, wcześniej także rezydencja [[Armand Jean Richelieu|kardynała Richelieu]] || ok. 1639 || [[1. dzielnica Paryża|1]]
|-
| 24 || [[Pałac Elizejski]] – klasycystyczny pałac, będący siedzibą prezydenta Francji || ok. 1722 || [[8. dzielnica Paryża|8]]
|}
=== [[Muzea w Paryżu]] ===
[[Plik:Louvre Courtyard, Looking West.jpg|alt=|mały|200x200px|[[Luwr]] (''Le'' ''Musée du Louvre'') – Najsłynniejsze muzeum w Paryżu]]
[[Plik:Pompiduo (23694296656).jpg|mały|200x200px|Główny budynek [[Centre Georges Pompidou]] (2022)]]
* [[Luwr]] (''Le Musée du Louvre'') – jedno z największych i najpopularniejszych muzeów sztuki na świecie, w jego zbiorach znajdują się m.in. ''[[Mona Lisa]]'' oraz ''[[Wenus z Milo]]''
* [[Musée d’Orsay]] – muzeum sztuki w budynku dawnego dworca kolejowego, zbiory malarstwa impresjonistycznego
* [[Centre Georges Pompidou]] – muzeum sztuki współczesnej oraz centrum kultury, znane ze względu na swoją ciekawą architekturę z rurami na zewnątrz budynku,
* [[Musée Rodin|Muzeum Auguste’a Rodina]] – kolekcja rzeźb tego znanego francuskiego rzeźbiarza
* [[Musée de Cluny|Musée Cluny]] – muzeum sztuki średniowiecznej
* [[Musée du quai Branly]] – muzeum etnologiczne poświęcone cywilizacjom Afryki, Azji, Oceanii i obu Ameryk, posiada zbiory 267 tys. eksponatów, z czego na stałej ekspozycji wystawiono 3500 eksponatów
* [[Musée du Montparnasse|Muzeum Montparnasse]] – zbiory komuny artystycznej ze wzgórza [[Montparnasse]]
* [[Musée Gustave Moreau]] – muzeum poświęcone twórczości [[Gustave Moreau|Gustave’a Moreau]] – znanego malarza [[Symbolizm|symbolisty]]
* [[Espace Dali]] – galeria poświęcona twórczości Salvadora Dalego
* [[Musée de l’Orangerie]] – galeria malarstwa impresjonistycznego i postimpresjonistycznego
* [[Musée Carnavalet]] – muzeum poświęcone historii miasta Paryża
=== Znane ulice, mosty i dzielnice ===
[[Plik:Montmarte 2 (pixinn.net).jpg|mały|Widok na dzielnicę Montmartre z sylwetką [[Bazylika Sacré-Cœur|Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego]] (2021)]]
* [[Avenue des Champs-Élysées|Aleja Pól Elizejskich]] – najbardziej znana ulica Paryża, odbywają się tu uroczyste parady, manifestacje oraz ceremonie;
* [[Montmartre]] – pod koniec XIX w. dzielnica była centrum bohemy artystycznej, tworzyli tu między innymi [[Pablo Picasso]], [[Salvador Dalí|Salvadore Dali]], [[Vincent van Gogh]];
* [[Dzielnica Łacińska]] – dzielnica uniwersytecka, między innymi mieszczą się tu [[Uniwersytet Paryski]] oraz [[Collège de France]];
* [[Rue de Rivoli]] – ulica handlowa z luksusowymi sklepami;
* [[Place de la Concorde]] – plac z połowy XVIII w., na którym w czasach [[Rewolucja francuska|Rewolucji Francuskiej]] dokonywano egzekucji, a w XIX w. ustawiono egipski obelisk z [[Luksor]]u;
* [[Plac Bastylii|Place de la Bastille]] – miejsce, gdzie stała [[Bastylia]], a obecnie [[Opéra Bastille]];
* [[Montparnasse]] – dzielnica, która w czasie międzywojennym była centrum bohemy artystycznej, między innymi mieszkali tu [[Marc Chagall]], [[Amedeo Modigliani]], [[Ernest Hemingway]] czy [[Francis Scott Fitzgerald]];
* [[Les Halles]] – dzielnica Paryża, dawniej mieścił się tu największy targ Paryża, teraz znajduje się tu centrum handlowo rozrywkowe Forum des Halles;
* [[Le Marais]] – obecnie luksusowa dzielnica mieszkalna i faktyczne centrum współczesnej sztuki;
* [[La Défense]] – dzielnica biznesowo-handlowo-mieszkalna pod Paryżem, skupisko szklanych wieżowców;
* [[Saint-Germain-des-Prés (Paryż)|Saint-Germain-des-Prés]] – dzielnica Paryża, w latach 50. XX wieku główny ośrodek życia intelektualnego miasta, obecnie ekskluzywna dzielnica ze znanymi paryskimi kawiarniami;
* [[Place Vendôme]] – plac z początku XVIII w., w jego centralnym punkcie [[Kolumna Vendôme|umieszczono kolumnę]] z pomnikiem [[Napoleon Bonaparte|Napoleona Bonaparte]];
* [[Place des Vosges|Place des Vosges (pol. Plac Wogezów)]] – plac z początku XVII w., otoczony z każdej strony budynkami o identycznych fasadach, uznawany za najpiękniejszy w Paryżu;
* [[Most Aleksandra III]] – najokazalszy most Paryża, wybudowany z okazji [[Wystawa światowa|Wystawy Światowej]] z 1900 r., nazwany na cześć cara [[Aleksander III Romanow|Aleksandra III]];
* [[Bulwar Saint-Germain]] – jedna z głównych paryskich ulic, znajdują się przy niej okazałe rezydencje i sklepy oraz restauracje.
