Veire la font de Contrada

{{Dialècte Gascon}}
[[Imatge:Landes3.png|thumb|right|200px|Un esbòs possible deus parçans de las Lanas de Gasconha (en francés)]]

Ua '''contrada''' o '''encontrada''' (en [[vivaroaupenc]]: '''contraa''') ei ua estenduda de [[territòri]] redusida, dab ua cèrta unitat geografica deguda a las condicions naturalas, l'[[istòria]] o las relacions de proximitat entre los municipis que la forman.

== Terminologia == 

Qu'existeish de nombrós tèrmes dialectaus entà descríver las contradas, inclusent :
*'''airal''' (lengadocian)<ref name=DicodOc-contrée/>
*'''caire''' (lengadocian?, provençau)<ref>https://dicodoc.eu/oc/diccionaris?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=&q2=encontrada&submit=Cercar</ref>
*'''cairiá''' (var. cairia, càiria) (lemosin)
*'''comarca''' (lengadocian<ref name=DicodOc-contrée/>, gascon)
*'''(en)contrada''' (pandialectala dehòra [[vivaroaupenc]]), '''contraa''' ([[vivaroaupenc]])<ref name=DicodOc-contrée>https://dicodoc.eu/oc/diccionaris?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=contr%C3%A9e&q2=&submit=Cercar</ref><ref group=N>''Countrado'', ''coutrado'' ([[lengadocian|l.]]), ''countrèio'' ([[vivaroaupenc|d.]]); ''Encountrado, incountrado'' en [[nòrma mistralenca]]. Veire dins lo Tresaur dau Felibritge ([https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Countrado ligam 1] e [https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Encountrado ligam 2]).</ref>
*'''país'''<ref name=DicodOc-contrée/> (lengadocian, lemosin) 
*'''parçan''' (gascon, lengadocian)<ref name=DicodOc-contrée/><ref>https://dicodoc.eu/oc/diccionaris?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=oc-fr&dic%5B%5D=RBVDOF&dic%5B%5D=LAUSOF&dic%5B%5D=GRANOF&dic%5B%5D=PNSTOF&dic%5B%5D=PROVOF&dic%5B%5D=LAGAOF&q=par%C3%A7an&q2=&submit=Cercar</ref><ref group=N>''Parsan'' en [[nòrma mistralenca]]. Veire dins lo Tresaur dau Felibritge ([https://www.lexilogos.com/provencal/felibrige.php?q=Parsan ligam]).</ref>
*'''ròdol''' (lengadocian, provençau), '''ròde''' (len., pro., e vivaroaupenc), '''redol''' (lengadocian)<ref name=DicodOc-contrée/><ref name=DicodOc-Ròdol>https://dicodoc.eu/oc/diccionaris?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=168&type=oc-fr&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVDOF&dic%5B%5D=LAUSOF&dic%5B%5D=GRANOF&dic%5B%5D=PNSTOF&dic%5B%5D=PROVOF&dic%5B%5D=LAGAOF&q=r%C3%B2dol&q2=&submit=Cercar</ref>

Aqueste concèpte se ditz ''comarca'' en [[catalan]], [[espanhòu]] e [[portugués]], ''redolada'' o ''redolata'' en [[aragonés]] e ''pays'' en [[francés]].

En [[Occitània]] en particular, existeish un ensems de concèptes similars:

*'''parçan''' o '''comarca''', segon la geografia occitana e tanben segon l'administracion espanhòla.
*'''escarton''' dens l'istòria occitana. Veire [[Republica dels Escartons]].
*'''comunautat montanhòla''' segon l'administracion italiana.
*'''"país"''' segon l'administracion francesa.
*'''comunautat d'aglomeracion''' segon l'administracion francesa.
*'''canton''' segon l'administracion francesa.

