Veire la font de Genèva

{{Infobox Subdivision administrativa
|imatge= Views of Geneva.jpg
|entitat= NONE
|gentilici= genevés -esa
}}
'''Genèva''' (AFI: {{AFI|/ʒenɛ.vo̞/}}, {{AFI|/ʒenɛ.bo̞/}}, {{AFI|/ʒenɛ.va/}} o {{AFI|/ʒenɛ.ba/}}; en [[arpitan]]: ''Geneva''; en [[francés]]: ''Genève'') es la segonda vila de [[Soïssa]] e lo capluòc del [[canton de Genèva]]. La vila compta {{formatnum:200 548}} abitants al començament de l'annada [[2017]]. Son airal urban forma una aglomeracion transfrontalièra, lo bacin francovaudogenevés, que s'alarga sus lo [[canton de Vaud]] e los [[departaments franceses]] d'[[Ain (departament)|Ain]] e de l'[[Auta Savòia]], per una populacion totala de {{formatnum:760000}} abitants. <br />
Lo [[canton de Genèva]] compta {{formatnum:445000}} abitants. Genèva es la segonda plaça financièra de Soïssa.

== Geografia ==
Centre comercial, bancari, intellectual e universitari, la vila se desvolopa a l'endrech ont [[Ròse]] quita lo [[lac Leman]] e a la jonhença del flume amb Arva. Se tròba dins una conca, encastrada per los Voirons, lo Salèvi, lo Mont de Sion, lo Vuache (departament de l'[[Auta Savòia]]) e [[Jura]] (departament d'[[Ain (departament)|Ain]]), montanhas que se tròban totas sul territòri francés (parcialament per Jura qu'es en granda part en [[Soïssa]]).

== Istòria ==
Dins l'[[Antiquitat]], la somission romana del país dels Allobròges interven en 121 avans J.-C. Genèva deven alara una avançada al nòrd de la província de la Gàllia transalpina. L'amainatjament d'un pòrt interven en 123-105 av. J.-C. La vila es alara constituida d'una pichoneta aglomeracion ont las demoranças son bastidas en fustas e en bardís. Genèva entra dins l'istòria en 52 av. J.-C., quand [[Juli Cesar]] menciona son passatge dins aquela ciutat (''Genua'') dins sos Comentaris sus ''la Guèrra de las Gàllias'' (''De Bello Gallico''). Volent empachar lo passatge dels Helvetes, Cesar copa lo pont sus [[Ròse]]. Quand Cesar s'aisa provisòriament amb sas tropas en 58 av. J.-C., l'opidum s'agrandiguèt encara devenent tre aquel moment una vila romana (''vicus'' puèi ''civitas'').

Per un diplòma de [[1162]], l'emperaire [[Frederic Barbarossa]] establiguèt l'independéncia dels evesques de Genèva coneguts coma princes de l'Empèri. Al començament del sègle XIII intervenguèt un tresen poder : l'Ostal de [[Savòia]]. Lo comte de [[Savòia]] s'apodera en [[1250]] del castèl del Borg de Forn.<br />
Engatjada per son evesque als costats del duc de [[Borgonha]] dins la guèrra de Borgonha, Genèva es menaçada per los Soïsses après lor victòria e condamnada en [[1475]] a pagar une emenda importanta. Un tractat de 1526 entre Genèva, [[Bèrna]] e [[Friborg]] anonça la fin del poder de l'evesque e l'emergéncia d'una senhoriá autonòma. Los "Eidguenots", partisans dels Confederats, fan aprovar lo tractat per lo Conselh General lo 25 de febrièr.

A partir de [[1526]], de mercants alemands abrandan a Genèva las idèas de la [[protestantisme|Refòrma luteriana]] demest los comerçants geneveses que s'espandisson dins la populacion sos l'influéncia de predicadors coma [[Guilhèm Farèl]].<br />
La Refòrma es adoptada lo [[21 de mai]] de [[1536]] en meteis temps que l'obligacion de mandar sos enfants a l'escòla. Genèva deven tre aquel moment lo centre del [[calvinisme]] e se tròba subrenomada la « Roma protestanta ». Arribat a Genèva en julhet de 1536, [[Joan Calvin]] aurà una granda influéncia, coma president de la Companhiá dels Pastors, sus tots los aspèctes de la vida genevesa. La republica proclamada sos lo nom de « Sobeiranetat de Genèva », ne redigís las Ordenanças de la Glèisa en 1541 puèi en 1543 los Edictes civils que serviràn de constitucion a la nòva republica.

Tre son aveniment en [[1580]], las atacas del duc Carles Emanuèl I de [[Savòia]] se multiplican. Genèva estend alara son aligança amb [[Solothurn]], [[Zuric]] e [[França]].<br />
L'[[11 de decembre]] de [[1602]], l'ataca de nuèch dels Savoiards es desfacha per los geneveses e es demorada dins l'istòria sos lo nom d'« Escalade », e compelís lo duc a acceptar una patz duradora sagelada per lo tractat de Sant Julian lo 12 de julhet de [[1603]] que reconeis l'independéncia de la ciutat. Sus lo plan economic, de nombrós protestants italians mas subretot franceses doblan la populacion durant las annadas 1550 e donan un nòu dinamisme a la vila.

Lo [[sègle XVIII]], economicament e culturalament florissent, es bolegat per de trebols politics que los contemporanèus li dison las « revolucions de Genèva ». Foguèron de rebellions entre los ciutadans (aristocratas e borgés) e lo pòble sens dreches.

Lo [[15 d'abril]] de [[1798]], lo Tractat de Reünion intègra Genèva al territòri de [[França]]. A la fin d'agost, après èsser estada desvoluda a sa sobeiranetat e a sas aliganças, Genèva es causida per prefectura e capluòc del departament de Leman. Genèva deven alòr una vila francesa entre d'autras e sos abitants fan l'experiéncia del centralisme napoleonian. Mas la desfacha de l'armada napoleoniana li rend son independéncia.<br />
[[File:Geneve Lac.tif|thumb|Geneve, lac, 1816]]
Malgrat la crenta dels catolics soïsses adrech la « Roma protestanta » e als trebols qu'a conegut al sègle XVIII, l'estacament es sinhat lo [[19 de mai]] de [[1815]].

La mission internacionala de la vila s'afortís particularament amb la fauriá del [[Comitat Internacional de la Crotz Roja]] en [[1863]] per Guilhèm Henri Dufour e après la [[Primièra Guèrra Mondiala]] : deven — en particular per l'accion de Gustau Ador e William Rappard — lo sèti de la [[Societat de las Nacions]] en [[1919]].
Après la [[Segonda Guèrra Mondiala]], lo sèti europèu de l'[[Organizacion de las Nacions Unidas]] mai los de desenas d'organizacions internacionalas s'installan a Genèva, çò que serà profitable al desvolopament del torisme de lésers e d'afars. {{Amb l'arribada de las annadas 1960, Genèva es una de las premièras regions soïssas ont los movements xenofòbs e comunistas coneisson una certa escasuda}} [font?], mas tanben lo tresen canton a acordar lo drech de vòte cantonal e comunal a las femnas.

[[Categoria:Vila de Soïssa]]