=== Cmentarze ===
[[Plik:Catacombs of Paris (35).JPG|mały|100px|[[Katakumby Paryża|Katakumby Paryskie]]]]
* [[Père-Lachaise|Père Lachaise]]
* [[Cmentarz Montmartre|Montmartre]]]
* [[Cmentarz Montparnasse|Montparnasse]]
* [[Cmentarz Passy|Passy]]
* [[Katakumby Paryża]]
=== Parki i ogrody ===
[[Plik:Jardin des Tuileries 2010-04-26.jpg|100px|right|mały|[[Tuileries|Ogrody Tuileries]] z widokiem na [[Łuk Triumfalny w Paryżu|Łuk Triumfalny]]]]
* [[Ogród Luksemburski]] (''Jardin du Luxembourg'') – najpopularniejszy park stolicy, z ośmiobocznym basenem, licznymi rzeźbami, kortami tenisowymi i atrakcjami dla dzieci;
* [[Tuileries|Ogrody Tuileries]] (''Jardin des Tuileries'') – jeden z najstarszych paryskich ogrodów, rozciągający się od [[Luwr (pałac)|Luwru]] aż po [[Avenue des Champs-Élysées|Champs-Élysées]], z fontanną oraz licznymi rzeźbami;
* [[Pole Marsowe (Paryż)|Pole Marsowe]] (''Champ-de-Mars'') – park z ogrodem w [[Ogród francuski|stylu francuskim]], u stóp Wieży Eiffla, dawniej wykorzystywany jako pole ćwiczeń wojskowych i miejsce wystaw światowych;
* [[Lasek Buloński]] (''Bois de Boulogne'') – ponad 800-hektarowy pas zieleni na zachodnim obrzeżu Paryża, z alejkami do jazdy na rowerze i konno, z małymi jeziorkami i hipodromem;
* [[Lasek Vincennes]] (''Jardin de Vincennes'') – największy obszar zieleni Paryża, na prawie 1000 hektarach znajdują się: kilka jeziorek, ogród roślin tropikalnych, zoo oraz tor wyścigów konnych;
* [[Parc des Buttes Chaumont|Park des Buttes-Chaumont]] – park o powierzchni 24,7 ha (piąty co do wielkości w Paryżu, po Lasku Vincennes, Lasku Bulońskinm, [[Parc de la Villette w Paryżu|Parku de la Villette]] i Ogrodach Tuileries), położony w [[19. dzielnica Paryża|19. dzielnicy]], otwarty w 1867 roku; projektant Jean-Charles Alphand. Park znany ze świątyni Sybilli, inspirowanej [[Świątynia Westy (Tivoli)|Świątynią Westy z Tivoli]], wznoszącej się na szczycie 50-metrowego urwiska nad taflą sztucznego jeziora<ref>[http://www.europeanbestdestinations.com/top/best-city-parks-in-europe/ ''Best City Parks in Europe''], europeanbestdestinations.com, [dostęp 2017-02-12].</ref>;
* [[Menażeria Jardin des Plantes]] (''Ménagerie du Jardin des Plantes'') – drugi najstarszy na świecie [[ogród zoologiczny]], usytuowany w [[5. dzielnica Paryża|5. dzielnicy]].
=== Inne ===
[[Plik:Paris Parc des Princes 1.jpg|thumb|stadion [[Parc des Princes|Parc de Princes]]]]
* [[Parc des Princes]] – drugi co do wielkości stadion Paryża;
* [[French Open|Korty imienia Rolanda Garrosa]] – korty tenisowe, na których rozgrywany jest [[French Open]];
* [[Galeries Lafayette]] – słynna galeria handlowa z przełomu XIX i XX wieku, symbol [[Belle époque|La Belle Époque]];
* [[Café de Flore]] – kawiarnia, w której częstymi gośćmi byli filozofowie [[Egzystencjalizm|nurtu egzystencjalistycznego]] [[Jean-Paul Sartre]] oraz [[Simone de Beauvoir]];
* [[Café Procope]] – najstarsza kawiarnia Paryża (1686), bywali tu [[Voltaire|Wolter]], [[Fryderyk Chopin]], [[George Sand]] oraz wielu innych sławnych mieszkańców Paryża;
* [[Printemps]] – słynna galeria handlowa z przełomu XIX i XX wieku;
* [[Fontanny Wallace’a]] – kilkadziesiąt fontann występujących na terenie całego miasta.