==Parçan o comarca==
<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Imatge:Carte_Aude_region_naturelle.png|thumb|left|400px|'''Parçans deu departament occitan d'[[Aude (departament)|Aude]]'''<br>1&nbsp;[[Lauragués]] · 2&nbsp;[[Montanha Negra]] · 3&nbsp;[[Cabardés]] · 4&nbsp;[[Carcassés]] · 5&nbsp;[[Rasés]] · 6&nbsp;[[Quercòrb]] · 7&nbsp;[[País de Saut Lengadocian]] · 8&nbsp;[[Menerbés]] · 9&nbsp;[[Corbièras (region)|Corbièras]] · 10&nbsp;[[Narbonés]]
‎]]
<!-- parçans -->
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:40px; top:85px">'''[[Lauragués]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:95px; top:30px">'''[[Montanha Negra]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:130px; top:95px">'''[[Carcassés]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:127px; top:155px">'''[[Rasés]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:205px; top:75px">'''[[Menerbés]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:230px; top:135px">'''[[Corbièras (region)|Corbièras]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:325px; top:85px">'''[[Narbonés]]'''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:365px; top:150px">''[[mar Mediterranèa|Mediter-<br>ranèa]]''</div>
</div>

====Descentralizacion====
=====Dens l'occitanisme=====
Certans movements e intellectuaus [[occitanisme|occitanistas]] prepausan d'instituir los parçans coma entitats d'organizacion deu territòri en [[Occitània]] (lo movement [[catalanisme|catalanista]] prepausa lo medish principi tà organizar los [[País Catalans]]). Los parçans son intermediaris entre las comunas e las regions e, segon certans occitanistas, deurén remplaçar los descopatges artificiaus deus estats coma los [[departaments francés|departaments]] (estat francés) o las [[província]]s (estats italian e espanhòu).

Uei lo dia, lo mot '''parçan''' que s'utiliza dens lo movement occitanista subertot dempuish los ans 2000. Las publicacions occitanistas precedentas deus ans 1960-1970, sovent parlavan deus parçans dens publicacions en lenga francesa en utilizant lo mot ''pays''<ref>Per exemple, Alan Alcofa & Pèire Lagarda & [[Robèrt Lafont]] (1979) = Alain Alcouffe & Pierre Lagarde & Robert Lafont, ''Pour l'Occitanie'', coll. Domaine occitan, Tolosa: Privat, p. 114.</ref>. 

Aqueth mot '''parçan''' ei tipic de la tradicion gascona, ja que designava divèrs tipes de subdivisions dens l'istòria de [[Bearn]].

=====En geografia=====
Bèths [[geografia|geografs]] occitans an trabalhat suber lo concèpte de "parçan" (nommat ''pays'' dens las lors publicacions en francés), en particular [[Pau Vidal de la Blacha]] (1908), [[Frederic Zégierman]] (1999) e [[Benedicta Fenièr|Benedicta]] e [[Joan Jaume Fenièr]] (2000) (vejatz la [[parçan#Bibliografia|bibliografia]]).

=====Dens l'administracion espanhòla=====
Lo concèpte de '''comarca''' (equivalent a "parçan") ja recep ua reconeishença oficiala dens certanas zonas autonòmas de l'[[estat espanhòu]], en particular en [[Aran]] ([[Generalitat de Catalonha]]) per çò que concerneish [[Occitània]]. Tanben que i a comarcas oficialas dens autas regions coma lo [[País Valencian]] e en [[Aragon]]. Totun aqueras comarcas non remplaçan pas las províncias estatalas espanhòlas; que s'i superpausan. 

La [[Vath d'Aran]] ei lo sol territòri d'Occitània que forma oficialament ua "comarca". Aran, maugrat lo son estatut especiau de semiautonomia de [[1990]], entra dens lo quadre de l'organizacion territoriala en "comarcas" que caracteriza la region deu Principat de [[Catalonha (region)|Catalonha]].

=====Dens los departaments francés=====
Daubuns [[departaments franceses|departaments]] occitans prepausan un descopatge intèrne en parçans non oficiaus entà organizar los lors servicis o lo lor torisme. Per exemple:
* L'Ofici deu Torisme deu departament deus [[Aups d'Auta Provença]] prepausa tres "destinacions": [http://www.alpes-haute-provence.com/geographie/index.htm vejatz la mapa].
* Lo departament de [[Droma (departament)|Droma]], a travèrs deu son Ofici deu Torisme, se descopa en cinc zonas: [https://web.archive.org/web/20070212031354/http://www.ladrometourisme.com/vacances-drome/a-voir-absolument/a-voir-absolument.htm vejatz la mapa zoomabla].
* Lo departament dau [[Puèi de Doma (departament)|Puèi de Doma]] se descopa en sheis parçans o país ("pays"): vejatz la [https://web.archive.org/web/20070915103859/http://www.puydedome.com/Les_6_pays-_48036.html?1=1 mapa interactiva].
* Lo departament de [[Var (departament)|Var]] se descopa en ueit "territòris": vejatz la [https://web.archive.org/web/20071019031947/http://www.cg83.fr/ressources/files/deplacements/antennes_terri.pdf mapa].

