Guèrra de Tròia

Tròia en flamas, pintura de Johann Georg Trautmann (1713–1769)

La Guèrra de Tròia foguèt, segon la legenda, una guèrra de las armadas aquèas (es a dire, grègas) contra la vila de Tròia en Asia menora, seguissent lo rapte (o seduccion) d'Elena d'Esparta per Paris. La guèrra es un dels eveniments mai importants de la mitologia grèga e es contat dins un cicle de poèmas epics que sonque dos, l'Iliada e l'Odissèa d'Omèr, demorèron entièrs. L'Iliada descriu un episòdi ja avançat la guèrra, e l'Odissèa explica lo viatge de retorn d'un dels caps grècs, Ulisses. De poètas grècs posteriors descriguèron d'autres partidas de l'istòria, e tanben lo poèta roman Virgili dins son Eneïda.

Los grècs ancians cresián que los fachs contats per Omèr èran essencialament certans (situavan la guèrra als sègles XIII AbC o sègle XII AbC, coïncidissent amb la casuda de l'Empèri Itita; atal las datas prepausadas de la fin de la guèrra èran 1184 AbC -segon Eratostènes-, 1208 AbC -notat sul marbre de Paros- o 1250 AbC -segon Erodòt-) e localizan Tròia sus la riba dels Dardanèls dins l'actual nòrd-oèst de Turquia.

Dins los temps modèrnes, la guèrra e la vila tanben son consideradas coma mitologicas. Mas en 1870, l'arqueològ alemand Heinrich Schliemann realizèt d'excavacions e trobèt de pèiras que fòrça arqueològs pensan identificar coma de la vila de Tròia. Pasmens, i a pas cap de certitud que la Tròia d'Omèr aja existit, e encara mens que los fachs contats del cicle de la Guèrra de Tròia sián vertadièrs.

Precedents

L'avarícia de Laomedont e lo rapte d'Esiòna

Segon la mitologia grèga, pendent lo regne de Laomedont, Apollon e Poseidon se rebellèron contra Zèus. Aqueles los castiga a venir pendent un an esclaus del rei de Tròia.

Laomedont lor ordena de bastir una muralha indestructibla per Tròia. Dins aquela tasca foguèron ajudats pel semidieu Eac, perque lo monarca aviá promés en cambi una bona recompensa. Quand acabèt, lo rei lor refusèt la paga promesa e Poseidon envièt un monstre marin per que mange la filha del rei, Esiòna.

Davant la paur dels ciutadans, Esiòna sortiguèt de Tròia per se liurar al monstre mas, dins aquel moment, passava Eracles. Laomedont li ofriguèt la man de sa filha se la salvava. Un còp lo monstre mòrt, lo rei nega sa filha a Eracles. Aquel, furiós, tuèt Laomedont e totes los seus filhs (levat Priam, futur rei) e seduguèt Esiòna a çò d'Eac (tanben enganat per Laomedont) e la maridèt amb lo filh d'Eac, Telamon.

Priam demandèt pendent d'ans lo retorn de sa sòrre, mas ela èra esposa astruga e aguèt un filh Teucre.

Pelèu e Tètis, la Poma e lo Jutjament de Paris

Zèus venguèt rei dels dieus desfasent son paire Crònos. Aquel darrièr qu'aviá desfach son paire Uranus. Zèus crenguèt qu'un de sos filhs seguiguèsse l'exemple, e atal, quand una profecia augurava que lo filh de la ninfa Tètis (qu'èra son amanta) seriá mai gran que son paire, leu faguèt casar Tètis amb un vièlh rei escrancat, Pelèu.

Lo jutjament de Paris, de Rubens

Totes los dieus foguèron convidats al casament de Pelèus e Tètis, levat Eris, la Discòrdia. Ofensada, se faguèt invisibla e daissèt sus la taula una poma daurada en que i aviá inscrich lo mot Kallisti ("A la mai bèla"). La poma foguèt reclamada per Èra, Atena, e Afrodita. Se disputèt fòrça qui la prendriá, e cap dels dieus gausèt pas s'aventurar sus una opinion en favor d'una demandaira per paur d'ofensar las altras doas. Fin finala, Zèus ordonèt que la disputa se tancariá amb lo Jutjament donat per Paris, prince de Tròia, que seriá estat educat coma pastre perque una profecia aviá predit que causariá la casuda de la vila. Las divessas temptèron de seduire lo pastre: Atena li ofriguèt la saviesa e abilitat dins la batalha, Èra li ofriguèt lo poder politic e lo contraròtle de tota Asia, e Afrodita li ofriguèt l'amor de la femna mai bèla del monde. Paris donèt la poma a Afrodita, e tornèt a Tròia.