* [[Bassin de la Villette]] – sztuczny zbiornik wodny, na którym od 2017 znajduje się [[kąpielisko]], jedyne w granicach Paryża wyznaczone zgodnie z [[dyrektywa kąpieliskowa|dyrektywą kąpieliskową]], o międzynarodowym kodzie FR10175056D075001. W latach 2017–2020 roczna ocena [[Jakość wody w kąpieliskach|jakości wody]] była doskonała<ref>{{Cytuj |tytuł = Bassin de la Villette |url = https://baignades.sante.gouv.fr/baignades/consultSite.do?dptddass=075&site=075000001 |opublikowany = Ministère chargé de la santé |język = fr}}</ref>;
* [[Wieża Montparnasse]] – [[wieżowiec]] i należące do niego centrum handlowe powstałe w latach 1969–1972, w centrum dzielnicy [[Montparnasse]], przy ''avenue du Maine'' 33 w Paryżu. Wieża ma 59 kondygnacji, w tym 54 pięter przeznaczonych na biura, z których każde ma niemal 2000 m². W sumie wynosi to 112 000 m². Taras tworzący 59. piętro jest dostępny dla zwiedzających. W latach 1972–2009 był to [[Lista najwyższych budynków w Paryżu|najwyższy budynek w Paryżu]], a w latach 1972–1990 był najwyższym budynkiem w [[Wspólnota Europejska|EWG]].
=== Obrzeża Paryża ===
[[Plik:Château de Versailles - Cour Royale.jpg|thumb|[[Pałac wersalski|Pałac królewski]] w [[Wersal]]u (Versailles)]]
* [[Pałac wersalski]] – monumentalny pałac, będący dawniej siedzibą królów Francji;
* [[Disneyland Resort Paris]] – park tematyczny poświęcony postaciom i miejscom z filmów [[Walt Disney Pictures|Walta Disneya]];
* [[Stade de France]] – największy stadion we Francji, w gminie [[Saint-Denis (Sekwana-Saint-Denis)|Saint-Denis]] na przedmieściach Paryża;
* [[Parc Astérix|Park Asteriksa]] – park tematyczny poświęcony bohaterom komiksów o [[Asteriks]]ie;
* [[Bazylika w Saint-Denis|Bazylika Saint-Denis]] – bazylika pod Paryżem, będąca nekropolią królów Francji.
== Transport ==
Paryż jest największym węzłem komunikacyjnym we Francji i jednym z największych na świecie.
=== Transport zbiorowy ===
[[Plik:Paris, Metro-Station -- 2014 -- 1218.jpg|thumb|Charakterystyczne wejście do stacji [[Pigalle (stacja metra)|Pigalle]] [[Metro w Paryżu|paryskiego metra]] zaprojektowane przez [[Hector Guimard|Hectora Guimarda]] (2014)]]
[[Plik:J25 367 Hp Porte de Versailles, ET 305.jpg|mały|Tramwaj linii T3a w Porte de Versailles w Paryżu (2017)]]
{{Osobny artykuł|Metro w Paryżu|Réseau express régional d’Île-de-France|Tramwaje w Île-de-France}}
Sieć [[Publiczny transport zbiorowy|transportu zbiorowego]] w aglomeracji paryskiej jest dobrze rozwinięta.
Jej podstawowym elementem jest jedna z najstarszych na świecie [[Metro w Paryżu|kolej podziemna]] (''Métropolitain''), działająca od 1900 r. Paryskie metro liczy 16 linii o łącznej długości 222,6 km i [[Lista stacji metra w Paryżu|380 stacji]], rozmieszczonych równomiernie na obszarze wokół centrum (średnia odległość między stacjami wynosi zwykle poniżej 500 m).
Transport na dalsze odległości zapewnia [[Szybka kolej miejska|kolej miejska]] – [[Réseau express régional d’Île-de-France|RER]]. Liczy ona obecnie 5 linii. Budowa i rozbudowa RER trwa od lat 70.
Ofertę RER uzupełnia kolejowy transport podmiejski sieci [[Transilien]]. Kilkanaście linii zapewnia połączenia odległych przedmieść z głównymi dworcami kolejowymi Paryża.
Rozwój sieci transportu jest obecnie spowolniony z powodu problemów związanych z finansowaniem, spowodowanych spowolnieniem [[Gospodarka Francji|gospodarki Francji]], a także z powodu narosłego zadłużenia oraz zaostrzenia procedur. W tej sytuacji budowa nowych linii tramwajowych wydaje się idealnym rozwiązaniem dla rozwiązania problemu braku zadowalających połączeń pomiędzy przedmieściami. Tramwaje są tańsze w budowie niż metro, oferując jednocześnie zdolność przewozową i prędkość podróży przewyższającą autobusy. W chwili obecnej w eksploatacji pozostają cztery [[Tramwaje w Île-de-France|linie tramwajowe]] (T1 z [[Saint-Denis (Sekwana-Saint-Denis)|Saint-Denis]] do [[Noisy-le-Sec]], T2 z [[La Défense]] do [[Porte de Versailles]], [[Linia tramwajowa nr T3 w Île-de-France|T3]] z [[Porte d’Ivry (stacja metra)|Porte d’Ivry]] do [[Pont du Garigliano]] i T4 z [[Bondy]] do [[Aulnay-sous-Bois]]), planuje się także budowę 5 kolejnych linii. 6 nowych odcinków przedłużających już istniejące jest planowanych bądź w budowie. Całość ma liczyć docelowo ok. 75 km.