====Descopatge territoriau====
Lo descopatge es pro omogenèu. Cada comuna hè partida d'un parçan. Lo descopatge que lo geograf [[Frederic Zégierman]] prepausa en Occitània hè parçans de dimensions variablas. Los descopatges de las comarcas catalanas an talhas mei omogenèas.

====Nomicacion====
Los noms son pro simples. Que son noms tradicionaus e brèus en generau, consisteishen en un mot ([[Combralhas]], [[Forcauquierés]], [[Espinosa]]) o en un grop nominau simple ([[Vath d'Aran]], [[País de Vinhana]], [[Naut Vivarés]]).
[[Imatge:Catalunya+Comarques+Català.jpg|thumb|right|200px|Comarcas de la [[Generalitat de Catalonha]]. Au nòrd-oèst que s'i ved lo parçan [[Occitània|occitan]] de la [[Vath d'Aran]].]]

====Los parçans d'Occitània====
:''Per mei de detalhs, vejatz tanben la lista deus [[parçans d'Occitània]].''

N'i a pas enqüèra nat descopatge clar ni definitiu deus parçans d'[[Occitània]]. Mes i a elements concrets que permeten ja de har ua prefiguracion de tots los parçans occitans:
* Dens l'estat francés, lo geograf occitan [[Frederic Zégierman]] qu'a creat un atlàs de parçans de l'estat francés, ''Le guide des pays de France'' (1999), que cobreish gaireben tota Occitània e que prepausa solucions interessantas. Totun, lo son descopatge retien mei los critèris de la geografia fisica que los critèris istorics, culturaus e sòcioeconomics.
* Hòra l'estat francés:
** la '''comarca''' de la [[Vath d'Aran]], dab estatut oficiau, qu'ei un parçan occitan de hèit.
** las divèrsas '''[[Parçan#Comunautat montanhòla|comunautats montanhòlas]]''' de las [[Valadas Occitanas]] que son parçans occitans de hèit (exceptat quauques comunautats montanhòlas qu'agropan comunas occitanas dab comunas de lenga nòrd-italiana). 
** [[Mónegue]] ei ua entitat istorica a despart.

En comparason dab la situacion occitana, lo movement [[catalanisme|catalanista]] a elaborat ua lista e ua carta pro precisa de las comarcas deus [[País Catalans]], a mei se i a enqüèra quauques esitacions de detalh [https://web.archive.org/web/20070218091515/http://www.racocatala.cat/eltalp/divisio.htm].

[[Imatge:Comarcas de Galicia.png|thumb|right|200px|Comarcas de [[Galícia]]]]

==Escarton==
====Descentralizacion====
'''Escarton''' que designa ua entitat de basa qui compausava la [[Republica dels Escartons|Republica deus Escartons]] (o lo [[Grand Escarton]]), dens los [[Aups Occitans]], en avent [[Briançon]] per capitala, de [[1343]] dinc a la fin deu Regim Ancian. S'i deishava ua plaça importanta a l'autonomia e a ua prefiguracion de la [[democracia]] dirècta.
====Descopatge territoriau====
Lo descopatge èra omogenèu. Cada escarton avèva un territòri contigú dab autes escartons.
====Nomicacion====
Los cinc escartons portavan nom simples: èran los noms deu caplòc, de la vath o deu parçan.
*L'escarton de [[Briançon]], agropant 12 comunas.
*L'escarton de [[Cairàs]], agropant 7 comunas (coïncidiva dab la parçan de Cairàs).
*L'escarton d'[[Ors (comuna)|Ors]], agropant 21 comunas.
*L'escarton de la [[Val Cluson|Vath Cluson (Val Cluson)]] o de [[Prajalats]], agropant 7 comunas.
*L'escarton de [[Chastèldalfin]], agropant 4 comunas.