De Pelèu e Tètis nasquèt un filh, Aquiles. Se profetizèt que moririá jove, e a Tròia. Amb l'esperança de l'aparar, quand èra encara mainat, sa maire lo banhèt dins lo riu Stix, lo fasent invulnerable de tota part levat lo talon que la maire teniá. Grandissent venguèt lo guerrièr pus poderós de totes los mortals.

La fugida de Paris e Elena

Afrodita concediguèt a Paris l'amor de la femna mai bèla del monde, qu'èra Elena, una de las filhas del rei d'Esparta Tindarèu. Sa maire èra Lèda, que seriá estada sedusida per Zèus prenent la fòrma d'un cicne, e es pas clar quines dels quatre filhs de Lèda èran de Zèus o de Tindarèu. Elena aviá fòrça pretendents, e son paire crenguèt qu'en causissent cap per paur que los autres respondan amb violéncia. A la fin, un dels pretendents, Odissèu (o "Ulisses", en latin) d'Itaca, prepausèt un dessenh per resòlvre lo dilèma: totes los pretendents deurián jurar, malgrat las protestacions, que defendrián lo matrimòni d'Elena quin que siá lo causit.

Elena causiguèt Menelau, que alara viviá amb son fraire Agamemnon a la cort de Tindarèu dempuèi l'exili de sa tèrra d'Argos quand son oncle aviá tuat son paire e n'aviá usurpat lo tròn. Menelau eretèt del tròn d'Esparta, amb Elena per reina, e Agamemnon se maridèt amb la sòrre d'Elena Clitemnestra e recuperèt lo tròn d'Argos.

En una mission diplomatica a Esparta, Paris tombèt amorós d'Elena e, amb l'ajuda d'Afrodita, la raubèt o seduguèt (las versions vàrian) e se la menèt a Tròia coma esposa. Menelau envièt un messatgièr a Tròia demandant lo retorn d'Elena, mas lo rei Priam, remembrant de sa sòrre Esiòna, refusèt que tornèsse. D'aquel biais, totes los reis e princes de Grècia foguèron reclamats per complir lor jurament e recuperar Elena.

Lo recrutament de l'armada grèga

A aquela epòca, Odissèu ja èra maridat amb Penelòpa e veniá d'aver un filh, Telemac. Ulisses ensagèt per engana d'evitar la guèrra. Simulèt la foliá en semenant de sal dins los camps. Mas foguèt desmascarat per Palamedes.

Agamemnon envièt de messatgièrs a totes los reis de Grècia per tal que vengan a la guèrra, mas lo rei Cinires de Chipre envièt pas qu'una nau vertadièra e quaranta nòu de joguina.

L'oracle Calcas aviá predit que los grècs capitarián pas sens Aquiles. La maire d'aquel, Tètis, sabent qu'Aquiles moririá s'anava a Tròia, lo diguisèt de femna e l'amaguèt a la cort del rei Licomèdes a Sicros. Ulisses e Ajax caçavan. Segon una de las versions faguèt sonar un còrn, e Aquiles sautèt endavant e brandiguèt sa lança per lutar contra los falses invasors. Segon una autra, faguèt passar de mercants que ofrián jòias e armas, e descobriguèron Aquiles entre las femnas perque demorèt sol a contemplar las armas.

Aprèp, una flauta de mai de mila naus foguèt enviada, jol capitenajat d'Agamemnon. Mas quand arribèron a Aulis, los vents venguèron marrits. Uns de dire que la divessa Artèmis castigava atal Agamemnon per aver tuau un cèrvi sagrat (o aver tuat un cèrvi en tèrra sagrada), e de se pretendre melhor caçaire qu'ela. L'unic biais d'apasimar Artèmis seriá de sacrificar la filha d'Agamemnon Ifigenia. Segon d'autras versions o faguèt, alara que d'autres afirman que sacrifiquèt una cèrvia el luòc.