Sieć transportu szynowego, zarówno w centrum miasta, jak i na przedmieściach, uzupełnia ponad 300 linii autobusowych obsługiwanych przez ok. 4000 pojazdów.
{| class="wikitable" style="font-size:90%; text-align:center; line-height:120%;"
! Środek transportu
! Przewoźnik
! Liczba pasażerów [mln]
! Liczba linii
! Długość linii [km]
! Liczba stacji
! Obsługiwany rejon
|-
| '''[[Metro w Paryżu|Metro]]'''
| [[Régie autonome des transports parisiens|RATP]]
| 1350
| 16
| 212
| 381
| Paryż i bliskie przedmieścia
|-
|rowspan=2| '''[[Réseau express régional d’Île-de-France|RER]]'''
| [[Régie autonome des transports parisiens|RATP]]
| 440
| 2¹
| 115
| 65
| Paryż i przedmieścia
|-
| [[Société nationale des chemins de fer français|SNCF]]
|rowspan=2| 614
| 6¹
|rowspan=2| 1296
|rowspan=2| 443
| Paryż i przedmieścia
|-
| '''[[Transilien]] (bez RER)'''
| [[Société nationale des chemins de fer français|SNCF]]
| ok. 15
| Przedmieścia
|-
| '''[[Tramwaje w Île-de-France|Tramwaj]]'''
| [[Régie autonome des transports parisiens|RATP]]/[[Société nationale des chemins de fer français|SNCF]]
| 58
| 4
| 40,8
| 71
| Paryż i przedmieścia
|-
|rowspan=2| '''Autobus'''
| [[Régie autonome des transports parisiens|RATP]]
| 940
| 316
| 2816
| 1274
| Paryż (350 mln pasażerów) i przedmieścia
|-
| Optile
| 250
| 1078
| 20 133
| 24 500
| Odległe przedmieścia
|-
|colspan=7| ''Statystyki transportu w aglomeracji paryskiej (2004)''<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.stif-idf.fr/les-transports-aujourd-hui/les-principaux-modes-transports/12.html |tytuł = Syndicat des Transports d'Île de France (STIF) (chiffres de 2004) |opublikowany = stif-idf.fr |archiwum = https://web.archive.org/web/20090318040749/http://www.stif-idf.fr/les-transports-aujourd-hui/les-principaux-modes-transports/12.html |zarchiwizowano = 2009-03-18}}</ref>
|}
¹ ''Obsługa l[[RER A|inii A]] i [[RER B|B]] jest podzielona między SNCF i RATP''
Dodatkowym środkiem transportu w Paryżu, wykorzystywanym przez turystów, są statki kursujące po Sekwanie (''batobus''). Zatrzymują się one w następujących przystaniach: wieża Eiffla, Musée d’Orsay, Saint-Germain-des-Prés, katedra Notre-Dame, Hotel de Ville, Luwr, Jardins des Plantes i Pola Elizejskie.
=== Transport kolejowy ===
[[Plik:Paris europe train map fr.png|mały|300px|Czas podróży koleją z Paryża (2005)]]
Paryż jest głównym węzłem komunikacji [[Transport kolejowy|kolejowej]] we Francji. Pociągi państwowego przewoźnika [[Société nationale des chemins de fer français|SNCF]] oraz innych przewoźników europejskich zapewniają połączenia z praktycznie każdym większym miastem kraju oraz wieloma miastami za granicą:
* [[Londyn]] i [[Ashford (Kent)|Ashford]] ([[Wielka Brytania]])
* [[Bruksela]], [[Antwerpia]], [[Liège]], [[Charleroi]], [[Namur]], [[Gandawa]], [[Brugia]], [[Ostenda]] ([[Belgia]])
* [[Amsterdam]], [[Rotterdam]], [[Haga]] ([[Holandia]])
* [[Luksemburg (miasto)|Luksemburg]] ([[Luksemburg]])
* [[Berlin]], [[Hamburg]], [[Monachium]], [[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]], [[Frankfurt nad Menem|Frankfurt n. Menem]], [[Hanower]], [[Stuttgart]], [[Akwizgran]] ([[Niemcy]])
* [[Zurych]], [[Genewa]], [[Berno]], [[Lozanna]], [[Brig-Glis]] ([[Szwajcaria]])
* [[Wiedeń]], [[Salzburg]] ([[Austria]])
* [[Rzym]], [[Turyn]], [[Mediolan]], [[Bolonia]], [[Wenecja]] ([[Włochy]])
* [[Madryt]], [[Barcelona]], [[Valladolid]], [[Girona]] ([[Hiszpania]])
* [[Poznań]], [[Warszawa]] ([[Polska]])<ref>{{Cytuj |url = http://pass.rzd.ru/static/public/en?STRUCTURE_ID=5125&layer_id=3290&refererLayerId=162&id=2039#paris2 |tytuł = International routes | Passengers |opublikowany = pass.rzd.ru |data dostępu = 2017-12-07}}</ref>
* [[Mińsk]] ([[Białoruś]])
* [[Moskwa]] ([[Rosja]]).