==Comunautat montanhòla==
====Descentralizacion====
Ua '''comunautat montanhòla''' (en italian ''comunità montana'') ei ua associacion de comunas de montanha, dens l'[[Itàlia|estat italian]], qu'existesih dempuish la lei 1102 deu 3 de deceme de [[1971]]. Totas las regions de [[montanha]] d'[[Itàlia]] ne tienen. Las [[Valadas Occitanas]] de l'estat italian atau an comunautats de montanha que jògan un ròtle un drin similar a las comarcas de l'estat espanhòu. Que tienen un ròtle important dens l'[[amainatjament deu territòri]]. Daubuas qu'an pres mesuras de sostien a la cultura occitana.

Las '''comunautats de montanha''' de l'[[estat italian]] s'insereishen dens regions que tienen ua relativa autonomia legislativa. 
====Descopatge territoriau====
Lo descopatge ei omogenèu. Cada comunautat montanhòla a un territòri contigú dab las autas.
====Nomicacion====
En generau, las comunautats montanhòlas tienen noms simples de valadas coma "[[Val Maira|Vath Maira (Val Maira)]]".

=="País" e comunautat d'aglomeracion==
====Descentralizacion====
L'estat francés qu'a organizat dempuish los ans 1990 dus concèptes pròches:
* Lo ''"país"'' (en francés ''pays'') que designa ua entitat de l'[[França|estat francés]], basada suber l'associacion de comunas. Jòga un ròtle de coordinacion dens l'[[amainatjament deu territòri]] devath lo contraròtle de l'Estat centrau (Ministèri de l'Interior). Lo "país" a la francesa qu'ei gerit per la lei deu 4 de heurèr de [[1995]], dita "lei Pasqua" o LOADT (Loi d'Orientation pour l'Aménagement et le Développement du Territoire) e tanben per la lei deu 25 de junh de [[1999]], dita "lei Voynet" o LOADDT (Loi d'Orientation de l'Aménagement Durable du Territoire). 
* La ''comunautat d'aglomeracion'' (en francés ''communauté d'agglomération''): las comunas de las zonas urbanas, s'ac vòlen, se pòden associar dab aqueth estatut, gerit per la lei 99-586 deu 12 de julhet de [[1999]] dita "Lei Chevènement". Autes tipes d'associacions de comunas qu'existeishen dens l'estat francés (vejatz [[intercomunalitat]]).

Los '''"país"''' e las '''comunautats d'aglomeracion''' de l'estat francés se crèan a l'iniciativa de las comunas, mes dab l'acòrdi e l'autorizacion de l'estat centrau. No's ligan pas estreitament a las regions, ja qu'en tot cas las regions non son pas autonòmas.

Son tipics de l'encastre administratiu francés. Que designan un tipe recent d'entitat administrativa francesa. Que son quasi sinonims (e hèra emplegats) de ''parçan''; mes que i pòt aver ua confusion. En hèit, lo ''"país"'' se crèa segon los rapòrts de fòrça deus elegits locaus: segon los cas, pòt estar concordant o non dab lo concèpte de ''parçan'' qu'ei mei identitari, mei istoric e mei estable.

Be cau precisar qu'en lenga [[francés|francesa]], lo tèrme ''"pays"'' ei hèra vague, ja que pòt designar tant lo ''país'' administratiu francés, o ben lo ''parçan/comarca'' (non oficiau en França), o ben tota auta mena de territòri.
====Descopatge territoriau====
Los '''"país"''' e las '''comunautats d'aglomeracion''' de l'estat francés qu'an un descopatge pro sople mes hèra desordenat. Non son pas obligats d'inserí's dens los limits de las nombrosas entitats oficialas francesas preexistentas ([[regions francesas|region]], [[departaments franceses|departament]], [[arrondiment]], [[Parçan#Lo concèpte de canton|canton]]). Es possible de trobar comunas "isoladas" que non son pas integradas dens los "país" environants ni dens las comunautats d'aglomeracion environantas. Parts importantas deu territòri non hèn pas partida de cap de "país" ni de cap de "comunautat d'aglomeracion". Cèrtas comunas pòden apertiéner a l'encòp a un país e a ua comunautat d'aglomeracion (que non coïncideishen pas). En tot cas la configuracion d'aqueras entitats que complica lo descopatge administratiu e qu'empacha de véder ua organizacion clara e comprensibla dens los escalons de la "descentralizacion" de l'estat francés.