Combat dels vaissèls davant Tròia, bas relèu d'un sarcofag (sègle III)

Los grècs tanben portèron los òsses de Pelòps, paire d'Atrèu e aujòl d'Agamemnon e Menelau per los ajudar a ganhar la guèrra, perque un oracle afirmava que serián necessaris per la victòria.

Las fòrças grègas son descrichas amb detalh dins lo catalòg de naus del segond libre d'Iliada. Èra de 28 contingents de la Grècia continentala, Peloponès, las illas dodecanèsas, Creta e Itaca, per un total de prèp de 100 000 òmes.

Las fòrças troianas totjorn dins l'Iliada, èran las meteissas qu'aquelas del troians, capitanejadas per Ector, e d'autres aliats: dardanis, zeleians, adrastis, percotians, pelasgs, tracis, lancièrs cicons, arquièrs peonis, alizonts, misis, frigis, meonis, milesis e licis.

La Guèrra

Arribada

Un oracle aviá predit que lo primièr grèc a marchar en tèrra troiana seriá lo primièr a morir. Protesilau, capitani dels filacians, compliguèt la profecia; èra lo pòrta bandièra dels grècs e casèt per la lança d'Ector. Pasmens, los assalidors poguèron bastir una barralha de fusta e un campament militar sus la plaja, prèp dels vaissèls.

Aprèp la batalha, los grècs faguèron a Protesilau de funeralhas de dieu, e Ermès lo menèt veire per un darrièr còp son esposa abans de lo conduire cap a l'Adès. Sa femna, Laodamia, desirava de l'acompanhar dins la mòrt. Aprèp la mòrt de Protesilau, son fraire Podarces prenguèt son ròtle dins la guèrra.

Vesent las immensas muralhas de Tròia, los grècs decidiguèron d'assetjar la ciutat fins que se rendan. Pendent lo sètge i aguèt d'escarmossas ocasionalas; Ajax saquegèt Tràcia per dos còps e Aquiles comandèt d'expedicions cap a las ciutats vesinas de Lesbos, Focèa, Colofó, Esmirna, Clasomenés, Cime, Egialos, Dardania, Tenos, Adramiti, Colona, Antandros e Tebas d'Ipoplacia.

Criseida e Briseida

Coma comandant en cap, Agamemnon prenguèt lo primièr lo botin e emportèt coma esclava Criseida, alara qu'Aquiles causiguèt Briseida.

Mas Criseida èra filha de Crisas, un prèire d'Apollon. Lo prèire ofriguèt un enòrme rescat per sa filha, mas coma se refusèt, preguèt Apollon que castiguèsse los grècs. L'armada grèga patiguèt malautiá, e Agamemnon deguèt tornar Criseida.

Agamemnon exigiguèt que en compensacion a l'esclau que aviá perdut, se li donèsse Briseida qu'Aquiles s'aviá enamorant. Ofensat e indignat per Agamemnon, Aquiles refusèt la luta e abandonèt l'armada dels grècs.

Pasmens que grècs èran destinats a ganhar la guèrra, Aquiles demandèt a sa maire Tètis que intervenga davant Zèus per li demandar que los grècs pòscan pas véncer fins qu'Agammemnon li aja demandat perdon. Lo jorn seguent los grècs foguèron fòrça castigats dins la batalha, e totes los guerrièrs principals levat Ajax foguèron plan ferits los enebent contunhat la luta aquel jorn. Los troians, capitanejats per Ector, avançavan dangierosament cap al campament grèc.

Alara qu'Aquiles refusava de lutar, son amic Patròcle li demandèt sas armas perque los troians pensen qu'Aquiles aviá tornat a la guèrra. Ector pensant que Patròcle èra Aquiles lo tuèt e demorèt amb l'armadura d'Aquiles. Fòl de ràbia, Aquiles s'anèt venjar. Se carguèt d'una nòva armadura que Tètis aviá comandat a Efèst, tuèt Ector, e rebalèt son còs nud darrièr un carri fasent tres torns de las muralhas de Tròia jos la vista de totes los seus. Refusèt de tornar lo còs als troians per far los rites funeraris. Priam, amb la proteccion dels dieus, anèt en persona veire Aquiles e li supliquèt que li tornèsse lo còs de son filh. Alara Aquiles compatiguèt perque se remembrava lo seu paire, e autregèt una trèva de dotze jorns per poder far las funeralhas d'Ector.