Pociągi dalekobieżne, w tym [[TGV]] oraz regionalne odjeżdżają z sześciu głównych dworców kolejowych: ''[[Gare du Nord]]'', ''[[Gare Montparnasse]]'', ''[[Gare de l’Est]]'', ''[[Gare de Lyon]]'', ''[[Gare d’Austerlitz]]'' i ''[[Gare Saint-Lazare]]''. W roku 2004 ok. 50 mln pasażerów skorzystało z pociągów dalekobieżnych odjeżdżających z jednego z tych dworców.
=== Transport drogowy ===
[[Plik:Tunnel perip-Pte-Auteuil 01.jpg|mały|200px|Paryski Bulwar Peryferyjny na wysokości [[Porte d’Auteuil]] (2012)]]
Podobnie jak dla transportu kolejowego, również dla transportu samochodowego Paryż jest największym węzłem we Francji. Miasto otaczają trzy obwodnice: ''[[Bulwar Peryferyjny Paryża|Bulwar Peryferyjny]]'', który biegnie na szlaku XIX-wiecznych fortyfikacji wokół Paryża, ''[[Autostrada A86 (Francja)|autostrada A86]]'' na bliskich przedmieściach oraz ''Francilienne'' (droga krajowa ''N104'') w większej odległości od miasta.
Sieć paryskich dróg jest gęsta i ma długość ponad 2000 km. W regionie [[Île-de-France]] jest zlokalizowanych ok. 800 km [[Autostrada|autostrad]]. Aglomeracja jest połączona z resztą kraju 8 rozchodzącymi się promieniście autostradami. Odległość drogowa z Paryża do [[Bruksela|Brukseli]] wynosi 305 km, do [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu]] 572 km, a do [[Barcelona|Barcelony]] 1037 km.
=== Transport lotniczy ===
[[Plik:CDG-aerialview.jpg|thumb|200px|[[Port lotniczy Paryż-Roissy-Charles de Gaulle|Port lotniczy im. Charles’a de Gaulle’a]] – terminal 2]]
Z trzech głównych portów lotniczych obsługujących Paryż skorzystało w roku 2005 ponad 78 mln pasażerów na ponad 550 trasach. Przeładowano w nich również 2,11 mln ton towarów (2005). Najważniejszym lotniskiem jest [[Port lotniczy Paryż-Roissy-Charles de Gaulle|port lotniczy im. Charles’a de Gaulle’a]] znajdujący się w położonym 40 km na północny wschód od Paryża [[Roissy-en-France]]. Jest to jeden z największych portów lotniczych w Europie i na świecie. Mniejsze znaczenie ma położony na południe od miasta [[Port lotniczy Paryż-Orly|Orly]], wykorzystywany głównie dla połączeń w ruchu krajowym oraz do południowej Europy i północnej Afryki. [[Port lotniczy Beauvais-Tillé|Trzeci port lotniczy]] jest zlokalizowany w pobliżu miejscowości [[Beauvais]], położonej ok. 70 km na północ od Paryża i wykorzystywany jest przez loty czarterowe oraz [[tanie linie lotnicze]] (ok. 2 mln pasażerów rocznie).
Z pozostałych 11 portów lotniczych obsługujących aglomerację paryską najbardziej znane jest [[Lotnisko Le Bourget|lotnisko ''Le Bourget'']], obecnie służące przyjmowaniu ruchu biznesowego, a także jako miejsce pokazów lotniczych i [[Lotnisko Le Bourget|muzeum lotnictwa]]. Paryż posiada także lotnisko dla śmigłowców (''[[Heliport|héliport]]'') w [[Issy-les-Moulineaux]].
== Oświata i nauka ==
[[Plik:Cour intérieure Collège de France, Paris 5e.jpg|thumb|200px|Dziedziniec [[Collège de France]] (2019)]]
=== Uczelnie ===
Paryskie uczelnie to:
* Kilka autonomicznych uniwersytetów z [[Uniwersytet Paryski|Uniwersytetu Paryskiego]], z których głównymi są : [[Université Paris Cité]], [[Université Paris-Saclay]] et [[Sorbonne Université]]<ref>[https://www.shanghairanking.com/rankings/arwu/2023 2023 Academic Ranking of World Universities]</ref>
* [[Collège des Ingénieurs]]
* [[Instytut Nauk Politycznych w Paryżu|Instytut Nauk Politycznych]] (Sciences Po Paris)<ref>[https://www.planetegrandesecoles.com/classement-qs-2024-politics Classement QS 2024 : Sciences Po devient la 2ème meilleure université mondiale en “Politics”]</ref>
* [[Institut polytechnique de Paris]]
* [[École nationale des ponts et chaussées]]
* [[PSL Research University]]
* [[HEC Paris]]<ref>[https://rankings.ft.com/rankings/2954/european-business-school-rankings-2023 European Business School Rankings 2023]</ref>
* [[ESSEC Business School]]
* [[ESCP Business School]]
* [[INSEAD]]
=== Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Paryżu ===
Rada Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji ([[Europejski Instytut Innowacji i Technologii|EIT]])<ref>{{Cytuj stronę |url = http://eit.europa.eu/press/news-archive/single-view/article/the-european-institute-of-innovation-and-technology-eit-launches-first-three-knowledge-and-innovat.html |tytuł = European Institute of Innovation and Technology: Single View |opublikowany = eit.europa.eu |archiwum = https://web.archive.org/web/20091219231447/http://eit.europa.eu/press/news-archive/single-view/article/the-european-institute-of-innovation-and-technology-eit-launches-first-three-knowledge-and-innovat.html |zarchiwizowano = 2009-12-19}}</ref> 16 grudnia 2009 wyznaczyła centra pierwszych trzech Węzłów Wiedzy i Innowacji. Uczelnie z Paryża będą brać udział w pracach Węzła Informatycznego i Klimatycznego.