====Nominacion====
Los "país" e las comunautats d'aglomeracion de l'estat francés tienen:
* Quora noms  simples coma "[[Velai]]" o "[[Combralhas]]"
* Quora noms complicats, artificiaus o non istorics, coma "Ador-Lanas Oceanas", "Monts e Lacs de Leveson", "Arle-Aupilhas-Crau-Camarga-Comtat e Vath de Durença", "SICOVAL" (Sindicat Intercomunau d’Amainatjament e Desvolopament deus Costalats e de la Vath d’Ers).

Vejatz tanben [[intercomunalitat]].

==Canton==
====Descentralizacion====
Los '''cantons''' de l'estat francés que son subdivisions administrativas rigidas e ancianas deus [[departaments francés|departaments]]. N'an pas nat poder decisionau; que son la basa territoriala de las "eleccions cantonalas" que serveishen a elegir los "conseus generaus" dirigint los departaments.
====Descopatge territoriau====
Lo descopatge territoriau qu'ei omogenèu e coordenat dens l'espaci: cada comuna francesa es dens un canton. Los cantons son hèra mei petits e hèra mei nombrós que los parçans en generau. S'insereishen exactament dens los limits deus [[departaments francés|departaments]]. 
====Nomicacion====
Cada canton tien lo nom deu son caplòc, per exemple, lo "canton d'[[Ortès]]".

==Vejatz tanben==
===Ligams intèrnes===
* [[parçans d'Occitània]]
* [[païses occitans]]
* [[comarcas de Catalonha]]
* [[comarcas d'Aragon]]
* [[Frederic Zégierman]]
* [[intercomunalitat]]

===Ligams extèrnes===
* {{ca}}[https://web.archive.org/web/20070218091515/http://www.racocatala.cat/eltalp/divisio.htm El Talp] Article e mapas de sintèsi suu descopatge comarcau deus País Catalans, dab ua orientacion politica marcada (independentisme d'esquèrra)
* {{fr}}[http://www.paysagglomerations.com/ Entreprises Territoires et Développement] Articles, mapas e fichas de sintèsi suber los "país" e las "comunautats d'aglomeracion" de l'estat francés
* {{it}}[https://web.archive.org/web/20100715234348/http://www.uncem.net/ UNCEM - Unione Nazionale Comuni Comunità Enti Montani] Comunautats montanhòlas de l'estat italian
* {{fr}} [https://web.archive.org/web/20111209211212/http://bastiat.net/fr/cercle/rencontres/2002-1.html La République des Escartons, exemple d'État minimum]

==Bibliografia==
* [[Alan Alcofa]] & [[Pèire Lagarda]] & [[Robèrt Lafont]] (1979) = Alain Alcouffe & Pierre Lagarde & Robert Lafont, ''Pour l'Occitanie'', coll. Domaine occitan, Tolosa: Privat, p. 114.
* [[Benedicta Fenièr|Benedicta]] e [[Joan Jaume Fenièr]] (2000) = Bénédicte & Jean-Jacques Fénié, ''Dictionnaire des pays et provinces de France'', sl.: Sud-Ouest 
* [[Pau Vidal de la Blacha]] (1908) = Paul Vidal de la Blache, ''La France, tableau géographique'', París
* [[Frederic Zégierman]] (1999) ''Le guide des pays de France'', sl.: Fayard, tòme Sud e tòme Nòrd (lo tòme Nòrd cobreish daubuns parçans occitans).

==Nòtas e referéncias==
===Nòtas===
<references group=N/>
===Referéncias===
{{reflist}}

[[Categoria:Subdivision d'Espanha]]
[[Categoria:Subdivision d'Occitània]]