La mòrt d'Aquiles

Après la mòrt d'Ector, Aquiles venquèt Memnon d'Etiopia, Cicnus de Colonae e la guerrièra de las amazonas Pentesilia. Pendent aquela seria de campanhas victoriosas, Paris lo matèt per mejan d'una flècha empoisonada que foguèt guidada per Apollon fins al seu talon. Coma foguèt tuat per engana amb l'intervencion d'un dieu, se considèra qu'Aquiles moriguèt sens jamai èsser estat vencit sul prat batalhièr. Sos òsses foguèron mesclats amb aqueles de Patròcle, e se celebrèron las funeralhas en son onor.

L'armadura d'Aquiles e la mòrt d'Ajax

L'armadura d'Aquiles foguèt objècte d'una peleja entre Ulisses e Ajax. Se pelejant per ela al final guanhèr Ulisses. Ajax venguèt fòl de ràbia a sautèt al mitan d'un dels tropèls dels grècs (pensant qu'èran sos companhons) e comencèt de matar la oelhas. Aprèp, se suïcidèt.

Lo caval de Tròia

L'episòdi del Caval de Tròia es lo final de la guèrra. Los grècs (o Ulisses, segon qualques escrichs) dessenhèt la construccion d'un caval de fusta, animal qu'èra sacrat pels troians. Foguèt bastit per Epeius e qualques guerrièrs grècs s'amaguèron dedins (Ulisses, Leontèu, Menelau, Diomèdes, Neoptolem e detz-e-sèt mai). Lo rèsta de l'armada grèga simulèt l'abandon del sètge e los troians interpretèron lo caval coma una dona per la patz. Un espion grèc, Sinon, convenquèt los troians que lo caval èra una dona fasent taire los avertiments de Laocon e Cassandra. Coma lo caval èra tròp grand passava pas per la pòrta de la ciutat, destruiguèron una partida de la muralha per lo far entrar.

Los troians, aüroses que lo sètge de dos ans se termine, passèron una nuèch de fèsta e gorrinatge. Quand los grècs sortiguèron de l'interior del caval, la ciutat èra en plen repaus e la presa foguèt aisida. Lo sacatge durèt tres jorn e tres nuèchs e tuèron totes los òmes e mainats, e faguèron esclaus totas las femnas e mainats. Las riquesas foguèron saquejadas, e de l'esplendida ciutat ne demorèt pas que roïnas.

Existís un debat sus l'existéncia reala del caval de fusta. Qualques sabents afirman que lo Caval de Tròia èra en realitat un botaire sostingut de quatre pilars, que auriá portat aquel nom. Lo fach qu'auriá destruït las muralhas per far entrar confirmariá aquela tèsi.

La Guèrra de Tròia e l'art

Literatura

• Robert Graves: La guerra de Troia. Editorial Empúries. ISBN 978-84-7596-063-0

Pintura

• 
  G. B. Tiepolo, La Flauta grèga a Aulís, detalh, villa Valmarana
• 
  G. B. Tiepolo, Lo Sacrifici d'Ifigenia, villa Valmarana
• 
  G. B. Tiepolo, Euribatés e Taltibios menan Brisèis a Agamemnon, villa Valmarana
• 
  G. D. Tiepolo, Construccion del caval de Tròia, National Gallery
• 
  G. D. Tiepolo, Procession del caval de Tròia, National Gallery
• 
  J.-L. David, Las Funeralhas de Patròcle, National Gallery of Ireland
• 
  G. Cades, Aquilled e Brisèis, dessenh, Musèu Fabre, Montpelhièr

Cinèma

• Helen of Troy (1956), de Robert Wise.
• La Guerra di Troia (1961), de Giorgio Ferroni.
• Troy (2004), de Wolfgang Petersen.

Opèra

• Il ritorno di Ulisse in patria (1641), de Claudio Monteverdi.
• Les Troyens (1858), d'Hector Berlioz.
• La belle Hélène (1864), de Jacques Offenbach.
• Troilus and Cressida (1954), de William Walton.
• King Priam (1961), de Michael Tippett.