Lokalizacje Węzłów:
'''Zrównoważona energia'''<ref>https://web.archive.org/web/20100529160533/http://eit.europa.eu/fileadmin/Content/Downloads/PDF/news_items/Summary_InnoEnergy.pdf</ref>:
[[Karlsruhe]], [[Kraków]], [[Grenoble]], [[Eindhoven]]/[[Leuven]], [[Barcelona]], [[Sztokholm]].
'''Zmiany klimatyczne'''<ref>https://web.archive.org/web/20140410173636/http://eit.europa.eu/fileadmin/Content/Downloads/PDF/news_items/Summary_Climate-KIC.pdf</ref>:
[[Londyn]], [[Zurych]], [[Berlin]], Paryż, [[Randstad]].
'''Informatyka i społeczeństwo informacyjne'''<ref>https://web.archive.org/web/20091222225610/http://eit.europa.eu/fileadmin/Content/Downloads/PDF/news_items/Summary_EIT_ICT_Labs.pdf</ref>:
[[Berlin]], [[Eindhoven]], [[Helsinki]], Paryż oraz [[Sztokholm]].
== Paryż w kulturze ==
[[Plik:MersonND1.jpg|mały|120px|Cyganka [[Esmeralda (postać literacka)|Esmeralda]] i [[Quasimodo (postać literacka)|Quasimodo]] ([[Victor Hugo|Wiktor Hugo]] „[[Katedra Marii Panny w Paryżu|Katedra Najświętszej Marii Panny w Paryżu]]” z 1831 r.)]]
Miasto w światowej kulturze zajmuje miejsce szczególne, nie tylko ze względu na to, że jest stolicą Francji i jednym z największych miast Europy i świata. To tu działają najbardziej znane domy mody, przybywają malarze i poeci. Wiele dzieł sztuki nawiązuje w swoim tytule czy treści właśnie do Paryża. Należą do nich choćby wielkie dzieła literatury, jak ''[[Katedra Marii Panny w Paryżu]]'' [[Victor Hugo|Victora Hugo]], ''[[Ojciec Goriot]]'' [[Honoré de Balzac|Honoriusza Balzaka]], ''[[Trzej muszkieterowie]]'' czy ''[[Królowa Margot (powieść)|Królowa Margot]]'' oraz inne powieści [[Alexandre Dumas|Aleksandra Dumasa ojca]], ''[[Dama kameliowa]]'' [[Alexandre Dumas (syn)|Aleksandra Dumasa syna]], ''[[Sceny z życia cyganerii]]'' [[Henry Murger]]a, ''[[Gra w klasy (powieść)|Gra w klasy]]'' [[Julio Cortázar|Julio Cortazara]], ''[[Zwrotnik Raka (powieść)|Zwrotnik Raka]]'' [[Henry Miller|Henry’ego Millera]], ''[[Upiór w operze]]'' [[Gaston Leroux|Gastona Lerouxa]] wraz ze swoimi licznymi adaptacjami, czy nawet współczesne [[bestseller]]y – ''[[Kod Leonarda da Vinci]]'' [[Dan Brown|Dana Browna]] oraz ''[[Pachnidło]]'' [[Patrick Süskind|Patricka Süskinda]]. W muzyce 31 Symfonia D-dur [[Wolfgang Amadeus Mozart|Wolfganga Amadeusa Mozarta]] to po prostu ''Symfonia paryska'', w Paryżu również toczy się akcja takich oper, jak: ''[[Traviata|La Traviata]]'' ([[Giuseppe Verdi]]), ''[[Cyganeria (opera Giacoma Pucciniego)|Cyganeria]]'' ([[Giacomo Puccini]]), ''[[Andrea Chénier]]'' ([[Umberto Giordano]]) czy ''[[Adriana Lecouvreur]]'' ([[Francesco Cilea]]), [[Noc św. Bartłomieja|Nocy św. Bartłomieja]] [[Giacomo Meyerbeer]] poświęcił ''[[Hugonoci (opera)|Hugonotów]]'', a jednym z najbardziej znanych operetkowych tytułów jest ''[[Życie paryskie]]'' [[Jacques Offenbach|Jacques’a Offenbacha]]. [[Richard Heuberger]] akcję operetki ''Bal w operze'' także umiejscowił w Paryżu.
Oddzielnym tematem jest tutaj film. Wystarczy wymienić same ekranizacje wymienionych wcześniej dzieł, a przecież akcja wielu współczesnych filmów także toczy się w tej europejskiej metropolii.
=== Paryż w polskiej kulturze ===
{{Zobacz też|Instytut Polski w Paryżu}}[[Plik:Paris 1925 59878912.jpg|mały|Pawilon Polski na [[Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa|Wystawie Światowej w Paryżu w 1925]] r. Polscy architekci i artyści zdobyli wtedy najwięcej nagród wśród wszystkich państw uczestniczących w wystawie<ref>{{Cytuj |url = https://culture.pl/pl/artykul/pawilony-polskie |tytuł = Pawilony polskie | Artykuł | Culture.pl |opublikowany = culture.pl |data dostępu = 2018-07-13}}</ref>]]
Również w kulturze polskiej Paryż zajmuje miejsce szczególne, zwłaszcza dla twórczości w XIX wieku. To tu swoje dzieła tworzyli [[Juliusz Słowacki]], [[Fryderyk Chopin]] i [[Cyprian Kamil Norwid]], a [[Adam Mickiewicz]] bezpośrednio do „paryskiego bruku” odnosi się w epilogu ''[[Pan Tadeusz|Pana Tadeusza]]''. Okres [[Literatura polska – romantyzm|romantyzmu]] był szczególnie bogaty w twórczość i działalność artystów polskich w okresie po [[Powstanie listopadowe|powstaniu listopadowym]]. Miasto było wówczas centrum tzw. [[Wielka Emigracja|Wielkiej Emigracji]] polskiej. 24 listopada 1838 r. nastąpiło podpisanie aktu fundacji, a 24 marca 1839 r. miało miejsce uroczyste otwarcie [[Biblioteka Polska w Paryżu|Biblioteki Polskiej]], która jest najstarszą polską biblioteką za granicą, przechowującą ponad 100 tys. woluminów z zakresu polskiej historii i kultury. Ośrodek ten odgrywał i odgrywa znaczącą rolę w międzypaństwowych kontaktach kulturalnych<ref>Marek Żukow-Karczewski, ''Biblioteka przy Quai d’Orléans'', „Życie Literackie”, 2 IV 1989 r., nr 13 (1932).</ref>. Polka [[Maria Skłodowska-Curie]] została pierwszą kobietą profesorem na paryskiej Sorbonie w 1906 r<ref>BBC: Skłodowska-Curie najbardziej wpływową kobietą w historii 10.08.2018 https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C30584%2Cbbc-sklodowska-curie-najbardziej-wplywowa-kobieta-w-historii.html.</ref>. W 1928 r. generał [[Maxime Weygand]] dokonał uroczystego otwarcia [[Place de Varsovie]] w Paryżu<ref>Kurjer Warszawski, R. 108, 1928, nr 125.</ref>. Między I i II wojną światową w Paryżu żyli i tworzyli światowej sławy Polacy [[Jerzy Waldemar Jarociński]], redaktor naczelny wpływowego miesięcznika „L’Amour de l’Art” oraz [[Tamara Łempicka]], malarka epoki [[art déco]]. W czasie II wojny światowej pisarz, podróżnik i współtwórca paryskiej „[[Kultura (miesięcznik)|Kultury]]” [[Andrzej Bobkowski]] opisał Paryż i Francję z perspektywy roweru<ref>{{Cytuj | url=http://bobkowski.polskieradio.pl/ | tytuł=Andrzej Bobkowski<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany=polskieradio.pl | język=pl | data dostępu=2024-04-25}}</ref>. W późniejszych latach Paryż był miastem, gdzie po 1945 r. przebywało i tworzyło wielu wybitnych polskich twórców. Związani byli w dużej mierze z Instytutem Kultury Polskiej i jego czołowym wydawnictwem „[[Kultura (miesięcznik)|Kultura]]”, którego naczelnym redaktorem był [[Jerzy Giedroyc|Jerzy Giedroyć]]. Obok Giedroycia w Paryżu mieszkali i tworzyli wówczas m.in. [[Józef Czapski]], [[Konstanty Jeleński]], a także popularni we Francji polscy artyści [[Roman Polański]], [[Krzysztof Kieślowski]], [[Andrzej Żuławski]], [[Andrzej Seweryn]], [[Stanisław Syrewicz]], [[Wojciech Pszoniak]] i [[Andrzej Dobosz]]. Po II wojnie światowej polski architekt [[Jerzy Sołtan]] współpracował w latach 1945–1949 z [[Le Corbusier]]em w jego paryskiej pracowni, która była wtedy epicentrum światowej architektury nowoczesnej<ref>Le Corbusier l’unité d’habitation de Marseille Jacques Sbriglio 2013.</ref>. W Paryżu tworzyło też wielu polskich malarzy: [[Jacek Malczewski]], [[Olga Boznańska]] i [[Tadeusz Styka]]. Obszerną wystawę ich prac na stałe przebywających w zbiorach we Francji zorganizowano w 2010 w Gdańsku w [[Pałac Opatów w Oliwie|Pałacu Opatów]]<ref>[http://kultura.trojmiasto.pl/Zagadkowi-artysci-polscy-w-Paryzu-n38883.html Zagadkowi artyści polscy w Paryżu] – Serwis Kultura.</ref>.
== Miasta partnerskie ==
Miasto partnerskie Paryża<ref>{{Cytuj |tytuł = Friendship and cooperation agreements – Paris.fr |data = 2016-04-03 |data dostępu = 2021-10-01 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20160403161510/http://next.paris.fr/english/paris-a-city-with-an-international-profile/international-action-cooperation/friendship-and-cooperation-agreements/rub_8139_stand_29940_port_18784}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = International relations. Special partners |data = 2007-02-08 |data dostępu = 2021-09-29 |opublikowany = web.archive.org |url = https://web.archive.org/web/20070208155021/http://www.v1.paris.fr/EN/City_government/international/special_partners.ASP}}</ref>:
* {{Flaga|ITA}} [[Rzym]], [[Włochy]] (1956)
Miasta zaprzyjaźnione:
{{układ wielokolumnowy|liczba=2|
* {{Flaga|DZA}} [[Algier]], [[Algieria]] (2003)
* {{Flaga|JOR}} [[Amman]], [[Jordania]] (1987)
* {{Flaga|GRC}} [[Ateny]], [[Grecja]] (2000)
* {{Flaga|LBN}} [[Bejrut]], [[Liban]] (1992)
* {{Flaga|DEU}} [[Berlin]], [[Niemcy]] (1987)
* {{flaga|MAR}} [[Casablanca]], [[Maroko]] (2004)
* {{Flaga|USA}} [[Chicago]], [[Stany Zjednoczone]] (1996)
* {{Flaga|IDN}} [[Dżakarta]], [[Indonezja]] (1995)
* {{Flaga|ARM}} [[Erywań]], [[Armenia]] (1998)
* {{Flaga|EGY}} [[Kair]], [[Egipt]] (1985)
* {{Flaga|JPN}} [[Kioto]], [[Japonia]] (1958)
* {{flaga|DNK}} [[Kopenhaga]], [[Dania]] (2005)
* {{Flaga|PRT}} [[Lizbona]], [[Portugalia]] (1998)
* {{Flaga|GBR}} [[Londyn]], [[Wielka Brytania]] (2001)
* {{Flaga|ESP}} [[Madryt]], [[Hiszpania]] (2000)
* {{Flaga|MEX}} [[Meksyk (miasto)|Meksyk]], [[Meksyk]] (1999)
* {{Flaga|CAN}} [[Montreal]], [[Kanada]] (2006)
* {{Flaga|RUS}} [[Moskwa]], [[Rosja]] (1992)
* {{Flaga|CHN}} [[Pekin]], [[Chińska Republika Ludowa]] (1997)
* {{Flaga|RUS}} [[Petersburg]], [[Rosja]] (1997)
* {{Flaga|BRA}} [[Porto Alegre]], [[Brazylia]] (2001)
* {{Flaga|CZE}} [[Praga]], [[Czechy]] (1997)
* {{Flaga|CAN}} [[Quebec (miasto)|Québec]], [[Kanada]] (2003)
* {{Flaga|MAR}} [[Rabat (Maroko)|Rabat]], [[Maroko]] (2004)
* {{Flaga|SAU}} [[Rijad]], [[Arabia Saudyjska]] (1997)
* {{Flaga|YEM}} [[Sana]], [[Jemen]] (1987)
* {{Flaga|CHL}} [[Santiago]], [[Chile]] (1997)
* {{Flaga|USA}} [[San Francisco]], [[Stany Zjednoczone]] (1996)
* {{flaga|BRA}} [[São Paulo]], [[Brazylia]] (2004)
* {{Flaga|KOR}} [[Seul]], [[Korea Południowa]] (1991)
* {{Flaga|BGR}} [[Sofia]], [[Bułgaria]] (1998)
* {{Flaga|AUS}} [[Sydney]], [[Australia]] (1998)
* {{Flaga|GEO}} [[Tbilisi]], [[Gruzja]] (1997)
* {{Flaga|JPN}} [[Tokio]], [[Japonia]] (1982)
* {{Flaga|TUN}} [[Tunis]], [[Tunezja]] (2004)
* {{Flaga|POL}} [[Warszawa]], [[Polska]] (1999)
* {{Flaga|USA}} [[Waszyngton]], [[Stany Zjednoczone]] (2000)
}}
== Zobacz też ==
{{Wikicytaty|dopełniacz=o Paryżu}}
* [[syndrom paryski]]
== Uwagi ==
{{uwagi|
wielki-paryż=Wielki Paryż obejmuje: miasto Paryż oraz obszar w przybliżeniu odpowiadający trzem otaczającym go [[departament (Francja)|departamentom]]: [[Dolina Marny]], [[Hauts-de-Seine]] i [[Sekwana-Saint-Denis]]{{r|grand-paris-zonage}}.
}}
== Przypisy ==
<references>
<ref name="grand-paris-zonage">{{Cytuj stronę |url = https://statistiques-locales.insee.fr/#c=zonage |tytuł = Statistiques locales – Zonage – Métropole du Grand Paris (200054781) |opublikowany = Insee |język = fr |data dostępu = 2023-10-21}}</ref>
</references>
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.paris.fr Oficjalna strona miasta] {{lang|en|es|fr}}
{{Île-de-France}}
{{Perfektury Francji}}
{{Stolice Europy}}
{{Europejskie Stolice Kultury}}
| |||